LL*ob.

S3655b

CARLTRAVGOTT GOTTLOB
SCHOENEMANN
REG. bibl. acad. goetting. a secretis

BIBLIOTHECA
HISTORICO - LITERARIA

PATRVM LATINORVM
A TERTVLLIANO PRINCIPE
v qv E A

GREGORIVM M. ET ISIDORVM
HISPALENSEM
-

AD BIBLIOTHECAM FABRICII LATINAM

ACCOMMODATA

TOMVS PRIMVS
• i i( )o( i n »<wiw»»e • ( ) of<Hei

LIP SIAE
I N L I B R A R I A WEIDMANNMA
MDCCXCII.
 EXCELLENTISSIMO
A T QJV E
ILLVSTRISSIMO DOMINO
D O M I N O

CHRISTOPHORO GOTTLOB
a BVRGSDORF

SERENISSIMI PRINCIPIS ELECTORIS

SAXONIAE
SVPREMI SENATVS ECCLESIASTICI
DRESDENSIS
P R A E S I D I

CVBICVLI PRINCIFIS PRAEFECTO NVPES

TERRAE MANSFELDENSIS QVANTA SAXONIAI*
ACCEDIT GVBERNATORI

PIO SAPIENTI FELICI OMNIS DOCTAE

ANTIQVITATIS ARBITRO
FAVTORI SVO EXIMIO

SACRVM ESSE IVBET

CAROLVS TRA VGOTT GOTTLOB SCHOENEMANN
IStEBlA MANSf ELBENSH
 + ——— m I ^JtM^miAMM
-» l**m^tmmmm , -— I
.

PRAEFATIO.

L4 abricivs cum primum Bibliothecam La-

tinam adornaret, Scriptores quidem ec-

clefiafticos plane e limitibus eius abeflfe voluit:

feu y
quoniam minus neceflariam hac in re opa-

ram nauaturum fe exiftimaret, feu quod iam

tum fortafle animo profequeretur confilium de

inftruenda mediae et infimae Latinitatis biblio-

theca ,
quae vkimum tandem operum eius mor-

talium fuit. Attamen' in illo confiiio non val-

de fibi conftans fuit. Nam non folum Poetis

chrift-ianis caput integrum (libri IV. fecundum)

dicauit, ad quos qilidem ipfo iibri quarti, col-

leflionibus et fragmentis vett. SS. confignandis

deftinati, argumento deferri debebat; fed nec

r^hquos ecclefiafticos fcriptores prorfus vt fe-

a
3
grega-
vi P R A E F A T I O.

gregaret, a fe impetrare potuit, fed perpaucos,

eos vero infigniores, IV. priorum faeculorum,

intra tertium eiusdem libri caput compegit, ad-

dita commemoratione tenui et quae perpaucis

vfui efle poterat, cum eadem iam vberius a

multis, quos ipfe nequaquam reticet, eflenc

pertraflata. Ac licet iteratis operis illius edi-

tionibus, quas fingularibus fupplementorum

voluminibus auxit et amplificauit, hoc quoquc

xaput non leuia incrementa cepiflet: tamen

ifta omnia nec caeterorum ,

qui in hac Biblio-

theca exhibebantur, fcriptorum conditioni re-

fpondebant, nec per fe erant valde praeclara.

Quod ipfe etiam bene fenfifle videtur. Nam

deplerisque, quosibidem tradauerat, fcriptori-

bus ecclefiafticis longe locupletiorem notitiam

Jiterariam poftca inferuit Deleclui argumentorum

fro veritate Religionis cbrijlianae , quo non fine

frudu ipfi vfi fumus.

Interea in eodem ftatu res permanfit, do-

«ec nouae editionis Bibliothecae illius cura ad

Erne-
 PRAEFATIO. vu
Ernestivm eflet delata. Tunc vero facies

hac ex parte mutabatur. Semota enim, quae

nec vfui commoda nec oculis grata fuerat, pri-

ftina mole (capitibus II. et III.), fuperindu&is

quae quarti et quinti antea capitis loco fuerant,

folum, ex quo deiefta erat, plane abfcondidit^

fimul autem noui aedificii feorfim exftruendi ra«

tiones iniit et cum ledoribus communicauit.

Tra#aturus igitur erat peculiari volumine de

cun&is ecdefiae latinae fcriptoribus ita ., vt de

vita , fcriptis et editionibus iufto modo praece-

piflet, fpe&aflet autem praecipue, quomodo la-

tinus fermo per eosdem au&ores affe&us fuerit

et inflexus. Quod quidem praeclarum fummi

viri inftitutum non piacuit nuijnni, vt ab ipfo

perficeretur. Sed lenire dcbet erudicorum defi-

derium, quod ei viro obtigerit relifta ab Erne-

ftio prouincia, qui multa ex parte damnum

morte eius Academiae Lipfienfi illatum vnus re-

parauit et quid in hac figillatim parte poflet, ab*

vnde comprobauitj, Celeberrimo Beckio. Cuqi

a 4 enim
vin PRAEFATIO.
enim poft Erneftii excefllim redemtoribus viro-

rum doftiffimorum au&oritati in hoc obfecutis

placuifter, confilium de profligando opere exten-

dere ? ita vt non folum quae ad vitas eorum et

fcriptorum hiftoriam literariam pertinerent, fed

ipfa horum argumenta, vim et indolern cxpli-

cari vellent; quod vel fola propter Dvpinii,

Ceillerii et Ovdini in hoc genere exem-
pla valde exoptandum crat: pertinere Hic ad

partes fuas credidit ex fcriptoribus ecclefiafticis

primum omnes, qui fermone ligato x(i funt,

quippe qui ex capite II. lib. IV. ed. vet. omnes

exulare ab Erneftio iufti erailt, et de iis quidem,

qui nihil pedeftri fermoni conditum reliquerunt,

folus agetj quos adeo ex hac noftra Biblio-

theca fegregari oportuit. Jdem vero fibi quo-

que vindicauit cx reliquis ea fcript^, quae non

tam rcligionis chriftianae formulam concernunt,

fed magis cum antiquitatis et humaniorum lite-

rarum fcientia funt coniunfla. Atque huic

confilio obfecuti nos m Hieronymo practer-

mifimus
 PRAEFATIO. ix

mifimtis Eufebii Chronicon, idemque Tomo al-

tero quibusdam Boethii, Caffiodorii et lfidori

libris fiet, quos ab illo viro accuratius tracfo-

tum iri fperamus. Hisce autem finibus cir-

cumfcriptum tandem erit atque abfolutum Fa*

bricianum opus.

Quae fupererant, Bibliothecae noftrae Aca-

demiae fubfidio commodius inftrui et perfici

polTe vifa funt eorumque cura, mandante 111.

Heynio, partitione fa&a, mihi et b. Oel-

iuchsio eft concredita. Ac huius opera iam

in omnium eruditorum manibus verfatur, ni-

hilque is in exequendo munere nifi fui ipfius

defiderium reliquifle dodo cuique ac bono cen-

febitur. Ego vero, quid in adornando libro,

cuius primus Tomus nunc luci datur, alter

proximis nundinis vernalibus, fi Deo vifum,

prodibit , fpechuerim, iam declarare debeo

apertius.

Duplex eft quodammodo promiffio Biblio*

tbecae huius, refpeftu fontium fcilicet, ex qui-

a 5 bus
x PRAEFATIO."
bus omnis rerum allatarum memoria repetenda

riobis fuit. Quarum alias Hiftoria Ecclefiaftica

fuppeditat, aliae ei Hiftoriae parti, quae a li-

teris ipfis nomen habet, propriae funt; difpari

illae ratione a nobis traftatae. Vt enim in ea

parte, quae editionibus dicata eft, prolixiores

efle haud veriti fumus, ita in vitis PP. enarran-

dis breuitati quam maxime ftuduimus, Caueum

in eo imitati, cuius caeteroquin exemplum
afpernati fumus, quod magis ille, quae fubito,

ipfi memoria, abunde quidem rerum iftarum

cognitione imbuta, fuggereret, fcribebat^ quatn

quae neceflaria et fcitu iucunda eflent. Nos

ea imprimis felegimus , quae aliquid ad fcripto*

rum cuiusque occafionem vel ipfa fcripta in*

telligenda momenti habitura exiftimaremus.

Quod vtique quam bene nohis ceflerit, aequi

aeftimatores iudicabunt; fin fecus accidit, coiv»

donabunt. Hanc facilitatem prae caeteris fibi

optat epitome Pearfoni Annalium Cyprianico-

rum in Vita Patris illius a nobis exhibita»

Cuius
 P R A E F A T I 0; xi

Cuius gratia nullam non occafionem veniaiB

le&orum orandi praetermittam, etfi non ita

caufa mea deftituar, vt non aliquibus etiam

fadum iftud probare poflim. Cum enim ea

fit Lpiftolarum Cypriani ratio, vt vnaquaeque

fingulare aliquod pro hiftoria eius atque adeo>

totius Africanae tunc temporis ecclefiae mo-

mentum habeat, nullaque omnino ad$o fperni

atque negligi poftit, quin vniuerfa rerum ab

eo geftarum feries conuellatur et obfcuretur;

quod fecus eft in aliorum quamuis infignium

patrum epiftolis: patet, non faciie efle, accu-

ratam vitae eius narrationem contexere fine

multarum minutarum rerum commemoratione,

Quae fi per fe molefta legenti aeque ac fcri-

benti accidit, multo magis tum fiat necefTe eft,

cum fpeciem quandam ac imaginem viri obiici

tibi et animo infinuari defideres. Hoc ergo

discrimen vt effugerem, fimul tamen rerum vti-

lium cognitione ledores non fraudarem, opti-

mum iudicaui annalium iftorum compendium

pvo-
 xn f R A E F A T I (X

proponere. Adeo tamen me huius laboris vi-

cit taedium, vt aperte fatear, me non vltra

fuftinuifle, ea, quae a Marano recte in Pear^-

fonii annalibus reprehenfa eflent, propter ean-

dem ac maiorem etiam iftius in diflerendo in-

temperantiam contendere.

Caeterum in hac operis noftriparte vtut

lapfi fuerimus, offendifle tamen cenfebimur in

tali, quae laxiori tantum vinculo cum prima-

rio eius fine cohaeret atque a reliquo ftudio

noftro hucusque fuit feiuntfior: quocirca faci-

lior folet efle errorum excufatio. Cum vero

in eum locum iam deduda fit oratio noftra,

vbi ,
quid proprium nobis hac opera vindicemus,

explicare debeo, Ltterariam partem dico: ne-

fcio an arrogantior videar, fi Caueos, Ittigios,

Dupinios, Fabricios, Walchios* Ceillerios

aliosque introducam, quorum quisque vt Pa-

trum vel omnium vel quorundam editiones re«

cenfere inftituit, ita laudem vix vllus reporta-

vit. Tantum vcro abeft, vt viris praeclaris ac

fupra
 PRAEFATIO. xm
fupra laudes noftras elatis obtreftando glorio-

lam aliquam captare aueam: vt illos ipfos po-

tius excitauerim, vnde, quid a nobis iure tuo

poftulare poflis, pro rei natura fcilicet et per

fubfidia, quae rara felicitate nobis obtigerunt,

ipedetur. Uli enim, cum partim propter ambi-

tum maiorem, quem operibus fuis fcripferant,

partim ob multarum aliarum rerum , quas prae-

terire nefas putabant, varietatem, fecundas tan-

tum partes editionum recenfui tribuiflent, non

indigna ftudiis fuis fibi et aliis tunc attulifle vi-

debantur: perfetfiora dare, fi libuiflet, raro

per copiarum tenuitatem ipfis concefllim erat.

Praeterea nemo eorum extitit, quin de fuo ali-

quid in commune afferret.

Nobis contra haud permiflum erat, qualem-

cunque editionum catalogum ex iftorum com-

mentariis vel vulgaribus indicibus ac diariis

confarcinare, fed requirebatur recenfus, qui et

plenus non iniuria dici poflet et certum fe de-

fcriptione fingulis addita comprobaret. Atque

hoc
 xiv P R A E F A T I O.

hoc ipfutn eft quod vnice intendimus, in quo

nec ftudio nec induftriae pepercimus, in quo

denique, nam quidni fatear? non improbum

laborem exantlaffe mihi videor, dummodo ve-

teri illa lege: Quibus fciam poteroque cauere

non negetur*

Editionum autem defcriptio ct ipfa dupli-

cem fert tra&ationem. Alteram criticam, quae

interna cuiuscunque bona, textus cri/in eius-

que caufas, le&ionis adminicuJa, copias, com-

inoda perfequitur, vnde primum profe&us fit>

per quos ornari et perfici coeperit aliquis au-

flor, quo modo iam fit aflfeflus, vtrum excul-

tus fatis, an reftet aliquid? oftendit. Haec

ergo cum fummatim in vnoquoque, tum fm-

gulis in locis a nobis funt declarata. Ac ia

hac poftrema opera faepe ipforum editorum

verbis vfi fumus, fi quando ab iis tam lucu.

lenter tradbndi ratio fuiffet explicita, vt idem

vix paucioribus verbis confecuturos nos confi-

dercmus, aut ratio eflet impedicior, aut etiam

iidem
 r R A E F A T I 0. xv

fidem penes au&ores cfle vellem. Habet de-

nique hic mos id commodi , vt a pluribus ex-

plorari et expendi poflint, quae generatim vbi-

que fint propofita, fimulque ingenium fere

cuiusque editoris propius confpici queat et co-

gnofci. Quodfi qui fuerint, qui chartae haud

fatis pepercifle me hac in re exiftiment, repu*

tare eos iubeo, ad plures quam fe folos vfum

huius bibliothecae pertinere et vltra hanc prae-

fentem aetatem forte duraturum effe. Quis

vero patrum noftrorum memoria in Oudini com-

mentariis de SS. eccL qui ex eadem officinaj

quae noftram Bibliothecam emittit, anno huius

faeculi vigefimo fecundo luci dati funt, fimile

paene inftitutum magnopere reprehendendum

putauit? tametfi ille non tam reconditiora et

quorurti aditus plerisque interciufus eflet, ibi

depromere confueuerat , fed , vt occafio fe-

fe offerebat, ex diariis etiam, quae in re-

centi memoria erant, integras recenfiones ex«

cerpfit.

Ad
 xvi P R A E F A T I O.

Ad hanc quoque partem fpeclat librorum

fnanufiriptorum , ex quibus textus Patrum paf-

fim editus et correclus eft, commemoratio , a

fupra laudatis editionum cenforibus prorfus

neglecla, qua fine tamen de editorum meritis

iudicium recle informari nequit. Non eodem

loco funt verjiones, quibus exigua idcirco a

nobis cura habita eft.

Altera pars in externis potius occupata efl:

magisque apices literarum captat, quam primi,

ni fallor, Franco - Galli nominibus doclis nu-

gis inueniundis ingeniofi bib/iographicam nun-

cupauerunt. Ac in hoc quidem doclrinae

genere patres latini primum locum tenere fo-

lent, quippe quibus a typographiae incunabu-

lis nihil frequentius typorum formulis defcri-

ptum extat. Hinc ingens commentariorum, in

quibus defcriptiones feu potius delineationes

iftiusmodi editionum coaceruatas eernas, co-

pia proftat , quibus excutiendis non leuein

temporis iacluram exiguo cum fruclu facias.

Nos
 PRAEFATIQ. xva

Nos in hac etiam curiafqs efle oportuit,

fed non contenti fuimus vndecunque titulos

et fubfignationes , annorum notas, typogra-

phorum et locorum noniina, colligere, char-

tarum menfuram, characlerum genus, et quae

funt reliqua, inconfuito exfcribere, fed ante

omnia laborauimus, vt explorata efTent et cer-

ta, quae a ncbis proponerentur; quod vt

plerumque optimo euentu faclum eft, cum

oculis ipfa exemplaria vfurpare liceret, ita vbi

non fieri potuit, teftium non deteriorum fi-

de corroborauimus. Atque in his fi quid at-

tulerimus, quo ab aliis perperam tradita cor-

rigerentur, discernerentur, quae falfo pro iis-

dem habita erant et dubia veris commutaren-

tur : id non ita accipi velim, ac fi foli no-

ftrae fedulitati et circumfpeclioni deberi exi-

ftimem, fed, vt palam ac notum fit omnibus,

plurimorum virorum ftudiis et occafioni, qua

iconiunclis iis frui licuit, ea deberi, quibus et

:amatores librorum antiquorum deleclari pof-

b fint
xvin PRAEFATIO.
fint et habeant dofli, ad quae ftudia fua di-

rigant.

Haec vero in praefenti fatis fint ad id,

quod effecimus autefficere faltem voluerimus

hac opera declarandum. Singula vero, quae

forte commendari poffent, commemorare, nec

otii noftri ratio patitur, nec ambitionis, quam

metuimus, fpecies. Supereft, vt de aliis qui-

busdam, quae mea et le&orum intereft, ne

ignorentur, verba faciam. Comprehendit hic

tomus quatuor priora faecula, fed Augufti-

num, quamquam quarto faeculo is ab omni-

bus adfcribi folet, propter iuftam voluminis

magnitudinem excludere coadi fumus. Is igi-

tur quarti faeculi fcriptorum agmen ducet,

aliosque paucos, qui quarto faeculo dantur,

propterea quod poft illum aptius collocari eos

cenfemus, comites habebit. Deinde non de-

futura effe fentio, quae diligentiam nofiram

effugerint. Cui enim in tam diffufo cpere

fomnus non obrepat? Iam vero ab initio

etiam,
 P R A E F A T I O; xix

etiam, antequam fatis exercitati eflemus, acci-

dit frequenter, vt non omnia, quae in promtu

fuiflent, cerneremus. Quorum magnam co-

piam, maiorem certe, quam ab aliis monftrari

nobis pofle arbitramur, ndditamenta cum To-

mo fecundo euulganda capient. Nec inoppor-
tunum hic erit ledores monere, quatuor aut
quinque priores plagulas ante annum cum di-

midio iam typis fuifle mandatas. Quo faflum

etiam eft, vt de Semlero roo ftocxotpfrg tam-

quam inter nos agente loquamur, cuius discef-

fu adeo fpes pro Tertulliano ibi concepta fru-

ftrata eft. Poftremo non parum indulgentiae

leftorum opus nos habituros praeuidemus ad

menda typographica ,
quae crebra nimis incide-

runt, excufanda. Nam etfi quae in chartas a

nobis eflent coniefla diligenter fatis ac nitide

etiam defcribenda curauerim, nec defultoriam

fane in fingulis plagulis, antequam Lipfiam mit-

terentur, emaculandis induftriam pofuerim ; non

omnibus tamen calami aberrationibus delendis

b 2 vnus
xx PRAEFATIO.
vnus fatisfui , mulcoque minus alia ,
quae a ty-

potlieta faiio lecla eflent, emendandi occafio

data fuit* Indicauimus pleraque, fi quae ta-

men fupererunt, in diftinclionum fignis impri-

inis, aut vbi non fatis accurate quae rotundo

quaeue italico characlere exfcribenda eflent,

fignificatum fuifle intelligent, ea omnia vt ipfi

benigne corrigere fuftineant, leclores rogatos

effc volo. Si denique in antiquarum editio-

num titulis interdum antiquos characleres ad-

hibitos efle, in plerisque tamen id negleclum

animaduerterint, id totum noftra culpa acci-

difle fateor, qui antea quaerere ex redemtore

debuiflem, an talibus inftrucla eflet officina,

antequam eosdcm depingere inftituerem, et

vbi dubitatio me fubiiflet, rurfus abiicerem

eandem curam. Dabam Gottingae a. d. iv Id.

Septembr. mdcclxxxxii.

INDEX
ffc#t-4M^^**^^MHfr

INDEX CONTENTORVM.

Caput primum, de Pfeudographis quibusdam, qui

faeculo primo et fecundo adfcribi folent pag. i

Caput fecundum, de Tertulliano Patrum Latinorum

principe in confiniis faeculi fecundi et tertii con-

ftituto - 2

Caput tertium, quod fcriptores faeculi tertii potiffi-

mum comple&itur
Secl. i. Anonyraum A&orum Felicitatis et Perpe-

tuae auctorem - - 58
&& 2. IV!. Minucium Felicem • - 58
SetJ. 3. Thafcium Caecilium Cyprianum 77
SetY. 4. Cornenum Ep. Rom. - 134
Sett. 5. Nouatianum - - 135
Seft. 6. Pontium - - 143
Seff. 7. Stephanum » - 143
Secl. 8. Viftorinum Patauionenf. Ep. • 144

Caput quartum. Patres Latini faeculi quarti

SeEf. 1. Arnobius - - 147
Setl. 2. La&antius - * 177
iSV#. 3. Iulius Epifc. Rom. * - 264
SetH. 4. Macrobius » 268
Setl. 5. Liberius Epifc. Rom, » 268
*%#. 6. Hilarius Piftau. Ep* - - 273
Setl. 7. Eufebius Vercellenfis • 294
b 3 Secf.
XXII INDEX CONTENT.
Setl!. 8« Lucifer Calaritanus - * p. 297
Secf. 9. Hilarius Diaconus - 5 306
Setl. 10. Potamius Epifc. Olyffiponenf. - 307
Setl. II. Phoebadius - - 309
Seffi. 12. Zeno Epifc. Veronenfis - 312
Seft. 13. Fabius Marius Vi&orinus - 328
Sebl. 14. Candidus - - - 332
Seet. 15. Damafus Epifc. Rom. - 333
Setl. 16. Optatus Ep. Mileuitanus 111 Numidia 343
Se%. 17. Pacianus Barcilon. Ep. -
»357
Setl. 18- Ambrofius Ep. Mediol.. - 361
Setl. 19. Martinus Turonenfis - . 419
Setl. 20. Hieronymus - - 426
Setl. 21. Philaftrius Ep. Brixienf. - 536
Seft. 22. Fauftinus - ? 547
Sefit. 23. Siricius - . l 555
'•
Setl. 24. Gaudentius ; 560
SetH. 25. Vigilius Tridentinus - - 567
Seff. 26.. Tychonius - * 569
Seff. 27. Rufinus - - jf 571
Seft. 28. Qu. Iulius Hilario 639
SetY. 29. Anaftafius Ep. Rom. - - 642
Se%. 30. Paulinus Ep. Nolanus ; 646

CORRI
 CORRIGENDA.

Pag. to. 1. 25. pone comma poft addidit^ c!.*le peft/v/7. p, n.

1. 14. dcle comma poft Rigaltius. p. i2> !. 34- U f«*pA? pro <v/>/7.

p. 14. 1. 2. &/*z. pro Jb/wz. p. 15. noi. I. 2. mim pro eam. 1. 5.

Tertulliani pro Fertitlliani. ibid. imprejfd pro imprejjam. p. 16.

1. 23. 1. coenobio pro coenobii.- Ibidem Parenrhefis inepto loco po-

fita eft. p* 19. 1. 2J« 1. bic pro £. p. 23. 1. 13. hominum pro
£*?/7. 1. 22. partitus pro partitum. ibid. nor. 1. 2. indagare pr»
iudagare. p. 2j. 1. 18. /V cg it pro indcgit. p. 26. 1. ic. quinque-

partito pro quinque partito. p. 17. 1. 6. dcle pun&um poft Pamtlii.

p. 28- 1. 5 Annotationes pro Annotatione. p. J<S. 1. 2J. dele com-

ma poft f/? et refer poft aliquid. p. 46. not. 1. 4-6. vncis include
verba */ - videtur, 1. 6. dele verba innuit flmv« p. 48. not. 1. 3.

Cachinnis pro Cachinius. p. 50. I. itf. tolle /fr ante Lacerdae.

T
p. ji. I. 16. A <?//75 pro Notae. p. 54. 1. 14. poft primam excidit

commn. Idem accidit p. SS. 1» 9« P°ft cenferet. p. 63. I. 23. ^f-

cedebat pro /fof cedsbat. p. <5g. 1. 2<5. //>/£ pro //>/*. ib. 1. 28.

Si pro 3>. p. 69. 1. 28. Fuluii pro Tuluii. p. 8*. I. 27. /$//*// pro
Mai. p. 8j. 1. 3. quarum pro quorum. p. 101. 1. 2. poft Pudicitiae

pun&um excidit. p. ico\ not. 1. 8. verfare pro verfari. p. 108.

1. 17. Audijfrcdi pro Audisjredi. p. 100. 1. 24. poft confrtis excidit

punQum. p. 110. 1. 18« dele qui. p. 114. l.n. pone comma
poft emacu/ajje, dele poft annotatiunculis. ib. I. ig. excidit comma
poft praefatio. 1. «9. loco puncli pone comma. p. nj. 1. 7. ex-
cidit /<!//££// poft nojlrae. p. 121. 1. 28. I. Icfephus Smith. p. 149.

1. 2o. lepido errore 1721. et 1719. pra 321. et 319. exfcriptum cft.

p. 152. 1. 4. poft aggrejjus excidit eji cum comrnate. p. 1^3. I".

J#
inopes perperam legitur vbi erat inops Jludium fttit. p. itfo. 1. 1. dc«-

le punftum poft marginalibus. p. 161. 1. 22. dele comma poft cjl

ct pone 1. fq. poft editione. p. 173. 1. 4. Vrfnum pro Vrfnus%

p. 179. 1. 28. ncgligentiaue pro negligentra. p. igo. -1. 14. copia ex-
cidit ante ojlcndit. p. ' 1 S * - poft Cratandri excidit comma. p. 182.
1. 32. dele et. p. 183. L.JI. excidif comma poft Gothicam.
p. 184. I.3. de!e punctum poft curauerat. p. iSi". 1. 6\ dejcriptutn
pro defcriptus. p. 1S9. I. 23. loco commatis punftum infei poft
exfcripta. p. 191. 1. ij. deje punctum poft Aretini. ib. not. 1. 6..

oatcidit
 excidit diuerfs ante exprejfa. p. 197. I. 3. excidit edere ante cont-

tum. p. ao6. I. ry. ponc comma poft /#«* , dcle poft editione.

p. 2c8« •• 20 « ^ c ' e ?*'• P* 2,c - • -4- ^ e - e comma poft carum.

p. 514. 1« !*' «nTere tantum ante excujfa. p. 217. 1. 2. "ceritati pro

veritatc p- 217. '• *5« !• diclionum. p. 220. 1. 12. locupletiJ]im9

pro locupletijjima. ib. 1. 38« delend. comma poft emineat, ponend.

poft editio. p. 216. 1. 12. delend. comma poft putarentur , ponend.
rto&Jattem. p.237. 1. vlt. delend. punttum poft aferunt. p. 251.

]. 7. tolle comma poft Jeparatim. p. 233. 1. 4. Nurri/ii pto Xumi/ii.

p. 243. 1. 9. infer comrrva poft mcliora. p. 24J. not. 1. 12. dele

comma poft folenni. p. 24^. 1. 22. dele punftum poft pojfedit.

^' excidit faecuJis poft inuentam. p. 257. 1. 32. imper-

p. 240. 1.

feilam pro imperfeftum. p. 265. 1. 27. loco commatis pone pun»

flum poft <?//<?«»*. p. 2(57. 1. 2. /*V pro </. p. 268. 1. >8. <*rf pro Ad
puntto ante fublato. p. 281. 1. 10. alteram pro Alteram puncto

ante fublato. p. 510. 1. \6. 1. Interjidt etiam Conciliis cum Valen-

tino a. 374.» tum Caejarauguftano a. 3S0. p. 512. }. 17. excidit

exiftimare poft iure. p. 526. ). 28. tolle punftum poft datum.

p. J3<5. I. 3. infer punttum poft Aldi. ibid. i. 20. reliqua pro Reli-

qua punclo praecedenti in comma murato. p. 362. I. 27. poft non

cxcidit quod. p. 367. 1. J f>. Benediclinis pro Benediclini. p. 375.

1. 4. Bunav. pro Bnno"c. p. 376. 1. 18- poft luminibus excidit cor-

rujcante. p. 38^. I. J 9« poft copiojus toJle punchim. p. 387. not.

1. 3. bibliopegae pro bibliopigae. p. 389. 1. 12. tolle comma poft

vrbis. p. 391. 1. 3. indicandis pro inciinandis. ib. 1. 19. konefiate

pro boneftates. p. 406. 1. 2. /?//oj pro i?'///*'. p. 414. not. 1. vlt.

exituram pro exiturum. p. 417. 1. 23. £»?r pro po/?. ib. I. :o.

commemorat pro commemorant. 1. 31. infere eomma poft «0-

jr/jf. p. 428. 1. 34. Mcletius pro Meletiis. p. 454. I. 21. <o pro **•.

p. 461. 1. 21. /////V pro Hinc. ib. 1. 24. et 25. lefje nimiam opinionem
pro «/>«/'/» opinio. p. 532. 1. 7. leclitationi pro lciiitatione. p. 574.
1. iy. lcge /'/>///7// «?r Hieronymum. p. 577. not. 1. 1. poft ?/? infer
comma. 1. 2. poft rediijje punttum. p. 578. I. I. Hieronymi pro
punQo praecedenti dcleto.
Jiufiui p. 610. I. 28. I. deberi. p-6$o,
1. comma ponepoft
fi. inbabitabat, dele poft no?nine. p. 672. 1. io.

iftfere comma poft r/?.

BIBUO
 »- !
>»^ iil i r

BIBLIOTHECAE PATRVM LATINORVM

HISTORIGO LITERARlAE
CAPVT PRIMVM
Dt Pfeudographis qitibusdam^ qui faeculo primo
et fecundo adfcribi folent.

Aufpicari folent, qui de Patrum Latinorum vfta

et fcriptis ante nos egerunt, feriem eorum a
Pfeudographis nonhuiiis, quorum fcripta cum diu
iam et auclorum, quos mentiuntur nominibus et huic
aetati fraude fatis pingui Minerua compofita afficla
effe melior critices vfus edoeuerit, nos quidein eis re*

cenfendis fuperfedere pofTe arbitrati fumus. Interea

fontes indicare placuit, vjide, 11 qria de iliis quaeren-
di inciderit neceilitas, qui velit, haurire poflit* Jta*

quc de Marcelio Romano adeundi funt Caue, edit.

Oxon. T. I. p. 26. Fatmcius Bibl. M. et Inf Lat.

ed. Manfi T. V. p. 21 fq.$ de Martiaie Limouicenfi
Dupinius ed. Parif. 1692. 4. T. I. p. 283. Caue T. L
p. 36. Oudinus T. I. p. 66 fq. Nurrius App. T.L
diiT. IX. Samarthanus Gallia Chr. ed. Parif. 656»
T. II. fol. 630. Riuetus Crit. S. I. cap. VII. deni*
que prae caeteris infignes iibri V Hiji. Liit. de Fb'anci
(par Benediclins) T. I. p. 406 fqq^ et Fabricii B. M*
ct F. L. T. V. p. 34. qui pofterior plures etiam iibros
huc pertinentes indicauit. Nouiffime de eo egit P*
Placidus Sprenger, Benedidt. et Bibiiothecar. in Banfc
in Thef rei Patrijficae T. I. p. 303 fqq. Porro de
Aurtliano Lemouicenfi videas iicet Oudinum T. I.
p. 73. Fabrit. B, M. et I. L. T. I. p. 153. ad Aurelia-
Tomus L A num
 2 Bibliothecae Patritm Latinorum

niim llcmenfcm, qui circa a.DCCCC. vixit, item

JlSagnam BibL Eccl. cuius primus idemque vnicus
Tomus Coloniae Allobr. 1734. forma max. prodiit,
p. 795. de Aiexandro I. vcro, Pontifkc Romanorum
VII. Caueum p. 47. Fabric. libro 1. T. I. p. 58.
Magnam Bibl. Ecclef. p. 293 fq. ; denique de Pio I.
Pontifice Romano, Hcrmetis presbyteri fratre iidem
faepius aduocati audlores Caums p. 65 fq. et Fabric.
1. 1. T. V. p. 300. nec non laud. Y.Sprenger in Thcf.
reiFatr.T. II.p.l37iqq. icitu necefTaria fuppeditabunt.

CAPVT ALTERVM
De Tertvlliano, Patrum Latinorum prin-
cipe in confiniis faeculi fecundi et tertii

conjlituio.

§. j. Vita eius. §. 2. Scripta. §. j. Eorum-

que editiones.

I 1. Vita. f^Xuintus Septimius Florens Tertvllianvs

^-^ natus e(t Carthagine patre centurione proconfu-
lari. Tametfi ccrtis quidem indiciis ipfe annus, quo
natus fit, quoque decefferit, non confiet, tamen a
vcro minime abciTe videntur ii, qui ante medium fae;

culi fecundi lucem illum afpexiffe, diem vero obiiile

anno CCXX, fratuunt, dueti imprimis, vt aJia tacea-

mus argumcnra, quac exipfis eius libris colligi debenf,

Hieronymi rationibus, oui fub Scuero maximeet An-
tonino Caracalla cum lloruiiTe et ad decrepitam fere
actatem vixiiTc mcmoriae prodidit. Gentilem fe fuit-

fe, nec moribus quidem candidiilimis ipfe fatetur;*)

tcmpus
*) Paflim in Kbro rk poetvttmtia. Tametfi hacc ne adeo
feuerc accipiamus, indolcs hominis rigida vetat, qna
ficbat.
 Hiftorico Literariae Cap. IL %

tempus tamen quando, etratio, qua ad fidem chri-

flianam ampledendam impulfus fuerit, incerta funt.'
Rhetoricam eum eiTe profefTum , vel caufas etiam in
.foro dixiffe, antequam Chrifto nomen daret, pluri-
morum virorum doclorum, eaque probabiiitate certe
non deflituta fententia fuit. Vt enim Tertullianus in
libris, qui aetatem tulerunt difciplinarum et exemplo-
rum hiftoriae veteris totiusque antiquitatis doclrinae
copias paeue immenfas protulit, ita incredibili im-
primis legum iurisque fcientia pollere eamque nimis
etiam prae fe ferre cenfetur. Hanc ergo vt alia via,
cjuam fludio ad certos vfus accommodato aiTequi po-
tuerit, pauci admodum, qui fibi perfuaderi finant, ef-
fe videntur, licet hariolando vlterius non proficiant.
Talem vero doclrinam cum ingenio fubtili et in pau*
cis eximio ornaretraraque morum feueritate collufira-
ret TertulKanus, fieri aiiter vix potuit, quin magnum
in eo pro /latu temporum illorum ecclefiae effet prae-

fidium. Quod tamen labefaclatum breui et tantum

non penitus euerfum eft, cum idem ille vir, Monta-
nifiarum placita deperiens, a catholica ecclefia, cuius
adhuc presbyteri munus Carthagine fuflinuerat, plane
fe fegregarct. Cuius tam fubitae conuerfionis tempus
non magis certo cognitum habemus quam cauffasj
quamquam de his tantopere laborandum non erat.
Satis enim effe poffit, hominis aufierum ac rigidae
ingenium nolTe, quo intelligas, quam val*
feueritatis

de omnia Montanifiarum piacita congrua atque grata

ei effe Neque vero Hieronymi fententiam
deberent.
prorfus contemnendam duxerim, immo crediderim
inuidia ac contumeiiis ciericorum Romanorum fuf-

A 2 fiatos

fiebat,vt ei , vitam onteactam refpicienti, colori-

bus tantum non teterrimis t^uaecunque fecnTet, ap-
parerent.
 4 Bibliothtcat Patrum Latinorum

fiatos efle non fane languidos per fe animi jgnes. *)

Grauior altera videtur cfle quaeflio, quonam primum
tempore ad Montaniflas Tertullianus defecerit, pro-
pterea quod Jibrorum, quorum numerus fuperefl fa-
tis magnus, intelligcndorum rerumque chriflianarum

iflius aetatis cognoicendarum ratio ab accurata huius

inomenti difceptatioue pendet; quo ipfo quoque veri-

tzt\s inuenicndae difficultas augetnr, cum, nifi de
dodrina et momentis vnius cuiusque iibri certam an-
tea et exploratam fcntentiam hal)cas, de aetate huius
vmutationis tuto pronuntiari non poifit. Enimueit)
id

,
*) Enimuero hanc Hicronymi fententiam Ccl. Senlerut
in dijf, de varia et incerta Ubr. T. indole ita fouet , vt
JRomae qiudeni fnifie Tertullhnum ftatuat et Homa-
nae ecclcfiae ctericis adferiptmh. doiiec Montanifta- ,

rum rea laetiori cjuo aliqimntifper apuo Epifcopum

Romanum frui viderentur fucceflli per Praxeam eifent
fraudatae: quo fa&o ab illis feceflerit; et vero Hic-
ronymi in Romanos clericos, quorum malignitatem
poft Damafi niortem ipfe expertus eflfet, indignationl
aliquid tribuat , eumque contra veritatem pofuifle pu-
tet , Romano dericorwn ftudiis
Tertullianum ab cpifcopo
motnm atque ex ecclejia ejfe expuU
improbis, loco et ordine
fum quae viri S. verborum Hieronymi eft interpre-
,

tatio. NoeJfiUus quoque V. S. V. Hieronymi fentcn-

tiam credibilem non cenfet, propterca quod magnii
laudibus Romanam ecclefiam in libro de praefcript,
Montaniftico , profcquatur, ncc in eo aducrfus Pra~
xeam c. I. vbi vehementer eum adulterantem illani ,

ecclcfiam, infeclatur, quidquam contumeliarum in

ipfam hanc ecclefiam , eitisue Epifcopum proiecerit.
Ergo fortaffe cuiti Schroeckbio (Hift. Ecclef. vern. fcr-
mone confcripta T. III. p. 319.) fentire malis, Tcr-
tullianum non quidem ioco fuo machinationibus cle-
ricorum Rom« pulfum cife, fcd quod montanizantem
forte in lilu-iiis ftlil non fine contumelia obiurgaffenf,
incitatum, vt quos crrorcs adhuc tantum deguftaffef,
cos iam auide imbibcrct.
 Hifiorico Literariae Cap. II. 5

id iam virorum Dd. diJigentia in hac disquifitione.

confecuti fumus, vt anno CC. pro ceito paene eam
adfignare Jiceat, Vbi vero fernel Tertuiiianus nouae
fedae Montaniilarum fe addixiflet, catholicae eccle-
fiae mores inftitutaque pacne fingula praua atque cor-

rupta ducere et acerbifllme infeclari coepit , nec ab eo

rigore aute vitae finem de/litit, fed, vt opinari licet,
animo in ifios aduerfarios obiit inimiciilimo. Pa-
ineJii harioJatio efi, Tertullianum vxorem, quam
flue gentiJis adhuc fiue poft baptifmum demum duxe-
rat, vbi presbyter fa<fms efiet, coutinentiae voto ad-
firinxifle; quo flatuendo vt praeiudicatae # difcipiinac
fuae opinioni Jitauit, quae cJericos iam primis ifiis

temporibus coniugio abflinere debuifTe ppnit, itaTer-

tuJlianum, vt fecum fentirp videa,tur, mirifice tor-.
quet. *)

Scriptorum eius, licct multa fam fua aetate per-£- 2 - Scri -

niie teitetur Hieronymus, magnus tamen numerus

etiam nunc extat, fed quibus a tcmpore, quo condita
. fint finguJa, non parum tcnebrarum obfunditur. Et
quamquam non defuerunt permulti Viri Dd. qui iJlu-
flranda hac caligine Jludium et doclrinam impende-
rent, vt in fingulari opere,quod Apologeticus infcrt-
bitur, mirifico acumine Moshemius**) fecit, vniuerfis

autem poft Pamelium nuper demum S. V. Noejfel-

A 3 tus

•) Nam vxorem ftatim poft conuerfionem enni

libros ad
exarafife contendit,quos tamen non ante quam aetate
iam prouecta fcripfifie conftat, quique tum quoque
cum vxore cum vixuTe monftrant.
**) In commentatione chronologico - hiftorica de aetate
apologetici Tertulliani et initio perfecutionig chriftia-
noruui fub Seuero; in difjcrtatt. ad bift. ecclefi pcrti-
nentibusy Vol. I. p. j. et repetita in ed. TcrtulUam,
Venet. 1744. f.
6 Bibliothccae Patrnm Latinortim

tiu*) praefiitit: vix tamen ab omni dubitatione li-

berari planeque explicari poffe haec res videtur, cum

nec aetatis, nec doclrinae Jibrorum vbiuis certa fati»

expreiTa fint vefiigia. Nam 1'amelius vt in vita Ter-

tulliani enarranda, ita et in fcriptiseius ad certum tem-
poris ordinem reuocandis multa flbi indulfit, quae
curiofum earum rerum indagatorem minime deccbar,
et partim opinionum auctoritate duclus, partim diui-
nando audacius et muita praepofiere fiatueudo eo rem
adduxit, vt paene nihil effeciiTe dicatur. Sed Noef-
feltus nouo fiudio et fedulitate doftrinae copiis et fub-
actae mentis acie non inferiori rem adgrelfus cgrcgie
profedo expediuit, vt tamen c't aliis nonnulla fe reii-
quiffe, ipfe vltro profiteretur. Atque iarn vir lon-
ge celeberrimus Semlerui de conaminibus fuis in
Tertuliianum praeclara nos augurari juflit in dijjer-
tatione prima de varia et incerta iibrortim Tert. in-
dole, qua Jibrum contra hidaeoi ex libris aduerfus
Marciomm mifere compilatmn eiTe proba-
et iuepte

uit. Quae viri folertiiTimi opera ne magnis excidat

aufis, nemo non erit, quin nobiscum optet. A no-
fivo nutem confilio cum omnis de dodrina librorum
et ipio adeo argumento quacfiio piane fit feiundta,

nec muneris nofiri effe putamus, denuo rationes fingu-

lorum de aetate libri cuiusque dispungere, nec virium
nofirarum, nec otii nec fiudii dcnique nouam harum
disquifitionum teiam exordiri. Recenfum damus ex
ordine chronologico Pamcliano,**) cui in fine Noef-
feltianae crifeos fumma erit fubiecla.

Super-

*) In tribus de vera netate ac doclrina fcriptorum, quae

fuperfunt, T. difputationihus, quae in vnam rcdaclac
ct altera vice editae funt Halac 1768« 4«
**) Quem ipfe tamcn in adornanda T. editionc non fc,

eutus eft.
 Hijlorieo Literariae Cap. II.

Superfunt igitur: fcripti ex Pam.fenteniia:

Liber cie Pallio A. p. C. n. 196.

adu. Indaeos 199.
Apologeticus 200.
de Tejlimonio animae 1
de poenitentia > 201.
de oratione
ad Scapulam 1
ad Martyras V- 202.
de patientia
j
de praefcriptionibus 203.
de baptifmo adu.Quintiilam 204.
de fpeclsculis 1
de idololatria \
de habitu muliebri J» 205.
de cultu feminarum f

ad vxorem J
aduerfus Hermogenem 1
aduerfus Valentinianos f
206.
de anima j
de carne Chrifti
de refurreclione carnis ^ 20&
aduerfus Marcionem j
de corona militis ?

ocorpiace *
3
de virginibus velandis
210.
aduerfus Praxeam
de fuga in perfecutione
212.
de exhortatione caftitatis
de monogamia 213.
de ieiuniis 21 5.

de pudicitia 2 1 6.

Noejfeltus V. horum librorum clajfes conftituit,

«juarum prima eos compleclitur, qui tempore prio-
A 4 ris
 S Eibliothecae Patrum Latitwrum

rn vexafionis Chrifiianorum fub Seueio Aug. fcnptir

funt, quo rcfert librum ad Martyras a. 197. de fpe-

Kaculit et de idololatria
198. apologeticum, librot
11. ai nationes
librum de tejlimonio animae 199;
et

altera eos habet, quorum de aetate et erroribus Mon-

tanifiicis confiat. Quo referuntur liber de corona ad
a. 301 libri II. de cultu feminarum ad a.201. vel
20?.. liber de fuga in perfeititione ad a. 20:. Seor»
piace ad a. 204
V. libri qui fuperfunt aduerfus Mar-
iionem, mormn primus refertur ad a. 207, aut 208.
caeteros dubiae aetatis ciTe docetur; liber de pallio,
ad a. 208. ad Scapulam, ad a. au; tert\ae claili
/.

adfcripfit libros, quos, quamuis incertae aetatis fint t

tamen confiat fcriptos aute eius defedlionem fuilfe».
ncmpelibrum <U oratione M dc baptifmo, libri 11, ad
vxorem; quartci clailis libros fifiit, quorum. non nifi
Montanifmus patet, quaies cenfet librum de patien-
tictj, de velandis virginibus, quem primum fortaffe li-

brorgm Moiitanifiicorum. efle opinatur V. Celeb. de

exhortatione caflitatis, monogamia x de ieiuniis x
de
de pudkitia , aduerfus Praxeam^ aduerfus Hermoge-
nem, de ankna, aduerfus Valentinianos^ de praefcri-
ptionibns haereticorum r de came Ckrifli, de refur-
rebtione; quinta denique cJaflls eos continer, quoruin
nccaetas, nec doclrina certa efi, eaque libris de poe-
fiitentia et aduerfus ludaeos abfoluitur.
Nequc vero {cripusfttppojitis Tertullianus caruit,
cui non folum Nouaiiani libeiii de Trinitate et de
cibis ludaicis funt tributi, fed adfcripta etiam poema-
ta, geneftsnimjrum et Sodoina^ de ligno vitae, de
iudicio Dominii carmen ad fenatoretn , et Hbri V.
admrfiis Marcionem. Idcmque accidit libeilo de
kaertfibus, qui libro de praefcriptione aduerfns haere-
ticos\ veluti Jppendix a capite 45. vfque ad flnem
adiungi fulct, et tradatui de dfinitionibusjidti, qucm
Gcnna-
 Hifiorico Literariae Cap. II. 9

Oennadio Pamelius aflerit, vt antca iam Erafmus ad

.Auguflinum fecerat$ nam et inter huius opera nou
maiori iure reponitur. De his autem omnibus dili-
genter fuis Jocis ab editoribus adum; nec defunt pe-
culiares, quibus hoc argumentum pertraclatur , com-
mentationes, quas cnumeratas iudicio flngulis appofi-
to inuenies in IVakhii Biblioth. Patriflica, cap. IV. a
p. 1 (19 fqq. ad quam femel in his prouocafle fufHciat.

Primum vniuerfmi quaedani) deinde AnnalesS- v E#*

tiones,
earum fubiiciamus.
Tertulliani Apclogeticus rcliquorum eius operum
cditionem longo admodum temporisfpatioanteuertit,
editus primum Venetiis per Bernard. Benaliwn, an~
910 non quidem, fed diuinatione non im-
expreflb
probabiJi aflequendo 1483? incertum vero, vtrum
feorfim, an cum Ladtantio, cui deinceps pJerumque
adiunclus confpicitur. Textus efl admodum foedus.
Codicis aJicuius, vnde exfcriberetur, indicium pror-
fus et ab hac principe et proxime fequentibus editioni-
bus, quae merae huius repetitiones efle videntur, ab.
efl. emendando manum admouit Ba-
Primus ei

ptifia Egnatius, dum Aldinae operae vna cum La»

Stantio eum luci iterum darent a. 1 5 1 5. folius tamen
ingenii, quod quidem non mediocre erat, fagacitate
confifus. Sero demum fucceflerunt reliqtta noflri,
tantum non omnia Bajileae apud Frobenium 1521.
Inflaurator fuit Beatus Rhenanus, doclus vir, et qui
ingenii alacritatem infigni in textum religione tem»
peraret. Exhibentur 23. opufcuJa, ad duorum Codi-
cum , quos tamen admodum mendofos fuifle queri-
tur, fidem expreiTa, conieciuris fuis adfcriptis,non
tamen infertis textui. Habet autem haec editio quam-
quam textum parum accuratum , accedebat enim ad
Codieum deprauationem ipfius fermonis Tertullianei
A 5 nouitas
io Bibliothecae Patntm Laiinorum

nouitas ac indoles plane fingularis; multas tamen clo-

tes, quae huius aetatis cditionibus, nedum principi-

bus rarb contigerunt, argumenta fingulis opufcuiis
praerixa et al. Neque vcro hic fubfiitit viri laudati di-

ligentia, fed, quod in votis habuerat, naclus, exem-

plar MS. correcfrius coenobii Gorzienfis a. 1539. edi-
tionem cmifit et emendatiorem longe et aliis copiis
infiruclioiem, operam in recognofcend Is piaguiis
praefiante Sigifffl, Gelenio, id quod hunc ipfum quo-
que virum Tertulliano conciliauit, vt XI. annis pofi
tertia Bafileenji procuranda nouus T. fofpitator exi-
fleret. De Gagnaei enim meritis, cuius editio a.

1545. Parifiis XI. f. IX. potius opufcuiis auclior

prodiit, quac dicam, non habeo. Gelenius autem
eosdem, quos Parifienfis illa recens produxerat, tracla-
tos omnes ex MS. Codice Anglicano longe emenda*
tiffimo editioni tertiae Bafileenji a. 1550. inferuit,

nonnullosque praeterea libellos, iam in fuperioribus

editionibus exfcriptos, eiusdem Angl. Cod. ope non
parum fanauit.
Hae ires Ba/ileenfes editiones pluribus vfcibus funt
rcpetitae, licet fecundae repctitionem exprefle memo-
ratam non inuenerim. Tertiam exfcriptam quoque
dedit an. 1580. Parifiis Renatus Laurmiius de la
Barre, propterea, quae addidit iaudibus fuis, nonfrau-
dandam.
Nouam editionum famiiiam et fuperioribus im-
menfum quantum praeflantiorem ab a. inde 1579.
ducit lacobus Pamelius Brugenfis. Nimirum hic et
cmcndandi et difpertiendi et iilufirandi textus pro-
vinciam pro actatis iilius ingenio miriflce profeclo
fufiinuit. Ad manus erant Codd, Vaticanorum trium
et aliorum quorundam coliationes. Certatim rcpe-
tita efi liaec editio in Itelgio, GalliaetGermania, inter
quas ea potiilimuin, quam Francifcus Junius curauit
ct
 Hiflorico Liierariae Cap. II. II

ct (juacFranecUrae 1597. prodiit, vt et Parijienjis

a. 1598- eminent; vtraque enim futuro T. editori

nouas opes critieas non contemnendas collegit.

Interea confentiente plurimorum Virorum Docfro*
rum in Tertuliianum fludio nonnihil profectum eft.

Prodierunt enim a. 1603. IVouwerii notae epidiSticae;

Salmajius totum fe libro de Pallio expoiiendo dedit)
Heraldi acumine et doclrina egregia Apologe-
feiici

ticus enituit; de la Cerda nouam operum omnium

editionem moiitus eft et partem alicjuam copiis fuis
locupletatam emifit; Iac. Gothofredus librorum quo-
que nurnerum primum e Codice Agobar-
auxit, editis

di et iiiuflratis duobus ad Natwnes libris; deniquc

Rigaltius , editis a. 1628. ex eodem Codice Agobar-
dino nouem Tertnlliani libellis oflendit, quid ille fibi

ab ipfo fperare deberet. Necexpe&a-

defuit fane diti

tioni. Ei enim debetur Tertulliani recenfio, quae

poft faeculi vnius et dimidii decurfum adhuc doclis
omnibus probatur, nec facile a quoquam fuperabitur,
nifi quis huius veftigia premens fortuna benigniori
vtstur et fubfidiis prorfus fingularibus , quibus iiie ca-

rebat, fit inftrudus. Nempe primum fe

Rigaltius
penitius ingenio TertuIIiani nofcendo dedit, cumque
in eo efTet iuris antiqui peritia cum literarum huma-
niorura ftudio ar&iiTime coniuncla, fermonis habitui
et coiori ita adfueuit, vt de corrupteiis et cauflis cor*
rupteiarum ipfius iudicium longe quam fuperiorum
editorum eiTet expeditius. animad-
Ac vifus fibi eft
vertere primum hoc, quod fane ad omnem in Ter-
tullianum crifin moderandam plurimum valet, Ter-
tullianei textus formam ac fpeciem natiuam muito,
quam vuigo :

exiftimari folebat, prius eife amiflam

et perditam, ex quo fcilicet corrigi cepiifet, quem
capere homines male feriati et intentius ftudium ab-
horrentes non poffent. Hanc antem contagionem
bmncg
 12 Bibtiothecae Patntm Latinorum

emnes omnino, qui eo vfque in vfuni vocati cfTenr,

codices oblediffe, adeoijue cle textu ad eorum fldein
fel iciter refiituendo tantum non prorfus defperandum
effc contendit, Nam vnum
codicem Agobardinum,
vixdurn rcpertum ad exemplaria nondum male fano
ifio fludio correc-la defcriptum effe praedicat; praeter
(jiiem ex variis Codicibus, melioris notae, (cd non
indicatis, Lectiones F. Vrfini manu editiouis Pameiia-
nae marginibus adfcriptae ei obtigerant: laude etiam
fua dignas iudicabat Sclioppianas illas ex Fuldenfi, efc

Lat. Latinii ex Vaticano Codice notatas et a lunio ed,

laud. Franeck. prolatas.
His ergo paucis quidem, fed felcclioribus fubfidii*
criticis, et ingenio maiori et famiiiaritate cum Ter-
tulliano contradta ar&iori textum Rigaltius prodidit
nouum plane et a priori pcrquam diuerfum a, 1634,
et fecundis curis 165 1.

Poft mortem eius eandem fouit Philippus Prio-

riuf, qui primum recudendam curabat an. 1664; ad
cuius clcfcriptionem deinceps conflanter Tertuliianus
excufus efl. Nouum lumen Apologetico ab Hauer-
campii ingenio iiluxit, cuius cura folertiflima iilc

anno huius decimo oclauo prodi.it

faecuii Quodfi
piures Hauercampios fortuna Tertulliano daret, fpeT
randum effct, fore, vt perfeclam operum eius editio-
nem non tantum in votis habeamus, fed vere aliquan-.
do confequamur. —
Nupera Halenfis editio ad excitandum denua,
quod iam diu inter nofiros homincs refrixerat, Tcrr
tulliani fiudium comparata, ab initio quidem Rhena-

nianam primam repetendo camque pro arbitrio ex

rcliquis interpolando uon fatis certum fibi confiituifTe

videbnfur finem ; vbi Rhenaniana deficeret, Pame-

iium et Rigaltium fequi cepit, Saimafii tamen in li-

bro de Paiiio et Hauercampii iu apoiogetico auctqri-

tate
 Hiftorico Linrariae Cdp. JL 13

tate potiore habita. Halenfem maximam partem re-

praeferitauit nouiffimus Tertuiliani editor, Cl. Ober-

thtir, in defcriptione IVirceburgenJt. — Secjuuntur
iam Jftigularmn editionum annales.

Saecvlo XV*
(1483)
Q^ Septimii Florentis Apologeticus aduerlus geri-
tesv ImprelTum Venetiis per Bernardinum Bena*
lium. /. a. nota. fol. Characlere eleganti gaudef, li*

teris initialibus minio adpi&is. Singulatim quiderri

hic Tertulliani libellus in Bibliotheca Regio • Acad*
Goett. exrat et rhemoratur in Biblioth. Pinelliana T. I.

Patr. Lat. n. 683. Sed, ni fallor, ad Laclantianam

editionem ab eodem Bern. de Benaliis fa&am et a Fa*
bricio commemoratam pertinet, quam, quia forte ra-
rior fit, nolim contihuo cum Biincmanno 111 dubium
vocare, et infunt indicia, quae attentum obferuato-
rem aduertere pofTunt in huius libeJli habitu, veluti
Capitum tabula ipfum praecedens, quae fic exfcripta
clr, vt fere in reliquis Tert. Apologetici cum Lactan*
tio edkionibus exfcribi folet, in dimidia fere parte pa*
ginae fecundae folii primi; tum ipfius anni notae dc-
fectus, vix obuius in huius Joci et typographi editio-
nibusj deinde quod poft fubfcriptionem fubiicitur:
Sermo de vita eterna,*) cjui pariter cum fequentibus
Laclantii edit. quae Tertuiliani Apologeticum adiun-
clum habent, plerumque prodiit. PofTunt haec fal-

tem excitare VV. DD. vt curiofius de his, vbi licet,

dilpiciant.

M93.
*) Ad vcrbum infcriptus: hem Strmo fc vita mrtu*
Capta XLVll
14 Bibliothccae Patrum Latinoruns

M93.
Mediolani per Vldericum Soinzinzeler. fol. Q^
Septimii Flor. Tertulliani Apologeticus adu. gentes.
CaU Bibl. PinelL P. Lat. 682. T. L
I4Q4-
Venetiis cura et expenfis Nobilis viri Domini
O&auiani ScotiModoeticnp M
C C C C L X X X X V. I

quinto Idus O&obris per Boutlum LocaUllum: Q.

Sept.Tertulliani Apologeticus : cum Laclantio; cjuein
vide fls.

1500.
Parifiis , ap. lo. Petit. 4. Tertulliani apolo
geticus. Cum Laclantio , fi coniedurae fidere licet.

Scd vide de ipfa editione cjuae fuo loco difputantur.

S A £ G V L O XVI.
1501 - 1600.
Cum Lactantio iterum iterumque prodiit Tertul-
Jiani apologcticon: 1502. Venet. foi. 1509. Venet.
fol. 1509. Parif 4. 1 5 i 1 . Venet. fol. 15 13.
Parif. 4. Florent. 8. ap. Phil. lunt. de cjuibus fin-
gulis fuo loco conflabir. luntinae exempia feorfum
etiam reperias, vk\. Cat. Bibl. PineJi. PP. Lat. n. 6^4.
et noftra ad Lad. Iianc ed. id cjuod de fecjuenti etiani
editione valet.

1515.
Venetiis in Aedibus Aldi et Andreae Soceri Mcn»
fe Aprili M. D. XV. In fronte: Tertuliianus. —
praemittuntur, praeter lo. Bapt. Egnatii Ven. ad Gafp.
Contarenum Patricium Vener. et philofoplium prae-
cipuum epifl. dedicaroriam, Hieronymi yita Tertul-
liani, et Capp, tabuia. Ac de fua quidem opera
Egnatius:
 Hijlorico Literariae Cap. IL 15

Egnatius: „Erat vero hic, inquit, praeter illam ab

Afris omnibus vfurpatam in fcribendo affedationem,
lacrr totus et mutilus, vt nnlla in eo pars nonfoeda
cicatricibus ejfet. Quas ita pertinaci Jludio pro virili
fanauimus , vt citra aliam dotem forma ipfa commen-
dari prodiens inm poffit. Nam, Ji quis adhnc fuper-
srat naems , illum out veteri rejliiuto colore fubdnxU
tnus, aut in ea corporis parte relitJus eji , vt ipfos
Pronnbos fallere m perjpetuum , maritis vero etiam
"
diuplacere poJfiU

1521.
Operum Tertulliani ed. prfnceps.*) Baf apud
Froben.fol. „Opera Q^ Septimii Florentis Tertul-
liani inter Latinos ecclefiae fcriptores primi, fine
(juorum Jeclione nulJum dicm intermittebat oJim di^

vus Cyprianus, per Beatum Rhenanum Seletftad ien-

fem e tenebris eruta atque a fitu pro virili vindicata,
adieclis fingulorum Jibrorum argumentis et alicubi
coniecruris, quibus vetuflifTimus autor nonnihil illu-
frratur. Qnorum cataJogum proxima pagina reperies.
Floruit fub Caess. Seuero Pertinace et Antonino
Caracalhi, valde vicinus Apofiolorum temporibus,
circa annum a CJirifio paffo CLX. Quare boni con-
fulenda

*) Sandius \n tr. de Vet. SS. Eccl. praef. Nucleo Hiftor.

Eccl. CEd. llda, Coloniae 1676. 4.) cam flaf. 15 15. f,
Fertulliani opera impretTam commcmorat. Idem aife-
rit Ceillicr des Aut. Eccl. T. II. p. 52^. Qjubuscum
faccre videri pollit Pamriius in Ep. Ded. ad Pont. M.
vbi Rlienanit!ii Scholiis, dcinde et Adnotationibus il-
luftrafle Tertuliianum dieit. Sed haec non diferte
fatis elocutus mihi videtur. De cd. an. if ai. quiii
prima fit, dttbium non eft. In Cat. Bibl. Chig. lau-
datur: cura Beati Rhenani Selcftadienfis ct Conradi
Prilicani.
 l6 Bibliothecae Patrtmi Latinorilm

fulenda funt huius fcripta, fi alicubi varient a reee»

ptis hoi*um tcmporum dogmatis, cum omneij. fyno-
dos anteceiferit* Apoftolicis iliis exceptis, quarum
in Aclis Lucas commeminit. Gaude, leclor, et hunc
tibi rarum ac nouum thefaurum para, ac Vale." Iu
calce, foiio ante indicem proximo: Bajikae apttd
lo. Frobenium: Menfe lulio. An. M. D. XXI
Opera, quae in hoc volumine continentur, quorum
Cataiogum pagina tituli auerfa praebet, haec ,funt:
De Patientia Liber. De carne Chrifti. De refurre*
dione carnis. De praefcriptione haereticorum. Ad-
verfus omneis haerefes. Aduerfus Iudaeos. Aduer*
fus Marcionem Libri V. Aduerfus Hermogenem.
Aduerfus Valentiniano?. Aduerfus Praxeam. De
corona miiitis. Ad Martyres* De poenitentia. De
virginibus velandis. De habitu muliebriv De cultu
foeminarum. Ad vxorem fuam Libri ll. De fu*
ga in perfecutione. Ad Scapulam. De exhortatio*
ne caftitatis. De Monogamia. De Pallio. Apolo»
geticus aduerfus gentes.
Ceperat edendi Tertullianum confiliutn Rhcna*
nus, cum codiccm vctuftum Pateruiaci coe*
forte in
nobii (Paeterlingen) Transiurano incidiifet, mox
adiutus etiam codice Hirfaugienji (Hirfchan)* Vtrum-
que tamen tam corruptum et mendis plenum, fimul
fcripturam vtrobique tam fimiiem deprehendit, vt al-
rer ab altero dcfcriptus videretur, et ni femel vixdum,
infpecti libri, dum Frobenii praela vacarent, typi*
excudi coepti effent, omnino ab opere deftiturum fe
fuiffe affirmat. Secutus ergo in proiligando labore
hoceft, vt „quando loca mendofa deprehenderet, et
non fubuenirent exemplaria, fciens religiofe efje tra-
ffianifa autotum fcripta nonfecus ac res facras nihil ,

wutaret, fed conictluras, quae tum in mcntanforte

veniebant, in marginibus adiiceret^ quarum non*
nullac.
 Biftorlco Literariae Cap. II. 17

nuttae, inquit, nec mihi verum cu*

muttum arrident ,

piebam lecJorem dubitaturum adiuuare. quod Ji non

vbique fuccejjit , non eji idcirco damnandus conatus.
Pergit: Vtinam mihi copiafuijfet exemptaris quod in
Gorzienfi coenobio feruatur , id abeft ad tertium miU
liarium ab vrbe Mediomatricum , et item eius quod
apud Futdam extat, vet eius, quod ejje Romae fe*
runt. Sed fpaciis iniqui temporis exclufi, nonpotnu
mus Qtiamquam vereor nihil nojiris ejfe
ea nancifci.
emendatiora. quando codices quibus vji fumus Hir»
faugenfis et Paterniacenfis tam conftanter per omnia
confentiebant ex diuerfis attati bibliothecis , et non
,

vno tempore defcripti. Sed huius conferendi taborem

aliis committemus."
Praeter argumenta, fingulis libris vna cum anno
tatiunculis praemifTa, praefixit Rhenanus vitam Ter-
tulliani , itemque difputationem nomine adino-
, fub
nitionis ad leclorem de quibusdam Tertuttiani dogma-
tis; fubiunguntur vero Definitiones eccle/tqfticorum
dogmatum, pofthac Gennadio et index adfcriptae,
denique diclionum fententiarumque ac dogmatum.
Infcripfit opus Principi Stanislao Turzo, Epifcopo
Olomutzenfi. Ab artificio typographico haec editio
eft fatis infignis, tum charadere magno et nitido,

tum figuris vel emblematicis, vel mythologicis et hi-

ftoricis ligno impreffis, quae partim margines tituii,

itemque primae dedicationis, et deinde ipfius textus

paginam primam cingunt, partim literis initialibus
maioribus accefferunt.

1525. 1528.*) I53<5.

Baf. ap. Froben. f. repetitiones prirnae.

1539-
*) In Cat. Bibl. Muf. Britt. T. II. laudantur: Opcra —
cuin annot. B. Rhcnani ct Fr. lunii! Baf. 1528. f.
incptej
Tomus I. -B
i« Bibliothecae Pattum Latinorum

Bafleae. f. Bafileeiifis II. Opera Q^ Septimii

Florentis Tertulliani Carthaginenfis, inter Latinos ec-
clcfiac fiaiptores primi, fine quorum leclione nullum
tliem intermittcbat olim diuus Cyprianus, per Bea-
tvm Rhenanvm Seletfladicnfem c tenebris cru-
ta, atque a fitu pro virili vindicata, adiectis fingulo-
rum librorum argumentis, et nuilibi non conieciuris,
ac nupcr collatione Gorzienfis exemplaris ex Mcdio-
matricibus oblata, non folum longe emendatiora fa-

#a, verum ctiam pro re nata nouis ac retextis anno-

tationibus expofita iilufiratacjue. Quorum catalogum
jproxima pagina reperies. Fioruit fub Caess. Se-
vero Pertinacc, et Antonino Caracalla, vaidc vicinus
Apoftalorum temporibus, circa annum a Chrifio paf-
fo CLX. Basileae MDXXXIX. Mense
Martio. De hac fecunda editione audiamus,
«juae ipfe Rhenanus literis praefixis, dat. Seletftadii
fub Cal. Mart. MDXXXIX. fcribit: „Iterum da-
mus Tertuliianum , fed cmendatiorem, quam ante-
hac. Cuius rei caufa, quod coliationem eius codicis,
qui Gorziae in Mediomatricibus afferuatur diligentia
^c dexteritate Huberti Cufiinei — adiuuante Domi-
nico Fiorentino fodali peraftam, cura ICti D> Clau-
dii Cantiunculae Ferdinandi Caefaris a confiiio, tan-
dem nacli fumus. Nec vero tantum profuit illa,

quamquam multum profuit quantum momenti ,

attu-

lit ad exacriorem cafiigationem, quod deprehendi-

mus fubinde graeciffare Septimium figuris et confiru-

tfrionibus Graecis vtentem. Apparet fane noflrum

autorem in Jeclione Graecornm velerum qui piurimi
id temporis et foii inter facros interprctcs habcbantur
a/Iiduc verfatum , vt imbibitam et impreffam memo-
riae Graecorum dialeclon etiam latine fcribcns intcr-
obliuifci ncquirct. Nos hniusmodi tropos indicaui-
mus,
 Hijlorico Literariae Cap. 1L 19

mus, et quidem faepe craifius modo apertius; nam

voluimus adiuuare ftudiofos. Iam dedit retexenda-
rum annotationum anfam collationis iftius opportuni-
tas, vbi ledio poilerior a priore nonnunquam euariat.
Hoc quoniam erat indicandum, aliam etiam expofitio*
nem mutata verba defiderabant. Non iicuit adefle
Uafileac, dum aeditur opus. VerumSigismundus Ge-
lenius, homo magni in literis iudicii, et eruditione
fumma praeditus, in recognofcendo opere vicariam
operam in officina praefiitit, qui merita laude non eft

fraudandus." — Hanc nouae ed. praefationem ex-

cipiunt Prouerbia aut Prouerbii fpeciem referentia\
quibus paffim in fcriptis fuis vtitur Sept. Tert. a vuU
go maximam partem defcripta , tum repetita ex prio-
ri ed. epifiola nuncupatoria et vita Tertulliani. Ad*
monitio de quibusdam Tertulliani dogmatis ad cal-
cem receilit, Definitiones ecclef dogmatum penitus
omiffae funt. Index nouus et prorfus alius eft. Ad
margines textus dida et fententiae infigniores diiigen-

ter notatae. Adnotationibus ad iibr. adu. Valentinia-

nos acceffit tabula ligno impreila, docfixinam eorum
in effigie fifiens. Tandem qui fingularem libeiium
fuperiori ed. confiituerat, tradtatus Aduerfus omner
haereticos, tanquam particulaperperamauulfa libro de
Praefcriptionibus h. ad corpus fuum rediit.

1545-
Parifiis fol. per Gagnaeum» accefTerunt Gagnaei
opera XI*) libri Tertuliiani: De Trinitate iib> I. Dc
Animae tefiimonio lib. I. De Anima iib. I. De Spe-
daculis lib. I. De Baptismo lib. I. Contra Guofticos
Scorpiacum lib. I. De Idoiolatria lib. I. De Pudici-
B 2 tia

*) XV. numerat Pamelius in ep. dedic. «cf. 1579. «d

Pont, M. praefixa perperam.;
 i

ao Bibliothecae Patrum Latinormi

tia lib. I. De leiunio aduerfus Pfychicos lib. L De

Cibis Iudaicis epifiols. De Oratione lib. I; ex quibus
de Trinitate et de Cibi-s Iudaicis poflhac Nouatiano
vindicati funt. Vndc vero Gagnaeus naclus fit hos
libros, cum ipfius editionem oculis, vfurpare non
contigerit, dicere non habeo, nec reperire quidem
potui qucmquam ,
qui huius editionis notitiam dare
operaeduxiiTet; in Cat. Bibl. Thottianae T. I. P. I.
p. 62. hoc anno et Joco, forma item maxima memo-
ratas inuenio editioncs duas, vnam Ttrttilliani opera
ex recogn. Beati Rhtnani, ap. Carolum Guillard, al-

tcram pet eundem ap. Hugonem et haeredes Aemo*

nif a Porta. Vtra harum Gagnaei fit, an vtraque,
nefcio.

1550.
Bafileae. f. Bafileenfis III. „Q^Septimii Flo*
1

rentis Tertulliani Carthaginienfis Presbyteri, Autoris

AntiquiiTimi ac docliflimi fcripta, et plura quam an-
te, et diligentius per indufiriam bene literatorum ali-
quot ad complures veteres e Gallicanis Germanicisque
hibliothecis conquifitos rccognita codices, in quibus
praecipuus fuit vnus longe incorruptifiimus in vlti-
mam vfque petitus Britanniam: non omifiis accuratis
Beati Rhenani Annotationibus. Catalogum
autcm aperiet verfa pagina. Acccifit et indcx copio-
fior. Baf. M. Basileae apvd
D. L. In fine :

Hier. Froben. et Nic. Episcopivm An-

n o M. D. L. Mense M a r t 0. " Curauit
'hanc editionem Sigismundus Gelenius, cuius iam iu
Rhenani fecunda partes laudauimus. Ecce eius, quan-
ta quanta fit, praefationem : „Dici vix poteft, quanto
procliuius omnia degenerent iii deterius, quam in
melius proficiant. Vci Plinius iam tum prima chal-
cographia tam mifere fuit tracTatus, vt in recurando
pluri-
 Hiftorico Lilerariae Cap. 11. n
plurimis doclis viris fudandum fucrit, donec prifli-

nam reciperet faciem. Idem et Tcrtuliiano huic ac-

cidit, in (juo, iterum atque itcrum farciendo quan-
tum fe exercuerit vir docliflimus Beatus Rhenanus,
apparet ex adiunclis ipfius Annotationibus; atqui mul-
totum opus denuo transfcribere, fed
to facilius crat
non dabatur copia fatis emendati codicis. Tandem
cx vltima Britannia loannes Lelandus, vir antiqua-
rius, et feiiciori dignus valetudine, communicauit
exempiar in Masburienfi coenobio gentis eius vetuftik
fimo rcpertum, in cjuo niiiii defiderarc poiles am-
piius. Tanta erat integritas, nifi quod aliquot iibri
decrant. continebat autem et omnia illa, quae accef-
lerunt ad pofiremam editionem Lutetiae: quae fiquis
cum hac praefenti contuierit, vidcbit non vanum effe
Geienium. vtinam habuiffet codex is etiam reliqua,
hoc fcriptore requireretur in poflerum. Non
nihii in
delperandum eft tam<*i , fi tam officinae Frobcnianae
fauebunt docli , quam iiia bene meretur dc optimis
ftudiis. Meumiaborcm imputare non libet, fcnties
tamen, ieclor, quanta pofirema iiaec cura fit potior.
Bene vaie ct fruere, habiturus iectionem pianam, quae
ante confragofa erat." Exhibct praeter iibros fupe-
fioribus editt, Bafiieenfibus vulgatos eos quoque, quos
Parifienfis recens produxerat, fed c Codice Britanni-
co, in quo finguii ifii iibri cxtabant, ex antehac editis
tamen modo iiii tres: dc Refurreclione carnif, de
Praefcriptionibut adu. haer. et de Monogamia, repe-
riebantur. — Praeterea Apoiogetico acceffit Cpm-
mentarius Franc, Zephyrini Fiorentini nunc prirnum
editus. Repetita etiam hic inuenies Rhenani epifio-
lam nuncupatoriam, vitam Tertuiiiani ac Prouerbia
ct admonitionem de dogmatibus. A chartarum ac
typorum elegantia inter nitidiflimas numerari debet
B 3 haec
 $t Bibliothecae Pairnm Latinorutn

haec cditfo. In Bibliotheca Baluziana h, exemplaris

apoiogeticus c, Cod, MS. colJatus erat*

1561,
PariJUf, apud Andr. Wechilum. 4. Q^ Sept.
Flor. Tertulliani Jiber de praefcriptionibus aduerfus
Jiaereticos, cum fcholiis lo. Qinntiiii Hedui.

1562.
Bafileae. f. Repetitio editionis a.1550. 111 ffne:
Baf in off. Frob. per Hier. Fxob. et Nic. Epifcopium
Menfe Septembri.

1566.
Parijiis apud Audoenum Paruum,*) fub inter*
Jignio Lilii aurei, via ad D. lacobum. Accurata
Gelenianae repetitio. Tomis duobus. g. in flne
cuiusque:Par. excudebat Anckeas Weehelus. M.
D. LXVI. Index GeJenianus (ab 1. G. confeftus
<juid fibi velit, nefcio) ad Tomi cuiusque contenta
e ft reformatus,

1579-
Antverp. f. ^Q^Septimii Flor. Tertulliani Car-
thaginienfis presbyteri opera, quae haclenus reperiri
potuerunt omnia. Iam poftremum, ad Exemplaria
^Manufcripta coliatione facfra, quam accuratifT. reco-
gnita, aliquot etiam Jibris audiora; nunc primum
incapita, et certo ordine habita, quanto fieri potait
temporum ratione, in quinque Tomos diflindra.
cum Jacobi Pamelii Brugenfis, Theologi, Archi-
diaconi Audomaropolitani Argumentis et Adnotatio-
jnbus toti operi iuterie&ts) quibus tum Joci obfcurjo*
re$

*) Malc hacg ap. Jtobcrt. Step/j. prodiuTe Sandio diciturf

 "

Hiftorico Literariae Csp. JL 33

res cxplicantur, tum quicquid ad antiquitatem eccle-

iiafiicam fpeclat, iliufiratur. Ab eodem Pamclio
rcccns adieda Tertulliani vita, fcripturarum citata-
rum index locupletiilimus, aliaque Prolegomena.
Adiutus efl auclor nouae huius reccnfionis lacobus Pa»
melius (a Pamele) imprimis tribus MS. membrana-
ceis codicibus Vaticauis Cardinalis Siricti, Bibl. tumi
Vaticanae praefecli cura iufTuque codici excufo com-
paratis. Habebat etiam libros MS. Monafterioruni
S. Amandi ac Rauonis et Anglicum codicem, cjui pe-
nes lo. Clementem Anglum erat; nec non Latini La-

tinii Itali et Io. Harrifii Angli, ab ipfis cum eo com-

municatas coniecturas variorumque denique hom. do-

clorum varias obferuationes, Quibus adminiculis tan-
tum fane profecit, vt loca innumera cafiigalfe, hiul-
ca fuppleffe, quaedam etiam fuperflua, quae ex mar-
gine in contextum irrepferant, non. iniuria refcidifle
fibi videretur. Primum etiam 111 capita libros omnes
diflinxit, argumentaque noua ad capitum difiinclio-
nem comparata et ipfius Tcrtuliiani verbis confcripta
addidit. Deinde totum opus in quinque Tomos par-
titum eft: quorum primo continentur libri aduerfus
Gentes et ludaeos; fecundo Paraenetica; tertio fcri-
pta aduerfus Haerefes ;
quarto Poemata cum Fragmen-
tis opcrum, quae deilderantur; quinto denique ea,
cjuae aduerfus ecclefiam fcripfit et aiiena quaedam;
librorum in fingulis partibus eodem quo confcripti
putantur ordine habito. Admonitioneui etiam de
Tertulliani dogmatis f erroribus ea (juam Rhenanus
confcripferat, longe iocupietiorem et ordine aiphabe-
tico confedam cum Antidoto, vt vocat, edidjt.*)
B 4 Ordo
*) Prirna quidero cditio Pamelii ad manus non, eft, ne-
que typographos ct bibliopoias, apud quos prodiit, iu
«lagare potuiuiiu 3 fed defunita haee funt cx cd. Par
1598.
34 Bibliothecae Patrum Latinorum

Ordo vero contentorum hic efl: i) Dedicatio ad Pon-.

tif. Max. Grcgorium XIII. data Duaci ipfa Exaltatio*

nis Crucis die1579. 2) Dcdicatio altcra ad Philip-
pum (II) Hifp. regem fcript. ib. eod, XII'. Septembr.
3) Indices librorum quouis tomo contentorum et Au-
clorum Codicumque, qui Tertulliano cafligando vfui
fuere, notitia; tum 4) vita Tcrtulliani per Pamelium
ct 5) Paradoxa T, c. antidoto Pamelii. 6) Tertylia-
si i IC. Romani Legum refciipta, tandem 7) Indices
in Tertullianum, cum Locor. T. aliorumque Audlor.
ab eo citator. tum rerum. — Qui quarto Tomo
comprehenduntur, libro,s poeticosetfragmenla feu in-
dicia potius iihrorum deperditorum apud aiios aueto-
res aut ipfum Tertullianum. obuia primus hic Pame-
lius operibus Tert. inferuit. Ac poemata quod attt-

net, in iibris aduerfus Marcionein et carmine de kidi-

eio Dom, Tertulliano vindicandis Ge. Fabricii (in
Poetis Chriflianis), in carmine de Sodoma vero Sixti
Senenfis (Bibi, Sandl. lib. 4.) aufloritatem fequebatur;
Genefin autem et ad fenatovem quae cum Sodoma.
carmine Cypriano olim afferuerat, propter orationis
fimilitudinem TertuJliano nunc demum adiudicauit
ct denuo recenfuit. Haec excipiunt Graecorum ope-
rum fragmenta: ad amicum philofophum de Nu«?
ptiarum angufliis f. deVirginitate; deFato; de mun-
dis et immundis animaiibus; de Circumcifione*, de
Veflibus Aaron ; deTrinitate; de Cenfu animae ad-
verfus Hermogenem; aduerfus Appelletianos; de Pa-
radifo; de Spe fidelium; de Ecflafi lib, fex; aduer*
fusApoilouium; Aliorum «liquot ei falfo infcripto-
rum. T.V. continentur: de Exhortatione Caflitatis;
de Monogamia; de Fuga iri perfecutiane, ad Fa-
biumj

IS98- cui quac infupcr acccflerc, fuo loco commcmQ-

rantur.
 Hijlorico Literariae Cap. II, 35

kium; de Ieiuniis aduerfus Pfychicos; de Pudicitia;

Nouatiani de Trinitate; Eiusdem de Cibis Iudaicis;
Eiusd. Epiflolarum de vera Circamcifione et vcra
Sabbato notulae.

Pari/iis, apud Wlkh. lulianum ad mont. diui

Uiiarii fub injtgni Jlellae coronatae. „Opera Ter-
tuliiani et Arnobii quotquot ab interitu vindicari fum-

morum virorum induflria potuerunt, cum veterum

exempiarium tum recentiorum collatione reflituta,
locis fcripturae aucfla et illuflrata commentariis, quae
alias authoribusfubobfcuris et difficillimisnon medio-
crem lucem afferre poterunt. Omnia fludio et labo-t
re Rniati Laurentii de la Barre. Additis indicibus
fidillimis et ampliflimis. Jn fine: Excudebat Petrus
le Voirrier Regius in Mathematicis Typographus,
Anno fal. hum. M. D. LXXX. menfe lunio."*)
Primus Laurentius de ia B. indegit, vt, quaepaflim
in fcriptis variis Vv. Dd. imprimis Beroaidus, Alcia-
tus, Crinitus, Turnebus, Vertranius, Hotomannus,
Cuiacius, Scaliger ad emendandum explicandumue
Tertullianum contuliffent, conquireret, et excerpta,

vna cum fuis adnotationibus Rhenani commentariis

aliineret, vbi vero illi dcflcerent, in libris fcil, poft
Khenanum additis, de fuo proferret: in eo tamen le-

quod fua nufquam a Rhenani alio-

cftoribus moleflus,

rumue diflingueret. Rhenani epifl. nuncupatoriam

itemque admonition. de quib. Tert. dogmatis repeti
curauit, vitam Tertulliani de fuo addidit, praeterea,
amplum praeflxit autorum, quorum flde annotatt.
confcriptae funt, Catalogum. Nuncupauit hanc ed.
B 5 prae9

*) Inter repetitiones Pamelianas fiqe editoris nomine

Caweus Uucjat 3 perperam,
 26 Bibliothecae patrum Latiuomm

praeceptori fuoDe la Bignc Tli. D. Quod externam

faciem fpedat, admodum nitija eft editio, adorna-
taque fatis commode annotationibus fub textu dispofi-
tis, diuerfis cjuoque typis cxprcflis.

ParifAs fub fcuto Bafilienfi fol. Pameliana re«

cufa. Huic demum ^ditioni acccilifie videntur:*}
Prouerbiahf Fornmlae Opcris Tertullianki eontew
tae breuibus Scholiis illuflratae per Andream Hoyum
Brugenfem, cui hanc curam iple Pamelius iuiunxerat,
vt praefixa Hoyi ad Pamelium epifiola, data apud
Atrebates Kal. Ianuar. 158". nos docet. **) Vtrum
vero et ^iusdem Hoyi in Tertullianum Parnelii op.
refiitutum Epigramma, quo fingulorum librorum,
qui lioc quinquc partito Opere continentur, Argu-.
inenta ex ordine indicantur, hac dcmum editione ac-
cefierit, an olim iam fuerit vulgatum, nefcio. Huius
exemplaris apologeticus cum Cod. MS. collatus exta-
bat in Bibl. Baiuziana.

1584.
Antuerp. apud Plantin. f. eadem rcpetita; in,

Cat. BibJ. Leidenf. (Lugd. Bat. 716.) fcribitur: Tert.

Op. ex cmcnd. Iac. Pamelii cum coll. codicis MS.
Agobardi per Jo, Mercerium. Aniuerp. 1584- £

Parijtif , ap. Mich. Sonnium. f. Q^Sept. Flor y

omnia, ad exempiaria MSS.
!

Tertulliani opera coI-

lati one

*) Sandius edit. Parifienfcin huius anni cum Notis Rhe-

nani et lunii f. laudat ;
qua fide, affirmarc non aufim,

**) SciHcct ex edit. 1598. Parif. mihi in his iudican-

dum fuit , vt feuiel iam profeffus fum.
 ffijlorico Literariae Cap. II. 37

latlone recognita, aliquot ctiam libris au&iora, ex

editione et cum annotationibus lacobi Pamelii: acce«
dunt eiusdem Tertulliani vita, aiiaque prolegomena,
Cat. de la RibL du Roy. T. l.p.363. Non fuccurrit
iamiam, vbi Jaudata inuenerimTertulIiani opcra c. '11.
Iac. Pamelii. Parif. apud Mich. Sonnium. 1548»
quod hinc conilat errorem efTe typographicum.

1595-
Lugduni Batauor. ex off. Plantiniana. 4. (Sic
in Cat. .Bib]. Leidenfis) et £, (Cat. dela Bibl. du Roy.
p. 364. T. I.) Q^ Sept. Flor. Tertulliani Libcr d«
Pallio, ex editione et cum notis Francifci Iunii.

1596,
Heidelb. ap. Commelinum. f. a Rhenano Pamelio
Iunio emendata. Laudant Sandius, Du Pin, et
Caue.

1597^
Franeckerae exeudebat Aeg. Radaeus ord. Frifiae
typ. Q^Septimii Florentis Tertulliani Carthag. Pres-
byteri, aucloris antiquiilimi quae adhuc reperiri po-
tuerunt omnia : Ex editione Iacobi Pamelii Brugenfis,
Quibus feorfim additae funt annotationes Beati Rhc
nani Selerfiadienfis, aucfrae cenfura Inquifitionis Hi-
fpanicae:*) itemque cafiigationes ac notae perfpicuae
et breues Francisci Ivnii Biturigis, tum ex
MSS. fide, et Latini Latinii Viterbienfis, aliorumque
fymbolis comportatae, tum coniecluris grauiflimis
1
^tque lecliflimis accuratae, Communes praeterea In«
dices

*) In Catalogo libr. expurgator. Mac!riti 1584. Hiflu

Card. Gafp. Quiroga Archiep. Toletani, Gcn. Incjuif,
Hifp. edito.
 1

1 llkbliothfcas Patrim Latinorim

iliccs locorum Scripturae facrae, aiiorum

acceiferunt
auclorum itemque verborumet rerum locupletiHimus.
ramelii textum atque ordincm lunius religiofitiime
fcruauit, niii quod Tomo quarto fragm. et indicia
dcpcrditor. libror. penitus omiiit. Annotatione item
Pamclii omnino abfunt. *•) Poft textum feorfim
primum ipfius lunii , deinde Rhenani animaduerfio-
nes fubieclae funt. Ac illae quidem, quibus etiam
lunii ad Ordines Relgii F. dedicatio, data L. B. a. d.
Kaiend. Martias 1597. cum vita Tertulliani ab ipfo
recens confcripta praefigitur, (de Pameiio enim iu-
dicat, non vitam eum Tert. fed curiofam iliius tcm-
poris hifloriam contexere voiuiife) haec in fronte ge-
runt: ad Q^S. Fl. Tert. op. quae cxtant omnia Cafli-
gationes et notae, quam maxime in tam vetufium et
grauem Scriptorem fieri potuit , perfpicuae et breues.
In quibus tum omnes ferme omnium feculi nofiri
do&iflimorum hominum iectiones, emendationes, in-
terpretationesque neceifariae ex MSS. fide et conie-
duris probabilibus adunantur et adfcribuntur fuis au-
floribus; iis etiam expreflis, quaenon vifae funt piane
reiiculae: tum ex coiiatione exemplarium loci quam
plurimi ad veritatem rerum proprietatcmque verbo-
rum de penitifTimae antiquitatis tenebris profcruntur
fuppleti , correcli, iliufirati atque confirmati. Poft
Rhenani anuotationes acceffit variantium lefitionum in
librum Apologeticum et aciuerfus Judaeos indiculus,
quas exMSS. membranarum praefertim MS. Fuklenfis
collatione Francifcus Modius Brugenfis ojim obferua-
verat, et pofteaquam diu apud M. Velfcrum Augu-
ilanum dclituerant, ab eo cum Gafp. Schoppio Fran-
co,

•) Pcrperam laudatur a Fabricio — cum nQtis Rhena-

ni , Pamclii ct Fr. lunii. (Dcl. SS. pro Vcr. Rel. Chr.
 Hijlorico Literariae Cap. II. 29

co, tum iuuene, communicatae eranl, qui Iunio

tandem eas transmiferat. Laudat imprimis lunius,
multas Pamelii emcndationes Fuldenils MS. auclori-
tate effe firmatas. Collatio quidem ipfa ad Ed. Bar-
raei 1580. Parif.*) facla erat nec mutata a lunio,
{td paginae tantum nouae editionis funt adfcriptae.
In Bibl. Leidenfi extant duo h. e. exernplaria, vnum
manu Iofephi Scaligeri notatum , aiterum cui a Do-
minico Baudio adfcriptae funt caftigationes lofephi
Scaligeri ex autographo.

Geneu. c. not. Pamelii. (Sand. Du Pin. Caue.)

Pameliana IIII. f. Itl. verius. Parifiis apud

Laurentium Sonnium via Iacobaea in Circino aureo.
M. D. XCVIH. vide tituhim ed. 1579. cui hic infu-
per addita: „Acceflereet Loci ex coniectura Lati*
ni Latinii Viterbienfis reftituti, et erudita in
lib. de Pallio Ioanni^ Mercerii AnteceiTo-
ris Kituricenfis Commentaria. Catalogum totius ope-
ris inueniet ledor poft epiftolas dedicatorias; et in fin-
gulis Tomis praefatiunculas de librorum ordine." —
Lat. Latinii emcndationes f. coniecfbrae po(t edit. Pa-
mel. 1583. confcnptae (Praefafoo ipfius d. Romae
a.

Kal. Nouemb. M. D. LXXXIIII.) et feorfim editae

erant Romae 1584. Zannetum et repe-
per Francifc.
titae pofiea funt accuratius a C. Macro in Latinii Bibl.
S. et Prof. ap. 191. Codices quidem non habcbat,
vtebatur tamen codicum ab aliis iaudaterum varietate;
infunt

*) Hanc editionem Rcnatum Laurentiimi Lutctiae Pa-

rifior. \s%0. Barraeo auclore edidirTc lunins fcribit
Tu vidc fuo loco a nobi3 di£ta.
 3o Bibtiothetae Patrum Lalinorum

mfunt quoque et P. Ciacconii Toletani quaedam par-

tim ex ingenio partim ex Cod. Vaticauo. Caetcrum
typorum et chartae nitore admodum haec editio com-
tnendatur.

Heidelb. apud Conimtlin. f. repetita Pameliaua.

(Du Pin.)

Coloniae apuci Arnold. Mylium. 1 a. Q^ Sepr.

Flor. Tert. liber de praefcriptionibus aducrfus Haere-
ticos ex cd. et cum annotationibus Iacobi Pamelii»

1600.
Parijiis per Ambrof. Drouart. 8. TertulUani
liber de Pallio cum interpretatione Gallica et notis La-
tinis Edm. Richerii» (jCat. de la Eiblioth. du Roy.

fr 3*4-)

Saec. XVIL 1601 — 1700.

1601.
Heidelbergae. f. c. notis Pamelii. Sand. Caue*
Eandem hoc anno Geneuae prodiiffe Dupinius ad»
notauit*

Coloniae Agripp. in 12. Tres grauiflimi per-

petuae Catholicae fidei conflantiae Teftes. Tertul-
lianus de praefcriptionibus. Vincentius Lirinenfis
aduerfus profanas omnium haerefeon nouationes.
Edmundi Campiani oblati certaminis in eaufa Fidei
rationes decem. Catal. BibL Regalif Carthujiae S.
Martini. NeapoJi 1764. f.

1603.
 Hijlorico Literariae Cap. IL 31

1603,

Francof. g. Io. a Wowtr Emendationes Epidi*

<£ricae ad Q^S. FJ. T. opcra. Io. a IVower LtBori:
Totus hic iibeilus non tam infpeciem, quam vfum
paratus emendationes promittit, quibus Tertulliani
opera mendis iiberanrur, eas exemplo vete-
infinitis

rum Epidiclicas infcripfi; quia fpecimen et itgoKo**

Sct(>iG~fJLCt maioris operis; cui me, quam primuirt
per rerum mearum varierarem licebit, accingam.
Bcneficium tamen illarum, ne quid erres, non tam
mihi, quam FuJuio Vrfino, eruditiflimo viro, de-
bes, ex ipfius cnim iibro, qui in Bibliotheca Vatica-
na afferuatur, ea excerpfi, et ne fides mea apud te
dubia iftius iibri vfum mihi conceffit dodh vir Domi-
nicus Raynaldus, eiusdem BibJ. praef. cuius erga me
humanitatem et fingulare fludium nunquam fatis prae-
dicaro. Quamquam valde voJuifTem diutius apud
me deiituifTent, donec iliis ab ingenio nofiro decen-
tior cuitus acceflilTet. Sed iain fponte currentem in-
citauit nefcio quis clamor, vt haec publicare feftina-
rem, quo fati&fieret curiofitati iliorum , qui pati non
poterant, hunc exiJem et fugientem gloriolac fplcndo»
rem ad me pertingere. Rei.

1C05.

Cracouiae, in off. Jlndr. Peiriconii. Q^Sept.

Flor. Terrulliani de 1'raefcriprionibus aduerfiis omnes
haerericos liber. Diftinclus in capira et breuibus no-
tationibuaex lacobi Pamelii commentariis iiluflratus.

1607.

Franeckerae f. repetita ed. a. 1597. Sand, Ge-

neuae f. c. not. PameJii. Du Pin.

160K.
Ja Bibiiothecae Patmm Latinorum

i6o§.
Parif f. repetitio Pameiianae Parif. i 598. Sand*
Fabr. Caue. Cat. Bibl. Barber. Muf. Britt.

1609.
Apud Commelin. f. repetitio Pamelianae. Antv»
1583. Fabric.

16 10.
Parifiis. f. eadem lauclante Oudino p. ai8- T.L
Comment. de SS. Eccl.

1612.
Francofurti ad Moenuni, typis Richterianis. Io*
annis a Wower emendationes epidicticae ad Q^Sept.
Flor. Tertuiliani opera. (Cat. de la Bibl. du Roy.

1615.
Lntetiae Parijiorum. Ex off. Plantiniana, apud
Hadrian. Perier, via Iacobaea. Q^Septimii Fior.
Tertuiiiani Apoiogeticus. Defiderius Heraidus ex
arrtiquis libris emendauit, Commentario iibro iliu-
ftrauit, et duos Digreflionum libros, cjuibus eiusdem
Tertuiliani et aliorum Scriptorum plurima ioca qua
emendantur, cjua expiicantur et iliuflrantur , adiecit.
M. Minucii Fdicis Otlauius. Defiderius Heraldus
MS. Reg. ope emendauit et notas addidit. (Minucii
F. libro peculiaris tamen titulus praefigitur, quem fuo
loco vide.) In emendando hoc rertuiliani librovfus
efiHeraldus duobus Codd. MSS. aitero Puteani patris
per fiiios tamen ipfi communicato, altero lacobi
Bongarfii. lilum etfi iam oiim adhibuerat Iacobus
Pamelius, tamen aliorum librorum praefidio defiitu-
tus non fpiciiegium fed mciTem integram Heraldo
reii-
 tiifiorico Literariae Cap. IL 33

reliquiffe vidcbatur. Praeter Codices iflos adhibuit

ctiam librum Cuiacii manu notatum, quem Bongarfii
cura naclus erat, vnde, quae ex re efle vidercntur

laudato aucloris nomine deprompfit. „Jn CommCn*

tario noflro," inquit, „hoc temperamentum fequi
fhiduimus, vt neque ea, quae mediocrirer eruditis
fatis clara funt, illuflraremus, id efl, foli accendere*
mus facem, nequeea, quae homines alioquin erudi»
tos, fed aliis fcientiis occupatos morari pollint, pror*
fus inexplicita orhitteremus. Libri iflius ea mixtura
efl, vtnon modoad humanioris eruditionis fludiofos*
fed ad Theologos praecipue et ICtos adeo ipfos eius
lediopertineat; argurhentum autem> et quae iii eo>

difputantur, eafunt, vt omnium, qui a feciili fer-

mento fibi cauere voJunt, manibus libeJIus hic verfari

debeat. Haec igitur fecerunt* vt nonnulia, quae
absquc cauffa haciorent, prorfus omifiifem , quando-
que attigerim, fed attigerim tantum , et quantum ad
lucem fatis effet. Sed et quia morem iflum inoieuik
fe videmus, vt diclionis aut ritus alicuius et moris
veteris occafione Iiomines paulo Jongius cxcurranC
faepifTime, et multa traclent, quae ad fcriptorem,
quem prae manibushabent illuflrandum, faciant plane
nihil; et confuetudini fiitis faceremus, et incommo-
datamen, quae inde fequuntur, erTugcremus, placuit
ea quae erant praeter tg sgycv in alios libros reiicere,
quibus ideo DigreJJionum nomen dedimus. Atque
corum priore, quae ad humaniorem Jiteraturam per-
tinebant, compJexi fumus; pofleriore quae ad rituum
ecclefiaflicorum illuflrationem." Epiflola dedicato-
ria ad Nic. Brulardum Franciae Cancellarium propter
temporum iflorum cafus leclu digna» Data efl Lu-
tetiae Parifi a. d. Kal. Decembr. 161 3. Huius libri

exemplo, quod Bibl.RegioAc. poflidet, varietas Jeclio-

nis Codic is MS. BalioJ. Oxon. adfcripta efl.

Tomus L C 16 1/4«
 34 Bibliothecae Patrum Latinurum

1614.
Parifis apud lo. Liberium. 8. Q^ Sept. Flor.
Tertuliiani liber de paiiio, ex editione et cum inter-

prefatione notisque criticis et hiftorfcis Theodori Mar-

cilii. Cat. de la Bibl. du Rotj T. I.364. n. b.
p.

n. 462. Ibid. n. 465. et Cat. cf une BibL a Utr.

776. T. I. p. 557. fic cjuoque Jaudatur: Satyra ds
pallio c. interpretatione familiari fiue gloifaria et no-
tationibus reiiquis Theodori Marcilii.

16 16.

Parif. f. Pameliana Parif. repetita. Sand. Caut.

16 17.

Coloniae Agripp. fol. apud Antonium Hierat.

eadem ac fuperior. Sand. Fabr. Caut. Muf. Britt.

1623.
Lutetiae Pariforum , fumpt. b. Hitr. Drouart
via lacobaea, fub fcuto folari. Q^ Sept. FJor. Ter-
tulliani Jiber de Pallio. Claudius Salmajiuf recen-
fuit, explicauit, notis illunrauit. Notarum Jiber ti-
tulo peculiari gaudet. Ac de his fatis quidem con?

/lat; modo notare

id iuuat, practer veteres editioncs
Cod. manu exaratum fatis vetuflum et optimae notae
infpcxifTe Salmailum eiusque fcripturam (quae cuin
prima et fecunda Rhenani in omnibus fcre confenti-
ret) vbique fidcliter exprefTam exhibuiiTe. Dedica-
vit Jibrum editor patri Benigno Saimafio in fup. Di-
vionenfi Curia Regio Confiliario. Contra hanc Sal-
mafii editionem eodem a. Rhedonis ap. Tuonetn Ha-
Ucium Typographum iuratum prodiit Antonii
K k r ko e t Aremorici (Dionvf. Petauii ex S. I.)
1 1

animaduerforum Jiber ad' Claudii Salmafii notas in

TertuJIianum dt Paiiio. Cui oppofita Confutatio
animad-
 Hiftorico Literariae Cap> II. 3$

animaduerforum Antonii Kercoetii ad Ciaudii Salma»

lli notas in Tcrtuilianum dePallio, auclore Francfco

Franco I. C. Middelburgi 1623. et cum mox ite*

rum prodiiflct: Antonii Kerkoetii Aremorici Mafti»
gophorus fecuudus, fiue Elenchi confutationis, quam
Claudius Salmafius fub ementito nomine Animaduer*
fisKerkoetianis oppofuit, Pars fecunda, Parifiis 1623.
refponfum efi eodem anno, Parifiis Refutati^nt
ttriusque Elmchi Cerco Petauiaui, aufflore Franafco
Franco I. C. et contra denuo emifTus; Mq/tigo»
phorus tertius f. Elenchi confutationis Salmafiana*
Pars III. ibid. eod. Ad TertulJianum ex hac con*
viciorum mutuorum colluuie parum fru&us redun*
dauit.

1624.
Parifis fumptibus Mich. SonUii^ via Iacobaea
,

fub fcuto Bajtleenji. Q^Septimii Florentis Tertul»

liani Presb. Carthag. Opera* argumentis, explicatio-

nibus et notis illufirata, Authore loanne Ludouico dt

la Cerda, Societ. lefu. Cum Indice locupletiilimo.
Tomus Primus* —
Hunc tomum equidem non
vidi, nec de eo quicquam reperire potui , quam XIII.
libros in Titulum fupra adfcripturn
eo exhiberi,*)
pracbet Tomus Secundas, apud eundem Mich. Son*
tiinm anno 1630. editus, qui libros V. fequentes
comple&itur: De Praefcriptionibus aduerfus haeretu
C 2 cor

*) Hos inter libri aduerfus ludacos , aduerfus \farcio-

nitas, aduerfus Hermogenem , aduerfus Valentinia-
bos, aduerfus Praxeam, de fuga in perfectitione , de
exhortatione caftitatit, de monogamia, contra Gno-
fticos, de pudicitia, adtterftis pfychicos et carmina
non funt. Sed ne fic qnidem de contentis pronuntia-
re licct , cum his demtis plures tamen, quam trede*
cinj tractetus fuperfinfc
$6 fiibliothecas Patrum Latinorum

cos lib. I. De Haptismo aduerfus Quintiliam I. II.

t)e Anima lib. IH. De Carne Chrijfi aduerfus hae-

refes quatuor lib. IV. De Refurretlione Carnis 1. V.
Falfo afferunt Oudinus SS. Eccief. To. I. p. 218.
Tert. opera omnia, et Fabric. in del. SS. de vcr. Rel.
Chrifi. p. 2 1 ^.pleraque duobus Voluminibus a. 1624.
ct totidem iterata vice a. 1630. prodiiffe. De Oudi-
ni errore iam admonuit lttig. Hift. Ecci. II. a Chri-

(\o nat. faec. (Lipf. 711.) p. 69. Fabricatorcs fcili-

cet Catalogorum Biblioth. nun fatis curiofi Viris Dd.

fucum fecerunt. Sic in Cat. Bibl. Barberinae T. I.

tt II. a.1624. laudantur. Fouere autem errorem

poflit hoc, quod raro Tomus I. an. 1624. et II.
an. 1630. coniunctim compareant, vt femel in
Bibl. Thott. T. I. P. I. p. 63. fieri memini, kd ple-
rumque occurrant finguli Toini, vci feo.rfim vei cum
altero tomo repetitae editionis a. 1641. compacli.
La Cerdae notae in verborum et orationis illuflratio-
ne plurimum, minus in difputationibus doginaticis,
in vtroque tamen genere nimis prolixe occupantur.
Argumenta libris praefixa vix hoc nOmine digna funt.

Cum primae editionis Tomus I. ad manus non fit,

(exempli Ribl. Acad. T. I. a. 1641. altc-r 1630. e(\)

quid ipfe la Cerda de confiiio fuo praefatus fit, fi

modo praefatus efi, aliquid defidero. Nam quae ibi

praemiffae funt literae dedicatoriae, vnice in laudibus

patronorum cius, fummo cum leJtoris taedio, funt

Occupatae, Tertuliiani ne quidem nomine appeilato.
Idmirationem faccrepoflit, quodPriuiiegium regium,
dat. S. Germani in Layag.Aug. 1623. T. II. a. 1630.

additum non Tertuliianum cum Argg. appeliet, kd

librum^ qui infcribitur: Argvmenta, Expli-
cationes, ac Notae in Tcrtuiiianum, a P. Io. Lud. dc
la Cerda compofiium.

1625.
 Hiftorico LiUraviac Cap. II. 37

1625.

Geneuae, ap. Petr.et lac. Chouet. 4. Q^Sepr.

Flor. Tertulliani libri cluo ad Nationes, ad Exemplar
Agobardi, Lugdunenfis Epifcopi , cum notis, laborc
ei fiudio lacobi Gotlwfredi. — Ipfa hnec cditio ad
manus non eft. De Cod. qui Agobardi dicitur, antt-

quiflimo fane et horum librorum quideni haud du-

bie vnico, quem fidei fuae diligentiaeque tefiem Rc-
giae Bibl. Parifienfi pofiea donauit editor, Rigaltius
in proxima Tertulliani editione fcribit, paginas com-
plures adeo foede fuilTe vetufiatis iniuria, feu potius
barbarorum incuria corrofas corruptasque, vt lacunae
faepenumero etiam in fua editione occurrant, de qui-
lius fine codicis integrioris ope explendis prorfus dc-
fpeiat. Sunt auttm^ pergit, et praeier lacunas,
alia, quae ipjius antiquarii manus haud raro pecca-
vit, quorum certe nonnulla conktluris noftris cmen-
dari videaniur. Sed iis tamen absque veteris fcriptn-
rae veftigiis male credi non diffitenmr, neqiie id nobis
permijimus, nifi locis admodnm paucis, nunquamfup^
prefja libri veteris fcriptura. Dicitur nonnunquam
haec editio a. 1634. fada, vnde vtriusque anni no-
fam diuerfis exemplaribus infcriptam eiTe fufpicamur.
Vtrum vero quomodo ab hac Gencuenfi editione
ct

diuerfa fit, quae eodem anno (1625.) Aureliopoli

impreffa circumfertur, dicere non aufim. Huius
cd. exemplari in Bibl.Leidenfi quacdam funt adfcripta
a Salmafio.

1626,

Lugd. f. Tertull. dc Pallio cum Comm. de Ia

Cerda.

C 3 1638.
3^ Bibiiothecae Pairum Laiincrum

1628. (1639.*)
Lutetiae, typif Rob.Sttphani cipud viduamOliua»
rii Varennaei. 8« Q^Sept. FJor. Tertulliani iibri IX.
exCodice MS. Agobardi in Bibl. Reg. obuio emen-
dati et obferuationibus iJiuflrati. — Nic. Rigaltius»
cuius nomen hic fiietur, horum opufculomm editio-

ne futuris fuis egregiis de TcrtuiJiano meritis praelu-

dere voluit, Sunt autem Jibelli ifli nouem fequentes:
de Oratione; ad Vxorem I. 2.; de Cultu foeminarum
l. 2.;**) de Exhortatione Cafitatis; de Corona ; dt
Prafferipfione haeretuorum et Scorpiace. Codex
Agobardi iibros XX' V, complexus fuerat, nempe
praetcr nouem ilios, etiam librum 1. et 2. ad natio-
»*/, nec non de tefmionio animae , defpetlncnlis, de
idololatria, de cenfu onimae , de carne Oirijli: ct

quae hodie TevtuiJiani fcripta defideramus, de fpe fi-

dclium, de paradifo, de animae fubmiffione et de fu*
perflitione Jaeculi. Jnfcripfit hacc Tertulliani Rigal-
tius Card. Armando Duci RicheJio,

1634,
Lutetiae, fumptibus Mathurini Du Puis, via
Jacobaea, fub Jigno Coronae, f, ^Q^Sept. Flor.
Tertul.

*) In Cat. de h B. du x\. p, 364. titulus ita concipi-

tnr: —Tcrt. libri IX feu tra&atus varii locis quara
-

pjurimis emendati , cx bibliotheca Regia ecliti ex ,

recenfione et cum obfcruationibus Nicolai Rtgahir,

j6sg. Anni nota fic mioque diuerihnode paflhn cx-
fcribitur, vt in exemplaribus fic eam rcperiri ncceiTe
fit. Difcrte enim in editione Qp Tert. Rigaltiana
a. 1641. dcdicatio Rigaltii ad Ducem Richelium cx
noucni Jibror. editione a. MDCXXIX. repeti di,
citnr.
**) Ncmpc libellos de habitu muliebri et cultu femina-
rum Codicis Jaudati aucloritate in vnuiu duonmi U-
t>ronrtn tra£htum redegit.
 Hifiorico Literariae Cap. II. 39

Tertulliani Opera ad vetuftiffimorum exernplarium fi-

dem locis quam plurimis emendata, Nicolai Rigaltii
I. C. Obferuationibus et Notis iJluftrata. Cum indJ-
ce gloflario ftili Quid noua hac
Africani." —
qmniumTcrt. operum recenfione, quae et nunc etiam
principatum tenet, cftecerit, aut efficcre fakem vo-,
lucrit Rigaltius, ipfius puto verbis, etiamfi paulo ple-
nioribus, audire operae fit pretium. „Tertulliani, u
inquit, „fcripta Jegentibus, etiam haud mediocriter
literatii, occurrunt non pauca Sermonis et
difficilia

Scripturae. Nam Sermonis quidem Africani fupcr.

bia doctrinarum ferme omnium dote praefians le-

dores fibi pofcebat ad nutum attentiilime fagaces.

Pofieaquam vero iu longe,alios incidit, mutari cepit,
a quibus non potuit capi et fpurias dicTiones pro legi-
timis, adulterae manus inuerecundia fparfit. Scri-
pturae autem natiuae ruina, AucToris veibis femel in-
terceptis, vt obtrito corpore, fenfum vna quafi ipfum
et m.entem profligauit. Sic peffimi corre&ores cmen-
datiflima perdidere. Nam quis elTet quereiarum mo-
dus? Aut quid in tantae calamitatis ealu tam veteri
non defperandum? Hacc iam pri-
pefiis Homerum
dem ita peruaferar, vt Arato quaerenti: „vbi locorum
habereturlliadispriftinae copia?" Timarchi filiasTi-
mon cum refpondiilet: quaerendam efle in exempla-
ribus antiquis, addiderit, fed norrdum corrccTis. Di-
ra natio tam foede Septimii nofiri libros adco quo-
que iam pridem vexauit, vt iam falfi vetufias longi
temporis praefcriptionem obfiruat yeritati. Quod fi

veterum librorum appelles fidem, etiam veterum li-'

brorum fide falfiffimae ledTiones adferuntur. Nam

funt ct libri veteres deprauatiffime correcTi ; neque vl-

la fpes reducendae vnquam veritatis, nifi tam vetercs

nancifcantur , vt fint omni correcTorum antiquitate

vetuftiorcs. Aetas atjorum laudabiles Rhenani operas

C 4 viait,
4©. JBfbliothecae Patrum Latinorum

vidit, tribus editionibus elaboratas. Cuius viri fidci,

iudicio, eruditioni, diligentiae, fl partiurn fludia

roeliorum exemplarium commercia non inuidiffent,
is procul dubio praeflitiflet, quod iflam notys hodie

operam valde leuaret. Sequens aetas Fuluium Vrfi-

num tulit, qui codices infpexerat longe meliores
Rhenanianis, contentus excerptas inde le&iones edi-
tionis Pamelianae marginibus adnotalTe, fed ne pof-
fefforibus quidein exemplarium nominatis. Fuluia-
nae lectiones, in librum amplifT. dodiflimique Tolo-
fatium Archiepifcopi Car. Monchalli ex autographo
transfufae, nobis hoc etiam profuerunt, vt earum,
editioni, Epidiffiicis Wowerii Notis accuratae, £des
etiam apud aufleriores conflare debeat; immo et
Schoppianis illis ex Fuldenfi et Vaticano fn Apologe-
ticum etAduerfus fudaeos Excerptis ab lunio publica-
tis. Quorum certe frdem eo magis refert vbique effe
teflatifTimam ,. quod et multa funt et praeclara nobis
inde notata, quae huic editipni plurimum tribuant
lucis el ornamentr. Haec apud pofleros aetatrs
erit

noflrae gloriae. Cui decus accedit ingens comperto

tandem Codice, quem ex voto Agobardi Epifcopt
Lugdunenfis ad S. Stephani altare oblatum fuifle legi-
nius. Hunc certe librum ad exemplaria illa nondum
correcfla clefcriptum fuiffe, probabunt eius ope reflitu-

tanitore priflino quam plurima, quae flngula indicare

taedii fane fuifTet moleflifliini, pretii vero nullius 5,

nam haec ipfa Tertullianus auide recepit, et fua,

quae male auulfa fuerant, tam bene hodie cohaerent,
vt auelii vnquam potuifle non credas. Itaque fum-
mas recuperatorunV colligi fat erit, vt inde conflet,
quid praeflare fimus parati. Sic tamen, vt notabilia,
tandem coniprehendiUitur: minutioribus nec tamen
fpemendis, fcrppulofe calculorum diligentiae relicfris,

vt fit oliui ingens cumuli fumma. Obfcruationes ad-

jecimus,
 Hiftorico Literariae Cap. //. 41

iecimus illuflrandis aliquot locis obfcurioribus, prifci

fiioris iam longa obliuione deleti, aut eruditionis ali-

cuius reconditae veftigiis indagandis. In cjuo, fi non-?

iiulla paullo licentius pofita aut disquilita cenfeantur,

vt funt illa fortafTe de criminum occultorum caftiga-

ttone, deque forma Dominici vultus ac de lucernis
per diem acccnfis, ea fic accipi debent, tanquam Se-
ptimianis opinionibus defpiciendis animaduerfa; mi-
«ime autem arguendis Catholicorum fententiis aut
improbandis Patrum Septimio pofteriorum decretis.

Jmmo fententias et decreta ipfa patrum in Fcclefia re-

ceptiffimorum femper oppofuimus Tertulliano, vt

oui Africanis ifiis velut falebris ofFenduntur , fiatirn

quo referre pedem tuto poffint. Notasetiam

liabeant,
intexuimus variarum leclionum ambiguitati penfitan-
dae, veritati explorandae, coniedturis nonnunquam
explicandis aut conflrmandis. Denique Africani ftiii
Gloffas complurium inter fefe Jocorum comparatio-
ne concinnauimus, interpretandi ratrone certiffima.
Gloffas diximus Graeco vocabuio, quo Fabius tradi-
dit iinguae fecretioris voces minus vfitatas fignificarf.

Porro breuioresObferuationes ac Notas plerisque haud

fatisfacluras fcimus, nec propterea culpam depreca-
mur. Afer ifle lecrorem non admittit nifi iam eru-
clitum." Haec Rigaltius in difputatione, infcripta:
de Teriulliano et eius fcriptis deqtte variis eorum edi-
tioTiihus, et quid hac nojlra praejtetur, quae vna cum
epiftoln dedicatoria ad Armandum Duc. Richelium ex
ed. IX. libroruma. MDXXIX. (ftc) textui prae-
mittitur. Hanc teflimonia vett. de Tertulliano fub-
fequuntur, et Series Terlulliani opertmi quae hoc vo-
lumine contineniur. Item ex quibus quaeque et quo-
ties Jint codicibus noinbiliter emendaia. Id quod ad
minimurn quater , ad fummum dncenties quinqua-
gies (in Apologetico) in plerisque trigejies, vigejies^

C 5 feptud*'
 43 Jiibfiothecae Patrnm Latinorum

feptuagies , fed et ofties centies , centies trigefies , In-

tcrdum ommbus fere claufulis faclum dicitur. jLiiW

dfe Pallio, fcribit, emendafuv o.nnibus fere lineis, iux-

Salmafi ad vetvfla exemplaria accuva-

ta ed. dotlijpmi
tif.mam praeterquam fex aut feptem locis. Tcxtum
excipit Index fcripturarum iacrarum; tum fubiuucla
fub titulo incerti auctoris carmina Tertuliiano olim
adloribi foiita, aduerfus Marcionem 1. V. de ludicio
Domini Gt.n>jis, Sodowa; denique Index rerum me*
morabiiium. Obferuationum Jibelius pcculiari tituio
gaudet, eique acceilit Index Glofjarum TertuIIiani
egregio confiiio et iudicio confeclus. Eiegantia et
mtore tvporum , flquidcm prima ed. non inferior fit

fecundae, quam coramintuemur, admodumcommen-

datur liaec editio, cui bibiiopolae honeflate haud exu
guus vtiiitatis cumuius plurimorum Vv.
acceflit editis

Dd. in Tertuli. adnotatiouibus ilnguiari volumine ti-

tuioque comprehenfis: lacobi Pamelii Brug. TheoL
etc. Jlrgumenta et Annotationes in Q. Sep. FL
Tertulliani opera, quibus adieblae funt annotationes
diuerforum. Omnia ttxiui editionis V. C7...N c o- \

l a i Rigaltii i. C nfpoudentia. Par. fumpt.

Math. d;i Puis, via Iac, fub jigno Coronae. itfff,

Praeter ea, qua® Pameiius in Tcrtuilianum compofuit

adnotationes, argumenta, vitam et cet. quae ionge
maiorem voiuminis partem (vsque ad p. 7^1.) oc*
cupant, exhibentur hic Latini Latinii conieclurac ct

emcndationes, lo. Merceri adnotationes , Edm. Rn

chcrii, Theodori Marciiii, Ioaunis a Wowcr ct Ga«
brielis Aibofpini Aurelian. Epifc. notae et emendatio,
ncs. Quibus omnibus accommodatus efl mdex ap,
prime vtiiis. Quod in titulo ponitur, hasce adnota^
tioncs tcxtui Rigaltiano refpondere, numeris pagina-
rum in margiue obferuationum adnotatis efteclum eff»

ita tamcn vt iibcr de Paiiio et Apoiogeticus ,

qui in
RigaU
 Hiftorico Literariae Cap. 11. 43

Rigaltianis plane alii facli comparent, ad Pameiia..

nam recenfionem denuo excuderentur. Volumen
hoc notarum feorfim venit m Catalogis quam pluri-
mis ex. c, In Catal. Bibl. Tottianae, Bodleianae,
Firmianae et D' EJirees T. L

1641.
Lutetiae, fnmpt. Math. Du Pnis etc. f. Rigal-
iiana fecunda. Objeruationibus et Notis atque etiam
Glojfario audtior, cuios exemplum cum frequent. coll.
Codd. JMSS. impr. Agobardini in BibJ. ttaiuz. extabat.
Pofl hanc repetitam e(Te Rigaltianam IVifiis, 1644,
,46. 50. et 58. Oudinus affirmat.

^r **-

Lntet. Parif. c. wjtgni magnae nauis. foJ. To^

nii II. Q^Sept. Flor. Tert. opera, aigumentis, expik
cationibus, notis illuflrata, aucfh lo. Lud. de la Cerdn»
(vid, Ed. prim.)

1644.
Matriti. f. Tertuilian,i liber de Patientia cum
commentis Orii. Cat. Bibl. Pinell. T. I. p. $9.

1646 — 48 — 50. *)

Parifiis ap. Mich. Solg. via lacobaea Jiib Jignp

Phoenicis. foi. Tomi IIJ, Tertullianus rediuiuus^
Jcholiis et ohferuationibus ilinjlratns. Jn quo vtrius*
qus

*) Ita iam Ceillier p. $26, T. II. ct Cat. Bibl. Chigianae

v. Ambianas. Sed variant in annortitn indicio Vv.
Dd. Fabric. (Del. p. 213.) 1646. ftt 4g. Dupiniu$
1648. et 50. profertj quare vtrtunque fequi placuit.
Male Sandius quafi repetitam a. 1650. hanc editionenj
laudat, nifi negligentius hoc fcripferit , cum diuerfas
editiones fignificare vellet fa&as, a. 1648. V. Geor>
gii et a. 1650. aiiani Rigaltianae fc. repetitionem.
 44 Bibliothecae Patnim Laiinovum

quc forma ad originem fuam vecenfclur.

iitrit Et
Auitae pietatis Amatoribut inquirendi norma prae-
fribitur. Auffore P. Georgio, AmhianaU . Mino-
rita Capucino, Parifis apudfuot Proftfffbre Theologo.
Facete Rigaitius grande hoc Capucini opus refpiciens
in praefatione notis in Cypr. praemiffa fcribit: Quod
ad Tertuilianum attiuet, vix efl, vt rediuiuus vnquam
ah vllo mortalium dici queat, qui iam llt horrendis
vegrandium commentariorum farcinis obrutus et con-
tritus. — Confecrat hic 'fuperftitiofus Monachus
primum Tertuiliani fui tomum Chrifio et Mariae,
quam his inter alia verbis compeiiat: Jpfum me, hoc
quod fam et pojjum, hoc quicquid ingenii et ftyli ejl,
tibi, o Deipara, debeo , reddo , offero. Sujcipe,
quod tnum quod meum: Vt ifiud fuppri-
ejl, txripe
rnatur; illud non chartis folum imprimatur, fsd ct
cinimis. Dnc me, quo lubet, o Domina, ciientem
ad pedes profiratum refpice, et ad coelnm tandsm eri-
ge. Amen. Cuiusmoc^ Mariae compeiiatio etiam
Tomo fecundo praefixa legimr. Antequam autem
ad ipfa Tertulliani opera accedat fcholiis fuis et ob-
feruationibus illuftranda, praemittit vindicias Tertul-
lianicas , quarum prima parte de Tertulliani patria,
educatione, fiudiis aiiisque ad vitam eius naturaiem
fpeclantibus agit: In fecunda patte inter alia disqui-
ritur, quibus motiuis ad Chriftianam fidem adduclus
fuerit? an ltatim a conuerfione baptismo initiatus fue-
rit? anvxorem ad fidem traxerit? an EcclefiaeDo-
et
ctor, an Sacerdos, an Monachus, an Martyr fuerit?
Tertia vindiciarum pars de Tertulliaaj doclrina eius-
que fcriptis tam apoiogeticis quam polemicis et parae-
neticis agit. Ita autem de doclrina eius fe agere pro-

fitetur, vt eius errores in bonam partem interpretaLt

nitntur, Haec et plura fuper hac editione Ittigius in
Hi/1. EccJ. Sec. II. p. 71 fq.
1650%
 Hiftorko Literariae Cap. 1L 45

1650.
Lond. 8. Tertulliani opufeula varia —
-
inter
Franc. Rous Mella Fatrum pag. 293 — 468. Caf.
Bunau.

1656.
Lugd. Bat. ex off. lo. Maire. 8. Q. Sept. FJ.

Tertulliani liber de Pallio. Claudius Salmafius ante

lnortem recenfuit, explicauit, notis illuftrauit. Ac*
cedit vera ad viuum eiusdem Effigies.

1657.
[Argentorati. 8- Tertulliani opera, opera Boec*
leri.] Ita Sandius. Oudinus contra huius loci et an-
ni repetitionem Rigaltianae forma non indicata com-
memorat.

i6 5 8,

Parifiis ap. Iac. Dallin fub Jigno S. Siephani efc

Thomani Iohj fub fgno fcuti Hollandiae, via Jaco*

baea: fol. Tomi III. Tertulliani Omniloquium Al*
phabeticum Rationale Tripartitum, fiue Tertulliani
opera omnia in nouum ordinem, haclenus intentatum
et facilem, omnibus vtriusque fori Oratoribus, Re-
rum humanarum diuinarumque Profeftbribus ac Scri*
ptoribus vtiJem^ dispofita, expofita, illuftrata opera
fratris Caroli Moreau Auguftiniani Ordinis Eretnita-
rum Communit. Bituricenf. Conuentus Reginae
Margaritae, in fubuibiis S. Germani Parif. Quid
nouijjpraeftiterit Author in hoc opere, fummam Theo-

logiae fcholafticae^ Pofitiuae et Moralis ex Scriptura

S. Patribus et Tertulliano et Augufiino maxime de-
cerptae, compledente, fequens pagina indicabit. —
Titulos N.erllf. Voluminishaud minus prolixosomit-
timps, et fi fumnmm rerum, quas denouo contulit
Author
 :

46 Bibliothecae Patrutn Latinorum

Author ad illuflrationem Tertulliani pag. altera To-

mi primi exhibita, dcfcriptam dederimus, fatis cui-
que de ingenio editoris confiabit. Ita vero haec
fonat
„Opus hoc nouum tripartitum tribus tomis ab-
foluitur. Primus hic tres partes compiectitur. Pri-

rna quidem omnes libros Tertuiiiani, in ordinem al-

phabeticum digefios, profert, fuppJens quatuor defe-

d:us notabiles, in omnibus haclenus cditionibus prae-
termiffos, in praefatiuncula praemittenda notatos.*)
Secunda , pacifice, et absque contentiofa controuerfia,

tacito etiam aduerfarii cuiuscunque nomine, nudo ve-

ritatis, et pietatis S. Patri Auguftino debitae, nec non
totius operis ex eius fententiis lecliffimis contexti ab

oinni aemuiationis iniuria tutandi refpectu, diiuit,

Aiphabetum errorum perperam imputatorum Augu-

fiino, Tertuiliani in omnibus fanis illufiratori , in
peruerfis correcfrori. Vbi tota eius docfhina, maxi-
me vero de Praedefiinatione, Gratia, et libero Arbi-
trio, non priuata vnius auctoris, fed Cathoiica, et
ad S. Scripturae, Patrum, Conciiiorum , SS. Pontifi-
cum et Tridentinae quam maxime Synodi et Confii-

tutionis

*) Quales? equidem nec diclo loco reperire potui, nec

ex fpecialiori, ad cjuem inde remittit lcclores, praefa-
tione certior faclus fum quoniam vero in ifta huius
:

editionis virtutes ad fcx imprimis capita refcrt, et

tribusquidem reliquas carere diferte aifirmat , nec
quartam eis concedere videtur, innuit certe, fcil. quod
textu fit emendatior , Scripturae S. loca in ipfo textu
diuerfo cbarafttre fmt discreta, ad marginem non ca-
pita folum libri SS. aTertull. laudati Ced verfus etiam
finguli ad originale dcnuo collati , adfcripti Argu- ,

inenta, quibus aliae editt. laborent, libris practixa

plana et breuia —
haec ipfa defechium nomine de-
claraffe Morcllum fuorum fanc bonorum cognitione
fatis beatum f puto.
 Bifiorko Literauae Cap. 1L 47

tutionis Innoccntii X> in quinque Propofir. Cenfura,

reguJas, exa<fte reducla; ct pcr 27 quaeflioncs cu-
riofe difcufla, orthodoxa prorfus cfle conuincitur.
Tertia pars erroneas, haereticas, durioresque fenten-
tias TertuJiiani a fana eius dodrina feparatas, ordine
pariter aJphabetico contextas euoJuit, explicat et Ca-
tholica S. P. Augu/lini doclrina diflbluit. Cum ge-
mino fecundae et tertiae partis proprio indice; altero
locorum feleclioris fcripturae ibidem explicatae, aJte-
ro rerum notabiliorum. Secundur et Ttrtius To*
Qnus partiuntur omnia fana eiusdem Tertuliiani Ope-
ra in Jocos communes ordine nouo et hacflenus in-

tentato, non tantum aJphabetico, fed etiam rationali

exacliflime difiincta, breuibus fcholiis ad finguia quae-
Xjue obfcura, ad literam expofita, et vbique per fcie-
tfliores ex Medulla S. Scripturae, Conciliorum, Pa-
trum, et S. Augufiini praefertim, nuliibi praetcrmif.
fi, aliorum item probatiffimorum authorum cuiusque
difciplinae Jocos iJJuflrata. Cum triplice indice io-
cupietiilimo in fine tomi tertii coilocando; 1) qui-
dem Scripturae facrae explicatae ter miiJies et am-
piius iocis, 2) rerum ac verborum, 3) concio-
num. De Operis infcriptione,*) dispofitione, vtiJi-

tate, foliditate, curiofitate, et in tanta rerum diuer-

farum abundantia, coniundlaque brcuitate perfpicua:
nec non TabelJae Embiematicae fronti operis impofi-
rae expofitione,**) Synopfi quoque vitae TcituJliani
et

*) Omniloquinm , inquit, hoc opus inferipfi: tum quod

nullam prorfus in eo fententiam vel Jineam ex hoc
folo opere, magnam in omni caufa dicendi ? Tertul-
liani praeterniiferim tuni quod fcribendiuc copiaiu
:

cuicunque oratori , fcriptorique profpcxerim.

•*) A'lriferant Parifienfes imasines Auqtiftini (cuculhti)

et Ttftklliafti (c. Pallio) aerc imprcffas ct titulo opcris
generali
48 Bibliothecae Patrum Latinoram

et Auguftini, deque fymbolicis eorum, ac diflymbo-

licis proprietatibus et Elogiis de vfu tandem et praxi
:

totius Operis habet, cjuam attentc examinet Ledor,

vt fibi necefTariam, Praefationem generalem, polt
nuncupatoriam cpiftolam immediate fubfecjuentem."
Rcftat, vt ad illa, quae in textu praeilitiile profitetur,

piiulisper animaduertamus; fed et hic verbis ipfius de-

fungi licebit. Ita vero pollicetur in textu innumera
etiam in tmendatioribuf editionibuf menda correxijfe >'

virgularum , punclorum, acccntumn defecluf, intclle-

fifum obfcurijjimi authorif obnubilantef fuppleuijfe;
eacographias quam plurimas emendajfe; vt Ji Typo*
graphi cura Autographi puvgatijjlmi follicitudini re*

fponderit, Ct CorrebJori vigiiantiffimo paruerit , nihil

futurumft , quod in hoc textu cenforif oculof, feue*
rijjimi iicet, arguendum oftendat. Iam haec fatis
erunt, nec tamen nimia, vtfpcro, pro rantate molis
huius chartaceae. Infcripfit opus Pomponio de Bel-
licore Ecjuiti, et fupremi fenatus Parifienfis Principi.

1662.
Rothomagi. f. Q^S. FJ. T.opera omnia etc. cum
lac. Pam. argg. et annotatt., Latini Latinii coniecfhiris

ctc. repetita ed. 1 597.

1664.
Lntetiae Pari/iorum, impenjif focietatif typogra»
phicae librorum officii ecclefiaftici. QjSept. Flor. Ter-
tulliani

gencrali praefixas cum fubfcriptione: dm in Africa in*

genii monftra totiusque Doclrinae et Eloquentiae Genii
de palma ccrtantes. — Cacbinins ipfis mfoltaffe, Morel-
lus inquit. Hinc vero incumbcre fibi exiftimnt Ter-
tulliano conformari et ficut illc pro Pallio fuo , pro
Augaftini Hunlocucullo etficc* qpologettcuM icribere.
 Hijforico Literariae Cap. IL 49

tullianiOpera ad vetumffimorum exemplarium fidem

fedulo cmendata, diiigentia Nic, Rigaltii I, C. cum
eiusdem annotationibus integris et variorum com-
mentariis, feorfimantea editis. Ph» Priorius argumen*
ta et Notas in libros omnes de nouo adiecit et Di/fer-

tationcm apprime vtilem concinnau it. Accedunt No»

vatiani tractatus, de Trinitate et Cibis Iudaicis, cum
Notis, vt in Editione Fameiii. Textus eft Rigaitia-
«ae fecundae, cuiusetiam notae Omnes, tum quas ad
caicem appofuerat, tum eae, quae ad notas ia Cy-
prianum erant adieclae, praeterea vero lac* Pamelii
annotationes feieclae, B. Rhenani, Franc. Zephyrif,
Gabrielis Aibafpinaei, Ludouici de ia Cerda doclio-
res obferuationes, tum Saimaili in L. de Pallio potio-
res, necnonMercerii, Woweriialiorumque iiiulr atio-
nes et correcliones , denique ipfius Fhiiippi ie Prieur*
qui curam huius editionisgeffit, notae et argumenta ia
libros omnes acceiferunt. Confiiium, quo focietatem
fibi inltitutam eiTe bibiiopolae fatentur, vt Latinos
Patres ac veteres SS. Ecclefialticos eruditorum homi-
num iucubratione iliuflratos ederent, fucceifu caruif-
fc dolendum eft. Nam haec editio profeclo tum or-
dine et difhibutione notarum, quae textui chara&ere
ininori coiumnis fectis fubiiciuntur, tum chartarum
et typorum nitore omnium literatorum plaufum me-

ruit. Priorii notae parui quidem pretii funt, iaudan-

da tamen, quam adornandae editioni praeflitif, dili-
gentia. Nouatiani tractatus ex recenfione Pameliana
et eiusdem tantum notis illuflrati habentur. Praeter
ea, quae Pameiianis editt. praemittuntur, vita nempe
Tertuiiiani a Fameiio confcripta, Paradoxa illius cum
antidoto, Prouerbiales formulae toto opere contentae,
exRigaltiana acceffit iudicium deTertuilianoetc. et fe-

ries operum aRigaltio inflituta, tum recensPrioriidiflC

quaTertuIiianivita, opinionesetetTores expenduntur.
Tomus L D 1675.
50 Bibliothecae Patrum Latinorum

1675.
Lufetiae Pari/wr. ap. Petr, le Petit, fub figno
Crucis aureae, Edmundum Couterot fub f. boui Pa-
ftoris ct Carolum Augot fub f. Leonis aurei, in via
Jacobaea. Repetita a. 1664. a pluribus mendis qtiae
in praecedfntem irtepferant expurgata. Acceilit
Carmeu de Iona et Niniue.

Bruxellis 4. .
Tert. Jiber de praefcriptionibus
contra hacreticos c. fchoi. et notis Chrijliani Lupu

1686.
Cantabrigiae, ex off. Io. Hayer imp. Henr. DU
ckinfon et Rich. Green. 1 2. Q^S. Fl. T. ApoJogeft-
cus et ad Scapulam liber. accefljt M. Minucii Feiicis

Oclauius. — Apoiogcticus ad edit. Heraidi^ capir.

argumentis ex ed. de Lacerdae additis, iiber ad Sca«
puiam ad cimdem de ia Cerda cd. exfcripti funt.

1695.
Repetita eft h. a. editio Rigaltio-Prioriana. (jCeiU
tier.)

.2

Saecvlo XVIII.
1701.
Venetiis. f. Q^ S. Fl. T. op. c. variorum notis
felectis ad voluminis calcem. — Fabricius (Dtl?§l
/7. 215.) ex Pfafjii Origg. iur. Eccl. p. 244. non ad
modum emendatam eife narrat.

Amfterd. chez Tlwm. LombraiL %. Apologetf-

que de TertuIIien, ou defenfe dcs Chriflicns contro
les aecufations des Gentiies , traduite ca Frauc^ois par
Louif
 Hiftorico Litcrariae Cap. II. 51

Louis Giry avec letextc latin a cote'; edition augmen-

tee cT une dificrt. critique touchant TertuJlien et ks
ouvrages. — Verfio haec Ludouici Giry (in Sena-
tu regio Parifi aduocati f 1665.) ab auno inde 1636.
aliquoties prodiit absque textu latino.

1708.
Venetiis. 4. fex tomis. Tertullianus praedicans
per Michaeiem Vivicn. — Fabricius mentionem
facere de eo dicit — Ephemerides Parif. (Journal
des 1708. Febr. p. 408.
S<^av.) Sed nullam ibi libri

cientionem inueuire potui,

1713.
Patauii. 4. Tertulliani iiber de Oratione com»
pletus cum notis Guid. Panciroli et Ludouici Antonii
Muratorii. — In Muratorii AnecdotisT.II. p. 1- 56.
Ex Codice Btblioth. Ambrofianae Mediolani. Notae
Guidonis Panciroli IurisconfuJti olim Celeberrimi Re-
gienfis ex Comm. pJenioribus in omnia T. opera ia
bibJiotheca P. Ioh. Bapt. Cattanei , Francifcani, turn
latentibus, vt faliuam popuJaribus fuis moueret ad
delicias ifias tamdiu negleclas in lucem proferendas
edidit.

X7I8.
Lugdmi Bat. apud Ifaac. Seuerinum. Q. S. FI.
T. Carth. Presb. Apoiogeticus ad Codices MStos et
I
Editiones Veteres fumma cura recognitus, cafiigatus-,
emendatus, vt et perpetuo Commentario, in cjuo non
modo Variorum Audorum, fed et pJura S. Scriptu-
rae loca firidius vel vberius cxplicantur, eJucidantur,
et iliufirantur, fiudio et indufiria Hauer-
Sigeberti
tampi V. D. minifiri, ejui praeter Argumenta Capi-
tum, Indices etiam locupletiilimos tres adiecit. Cum
D 2 figuris
52 Bibtiothecae Patrum Latinorum

fiauris et nummorum typis (praefixa etiam erllgie

TertuUianJ cum epigrammate) • — Praeflantifnma
huijs libri Tertullianei editio, Quippe editori anti-
quarum rcrum cognitione abundantiifimo et curiofif-

fimb fimiil obtigerat adparatua valde locuples. Ete-

nim praetcr editiones fere omnes, adhibuit Codices
Membran, Biblioth. Lugd. Bat. dv.o, quorum alter
p. 324. alter p. 376. Cat. P>ibl. Lugd. B. memora-
tur, tum variantes lecliones Codicis Fiddenjis a Mo-
dio cxicriptas ct cum editione Iunii a. 1 597. primum
yulgaras, ex iflo autem tempore nulli fere nifi Go-
thoiredo cognitas et a Nic. Rigaltio demum in vfum
vocatas, fed ita vt quae ipfi placuerint inde dcfumpfe-
rit, neque vliam reliquarum,' quae fatis multae crant,
in Notis fuis mentionem fecerit, quare fatis loecun-
dum Hauercampio fpieilcgiuin fupereffetj praeterea
Collationem Codicis Agobardini , diuerfi abillo, ex
quQ tnagna fcriptorum rciiquorum Tertulliani pars
olim iuit excitafa, fcd notae fatis bonae ct nulli ante
ipfum editorum Tert. infpe&i. Collatio vero fada
a Iofla Mercero (Agobardi) 1625. ad exemplar ed.
Pamclianae extat iri Bibl. Lugd. B. p. 71 ; eandem a
Pauio Colomefio ad oram ed. Rigaltianae dcfcriptam
poilidebat Frauc. Fabricius, Lugdunus Tdeologus, qui
Hauercampii vfibus illam ceiTit. Quoniam autem ali-
quantum iam operae procefferant, antequam ea fub-
ininiflraretiir, priorem XI capp. diuerfitas, vt et inte-

gra MS. membr. fecundi L. B. collatio, quae opufcu-

lo iam ad extremum progreflo obuenerat, addendo-
ffUW loco praemillae funt. Nacftus erat iniuper lof
Scaligeri aliqupt conietlinras edit. lunii adfcriptas,
aliasque emendationes ex vetufis Codd. eiusdcm edi*
tionis exemplari a Petro Scrkierio adieclas.
His tn
men copiis Haucrcampius Rigahianum textum con-

firmauit magis quam nouam recenfionem procudit,

iu
 Hijlorico Lilcrariac Ccp. II. 53

m explicandis vcro verbis illuflrandisque, quae ad

hiftoriam , ritus et religiones antiquas pertinent, infi-

gni doclrina, caque euin iudicio temperata, e/l vcrfa-

tus, iJJud imprimis detexiffe gaudet, quod bis idcin

hoc fcriptum hic iJlic paulJum in verbis ct oratione
immutatum Tert. in publicum emiferit. Promittit
et reiiquos, quos aduerfus Gentes variis tituJis com-
pofuit Tertullianus, Jibros, notulis et aJiorum iiiuflra-
tos, in his libros ad Nationes innumeris Jocis emen-
datos, vna cum Prolegomenis eruditis, in quibus
omnino de vita et fcriptis eius vberius difputaturus
fit: quae cur Jucem non adfpexerinf, ignoramus.
Nurnmi et aiia aere expreda, pro more, quem tunc

ad vnum omnes eruditi fequebantur, ornatui potius

quam vfui funt. Ab ilJis vero ducla dcdicationis oc-
cafio ad Gualterum Mockium £azophvIacii ornatifll-
mi poiTeiTorem,

1744.
Vcnetiis, typis Gafparis Gerardi. f. (\ S. FJ.
Tert. Opera. — Recufa Priorii editio, vide tit. ed.

1675; in hac vero nouiifima editione Vencta addi-

tur Sigebcrti Hauercampi Commentarius in Apologe-
ticum, — SpJendidum artis opus. Notae textui
fubiiciuntur. Apologeticus c. comm. Hauercampi
qmendis quibusdam expurgato, vt ibi additur, peculia-
ri titulo ornatus eft adiecffaque in calce fo. Laur. Mos-
hemii Disquifitio chronoiogico-critica de vera aetate
apolog. a TertuJliano confcripti; initioque perfecu-
tionis Seueri: infcripta Viro CJariil Sigeb. Hauer-
eampo. — Dolendum eft tot opcrarum vitiis hanc
editionem efTe maculatam.

1769 - 76.
Halae ad Salam, ap lo. Chrifi. Hendel. 6 VoII.
Q^S. FJ. T. Opera recenfuit Ioh. Salomo Semler. —
D 3 Ab
54 Bibtiothecae Patrum Latinorum

Ab initio feorfim quinqtie libri aduerfus Marcwnem

prodicruut , quibus tanquam Tomo primo rcliqui,

quatuor Voluminihus, funt adiecli, fextus indices

cum glofTario Tertulliani praebet. Editionem libro»

rum Marcionem haud quidem alia.de caufla

aduerfus
aggreflus erat Semlerus, quam vt Academicis fiudiis
libro prae aliisTertulliani infigni et forma defcriptio-
neque fadto parabiliori inferuiret, nec operum edcn-
dorum confiiium rationem femel initam mutauir.
Textum reduxit Rhenanianum, editionis primae, fed
fuo partim ingenio, partim fuffragantihus editt. reli-

quis emendatum, varietate in dubiis, rarius conieclu-

ris fubfcriptis, Ad manus Rbenani pri* crant praeter
mam Parifienfis Gagnaei an. 1566. g. Pameliaua
1597. Franeckerana Franc. lunii eiusdem 1. er a,
Rigaltii prima cum Veneta nouiflima, praeterea Lat.
Latinii Kibl. Sacra et Prof. et IVowerii Notae Epidi-

dicae an. 1603. Tom. II. complectitur plerasque fcri-

ptiones polemicas: de praefcriptionibus haeret. ad-

verfus Hermogenem , Valentinianot , Praxean y Itu
daeor, conira Gnofticos, adu. Pfychicos. T. III. exhi-
bet libr. de vetandis virginibus , de habitn muliebri y
de cultn feminarum, ad vxorem L II. , de exhorta*
tione cafitatis , de monogantia, de fuga in perfccu-
tione , ad Scaputam , de Refurreclione Carnis, de
Carne Chrifti; Tom. IV. deoratione, intcgrum ex:
cod. Ambrof. fupplementis a Muratorio in Anecdm
propofitis, de ir.ftmonio auimae , de poenitentia, ad
tnartyres, depatkntia, de fj.efitacutis, de idototatria,
de baptismo, de anima^ de corona mititis, de pud'u
(itia; — Tom. V. apologeticum, ad nationes 1. //,

de PaUio cum I. Semleri Diflert. in Tert. de varia

et incerta eius librorum indole; Sextus denique cum
praefatione Semleri Indices /) tocorum S. S. inTert,
opp. occurrentium ; 2) rerttm et fententiarvm memo-
rabU
 Hiftorico Literariae Cap. 11. 5 5

rabilium. j) Latinitatis Teirtuliianeae^ qui perpetui

commcntarii vicem fufiinere poiTit. A Tomo inde
quarto omnem editionis curam gcillt, pracfatus etiam
eft ChriA. Godofred. Schiitzius, CeJeb. nunc Acad.
Ienenf. litr. hum. et Eloqu. Profeflor, qui cum iam
fuperioribus VoJuminibus operam m colligenda Jc-
crionum varietate nauaflet et hic ab incepto nihii de-
fciuit, quod potiores tantum eligendas varietates
nifi

iectionis cenferet inutilibus, quo etiam Franc. lunii

harioiationum partem refert, omiflis. Vbi Rhenani ,

ed. deficeret, Pamelianam fecutus antiquam vbiquc

ledionem, nifi, cum omnino ferri non pofle vidcre-
tur, expreilit. In Jibris Vol. V. comprehenfis ApoJo-
geticum ex Hauercampii, de Pallio exSaJmafii emen-
ilatione, iibros ad nationes ex Rigaltii audoritate pro-
pofuit. Vtinam vero cum reJiquis Cl. Semleri in
Tertull. differtationibus, nouae Juci facem pracferen-
tibus, et ifla, quam Schiitzius promiferat hifloriam
operum et editt. TertulJiani, acceirilfet! — Non cu-
riofe Cenfor Goett. huic Editioni propriam efle
fatis

inquit defcriptionem librorum per capita, quippe quac

a Pameiii inde tcmporibus fempcr obtinuit.

1780.
Wirceburgi in cff. libr. Staheliana: Q^S. Fl.
Tertulliani opera omnia. To. I. II. etiam fub tit.:

Opera Omnia SS. PP. Iatinorum Vol. I. II. Editor

Celeb. Oberthiir fecutus efl editionem Halenfem, fed
ita, vt comparnret editionem Pamelianam, Parif.

1608. recufam or variantes iJJius le&iones partim m

calce fubiiccret, partim, raro tamen et circumfpccte,
illam emendaret. Quod fecit in volumine fecundo,
vt ipfe fatetur paullo liberius, fubflituendo, vel ex
Parifina cditione, veJ ex varietatibus Jectionum ab
Halenfi editore coJIeclis , hinc inde vel voculas alias,

D 4 veJ,
56 Blhtlothccae Patrum Latinorar.i

vcl , tamen , integras etiam fententias.

rarius Prae-
terea ordinem librorum chronulogicum ex Noeflelti
auctoritate ac.optauit, hac tamen cautela, vt libros
contra Marcionem, non aliis interiectos, prouti Viri
illius Chronologia exigcbat, fed coniunclos vna ferie,

feque immediate cxcipientes publicaret. Ackiidir eti^m

Carmina Tertulliano olim tribui folita, contra Mav-
cionem fcilicct, de iurlicio Domini, de Genefi, de So»
donw* de ligno vitae^ a Pamelio praetermilTum, et
ad Senatorem^

1784.
In AJjlfi. g. OiTervazioni fopra 1'AnaIifi del ii-

bro delle Prefcrizionc di Tertulliano. — Praecedit

cum verfione italica textus Jatinus Pamelii ex ed. Fra-
neckerana 1597. (mendofe fcriptum 1697.) ct Va-
riantibus LL. Rigaltii ad Venetam 1744. Liber ille,
ad cjuem hae obferuationes fpcdtant, prodierat Ticini.
* 783- 8- de vtroque Oelrichfius nofler, vt puto, ledo
res moncbit,

Verjiones librorum, nifi Cjuae infigni aliquo mo-

do tcxtum adiuuarunt, non commemorabimus. Id
vero deGallicis fingulorum opufculorum, imprimig
rfpologelid , lihri de Corona, de Pallio, de Carne,
quas paffiui laudatas inuenies, haud affirmarepoflum j

ab ltalicis et Hifpanicis vix expe&amus.

Codkutn , ex quibus hucusque Tertulli3nus editus

ac reflitutus eft , indicem fubiungere placet. Defcri-
ptionem fuo loco, fi qua data erat, exhibuimus. Pot-
erit fortafle huius ope de membranis vctuflis, quae
paffim in Cataiogis infignium Bibliothecarum laudan-
tur, iudicium aliquod ferri,

I. Igno*
 HijtorUo Literariae Cap, II. 57

I. Ignoratur vetus exemplum, vnde Apologeticus

primum exfcriptus eft.

a. 3. Hirfmgtenfis et Paterniacenfis primi fue-

runt, ex quibus rertullianus Rhcnano obftetri-
cante prodiit.
4. 5. Gorzienfset Futdenfis, quem pofthac «FVflii-
Modins diiigcntius excuflit, plurimum
ri/fttf

emendando T. profuerunt.
6. Gagnaei codicem, ex quo plcniorem T. dcdit,
ignoramus. *)
7. Britannicus coenobii Masburimfis , a lo. Le-
Jando cum Gelenio communicatus, plane egre-
gius, et (]ui multos, qui vscjue dum noa habe-
bantur libios T. praebuit, aliis contra, cjui iain
extabant, carens,

g - 13. Codices Pamelii; tres Vaticani x Card,

Sirleti iuflu in vfum eius coJJati; duo Monafte-
riorum S. Amc.ndi et Bauonis iu BeJgio; vmis
Anglicanns, t]ui penes lo. CJementcm fuit.

J4. Codex Agobardi prior, quem primus tra-

dauit Gothofredus et poft eum Rigaltius excuf-
fit, pluribus qui antca 11 on extabant ex eo libria

editis. Extat in Bibliotheca Regia Galliae.

15. Codex Puteani,

16. Codex Bongarfii. His vfus eft Heratdus.
17. Codex, cjuem Satmafius ad librum de Patlia
perpoliendum adhibuifle profeflus eft.

jg. 19. Codices duo membranacei, in Bibl. Lugdu-

no-Bataua n, 324, ot 376. exiftentes, quibus
D 5 liber

*) Qi,os i fl tertiae Baf edit. titulo S Gelenius incHcauit

coiticcs complures e Gallcanis (jermanicisque bibliothecit
conqui;ho), non alios efle putaimis quam fub nn.2*5<»
laudatos cum editione Parifienfi Gagnari»
 58 Bibliothecae Pairum Latinorttm

Jibcr de Pallio comprehenditur. Adhibuit Ha-

vercampius.
20. Code.x Agohardinns a fuperiori diuerfus, cjui*
cjue fortafie non nifi librum de Pallio comple-
(ftitur. Laudatur Hauercampio fed non defcri-
bitur.

Infuper Variantes Lecliones , quas e variis Libris

MSS. F. Vrfinus collegerat, notemus , cjuas pofl Wo-
werium Rigaitius in vfum vocauit.

CAPVT TERTIVM
Qtiod fcriptorcs faecttli tertii potifjimum

complcclitur.

1.

Anonymum Aclorum Felicitatis et Perpctuae aucla*

rem ad annum 202. refcrt Caue 99. adcjuem
p.
hic le<frores ablegare placet. Vber+u.s de his nuper
difTeruit P. Piacidus Sprenger in Thef. rei Patriilicao

(Wirceb. 1785.) T, II. p. 172 fqcj,

2.

M. M 1 nv c 1 v s Felix.
§. 1. Vita et Liber ehts. §. 2. Editionss.

5, 1. Vita 7W. Minncius Felix aucfror Dialogi apologetici

bdluj. Chrifiiani et Ethnici difputantium ,

qui OSfauiuf in-
fcribitur. Quis, et vnde fuerit? et cuius porifiimum
imperatoris temporibus vixcrit? incertum. Caufidi.
cum infignem Romani fori fuifie, Laclantjus ct Hie-
ronymus memoriae prodiderunt, nec ab eo certe li.

beJli ipfius tefiimonium abhorret. Ad annum p. C.

n. 230. referunt, qui Hieronymo duce vii hoc fal»

tem
 Hijlorico Literariae Cap. IIL 59

tem probabiliter flatuere fibi videntur, quod Tertul-

liano infcrior, anti(]uior Cypriano aetate iuerit. Lou-
ge tamen ab hac fentcntia receffit lo.Dau.vanHoven
jn Ep. hifiorico • critica de vera aetate, disnitate et

patria M. M. Feiicis, etc. Campis, 1762. 4. Hic

erudite et fubtiliter et magna cum contentione id egit,

vt Minucium ante Tertullianum , ct, (]uod itidem

ipfi placuit, M. Antonini temporibus rloiuille proba-
ret. Cuius viri Jaudabiiem fane diipucationem vt bre-
vibus fententiis compleclar, vcl ipfe eius libcr, qui
non admodum frequens efl, fuadet.
Difputat ergo V. 1. pro Miuucio ante Tertuilia-
num conflituendo: 1) Ex Aiio puriori, quo omnes
faec. III. SS. pofl fe reliquerit; 2) Ex facie ecciefiae
chrifiianae, quae ex Caeciiii et Oclauii caJumniis et
caftigationibus multum diuerfa appareat ab ea, quam
in Tertulliani, Cypriani et Arnobii libris deprehen-
dannis; quipoe M. temporibus a) nondum tantam
tamque confpicuanj vim Chriflianorum, nec tum
templa, aitaria et facerdotia extitiffe; b) contra vero
niuJto laetiorem purioremque fuiffe ecclefiae flatum
interiorem, chridianis fciiicet nondum longae pacis
maiis corruptis. 3) Ex fimilitudine, quae inter
Juftinum, Athenagoram etMinucium, tum ratione
lnethodi, tum argumentorum , tum etiam calumnia*
rum, quas impugnent, intercedat: vnde confici poffe
putat, hos tres circa eadem pene tempora vixiile et
fcripfiffe, atque ex his tribus potius profeci ffe Ter-

tullianum quam vllus horum trium e Tertulliano,

qui plura illis ignota et nuper demum prolata conui-
cia longe pluribus diuerfisque rationibus retuderit.
Quo maxime quod Tertuliianus do*
illud referri vult,

meflicos Chriflianorum proditores commemoret, de

quibus apud Athenagoram et Minucium aJtum fiJen-»
tium, 4) His ergo conflitutis, Froutonis aetatem et
cou«
6q Bibliothecae Palrum Latinorum

conclitionem probabiliter diuinari poffe putat. Dif-

ferit enim, Frontones plures iaec.If. claros fuiffe, pau-

cos faecuio III, oratorem, hocquidem faecuio, omni-

no nullum. Talem vero fuifTe Frontonem rheto-
rem, M. Antonini pracceptorem eundem, qui ini ,

micum in Chriflianos animum M. Caefari diicipulo

fuo, rhetoricis coioribus et conuiciis, magno rei
Chrifiianac incommodo infpirauerit. Quod conti-
nuo firmari poiTe exiflimat 5) ex eo, quod Caecilio
OcTauius refpondet: „Si de ffto ct tuus Fronto, non
vt affirmator tefiimonium fccit, fed vt onitor conui-
cium adfpcrfit. " Vnde fatis appareat, tum qualis
orator, tuni quod Caecilii et Minucii aequaiis fuerit.

Additur, Minucium haud dubie ad hoius Frohtonis

conuicia oblique retundenda Dialogum fuum conicri-
pfiffc, qui fimpliciter eundem impugnarc ob nimium
imperatoris fauorem vix aufus effct, licet et argumen.
torum pondere et (hii elegantia cum ipfo certjlle vi-
deri poilit. Quin ipfam flili pro Dialogi mediocrita--
te vbertatem ct venufiatem quodainmodo prodere vi-

cleri, ipfi cum fummo iliius aeui rhetore rem fuiife.

6) Deindc quoniam Oclauius cap. XXVIII. „nos, qni

facrilegos —
fed quae mendacium cogerct" de aclis
tam fuis quam Minucii fateatur, fefe non tanturn cau-
fas olim egiile, fed etiam quaefiiones exercuiiTe, adeo-
que fero fatis, atque facuientc adhuc pcrfecutione,
cuius faeculo III. ad Maximinum Thracem vsque
nulla fiatmentio, religionis Chrirtianae myficriis eiTe
initiatos: colligi poffe arbttratur eos vel quaefitores
fuifle, vel praefides egiffe, omnino vero haud ob-
fcura noinina et infimi ordinis viros fuiffe Minucium
atque Odauium. 7) lam fi pcr illam perfecutionem
Septimii Scueri vexationem intelligamus: probabile
non cife, virum grauem, eodem plane tempore, eo-
demque loco, iisdem verbis, quae Tertuliianus paulo
ante
 Hijlorico Literariae Cop. IlL 6i

ante plenius et copiofius edifTeruerat, carptfm diccre

ac repetere voluifTe, nec tamen fontem, ex quo pro-
fecerit, Jaudare. — Nam quod TertulJianus Minu-
cium non Jaudauerit, id facile excufari pofTe, cjuippe
qui L. fere annis poft Jonge pJura ct noua Minucio
non foium indicla, fed et inaudita acure et copiofe
difpurauerit, ita vtMinuciana infer iiaec vix appareant.

8) Macnum vero fuae iententiae poudus accedere ex

eo, quod fuut Frontones pJures SaecuJo IL incJarue-
rint, fic etiam Minucii, cumprimis inter iurisperi-
tos, quos Saeculum III. fere nefciuerit. 9) Porro
Minuciam gentem, licet pJebeiam, numerofam et
cJariilnnam fuiife, Romae praecipue et Brixiae: no-
/Irum ergo aut Rrixienfem aut certe IfaJum fuiffe.

Nam Balduini fufpicionem, quod Afer fciJ. Minucius

fucrit, quoniam Frontonem Girfenfem JhtiHl dixerit,
vel propterea probari non poffe, quod traJatitium fit,
ftwf et noflros aequales et confentientes dicere. Ne-
que vero dicendi genus, quod ad Africanum Tertul-
Jiani, Cypriani et Arnobii accedat, indicio effe po£

fe; quippe qui Minucium potius fibi imitandum fum-

ferint. Deinde etiam per Africanos rhetores, qui
Romae fub M. Antonino potiilimum floruerint, for-
mas Africanas inualuifTe, et antiquam illam caftita-

tem magis magisque deficere cepiffe, vt, fi bos omnes

Afros fuifTe veJis , apud quos Africismi occurrunt,.
iam neminem reliquum Romanum faclurus fis. De-
nique multas apud Minucium formas Africismi accu*
fari, vel importuna crifi vexari, quae Jatiniffimae et
aureae pJane ^Qtath fint. 10) Eos reprehendif, qui
ex Joco cap. XXXVII. §. 7. tempus, quo Minucius
vixerit, eruere conati effent, ad tempora proxima
poft Pertinacis cafum referentcs, quae ibi fatis obfcu-
ra vtique leguntur. 11) Poftremo addit, nec vni-
cum illud et praecipuum momentum, teftimonium
fciJ.
 62 Bibliothecae Patrum Latinorum

Hieronymi
fcil. obftare, quo minus ante Tertullia-
num Minucium vixiife concedas. Nam licet is qua-
Minucium poftpo-
tuor locis conftanter Tertulliano
fuerit, antiquiorem tameu Hierooymo, nec in hac

caufa contemnendum teftenv efte Laciantium Inft. I.

§. 32. qui ira recenfeat caufae Chnftianae patr^nos,
vtMinucium Tertuiliano etCypriano faciat priorem.
Iam cum Hieronymus in Cat. ad Laclantium prouo-
cauerit fuaque ex illo haufiile fateatur, in tribus aliis
locis veroordinem temporis negiigat: non repu^na-
re moribus ipfius quod "ertulliauo ob maiorem cJa-
i

ritatem principem inter eds locum contulerit. Tam

vagum certe etlubricum teflimonium externum inter-

na ifta eo minus eleuare poftfe, cum alio etiam loco

Ladanfius mentem fatis declarauerit, (Lib. I. cap. 1 1.

§. 55.) vbi tanquam Minucii obferuationem laudet,

quam Tertullianus aeque in Apologetico exhibeat,
adeoque illum tanquam primum eius auctorem et

antiquiorem Tertulliano renunciauerit. —

$. 2. Edi- Prlmam inter nos aetatem Minucius Fclix in
tioncs.
coufortio Arnobii transegit pro Oclauo Iiuius libro
falfo habitus ab anno inde Saeculi XVI. quadragefi-
ino fccundo, quo primum lucem Afer ifte obftetri-
cante Sabaeo adfpexerat ad Balduinum vfque, qui pri-
mus a. 1560. Heidelbergae apud Commelinum fepa-
ratim Oclauum hunc Arnobii iibrum prodire iuflir,
et vero fuo auclori fingulari difiertatione ita vindica-
vit, vt mirarentur, qui cognofcerent, non prius iibi
idem effe animaduerfum. Ac profeclo mirari fatis
non pofiumus, quae eadem Wowerii eft iententia,
quomodo hic tantus error Erasuii aciem fubterfug-.-re
potuerit. Sed qfiamquam Baiduinus primum id egit,

vt quod vero auclori tam diu iniufte eftet detradum,

poiiiiminio rcdirct, primum tamcn fraudtm detexiiTe
Hadria*
 Hijlorico Literariae Cap. 111. *6$

ffadriamim lunium, medicum Batauum et Philolo-

lum fuae aetatis celeberrimum fcrunt. At vero non

Iunii i(le honor, fed Antonii Moriiioni, docri ho-
miiiy et ingeniofi, ad quem nonnuliae Iunii extant
epiflolae, et cui ipfe Iunius Iianc laudem vindicat in
aniiDaduerfT. lib. III. c. i. ed. nouiff. Roterod. 1709.
p. 1 39. Nihiiominus viginti et aiiquot annos poft ed.
Heideib. F. Vrfinus in ed. Rom. Arnobii Minucium
a ieptem illius libris feparatum edidit, et quafi ipfe

demum folus aufus efTet, quod fiue nefcierit, fiue

nefcire fimulauerit a Balduino faclum , fenfifTe pri-
mum Cardinalem Sirktum affirmat. Sed his omif-
fis ad ipfjm iam Otftauium conuertamur, qui qui-
dem tot cmendatores natfhis eft, quot editores. Nul-
la editionum eius, quae admodum crebrae funt, fa-
miiiam duxit; immo vix vna et altcra aiiquoties re-
petita eft. Caufa fuit orationis ipfius genus rhetori-
cum ad tot vniuerfae fere latinitatis exempla compo-
fitum»et floribusvndique decerptis conuefiitum. Hinc
ingens protuberauit conietfturarum copia, quo piures
forte ex variis locis colores periodus aliqua traxiflet,
vel plures fimui memoriam Vv. Dd. obuerfarentur.
Hac cedebat aiterum, argumenti ceiebritas, a tot ve-
teris ecclefiae fcriptoribus magna cum dicendi conten-
tione et peruefligatione totius fere antiquitatis agitata;
inter quos mira quaedam intercedit non foium. in vi\u
verfa caufae pertraftationc et rerum fumma, fedetiam
in fingularum partium et argumentorum adornatio-
ne, in excmplorum vfu, fententiis, verbis, ac figu-
ris fimilitudo. Inde fieri necefTeerat, vt nemo 11011

tam iargam obferuationum meflem colligeret, quin

fcquenti etiam aliqua relinqueret. Quod maxime
conflare puto ex co, quod in tanta edendi et perpo-
Jiendi Minucium concertatione, tamen nunquam non
deeiknt, qui pecuiiaribus fcriptis opcs nouas affer-
rent,
6$ Bibliothecae Patrum Latinornm

rent, ita vt, fi ab vno •ntiquitatis fcriptore conatuufn

criticorum vim nofci poffe putes, certo Minucii nc?»,

ftri exempium inrtar omuium effe poifet. Magna

funt Balduini, Vrfini, Wowerii, Htrakii, Elmen-
hor/lii, Rigaltii, Cellarii, Dauifii, Iac. Gronouii,
qui finguli edeudo Minucio vacarunt. nomina; ne-
que minorem certe meruit landem de Minucio , pro
fingulari in rcliquorum opibus aeftimandis iudicii

acrimonia, editor nouiflunus Lindnerus , fcholae

tunc Longofaliif. Conr., iam Arnflad. Lycei Redor
meritiifimus. Traeter hos fymbolas contulerunt di-
verfis temporibus et locis Io. M-nrJIus in Hypocriti-
co Minuciano fubi. Critico Arnobiano. L. B. 1598-
(vid. Arnob.) lo. Fr> Gronoiiius in obif. ad SS. ali-
<]uot ecclefiart. Io. Schffftrus in mife. crit. Voi. IX.
T. II. Anomjums (quem lertw.
Jo. lortiuius et
Marklandum eife fu fpicatur Saxius Onom. To. I.
p. 362. qui omnino in his couferri debet) in Mifc.
Obff Voi. I. II. III. Tliom. IVopkenfius ib. Vol. X.
T. I. Fr. O. Menkenius in Mifc. Lipf. nou. Vol. V.
Part. IV. 4. p. 729-755. Chr. A. Htur.iannus ibid.
Vol. V. VII. VI IL pluribus locis. lo. Fr. Grunerus
in Adr. Societ. Ien. Vol. V. P. 1. 2. p. 230. et 244;
cjuos magnam partem iam in vfu* vocauit eoque prac
cipuam fuae editLoni dotem comparauit i. Lindneius.
lo. Fr. Gronou. et lac. Perizonium iam Ceilarius
confuluerat. Ac quoniam inter editOres, qui ipfum
praecefferant, Dauiiius iure iuo palmam tribuit Ri-

gaitio, hic cuius etiam pracfatiuncula rariflime con-

fpicitur, de fuperioribus iudicium lerto. „Annis
(port Balduinum et Vrfinum) fecutis propc viginri,

inquit, vir eximie doclus et iudieii admodum exacti,

lo. Wowerius, Minucii fextam editionem pcr Frobe-
nianos accurauit, Notas appofuit finceras collatione
veterum, qui pro Chriflianis Apoiogetica fcripferant
per-
 Hijiorico Literariae Cap. IIL 65

perutiles. Etenim multa praecedentibus edftlonibus

obfcura et deprauata remanferanr. Vetus exempiar
infpexifle videtur; illud ipfum ex quo Romanam
editionem primam per Ferrarium et Prifcianenfem
fuifTe cufam teflatur FauftusSabaeus, praef. ad Fran-
cifcum I. cuiusnomini maieflatique opus dicatum
fuerat, et iufluquidem, vt videtur, Pontificis Maxi-

mi. is potentifT. Principi vetuflorum exemplarium

Uibliothecam inflituenti, cum [editione Arnobii typo-
graphica veteres etiam membranas, vnde prodibat
editio, donari voluit. nam exinde in ftibiiotheca re-
gia cenfentur : tanti plurimi acftimandae, quod Mi-
nucii vel Arnobii vetus exemplar aliud vllibi extare
haclenus eft incompertum. Annis poft Woweriurn
noucm , feptima M. editio venit in lucem , a Geue-
rardo Eimenhorflio elaborata , Balduini praefatione
recufa et Wowerii notationibus interfperfis adiedis-
que infuper veterum eiusdem argumenti au&orum pa-
ginis locupies. Iiiic praeterea Vv. Ll. exhibitae ac
faepenumero citatus perperam liber MS. non aiius fa-

ne quam iiie regius; quiiiber vifus eft etiam Dcf.Ht-

omnes accuratior editio
raldo, cuius adeo pofl caeteras
anno poft Eimenhorftium prodiit. Nos hac ipfa de-
nuo cum eodem iibro regio commifla et comparata,
deprehendimus, quae perfpicaces ocuios effugerant
aiiquam muita , nec pauca etiam fecus accepta quam
veiit ipfe Minucius; vt iam opinari iiceat, huic e^ii-

tioni noflrae iocum fuifTe feruatum, nec offenfum iri

depraeccdentibus editoribus quemquam, fi quid fibi

bono publico fiat quod ipfe fuis anteceflbribus non
fine gioria fecifle
,

dicatur. " — Rigaitio fucceffit

Ceilarius; nam Ouzeiium lubens praetereo. At ilie

non tempore egregia protuiit, etfi in

vir, qui nuiio
fchoiarum vfum proxime operam fuam compararet,
tamen non parum caetcris editoribus, et in textu con-
Tomus h E ftituca-
00 Bibliothccac Patrum Latiuorum

fiituendo, et iilufirando, in quo foiita ipfl modera-

tionc vtebatur, acutius vidit; textum in capp. et §§.
defcripfit effecitque indufiria fua plus quam caeteri

editores omnes, vt a iuuentute cum frucfu M. legi

poffer. Rigaltii potiilimum recenfionem, notas in-

tegras (nefcio cur non etiam praefationem , ) cuxn

fciecris aliorum et fuis reddidit vir exercitati iudicii

ef meritis fuis de Ciccrone pofihac clarior Jo. Daui-

jius. Nec vero virorum in tSrm exi-
pofi tot taiium
guo libello labores Jac Gronouio campus vires exfc-
rencji deficiebar. Nam et explicauit multa egregie et
ex vefiigiis iectionis Cod. Reg. iterum iterumque ex-
cu/fi prorfus diuine nonnuiia repraefentauit. Ipfe ta-
men ledores admonet, necredant, vel ftc ad menfu»
ram elcgantiae fuae illujlratum ejje M. vel pcnitus re-
Jjtitutum. In quo iiiud maxime efi dolendum, quod
ingens iiianotarum moies ab Eimenhorfiio et, qui
pla;xe infuifus erat, Ouzeiio, virum acerrimum de-
terruit, quo miuus penu fuo piura depromeret.
e
Vtinam vero pcrfeciirct, quod tum fepoiuific tantmn
yideri vuit, vt rimaretur et ofienderet, quod genus
fcripti vcteris M. praecipue in mente habuerit, adeo
yt fecutus fuiiTe in piurimis videatur, aut quas ma^is
exiguas partes aiiunde petere voiuerft fatis manifefia
imitationis ciaritudine. — De
r
Lindneri opera fupra
dicfum. Quid pofi tantum V v. Dd. agxncn facien-
dum refiet, futurus editor ex ipfa carum comparario-
ne difcat, qucm Minucio certe pofiiiac etiam non de-
futurum eiTe confidimus.

Saec. XVI.
1542.
Romae, apnd Franc. Prifcianen, f. cum Arno-
bio Faufii Sabaei.
 Hifiorico Liierariae Cap. III. 67

1546.
Bafil. ap. Frobenium p $. cum Arnobio Sig. Ge«
lenii.

1560.

Bafil. ap. Froben* 8- in fecunda editione Arnobii

Gelenii.

Ex off. Lud. Lucii, typ. Heidelbergenf 8. M*

Minucii Felicis Romani olim Caufidiei Oclaviuf, \n
quo agitur vet* Chriftianorum caufa. Rcftitutus a Fr.
Bald. (ita exfcriptum) I. C. Textum merum Iiaec edi-

tio exhibet, fed praefatio addita eft, in qua cum vin*

diciae pro M. F. vero audore ex Hieronymi et La-
ctantii teftimoniis, ftili et formae fcribendi ab Arno-

biano difcrepantia traduntur, tum argumentum et

analyfis totius libri proponitur. Nuncupauit Baldui-
nus Minutium fuum Friderico Eleclori Palatino, Aca-
demiam Heidelbergenfem recens tunc ab ifto principe
inftitutam his primitiis Mufarum quafi confecraturus.

1580.
Parif. f. ex ed. Renati Laurentii de ia Barre cum
Tertulliano et Arnobio.

1583.
Romae, typ. Dom. Bafae. 4, cum Arnobio r.
Vrfini , fed Minucii nomine.

*589-
Parif. f. Bodl.

Lugd. Bat. 8. Io/Meurjii Hypocriticus Minu-

cianus. cum eius Critico ArnobianQ.

E 2 Saec.
_6$ Bibtiothicae Patrum Latinorum

Saec. XVIL
J603.
Ex Bibliopolio Frobeniano. 8- M. M. Fel.
Octauius et Cypriani de Ictolorum Vanitate. Io. a

Wowcr recenfuit. — Praefatus non efi. Notap

funt doclae nec praeter locum appofitae.Librum
MS. cuius Le&iones faepius Jaudat, Codicem Regium
efTe puto, de quo fub Arnobio dicendi locus crit.

Hanouiae, typif Wechel. 8. cum Arnobio EI-

rnenhorfiii. Ita faltem tituJus habet, de re ipfa ta-

mcn vix milii cjuicquam conflitutum efl, propter

Sealigeri epifiolam (L. 15. nonis Iun. IuJ. 1603. da-
tam), vbi pro accepta Arnobii pagella et honore fibi
habito gratias agit, et verfus finem , Laudo, incjuit,

qnod confilium de editione Jllinucii abiecifi: magis

laudarem, fi
et Jimultatem quoque. Quod orofacias,
et quam primum cum eo (IVowero) in gratiam re-
dito. Certe nihil nifi merum textum hoc anno cum
Arnobio excufum eiTe, animaduerfiones vero anno
161 2. demum confeclas eife, ipfeElmeuhorflius fub-
fcriptione tcflatus eft. Omnino vero de hac inter
lilmenhorftium et Wowerium fimultate propter iu-
dicium etiam de EJmenhorflio legi debent Scaligeri
Epp. 260. 61. 62. 63. Certe nimisverum efl, quod
ipfe in aurem ScaJiger: „Ipfe (IVowerius) te, quod
negare non potes , et aetate, et Ji verwn 11011 odi/li,

etiam rerupt ufu nntccedit. Se ipfe in F. M. ed. nuU

lam tibi de mrffejua fpicam reliquerit, quid fuperefl,
i<
qitam vt hoc conatn fuperfedere. Sed flipulas lcgere
iuuabat. Vide Iac. Gronouii cenfuram.

1605.
Parif ap, Marc. Orry. g. cum Arnobio Deji-
dirii Neraldi.

161 o.
 L

Hifiorieo Literariae Cap. 11 69

1610.
Francof. g. Baiduini repetita. Fabrk. Del. Argg.
p. 216.

Farif. f. — Cat. Bibl. Barber. T. II. f. p. 76.

ct Cb/. Bibl. Bodl.

1613.
Hamburgi f. M. M. F. Ochuius ex rccenfione et
cum commcntariis Gmerharti Elmenhorjlii. acce'-

dtint Franc. Balduini Prolesomena in M. Min. F.

Odauium. Elmenhornii commentariis Wowcrii
notationes interfpcrfas effe eumque faepe librum MS.
citare, ubi tantummodo Jediones Codicis Regii ap-
peJJandae fuiiTent, Rigaltius notauit. Scilicet ex eo-
dem Wowerio Jibrum iJlum MS. Jaudabat, vt ex iis,
quae fupra ad Wowerianam editionem fcripfimus,
difci potefl. Caeterum pro more fuo intcgras auclo-
rum veterum fimiJis argumenti paginas apponit, egre-
*
gic hac tefiium nube Minutium iJJufirari cenfcns.

1613.
Lutetiae Parif. 4, typis P. Mettayer. M. M.
Fel. Od. Def. Heraldus MS. Reg. ope emendauit et
Notas addidit, —
Confer quae nobis dida funt ad
•

TertulJiani Apologeticum, ab eodem hoc anno edi-

ttim. Textum hicexpreflum iam 1605. cum Ar-a.

nobio excudendum curauerat, hic tandem notis pro

inore do&is ct exquifitis ornauit. In fumma Roma-
nam ed. Tuluii Vrfini fe fecutum efle profitetur ea
legc, vt ab illa, quam omnium fidelrfllmam efle
cenfet, nifiMS. Regio praeeunte, non recederet, et
ea ipfa adeo, quae vel ptimo adfpeclu vitium fuum
prodererjt, rctineret tamcn, nec Sig. Gelenii, qui
E 3 haec
7® Bibliothuae Patrum Latinorum

haec omnia (vitiofa intellige) mutare non dubitauc.

rat, cxemplum fequeretur. Nihilominus, quod in
laudem Viri diclum volo, Gelenii lecliones nonnul-
las vtcunquc bonas non deferuit , fed Romauae prae-
tulit. Codicem Regium Thuani beneflcio naclus
erat. Infcripfit autem hunc libellum Ioanni Bochar-
do Sacri Confiftorii Confiliario etc, Aliam —
Oclauii cum Heraldi animaduerfionibus editionem
cum Arnobio a. i6if. 4. faclam Fabricius *) com-
memorat, cuius tamen nec ipfe ad Arnobiam, nec
praeter eum quisquam meminit.

1624.
Farif. f. in Bibl. PP. VoL IX. col. 1.

1637.
Oxon. 1 2. Minucii Offiauiur. Biblioth. Mufti
Bvitt. vocc Feiix.

1643-
Lutftlae vidua Mathur. Dupuif. 4. M. M. F,
Oclauius et Caec. Cypriani liber de idolorum vanita-
tc; editio noua ad fldem veterum exemplarium , ex
recenfione et cum obferuationibus Nic. Rigaltii.
Notae funt paucae, fed eruditae et aptae, vt folentRi-
galtii; praemifla efl de variis editionibus Oclauii Mi-

nuciani praefatiuncula egregio iudicio et modeftia

confcripta. Codicem Regium quoque iterum fludio-
fiu*, nec fine fmclu Rigaltius adhibuk.

1645-
Lugd. Bat. ex off. lujli Livii. 8- f. * *• M. M,
F. Od. Cacc. Cypr. de idolorum vanitate, cum Ob-
feruatio-

*) Bibl. Lat.I. IV. t. 3, ed. Ven. T. II. p. 282. et in

Dcl. Argg. p. 2| 6.
 Hiftorieo Littrariae Cap. III. ?j

fcruationibus Nic. Rigaltii et IuJius Firmicus depro-

fana ac vera Keligioue cum notrs Io. a Wowr vna
cum nouo Indice. — Iul. Firmicus ex recenfione
Wowerii peculiarem tituium habet ac feorfim fifti

pcteft. Vterque libcr pro ratione Bibliopolae curatus

eft. Ad Minutium pertinent praeter Rigaltii in M. et
Cyprianum annotationes , indiculus verborum, et
Balduini proicgomena typis iterum exfcripta.

-fr -*~

Lutetiae, Math. Dupuis.

ap. 4. iterata Rigal-
tiana Fabric. Del. Argg. p. 216.

1648.
Rothomagi, ap. lo. le BoulUnger. 12. M. M.
F. O. —
textus in vfum CoJJegii Societatis Iefu Ro-
thomagi exferiptus.

1652.
Lugd. Bat. ex off. lo. Maire. 4. — cum inte-.

gris omnium notis ac Commentariis nouaque Recen-

fione Iac. Ouzelii. cuius et accedunt animaduerfio-
nes; acc. praeterea Jiber Iulii Firmici Materni V. C.
cle Errore profanarum ReJigionum. — Futiiiflimi
Jiuius commentatoris notarum colluuies immenfitate
fua relicjuorum omnium ibnge fuperat. Ad fingula
Minucii verba vndicunque omnia apta inepta incredi-
biii flupore et imprudentia corrofa funt. Nec vero
cx proprio quidem iedionis penu, fed aliorum, qui
louge alio confilio congefli erant, cumulis. Quod
ad textum attinet, in diftinctione et interpundtione
verborum multa fe egregia praeflitiiTe gloriatur, de
quibus penes aiios eflo iudicium. Infcripfit Ouzelius
opus fuum Chriflinae Suecorum. Firmicus ex Wo-
werii recenfione et vnius Wowerii animaduerfionibus
editus eft.

E 4 1666.
73 Bibliothecae Patrum Latinortm

1666.
Parifiis , ap. Io. Dupuis. f. cum Cypriani operi*
bus ex ed. Priorii.

1673.
Lugd. Bat. ex off. Hackiana. repetita Ouze^ —
liana, nec tamen ad vnguem repraefentata, fed quod
ingeniofe a tvpographis excogitatum ert, notarum
©mnium congeries, quae in priori Ouzeliana poft
textum agmeii ducebat, hic ipfum textum premit, vt
faepius lineis iisdem fexies ct ampiius ad fingulorum
auclorum , qui numeris diflinguuntur animaduerfio-
ries repetitis vix textum prae textu dignofcere poilis.
De nouo membris itidem diflractis Meur-
adieccrunt
fii Criticum Minutianum. Quod iepidiflimum de-
nique accidit, medias inter reliquorum commcntato-
rum animaduerfiones titulus Variarum leclionum fe-
orfim confpicitur, quac vnde allatae fint, vix diuina-
bis, nifi penitus tibi perfpecla fit bibliopolae huius in
cxornanda hac editione fedulitas. Videlicet Variae
lecliones funt feorfim ad calcem editionis fuae ab El-
menhorflio exhibitae, quas ficut ille ex fingulis prio-
rum cditorum adnotationibus coliegcrat, ita ct fui$
locis fingulas, e{ colleclas iterum typis mandarunt.

1678.
Oxoniae. cum Notis Nic. Rigaltii. Giornate di
JRoma 1679. p. 137. Fahric. 1. 1.

1689.
Lip/iae. 12. cum verfione Gallica Ablancurtii e
icgione textus pofita. Fabric. i. i. 217.

1699.
Halae. Sumptt. lo. Frid. Zeitleri et Henr. Muf-
filii 8- — Minucii O. et Cypriajii — vterque
recen-
 ;

Hiftorico Literariae Cap. III, 7$

recenfitus et illuflratus a Chriftophoro Cellario. —

Vfui fcholarum , quae crat Viri huius optime meriti
de iuuentute feduJitas, confulturus, textum Minucii
cx fuperiorum editorum nec non lo. Frici. Gronotiii,
cui primas merito defert, animaduerfis emcndatio-
rem excudendum non nwl*
cur3uit adnotationibusque
tis et prolixis , fed egregiis ct nullo non tempore le-

gentibus profuturis explicauit, quae vel ad lecHonem

ipfam, vel hifloriam atque fabulas, vel denique latt-
nitatem fpectarent^ Cypriani libelJum ad Wowerii
exemplum adiecit, itemque Balduini diflertationem
denique in fineaccefferunt, quod ferius iam
et textu

exfcripto demum ad lata effent, obferuata quaedam

Iac. Perizonii. Pofiremo quae haud minkna libri

dos efl, in capitula et paragraphos apte textum Minu-

ciannm primus defcripfit.

Saec. XVIII.
1707.
Cantabrigiae tijpis academicis , impenfa Io. Otve»
fii. 8- — M. O. cum integris obfervationibus Nic.
Rigaltii et Seledtis Aliorum Recenfuit fuasque uotas
adiecit lo. Dauifius. —
Traemittitur Franc. BalduU
in* Rerumque et Latinitatis Indices fub-
Differtatio
necluntur. Quoniam autem Rigaltiurn reliquorum
M. interpretum agmen ducere Dauifius cenfebat,
quamquam non ab omni halucinandi periculo eum
tutum efle concedit, eius prae reliquis curam habuit»
Sed nec alios neglexit, nec adeo ea interdum eiFugere
paffus eft, quae Viii DoCti pallim aliud agentes de
Minucio obferuaffent , fi qua harum animaduerfio.-
num vtilitas effe polfet. Textus diftributionem a
CelJario adoptauit. Caeterum admoduin modefle de
opera fua fentit Vir Docliffimusj quae ad iuuenum,
E 5 ingenia,
 74 Bibtiothecae Patrum Latinorum

iiigcnia erudienda ct exacuenda prae multis aliorum

eil vtiliilima.

1709.
Lugd. Bat. ap. Corn. Boutefeiri et Sam. Luchu
maur. 8- — M. O. cum integris Woweri, El-
menhorfiii, Heraldi et Rigaltii notis aiiorumque
hincinde colleclis ex recenfione lac. Gronouii, qut
emendationes et explicationes fuas adiecit. Accedit
Caec. Cyprianus et Iui. Firmicus Maternus. — Dan-
dum nimirum erat bibliopolis hoc, puto, vt notas
Virorum in titulo laudatorum integras repeti patcre-
tur Gronouius, qui de ipfis fane fi quis alius veram
fententiam tulit. Secundo vero confilio curas erudi-
torum foris in Minucium exercitas, id cfl, adnota-
tiones ad diuerfos audlores occafione data in Minucii
loca, feu vt illufirarent feu emendarent, fcriptas dili-

gentius conquifitas excullit, quo nomine Pricaeum

ad Apuleium imprimis magni facit. Quid ipfe fiudii
ad Minucium contulerit, ex his eius verbis optime
puto confiabit. lnfta Dialoga dodfrina fuppedita-
veyat hilarem vbertatem, inquit. lnfiiper quoque ma-
teriam libelli gerebam memoriae inftam, et aderat
veneratio fermonir latini tam cafe ab fcriptore vfur-
pati, vt ftc in legendo varia fecutus, ad collationem
ingentem forem promtus. Et/i praeter Sabaeum et
Vrfnum, praeter Heraldum et Rigaltium Jofephut
Scaligcr quoque et Salmafus operam naueinerant eoU
lationi Codicis MSti, qui ejl Lntetiae; nnllum ta-
tnen i/iuc prqficifci a multo tempore intellexi
quem ,

non ad infpiciendum rurfus Jwrtarer et infigarem.

Haec ip/h fuit etiam occafo accenfae acrimoniae ad
yaria fubolfacienda et veUrem mannm reponendam
aut proferendam fententiam fcriptoris , vnde aberra*
bant alii, quumfe iudicarent maxime felices etfagaces.
Ad
 Hijlorico Literariae Cap. II L 75

Ad locum cap. XXI. de Diana Ephefia verubus ex-

ftrudla integram Lucac Holftenii difTertat. appofuir,

doctam vtkjue et ingeniofam fane, fed cuius forte

commodius fumma tantum adfcribenda fuifTet. Ne
vero te offcndat, quod totus fit h\ exagitando et cauii-
lando, qut ab eo vix nominari dignus erat Ouzelio,
Iacobum Gronouium nofTe debes. Nummos et flgu-

ras aere incifas aetas illa in audorum veterum editio-

nibus in deliciis habebat; ad vfum nihil conferunt.

1711.
Cantabrigiae. g, ex fecunda lo» Dauifii recenfio-
ne Variorum notis addito Commodiano. cf. AcJa
c.

Erud. T. 4. fuppl. p. 423, Bibl. Ckoifie T. 18.

p. 341. Mtm. of Literaiure T. I. p. 353. Menu

de Trevoux T. I{. p. 888- Biblwth. Clioijk T, 24,
p. 120.

1743.
Rotterodami, ap. Io. Dan. Beman. — ex recen£
Gronouii ed. 2. 1709. repetita.

X75°-
Glasguae. in aed. Acad. exc. Rob. et Andr. Fou*
tis Acad. typographi. 4. M. Oclauius ex recenf.
Io. Dauifii. Textus cum indice folito nitore ex-
preflus.

1756.
In Venezia , prejjo Simone Occhi, 8« TOttavio
di M. Minucio Felice , recato in Lingua Italiana col
tefio Latino a rincontro , e con opportune aunotazio-

ni illuflrato da D. Marco PoletL — tlaud inepte

inflitutum editori ceflit.

1760,
 76 Bibiioihcae Patrum Latinorum

1760.
Longofalifjae , fumpt. lo. Chr. Martini. %. —
Q&auius et Cyprianus de — vterque recenfitus et il«

luflratus notis Variorum feleclis atque etiam fuis a

loan. Gottlieb Lhidnero (Longofal. Schol. tum Con-

reclore) cum Prarfatione lo. Aug. Ernejli. Dili-
gentia et cura editoris prima huius editionis virtus efl;
deindealtera, quodeas, quas cx Gronouii inde tem-
pore variis locis Viri dodri ad Minucium perpolien-^
dum, iJlunrandum et obfcurandum etiam contulif-
fent fymbolas, cum iudicio dile&as propinat; tertia,
<juod crifin modeflam et accuratam editor fequitur,
quae ex Ernefli Summi praeccptis defendenda magis
«t explicanda lectione vulgata, quam coniedturis exer-
cendis occupatur; poflrema tandem, quod breuiter et
fummatim tamen cum perfpicuitatis iadtura
, nec
aliorum bene dicla repetit omninoque fermonis ma-
ximam curam habet. Ernefli praefatio de iacrorum
Scriptorum ledtione cum antiquioribus Graecis et Ro-
mants Scriptoribus coniungenda praecipit. Accedit
denique praetcr Baiduini diflertationem Hoiflenii epi-
ilola et index triplex.

17S2.
Wirceburgi in off. Stahel. $, cum Tomo II.

Opcrum Cypriani curante Oberthiir.

VerfwnesWimucW, quae lecludignae funt, m Gal-

lia aliquot procufae ilint a Guil. Mafto et quae multo
elcgartior eft, a Nicol. Perroto Ablancurtio.

1637.
Varis , chez vcuve Toufjaint du Rray. 4. FOdta-
vius dc Minucius Felix , oti il cfl traite' de la religion,

traduit
 Hijlorico Literariae Cap. III. 77

traduit avec des remarques, par Guillaume duMas^

Sieur de la Gauterie.

1646.
Paris, chez ^Jean Camufat. 12. T Oclavius dc
Minucius Felix traduit en Francois par Nicolas Per*
rot a" Ablancuurt. faepius dehinc a. 1662. 1677. etc.

repetita.

De Anglica Lond» 1682. 8- *ion conflat* Alias

confilio praetermittimus.

De Codice Minucii Felicis vide quae ad Arno-

bium difputantur»

Thascivs Caegilivs CypriAnvs.

Afer; quo anno natus fir, non conflat. Voca- §.t, vita
cu,s *
batur Thafcius Cyprianus. Caecilii nomen honoris
et amoris caufa erga Caecilium Presb. fibi adfciuit, a
quo circa annum 246. ad fidem Clirifrianam ample*
clendam compulfus fuit. De rebus ad eum, quam-
diu inter gentiles vixit, pertinentibus non Jiquet, nifl
quod oratoriam artem muita cum Jaude ilJum exer-
cuiffe Hieronymus et Laclantius teftentur. Atque
ex fcriptis eius inteJligitur, ingenium eius a tenera
aetate fatix Jiteris fuiffe excultum. Nec cenfu tenui
fuiffe videtur, quod opes fuas, fimulac chriflianus fa*

clus effet, pauperibus diflribuifTe fertur. Quae res

non paruam ei exi/limationem apud plebem peperit
et ipfa cum gJoriae, qua apud gentiies rloruerat, opi-
nione profuit, vt a. 247. presbyter et proximo anno
Epifcopus adeo Carthaginienfis eccJefiae frequenti fuf-
fragio nee temen. pleno confliriierctur. Fuiffe enim,
qui
 78 Bibliothecae Patruni Latinoruni

qui repugnarent, et indigne Epifcopum eum eieclum

efle ferrent, Nouatum presbyterum» FelicilTunum
quendam et quinque alios Preibyteros, quorum no-
mina ignorantur, ipfe fcriptum reliquit, quamquam
caufas, et qua ratione fe geflerint, non explicat. Sed
<lubium iam non efl, quin exinde repetenda iit prirna
inotuum, quibus initium epifcopatus eius turbatum
fuit, caufa, quae quanto ipfa efl: reconditior, tanto
plura in litium ifiarum hifloria aciem noflram fubter-
fugere nccefle efl. Pertinent eo , quae iuter eum et

Nouatum et eius focium Feliciflimum gefla funt, de

quibus ea, quae noflrorum liominum diiigentia veri-
iimiliime explicata funt, breuiter attingamus. Quod
reliqua attinet, gratiam apud rerum ecciefiaflicarum
iludiofos me initurum eiTe exiflimaui, fi Pearfonii
Annales Cyprianicos quorum femper fuit et eiit
,

apud dodos ingens pretium, quos tamen propter ra-

tiones temporum ibidem cum multifaria rerum do-
clrina fubduclas absque temporis difpendio et taedio
non minori, nemini euoluere licet, il eos, inquam, itt
compendium redigerem et femel hoc taedium deuo-
rando aiiorum commoditatibus prcfpicerem ; quam-
quam iterum atque iterum, ecce! dum defcribendum
typis traditurus fum, haefito, veritus ne aiiis praeter
commodum libri noflri moiem auxifle non iniuria
videar. Contracum reputem, paucis verbis de Cy-
priani vita nuilo modo agi pofle, nec parum referre
fciam, finguia quomodo et quando ab eo gefla fint
nofle et orclineni* quo finguii eius libri et epifloiae fe
excipiant , in parato habere , in quo declarando adeo
fumma optimorum cius editorum virtus eminuit, ia
confiiio inflituto egregie confirmsri me fentio. Sed
de Feliciflimi et Nouati feditione pauca praemonenda
funt. Vtrumque Cyprianus tuibarum auctorem di*
vcrfis ia locis appeliat, kd ita vt iain kuic vui, iam
illi
 Hijlorico Literaviat Cap. UL 79

illi ornnem culpam deferre videatur. A vero proxi-

me aberrare videntur, qui Nouatum flatim inde a
Cypriani ad epifcopatum euecftione fimuitatem cum
Cypriano fufcepilTe et ferociter contra eum fe gellilTe

cenfent. Auxft inuidiam, (juod paulo poft propter

morum prauitatem, cjui animaduerfione graui digni
viderentur, d\es ipfi ab Epifcopo diclus elTet. Cui
quaeflioni cum interueniente Decii perfecutione et
Cypriani ipfius fecetfione fe fubduxifTet, animo ta-

men magis exafperato , quo Cypriano negotia facelTe-

ret, moliri coepit. Ergo quod probe noueratEpifco-
pi animum, Feliciflimum quendam fine eius confen-
fu Diaconum fuum fieri curauit. Quod pro irrito
habens Cyprianus cum tempus inftaret, quo paupe-
rum rationes expungendae eiTent, quod proprie Dia-
conorumerat, Epifcopos et Presbyteros aliquot, qui
adminiflrarent Carthaginem, ex feceiTu fuo mifir.
His acriter refiftere coepit Feliciffimus abftentionem
minatus omnibus, qui Epifcopo obtemperaturi elTenk
Qua de re Cyprianus certior raclus anathemate deuo*.
veri Felicillimum Qui fegregatus a Cypriano
iuffit.

alTumtis fociis V. Presbyteris, de quibus fupra mentio

facla efi, afleclas fibi quaerere , et ConfefTbres, nec
non Lapfos etiam in partes pertrahere ftuduit, in ec-
clefiam eos rerlitutum iri pollicitus. Quo omnis ec-
clefiae pax et difciplina in certamen atque difcrimen
adducla efi. Quocirca vt animos fedaret Cyprianus,
ad Conciiium quaeflionem de Lapfis , quam primum
reuerfus efict, fe reiaturum promifit. Faclum hoc
pauio pofi, caufamque fuam dixerunt V. Presbyteri
cum Feiiciflimo et anathemate percufli funt. Nec
tamen turba fedata efi ; immo ab ecclefia Carthagi-
nenfi fegregati nouam ipfi condiderunt ecciefiam,
Epifcopum ex fuis Fortunatum eiigentes, qui tanquam
epifcopus rite coiiflitutys ad Corneiium Romanum
de
$o Bibliothtcat Patrum Lntinorum

de fua eleclione litcras dedit, fed ab eo procul habitus

teft; Nec diu huius focietatis res laetae fuerunt, fed

mox dilabi et paulatim omnis iluduatio confidere
coepit, nec verbum amplius de his altercationibus
apud Cyprianum occurrit. Hanc rerum feriem,
quae propter ipfum Cyprianum, qui caufas, quibus
aduerfarii eius offenfi fucrint, prorfus tacet, tenebris
Moshemius et IFalchius*) vindi-
implicita diu latuit,
carunt. Iam Pearfonium legere iuuabit. Vnum ad-
do, quo tamen minime Cypriani laudibus, quas fane
meruit, dctraclum aliquid voio, eu-m in hac conten-
tione animum ab acrimonia ct ambitionis fa(lu non
plane libcrum oftcndiiTe. Siilimus iam Aniiaks Cy-
prianicos per compendium.

A. 346. Praefnte et Albino CSS.

Cyprianus Chriflianus tit opera Caecilif. Poil

Baptismum, quo inter Pafcha et Pentecoflen tingi fo-

lebant Catechumeni , fub autumnum fere, librum de

Gratia Dei ad Donatum et in oratoria profcifione et

in Baptismo focium fcripfiiTe videtur.

A. 247. Phitippo hnp. II. et Philippo Caef CSS.

Hoc anno primum fcripfit libellum de Vanitatt
idotorum ; menfe Dccembri presbyter faclus ef r.

A. 248. Philippo III. et Philippo II. CSS.

Hoc anno lam aduito i. e. circa lulium Epifcopus

conflitutus e/r, et fub exordium epifcopatus libruni
dt habitu Virginum fcriplit.

A. 249. Aemiliano et Aquilino CSS.

Confilio CJeri die Pafchatis Saturum Clero proxi-

mum fccit et circa idem tcmpus inter Lectores
Optatum
•5 Hiftoiic d. Kczzcrcycn, T. I. a p. 288-
 Hifiorko Liierariae Cap* UL %i

Optatum doclorem Audientium confiituit, vt ipfc

ep. 29. (anno proximo menfe Aug. fcripta) indi-

cat; —eidem anno, ante perfccutionein exortam,

Pearfonius epp. ad Eucratium, Rogatianum et Pompo-
nium Epifcoposn. II. III. IV. tribuit denique hoc —
quoque a. Nouatus criminis in vxorem commiili reus
faclus, cum cognitionem coram Cypriano defugiilet,
commode ipfi interueniente perfecutione in fchisma
erupit. Nam fub finem Iiuius a. quo Decius impe-
rium inuaferat, aut ineunte proximo, pofiquam mi-
nae fatis dirae praeceiferant, edido Impcratoris fepti-

nia perfecutio occepit.

A. 250. Decio II. et Grato CSS.

Cyprianus faepius quaefitus et ad ieonem in Cir-
co petims efl. Secedere iubetur a Deo et comite Vi-
clore Diacono fuo feceilit. Cum non appareret, pro-
fcriptus efl. Interea faeuiente tempeflate multi eccle-
fiae Carth. addidi fidem denegarunt, et ingens breui
extitit Lapforum", Sacrificantium et Libellaticorum
numerus. — Romae interea vbi coram ipfo Impe-
ratore perfecutio multo acrius exercebatur, Fabianus
Epifcopus die XX.
Marryrium fubiit.
Ian. Cypria-
nus autem ex fecefiu fuo, ia quo omnium, quae
gererentur, certior fiebat, ad Clerum fuum de difci*
plina, cura pauperum et martyrio fubeundo ep. V. et
VI. et cum pofl Proconfulis in Africam aduentum
perfecutio eiTet exacerbata, ab initio Mart. ad Mai.
paene dimidium epp. VII. X. XI. XII. ad Clcrum et

ConfeiTores dedit. Simulac vero ab hoc fere tempo-

te Carthagine, quam Proconful reliquerat, perfecutio
mitior eifet facla magiflratibus iterum eam exercenti-
bus: extorrts aiiquot minus conflantes praepropere
reuerfi funt, et cum aliis quibusdam Conieiforibus
earcere iam liberatis nimis iibi indulferunt, et Lapfi
F nimiam
#a Bibliothecae Patrum Latinorum

nimiam licentiam fibi arrogarunt: de quibus omnl-

bus pofleriores Cypriani literae queruntur. Scripfit

enim menfe Maio ep. XIII. ad Confefibres: meafe

Iun. ineuntc ad Clerum ep. XIV. in qua imprimis de
Confefibrum prauis moribus et Lnpforum petulantia
conqueritur, et de recipiendis Lapfis, de quibus qua-
tuor Pret-byteri, Donatus, Fortunatus, Nouatus et

Gordius eum follicitauerant, fententiam ferre recuiat.

Hinc origo ingentis iilius de Lapfis controuerfiae.
Nam hoc iplo menfe, cum Lnpfi pafilm examhirent
Martyres, et ConteiTores etiam importuna et gratiofa
deprecatione corrumperent, et Presbyteri nonnuiii
Lapfis uondum poenitentia acla, nondum exomolo-
gefi facla eucharifiiam darent: fiatim tres epp. fcripfit
*d Confeilbres XV. ad CJerum XVI. plebem XVII. et

quibus negabat paxuilos effe dandos Lapfis, antequam

ccclefia ipfis veniam dedifTet. Sed menfe Iun. exeun-
te propterea quod aefias iam
quod anni
coepiiTet,
tempus afiiduis infirmitatibus eam gentem infefiare
iblet, mitiorem et confilio quod Clerus Romanus
Carthaginenfi dederat, et quod procui dubio Lapfi et
Presbyteri valde vrgebant, accommodatam fenten-
tiam tulit ep. XVIII. ad Cicrum. Menfe — Iul. in-

eunre Presbyteri et Diaconi cum ad literas Antifiitis

nihil adhuc rcicripfifient negiigentiae tantae in ep.

priori merito accufati, literis fuis ad Cyprianum datis
fe excufant, quae non extant, fed quibus iile fiatim
refcripfit ep. XIX. in qua fe a fententia ante perfcri-
pta nullatenus recedere fignificauit. Iam trede- —
cim epifiolis ad Clerum Carth. e fecefiu fuo datis, ad
Clerum Romanum, vt fe fuaque pro ecciefiae difci»
plina in fecefiii gefia probaret, ep. XX. fcripfit, in
qua et ilias XIII. ad Cierum et piebem Carth. datas
brcuiter pcrfirinxit, et ipfas vna addidit. Antcquam
vero hae iitcrae Romam pcrueniflent, CJerus Rom.
ad
 Hiftorico Literariae Cap. III. gj

ad Clerum Carth., nec non Moyfes Confet

et reliqui

fores ad Confeifores Caitb. literas dederant, quae nou

extant, quorum tamen argumenta fatis nota funt, et

quae Cypriaiium laborantem et contra inuidiae imoe-

tum totis viribusrefifientem multum adiuuabant. Jam
enim literae Luciani Confeiforis prodierant, quae
Lapfis vniuerfis pacem poilicebantur et non tantum
Cypriano, fed et in reliqua prouincia per aiicjuot ci-

vitates magnam molefliam creauerant. Quod ne Ja*

teret Clerum Rom. quem ,

ex litdis proxime datis ia

eadem fecum fuiire fententia perceperat, ad eum fcri-

pfit ep. XXVII. menfe Ang. ineunte eique fubiunxit

ipfas Luciani literas cum V. ^liis epifioiis ad eandera

rem pertiuentibus, cjuae omnes ad iua tempora reuo-
catae epiflolae XXVII. in ed. Ox. praefixae funt. *)
Etenim Lucianus menfe Iui., pofiquam Cypnanus
tum ad Confeflbres, tum ad Cierum, tum ad Hebem
fcripferat, nemini Lapfo pacem dandam effe, ante-
quam a Dco pax daretur ecclefiae, et poflquam eas
literas ad CierumRom. transmiferat, fcripfit ad ipfum
Cyprianum Jiteris vniuerforum, qui adhuc fupererant*
ConfeiTorum nomine datis^fe vniuerjts pacem dedif*
je, de quibus apud eiim ratio conjtiterit, quid poji
commijjum egerint, et ab eo pofiulauit, vt haec forma
per eum aiiis Epifcopis innotefceret. Quae res maio-
rem ipfi inuidiam, et in prouincia per aliquot ciuita-
tes tumuitus concitauit. — Eodem tempore fcripfit

F 2 ad

*) Nerape primo Ioco Celerini ad Luctanitm pro fbrori-

bus iuis Romae iapfis ep. XXI. circa rincm Aprilis, vt
videtur, fcripta tum Luciani refponfum ep. XXU.
:

iam afFeclo menfe Maio poft exceiTum omnium Mar-

tyrum, quorum ipfe mcminit, et quidem tredecitn die-
bus poft mortem corum, qui in carcere defuneti erant,
feripttim ; porro Caldonii literae et Cypriani rcfpoti-
, fum j poftremo eiusdein ad Ff esbyteros et Diaconos.
84 Eibliothecae Patrum Latinorum

ad Cyprianum Caldonius, qui non temere pacem

dandam cenfuit. Rcfcripfit Cyprianus ep. XXV. et
Clerum hac dc re certiorem fecit ep. XXVI. et ad
Clerum Rom. ineunte menfe Ang. ep. XX VII. ad
ConfefTores Romanos autem ep. XXVIII. dedit, et vt
hae epifioiae pro more eccicfiarum rite mittercntur,
ep. XXIX. mandauit. —
Menfe Aug. exeunte, Cle-
rus Rom. ad Cyprianum icripfit ep. XXX. Nouatiano
cxarante. Additae erant epp. ab eodem Clcro Rom.
in Siciliam datae, quae perierunt, et ep. Confeifbrum
XXXI. — Cyprianus menfe Sept. his iiteris acce-
ptis ftatim ad Clerum (uum XXXII., ii.-cjue
fcribit ep.

tum fuarum, tum iilorum iiterarum exempia trans-

niittit et mandat, vt omnibus facuitatem translcri-
ptionis concederent^ vnde fa&um efi, vt literae a
Nouatiano fcriptae per omnes regiones ninTae et in
notitiam omnium ecciefiarum periatae fint. — ln-
terim Cyprianus duas a diuerfis Lapfis, his quidem
quietis et yerecundis, autem temerariis et arro-
iliis

gantibus epp. acceperat, quae iam defidcrantur, ar-

gumenta ex fequentibus Cypriani epiflolis conflant;
nam arrogantibus iiiis fiatim refpondit ep. XXXIII. et
paulo pofl ad Cierum fuum in caufa Caii Diddenfis
Presbyteri et Diaconi eius, qui frequenter £um Lapfis
comraunicaueranU neque moniti de eo defiiteraut,
vnde a Ciero Carth. Epifcoporum praefentium con-
fiiio communicatioipfis denegata erat, ep. XXXIV. —
Menfe OcT. ineunte de Lapfis iterum icripfit ad Cle-
rum Rom. cp. XXXV. per Fortunatum Hypodiaco-
num , addito exempio iiterarum Lapforum petulan-
tium; per eundem de Priuato Lambefitano, epifco-
po quidem, fed haeretico eos monuit. Manfe —
Ocl. exeunte CJerus Rom. ad has iiteras per Fortuna-
tum redditas refpondit ep. XXXVI. — Menfe No-
vcmb. nobilis Confeifor Ceierinus Roma Carthagi-
nem
 Hiflorico Literariae Cap. 117. 85.

nem Cyprianum tn feceflTu adiit et de Moyfis

venit et
reliquorumque ConfefTorum afTedibus ad eum rctu-
lity vnde exeunte menfe ad eos fcripfit Cvprianus
ep. XXXVII.

Hoc fub tempus cum finis anni proconfulatus

appropinqnaret, fedata efl in Africa perfecutio. Cy*
prianus ineunte menfe Dec. cum epifcopis nonnullis,
qui in feceflu eum inuiferant, inconfulto Clero fuo
ConfefTorem Aurelium lecTorem ordinauit et CJeruin
fuum de eo certiorem fecit ep. XXXVIII. Ordinan-
dus eodem die erat Celerinus ConfefTor, fed ille con-
fentire dubifauit, donec ipilus Dei admonitu in fo-
mnis impulfus efi ad munus fubeundum. De huius
ergo ordinatione ep. XXXIX., et de Preibytero ali-

quo Numidico in Caithaginenfium Presbyterbrum

numerum recipiendo ep. XL. Interea temporis dum
Cyprianus ordinandis CJericis in fecefTu vacaret , No-
vatus Pre&byter Carthagine FeJiciffimum Cypriano
femper infenfum , ipfo nec permittente nec fciente
Diaconum fuum fieri curauit. FeJicifTimus autem,
qui ab initio Cypriani eJedioni refliterat, iam Diaco-
nusfacrus, partem pJebis ab Epifcopo fuo auertit et

fedafaiam perfecutione in monte quodam fuos colii-

gebat, quo imprimis Lapfi petuJantiores conuolarunt.
Cum iraque Cyprianus CaJdonium et Herculanum
Epifcopos et coJle^as fuos cum Numidico Presbytero
Carthaginem mififlet, eosque vna cum Rogatiano
Vicarios fuos conflituifTet, vt neceflitates fratrum
fumtibus expungerent, fimul efiam ef aetates eorum
et condifiones et merita dilcernerent; eorum rebus
gerendis intercefljt FelicilTimus, minatus adeo feetim.
non communionem habituros, qui Cypriano obtem-
peralTenf. De his iJli Cypriano refcripferunt itteris^

ijuae non extant et Cypriauus refpoudit ep. XLL vt

F 1 FclU
86 Bibliothecae Patrum Latinorum

Felici/Timum excommunicarent, id quod a fe facluro

ciTe ep. XLII. deciarant.

Jl. 251. Decio 111. et Decio CSS.

Ianuario ineunte Nouafus, qui cum Feliciflimo

haclenus fententiam fouerat, Lapfos omnes absquc
poenitentiae mora eiTe recipiendos, reliclo in Africt
Feliciflimo Romam venit et Nouatianum a commu-
nione Moyfis, Presbyteri et Confefloris, quocum
maxime famijiariter ad id tempus verfatus erat, aliena-

tum fibi conciJiauit, ipfe tamen in iJiius penitus con-

trariam fentcntiam conceflit. — Menfe Febr. iam
afleclo cjuinque Presbvteri Caithagine fe ab ecclefia
Africana fcparabant et FelicilTimo adiungebaut, iidem
qui olim Cypriani ordinationi cum Feliciflimo fe op-
poiucrant, qui in perfecutione fomenta Confeflort-
bus, ne cum Epifcopo concordarent, praebuerant, et
Lapfos concitauerant, omniuoque fibi cum contemtu
Cypriani fummam rerum vindicare conati erant.
Quae rei magnopere Cyprianum iamiam Carthagi-
nem rediturum afflixit et prohibuit, quo minus ante
diem Pafchatii e feceflu fuo egredereturj vt teflatur
ep. XLIIL hac de rc ad plebem perfcripta, qua fimul
pofl Pafchatts diem cum colicgis fuis fe ad eos ventu-
rum nunciaf. — Menfe Apr. Lucio Prifco, qui Ma-
cedones praefidatu regebat, deJata dominatio Gotho*
rum concutfu. Qua de caufa Decius quam potuit
maturrime Roma digreflus efl. Indc perfecutio etiam
Romae dcferbuit. Interea Epifcopi Africani pofl Pa-
(charis folcmnia domi ceiebrata fedes fuas reiincjuunt
et Carthaginem petunt. Quin etiam Cyprianus iam
de faclione Feliciflimi fecurus e feceiTu fuo prodit et

fcdem fuam occupat. Pompeius autem et Steplianus,

Epifcopi Africani, Carthagine Romam profecli funt,

vt ordiuationi epifcopi Romani iamiam Decio abfcnte
inflanti
 Hiftorico Literariae Cap. 211. 87

inftanti inte reffent. Iam Cyprianus, qui toties Lapfo*

rum "caufam ad eommune concilium refcruauerat, fe-
que cum Coliegis fuis dc faclione Felicillimi et Pres-
byterii eius iudicaturum promifcrat, Epifcopos cx pro-
vincia fua conuolantes ad concilium rite ceiebrandum
praeparauit. Ceiebratum crgo menfe Mai. hiiius an-

ni *) et diu quidem continuatum eft, ct frequenter

aclum et faepius prorogatum. Interea Romae, Decio
abfente in Macedonia , Iulius Vaiens regnum occupa*
vk et in Iliyrium contendit. Chrifliani Romani au-
tem, qui omnes controuerfias haclenus diflulerant, do«
nec Epifcopus conflitueretur, qui omnia moderari et

corum qui iapfi effent cum aucloritate et confiiio ra-

tionem habere poffet , ad eiigendum Epifcopum fe-
/linabant, ortaque inter Corneiium et Nouatianura
controuerfia, eieclus efl Cornelius Decio adhuc impe-
rante, fcd abfenteetimperium affeclante Valente men-
fe Iun. ineunte (die IV.). — Menfe Iun. iam affe*
clo Cvprianus acceptis in conciiio Corneiii et collega-
rum iiteris, quibus tum Corneiii eiectio, tum graut
fchisma nunciabatur, nondum audita Nouatiani or-
dinatione, Caidonium et Fortunatum epifcopos e con-
ciiio cum iiteris ad Corneiium et Coepifcopos mifit,
qui et literis allatis, et fua praefentia diffidium iliud
componerent. Per eosdem ctiam epiflolae XLI. de
Feiiciflimo et XLIII. de Presbyterio eius ad Corne-
lium transmifit, vt Fraternitati iegerentur. MifTis au-
tem his legatis a conciiio flatutum efl, vt omnia in-
terim integra fufpenderentur, donec redirent. —
Menfe Iul. ineunte legati a Nouatiano miffi Carthagi-
nem veniunt, quo* flatim a communione fua cohi-
bendos efle ftatuerunt, mox, auditis qui ordinationi
F 4 Cornelii

*) Sopita pcrfecutione, i. e. ante mortem Decii, qui hoc

anno affcclo periit, et ante ele&ionem Cornelii, qui

adhuc imperante Dccio Epifcopus ordinatus cft.
 88 Bibliothecae Patrum Latinorum

Cornelii interfuerant , Pompeio

Epifcopis Africanis
et Stephano prorfus reiecli , tandem omnino ex Afri-

ca expulfi funt. Haec Cyprianus ep. XLIV. ad Cor-

neiium. Dein ad omnes per Africam, Numidiam et
Mauretanias Epifcopos iiterae datae, vt cum Corne-
liocommunionem haberent. Pofthaec Feiiciffimus
cum Presbyteris auditi et exciufi et iiteris fynodicis
defuper ad Corneiium reiatum. — Menfe Aug. in-

cuute Cyprianus fcripfit 'epiflolam XLV. ad Corne-

lium rniflam vna cum literis fynodicis et exemplari-
bus fuarum de FeiiciiTuno iiterarum. Et quoniam
Confeflorum nomine per omnes ecclefias iiterae et
maledidtis plenae frequenter miifae eflent, epiflolam
ad eos deditXLVI, hortans eos, vt ad ecclefiam re--

verterentur, quam Cornelii arbitrio ep. XLVII. per-

mittit. Pofl Feliciflimi et quinque Presbyterorum
abflentionem de caufa Lapforum fynodice conciufum
efl, et Synodi placita iibelio funt infcripta. Isque
libellus adCornelium mifTus eft, et cum aliis etiam
in Africa Epifcopis communicatus. Interea Pri- —
mitiuus cum literisad Corneiium priori menfe mifTus
Carthaginem redierat cum ep. Corneiii ad Cypria*
num, quae defideratur; fed argumeutum eius cogno»
fcitur ex refponfo Cypriani ep. XLVIII. — Menfe f

Sept. , acceptoa SynodoCarth. canonum libeilo, con-

cilium LX. Epifcoporum Cornelius conuocat, quod
Romae ceiebratum eft menfe Oct. ,
quocjue Synodi
Carth. dccrefa de Lapfis recipiendis corroborata funt
et Nouatianus cum fuis anathemate percufTus eft. In-
tctim Nouatianus cum res fuas pefTum ire vidcret,
mifit in Africam Euarifium, fuae partis Epifcopum,
Nouatum, Ca'th. ecclefiae Presb. et alios quosdam,
de quorum difceffu Cornelius iiteris pcr Augendum
Conlcfiorem miffis Cyprianum admonuit, fed literae
iliae non cxtant. — Interca Confeflores Romani,
guos
 Hijlorico Literaviae Cap. III. 89

quos ex carcere prodeuntes fchismaticus et haereticus

error exceperat et^iam diu palabundos populus viderat,
literis Cypriani molliti et ieclo, vt videtur, libello de

Vnitate, quem hoc tempore fcripfit et Romam mi-

flt Cyprianus, bene iuftruCii de reditu ad ecclefiam
cogitarunt, idque fratribus nonnuLlis fignificant, mox
Nouato cum reliquis tamquam procella et turbine re-
cedente Presbyteros Romanos adieruut, circumuentos
fe efTe affirmantes et ad ecclefiam rcdire velle. Dc
his transaclum coram Presbyterio a Corneiio coado,
cui etiam adfuerunt V. Epifcopi; a quibus communi-
catio et pax ecclefiae ConfefToribus impertita Cy- eft.

prianus defuper a Corneiio certior faclus ep. XLIX.

cui ctiam fubiiciendas curauit fententias Epifcoporum
et Presbyterorum in eo negotio prolatas, quae defide-
rantur. Scripfit etiam feflinanter breues literas, qui-
bus docere Africanos voluit, quales viri tffent, quos
Nouatianus emififTet, ep. L. nifi forte haec fragmen-
tum tantum epifioiae pienioris Menfe Nov.
fit. —
Decius vterque , Auguftus et Confui periit. Iamque
plena ecclefiae pax reddita , et perfecutio non fopita
tantum, fed prorfus finita eft, Hoc menfe exeunte
Cyprianus iibelium de Lapfis fcripfit et Romam mi-
fit. — Menfe Dec. ineunte Cyprianus acceptis a
Cornelio iiteris per Nicephorum acoluthum miffis
epp. LI. de reditu ConfelTorum congratuiatoria et LIL
de Nouati fceieribus refpondit.

i2p. Gatlo II. et Volufiano CSS.

Ipfo flatim huius anni initio Cyprianus poftea.

quam non tantum a Cornelio, fed ab ipfis etiam Con-
fefforibus iiteras de regreffione fua acceperat, ad Con~
feffores Romanos ep. LIV.de reditu eorum ad eccle-
fiam congratulatoriam dedit. Iisdem literis libellos

|
duos a fe fcriptos de Vnitate Ecclefiae et de Lapfis iilis

F 5 commen-
oo Bibtlothecae Patrtm Latinorum

commendaf. —
Menfe Febr. fcribit Cyprianus ep.
LV. ad Antonianum Numidiae Epifcopum apprime
ad huius temporis hifloriam illuflrandam facientem.
Antonianus nimirum iu caufa Nouatiani primas ad
Cyprianum dederat iiteras, quibus fe cum Cornelio
communicaturum fignificarat, mox literis ab Noua-
tiano acceptis iecunda ep. ad Cyprianum nutare fo
ofienderat; quibus ille Hoc ar.no Pa-
iam refpondet.
fcha celebratum eft fecundum Cauonem Hippoiyti
III. Id. Apr. Cyprianus autem inter Pafchatis prima
folemnia fcribit ep. LVI. ad Fortunatum aliosque Epi-
fcopos, qui in Capfenfi ciuitate propter ordiuationetn
Hpifcopi conuenerant, rcfpondens ad quaeflionem.
iibi propofitam, an Lapfos per triennium poenitentcf
ad communicationem admittere fas effet? Pienio-
rem fententiam aii conciiium fe difFerre fcribit Cy-
prianus, quod menfe Maio Carthagine aclum. In
hac Synodo reiaxatio quaedam fada efl decreti , quod
in fuperiori conciiio conflitutum erat, et epifloia fy-

nodica ad Corneiium mifTa efl, quae inter Cypriani-

cas compaiet n. LVII. , in qua et decretum ipfum po-
nitur et rationibus multis afTerifur atque defenditur. —
Concilio hoc fedente Priuatus Lambefae olim Epifco-
pus, qui ante aiiquot annos ob muita deiicla a XC.
Epifcopis damnatus erat, poflquam prohibitus efTet

coram hoc conciiio caufam dicere, turbas cieuit, For-

tunatum vnum ex quinque profugis Presbyteris Epi-
fcopum Carthaginis conflituit. Is quafi iegitime con-
flitutus pro more legatos ad Corneiium de eleclione

iua mifit, inter quos princeps acerrimus iiie Cypria-

nici nominis hoflis FelicifTimus Cyprianum literas

h-.ic de re ad Corneiium parantem praeuertit, fed a

Cornelio, quem menfe Iunio adiit, de ccclefia puJfus
cfl , eiusque iiterae non admilTae funt. Qiiin ad Cy-
prianum flatim literas animum ipfi deditiilimum te-

flifican-
 Hiftorico Literariae Cap. III. gt

ftificantes dedit, quae defiderantur. Tum vero Fe-

Jiciffimus et comitcs eius repulfam hanc indigne fc-

rentes, pro folida fua obflinatione et audacia Corne-

lium minis atque terroribus aggrediuntur, muJta tur-
pia ac probrofa in Cyprianum et eius feclatores pro-
ferunt, XXV. Epifcopos ordinationi Fortunati adfuif-
fe iaclitant, ac denique fumma defperatione commi-
nantur, nifi Corneliusiitcras, quas attuiiffenr, acciperet,
fe eas publice efle recitaturos. Quibus comminatio-
iiibus commotus Cornelius Feiiciano acolutho, quem
cum literis Romam Cyprianus dimiferat, literas alias

prioribus fubiunxit, quibus culpam in Cyprianum

transfert quod ille de Fortunato hoc Pfcudoepifcopo
nihii adhuc
,

fcripfiffet. Sed hae Jiterae perierunt. —

Dum haee Romae geruntur, appropir.quante iam et
imminente Galli perfecutione, Cyprianus fcripfit ad
Thibaritanos ep. LVIII. — Sub finem huius men-
fis denique perfecutio coepit, cui anfam dederat gra-
vispeflilentia, varias imperii prouincias popuians, quae
vf auerteretur, ad aras deorum frequenter itum; diis
opem negantibus Chrifliani perfequi coepti a piebe,
nulio imperatoris ediclo proconfules aut magiflratus
«d id prouocante. Hoc ipfo etiam populi Carth. tu*
muitu Cyprianus iterum ad leonem in Circo pofluia-
tus efl , dum ad binas Corneiii literas ep. LIX. proii-
xe refponderet. At ille nihil petterritus incumbente
perfecutione ad Fortunatum iibellum de exhortatiom
Martijvii exarauit. — Quum menfe Iul. Romae
Ron minus quam Carthagiue arae fumarent, et Chri-
fliani pro reipubiicae faiute diis facrificare recufarent,

Cornelius Epifcopus ab imperatore Gailo Centumcel-

las in exilium mifTus eft, vbi mox die XIV. Sepr,
diem obiit. Ad eum Cyprianus menfe Aug. ep. LX.
de Confeifione gratuiatoriam fcripferat. Circa tem-
pus obitus Cornelii cum iam lues et fames faeuirenr,
fcripfit
 93 Blbliothecae Patrum Latinorum

fcripfit Cyprianus libellum ad Demetrianum , quem

potant fuiife Africae tunc temporis Proconfulem,
Pearfonius contra iudicem aliquem Cypriani familia*
rem fuiffe arbitratur. Pofi obitum Cornelii ceffaiTe
©pifcopatum dies XXXV. liber Pontificum indicat:
perperam iudice Pearfonio, qui nifi dies X. huic va-
cationi dandos efTe cuincit, Luciumque fiatuit ordi-
natum efle XXV. Etenim mcnfe OcT. ineunte
Sept.
Lucius a Perfecutoribus in difcrimen vitae addudus
cfl. Cumque iam Cyprianus tum ordinationis tum
confeiljonis eius certior faclus eifet, ipfe cum colle-.
gk fuis iiteras communicatorias ad Lucium flatim de-
dit; quae quidem non fuperfunt; fed meminitearum
Cyprianus in exordio ep. LXI. pofl reditum ad eun-
dem miiTae. Nam et Lucius a Gallo cxilio multatus
fuit, ex quo tamen iam circa finem Nov. cum comi-
tibus rediit; literae Cypriani menfc Decbr. fcriptae
funt. — Interca cum iam lues et fames ilmul in-
cumberent, Cyprianus librum de mortalitate ad fra*
tres fuos compofuit.

A- 253. Volufiano II. el Maximo CSS.

Circa initium huius anni Cyprianus ep. ad Epifco-
pos Numidas de redemtione fratrum ex captiuitate
barbarorum, Maurorum, Numidiae adiacentium, qui
hoc tempore Jate prouinciam Romanam populati
erant multos Chriflianos fccum' abduxerant, de
et

quibus redimcndis cum Numidiae aliquot Epifcopi

ad Cyprianum fcripfiffent , vt fubfidia nummaria coi-
hanc LXII. ep. ad eos transmifit.
ligere veilct, Cir-
ca idem tcmpus Cyprianus iiteras ad Caeciiium de Sa-
cvamento Dominici calicis exarauit. Menfis Mar- —
tii die V. Lucius Epifcopus Romae martyrium paifus
efl, nec diu pofl menfe fere Apriii Aemiiianus ium-
fit purpuram; ex qua feditioue cum perfecutio, vt
fieri
 Hijlorico Literariw Cap. III. 93

fieri foiebat, deferuefcerct , Sfepbanus Roinae Epi-

fcopus electus ct ordinatus efl XIII. ciie Mai. Non
diu pofl ordinationem Stephani plena pax eccicfiae
cft reddita. Nam Aemiiianus poft aflumtam purpu-
ram et milites Scythis oppofitos fuo exercitui adiuu-
ctos flatimltaliam verfus mouere coepit. Galius Vale-
rianum cenforem et Senatus principem, fcd ncn Con-
fulem mifit, vt Ceiticas et Germanicas Jegioncs addu-
<eret. Ipfe autcm per Italiam copias coiiegit et ad-
verfus Acmiiianum ad vrbem magna cum feflinatio-
xie contsndentem profccrus efl. Cumque iam ambo-
rum cxcrcitus appropinquarent, militesquc Galli fe
numero longe inferiorcs viderent, Gallum ipfum
cum Volufiano trucidarunt, feque exercitui Aemiiiani
adiunxerunr. In hunc modum imperatores ambo et

Ecclefiae Chrifli perfecutores, Gaiius et Voiufianus,

XIX. impcrii fui mente perierunt. Quibus occifis
•Valcrianus mcnfe lunio huius anni imperium affecfra-
vit, tandemque caefo Aemiiiano omnium confenfu

pro Angufto habitus efl. Mox etiam Gaiiienus, Va-

leriani fllius, a Senatu Rom. Caefar di&us efl. Vale-
rianus flatim plenam pacem indulfit, ouae per tricn-
nium et ampiius (vfque ad initium anni 257.) dura-
vit. Iam vero frequentiflima Synodus LXVI. Epi-
c
fcoporum Carthagine menfe Scpt., vt videtur, coac ra
-cft, vt de rebus ecclefiaflicis poft pcrfecutioncm con-
fiiium caperetur. Dum iiii in concilio erant, allatae
funt a Fido Epifcopo, vt videtur, fcriptae literac,
-duplici quereia refertae, prima de Therapio Epifco-
po, quod Viclori Presbytero praepropera feflinatione
pacem dediflet; fecunda de Baptismate infantiinn,
Tcccns natorum, quod eos intra fecundum aut tertium
diem ipfc non baptizari oportere putaret; et prima
quidcm conciiium vaide commouit, quod recefliiin
teiTe a decreti fui aucloritate videret. Nifiil tamen im-
* •
murare
94 Bibliothecae Patrum Latinorum

mutare voluerunt, Thcrapium, tantummodo in con-

cilio praefentem, obiurgabant, paccm a facerdote
Dei femel datam non putabant aufcieudam. In fe-

cunda caula vnanimem concilii fententiam h\ haec

verba milii hominum nato nvfericordiam cei tt gra*
tiam denegandam Cyprianus prctuiit cp. 1 XIV. t
Hoc autcm tcmpore
pacis mortem Cornelii et
pofl
Lucii fuh nouo Epifcopo St: phano cum in aiiis pro*
vinci is, tum etiam in Africa Epifcopi et Presbyteri
Japfi et ceniura ctfclefiae facerdotio priuati gradum
fuum aut retinere aut recuperare ccnati funt. Erat ia
prouincia Proconfuiari AfTuri fiue oppidum fiuevibs
certe fedes Epiicopalis, cuius Epifeopus Foitunatia-
nus fub perfecutione Decii facnficiuerat , et cum ex
fententia Cornclii et Cypriani et omnium ccclefiarum
decretum fuifTet, vt Sacrificati ab ordinatione Cleri
et facerdotaiihonore prohiberentur et poft poeniten-
tiam plenam ad Laicam tan'um communicnem ad«
fnitterentur, ab Epifcopatu dcieclus fuerat; iam vero
pro integro agcre voluit atque Epifcopatum fibi vin-
dicare coepit. Contra cjucm Cyprianus fcripfit

ep. LXV. ad Epicletum fratrem ct piebem Aifuri*

confiilentem.

A. 254. Vaieriano 1L et Gaiieno CSS.

Ipfo Jiuius anni initio FJorentius Pupiauus Epi.

fcopus, vt videtur, Africanus, qui fub perfecutione
Decii confeffionem fecerat, et poilea Nouatiani par-
tibus adhaeferat,multaquc nefanda atque turpia Cy.
priano, Nouatiani ac Feiiciifimi fa&ioqi nimis cre-
duJus obieccrat, ad Cyprianum Jiteras dedit, quibtu?

vetercm iuam de eo fententiam non mli-

fignificaf, fe

tareatque epifcopatu indignum eum Jjabere. His et

niultisaiiis, quac ipfi exprobmiciat, c^iumniis refpon-
dit Cypiiauui ep. LXVI. — Imtrmi in Hilpani*
lkfili-
 Hiftorico Literariat Cap. 1IL 95

Bafiiides, qui perfccutione faeuiente nefando idolola-

triae Jibelio fe commaculauerat, et Epifcopatum
fponte depofuerat, cum videret in fedem iuam Sabi-
num de vniuerfae fraternitatis fufFragio et Epifcopo-
rum iudicio fubrogarum, Romam contendit et Ste-
phanum adiit, vt cum eo communieans epifcopatui
fuo reilitui poiTet. Qtii parum prouidus ab eo dece-
ptus cfh Simiiiter Martiaiis acftis publice habitis ob«
temperafle fe idoioiati iae, et Chriflum abnegafle con-
fefllis fuerat et iu eius iocum Feiix, vt videtur, ordina-
tus Epifeopus. Vtrumcjue ergo pro Epifcopo Jiabuit
Stephanus. Cyprianus autem a Feiice Presbytero
cum plcbe ad Legionem et Afluricae confiflente per
litcras perferentibus Feiice et Sabino epifcopis nuper
conflitutis, certior faclus cum Synodo Epifcoporum
Africanorum Sabini ordinationem ratam effe debere
Bafilidem et xMartiaiem profanos deciarauit ep.LXVIL
Forro cum in Galiia etiam Martianus Areiatenfis No-
vatiano fe ianvdiu coniunxiflet et ab ecclefiaeCatholi-
cae vnitate difceil^fler, Epifcopi vicini nontoierandum
eum putabant et ea de re tum ad Stephanum, tum ad
Cyprianum iiteras dederunt, vt eorum aucl-oritate
muniti faciiius et tutius iiium Epifcopatu priuare pof-
fent. Scd cum apud Stephanum nihil impetrare po-
tuiflent, Faufiinus iterum ad Cyprianum fcribit, vt
ipfe Catholicis Epifcopis fuppetias ferret et Stepha-
num ofricii fui moneret. Quod fecit Cyprianus
ep. LXVHI, cuius fidem pofl Rigaltium a Launoyi
obieclionibus ampiiore difputatione vindicauit Pearfo-
nius. Circa idem tempus fcripfifle videtur tradatum.
dt Opert et Eieemofynit.

d. 255. Valeriano III. et Galieno II. CSS.

Hoc anno nouae in dies de baptifmo inter
Afros ortac funt controuerfiae, et in iis Cypriani
iudicium
 96 Bibliothecae Patrum Latimrum

iudicium a multis petebatur. Quaefiuit Magnus , an

inter caeteros haereticos eos quoque, qtil a Nonatiano
venirtnt, baptizari oporteret?" Refcripfit Cypria-
nus legitimo atque ecclefiuffico baptismo tingendos
efle, ep. LXIX.~ Quam cum iiie fcntentiam tam
aperte explicuiilet, dubium efl vocata,
res tota in
difputatumque efi: an haereticorum non minus quam
fchifmaticorum baptifma ratnm haberi deberet? l * Et
haec quidem controuerfia in Numidia primum publi-
ce ventilata e/t, vbi XVIII. Epifcopi conuenerant, et
quid fiatuerent aut facerent incerti, Cyprianum et
Epifcopos Africanae prouinciae per iiteras confuiunr,
cjuae non extant. Quare Cyprianus et collegae in
concilio piurimorum Epifcoporum cum Compresby-
teris fub autumnum habito fententiam fuam confcri-

bunt et ad coliegas quosdam mittunt: Neminem foris

-baptizari extra ecchjlam pofje; ideoque de errore et
pranitate venientibus per omnia diuinae gratiae Sa-
cramenia vnitatem et fidei veritafem dari debere, quia
neque apuri haereticos neque apud fchifmaticos aut
baptismum aut chrisma, aut eucharifliam ficri po-
tuifie putabant. Ep. LXX. Haec tamen conciiii de-

creta a nonnuiJis Africae epifcopis confenfum mini-

me tulerunt et ex veteri confuetudine eos, qui apud
haereticos tincli eflent, quaudo ad eccicfiam Cathoii*
cam transirent, non iterum baptizandos efTe fiatue-

bant. Talis fuit Quintus in Mauritania Epifcopus,

de quo Lucianus Presbyter ad Cyprianum retuleraf,

cui hic cp. LXXI. fcripfit, fimulque iiterarum , quac

a conciiio ad Epifcopos Numidiae datae fuerant,
exemplum transmifit, vt reliquis etiam Mauritaniae
Epifcopis innotefcerent.

A. 256. Maximo et Glabrione CSS.

Cum Cyprianus inteliigcref, nonnullcs Epifco-
pos nec nupcri concilii, ncc vetuftioris ftib Agi ippino
ptac-
 Hiftorico Literariae Cap. III. 97

praedeceflbre fynodi decretis motos fn recepta con-

fuetudine ac fententia perfiflere, fcripfit libellum de
bono patientiae eumque ad Iubaianum transmifit.
Mox alterum concilium cogitur LXXI. Epifcoporum
-non ex Africa tantum prouincia, {ed ex jNumidia
etiam ante feflum Pafchatis haud dubie; in quo con-
trouerfia de baptismo maxime feruuit. Confirmata
tandem fententia prioris concilii additumque infuper
decretum: qitod clericifeu iu ecctefia cathotica prius
ordinati, fm apud haereticos a Pfeudoepifcopis pro-
ab haerefi reuertentes ad laicam tantum co?n-
tnoti,
muuionem admitti deberent. Quae decreta Stephano
pro honore communi et fimplici dileclione commu-
nicata, transmiffis vna cum literis ad Quintium, ipfis*

que fynodicis in priori concilio ad Epifcopos Numi-

diae feriptis. Ep. LXXIL Iubaianus quoque Cypria-
no hac de non extant;
controuerfia literas mifit, quae
fimul addidit exemplum ep. contra Cyprianum fcri-
ptae, quae pariter periit. His refponfum efl a Cy*
priano ep. LXXIII. quibus fatisfadum fibi cum gra*
tiarum fignificatione mox refcripfit. Iam vero Ste-
phanus ad Cyprianum literas dedit, quae perierunr,
quarumque tantum fragmenta pauciffima in literis Cy^
priani ad Pompeium fratrem nec alibi fuperfunt, qui-
bus fententiam Conciiii Carth. reiicit et condemnat,
ipfumque Cyprianum et reliquos Africae epifcopos,
qui conciiio interfuerant, abflinendos efle docet fuam-
que fententiam profert , qua a quacunque haerefi ve-
nientes baptizari iterum in ecclefia vetat. Stephani
refponfum cum Pompeius Sabratenfis ex Tripoli Epi-
fcopus a Cypriano petiiflet, mifit iiie epiflolae eius
exemplum addita cp. LXXIV, qua Stephani argu-
mentis et impugnationibus obuiam iuit. Caeterum
Stephanus fcribit etiam ad Orientales, quQs eandem
cum Agrippino et Cypriano fententiam acfiplexos
Tomus L Q no &u
 98 Bibilothuae Patrum Latinorum

nofTet, eosque pariter fe excoinmtmieaturum mina-

tur. — PauJo pofl Cyprianus, vt minas Stephani
euitaret, maius et frequentius concilium ctlend. Sept.
conuocandum duxit ex omnibus prouinciis tum Afri-
cae, tum Numidiae atque Mauritaniae, in quo Epi-
fcopi comparebant ad minimum 87. iu <]uo primum
III. literae Iubaiani ad Cyprianum Cypriani ad , Iuba*
ianum et huius iterurn ad Cyprianum ledae funt.
Lecla efl etiam epiflola Cypriani ad Stephanum.
Quibus iedis Epifcopi omnes flgiJlatim praefentibus
Fresbvteris et Diaconis maximaque parte plebis do
baptismo hacreticorum fententinm fuam dixerunt,
omnesque, verbis licet diuerfis, ilntentiam Cypiiani
vnanimiter conflrmarunt. Cumque Cyprianus pro
certo haberct, Stephanum etiam ad Epifcopos orien.
tales de eadcm controuerfia fcriufiffe, dedit ad Fir-
milianum, CaefaTeae in Cappadocia AntiAitem inter
Orientales maxime illuflrem, Jiteras, easqne cum fuis

ad Stephanum Iubaianum pcr Rogatianuni Diaco-

et

nurn mifit, quae defiderantur. Firmilianus autem

in eadem controuerfia diu ante verfatus et eandem
cum Africana eccJefia fententiam amplexus refpoudet
Cypriano ipfi in omnibus confentiens ep. LXXV. per
Rogatianum hoc eodem anno ingruente hieme trans-
miffa.

A, 257. Valeriano IV. et Galieno III. CSS.

Pendente adhuc controuerfia de baptismo circa

huius anni initium orta efl perfecutio, quae odaua
dicitur, a Valeriano Imperatore praeter expeclationem
excitata. Nam ad hoc vsque tempus maxime chri-
ilianis fauerat. Nunc Macriano impeiiente penitus
mutabatur. Ac initio quidem Chriflianis vetitum cfl
conuentus pgere et coemeteria adire. Pofl hoc cdi-
clum Stephanus morixur dic II. menfis Aug. marry-
rium
 L

Hiftorico Literariae Cap. 11 99

rium paffus nec ne incertum. — XXX Aug. die

Cypriani confeflio fccuta eft, qua facfra Paternus Pro-
conful illum in exilium Curubim iuflit deportari.
XIV. Sept. die (eodem quo .poft anni fpatium paflus
efl) comitante Pontio eo deducitur. Cyprianus au-
tem Curubi conflitutus, reuelationibus diuinis ante a£
fuetus vifionem accepit de martyrio fecuturo , obfcu-
ram quidem , fed fatis recle ab eo inteJJe<£ram ?
iilam
quam Pontio Diacono fuo, tamquam idoneo tcdi in-
dicauit. Interea praefes Numidiae Proconfule Afri*
cae longe ferocior, nouem Epifcopos cum Presbyte-
ris, Diaconis et fratribus CJirifli nomen confeflbs pri-
nium fuflibus caedit, dein ad meralla damnat ad Si-
gnitam vrbem Numidiae et Epifcopi fedem et in aiia

loca. Quibus omnibusCyprianus vna epifloJaLXXVI,

fcripfit et fubfidium per eosdem nuncios mifit. Re-
fponderunt pro diuerfis, vbi conflituti erant, locis,

primum quatuor Epifcopi ep. LXXVII.

diuerfis literis,
dein Lucius cum fuis ep. LXXVIII, poftremum III.
Epifcopi cum Presby teris etfuis omnibus ep.LXXIX.

A 358. Tufco ac Bajfo CSS.

Interea Valerianus fenex Imperator bellum con«
tra Perfas parat, exercituque coado
Byzantium circa
Antiochiam contendit, omnem rempublicam fe ab-
fente Macriano defcrens , vt ipfe oratione ad Senatum
e Perfidis finibus mifla apud Poiiionem teflatur.
Hinc ergo perfecutio, cuius fuafor et au&or fuerat
Macrianus, maxime faeuire cocpit, refcripto ctiara
nouo Valeriani propofito. Tum Xyflus, Romae epi-
fcopus, die VI. Aug. et cum eo Quartus Presbyter aut
Diaeonus gladio animaduertitur. De quorum mar-
tyrio certior factus Cyprianus flatim Succeflb nun-
ciat ep. LXXX. Cum autem Cyprianus per vndecim
tnenfes Curubi conflitutus fuiiTet ?
bonis fuis minime
G 2 priuatus
 ioo Bibliothecae Patmfit Litinoritm

priuatus cx indulgentia eorum , qul eieeerani et occi-

furi erant vtriu.sque nemoe Proconfuiis, crefcente iam
perfecutione Maximus Proconful eum accerfiuit et in
hortis fuis manere pcrmiflt. Proconful autem ipfe
Carthaqine Vricarh alteram ouafi Proconfuiis iedem
profeclus cfl et Cyprianus cimi multa varia et incerta

ventiiarentur, nuncios Romam mifit, vt exploratani

fibi veritatem referrent. Qui reuerfi non tantum re-
fcripti a Valeriano ad Senatum mifii exempla retuie*
runt, (cd et exemplum iiterarum , quas ad Praefides
Prouinciarum de Chriftianis dederat vtriusque Iinpe-
ratoris nomine ex more confignatas, cidem fubiectum
effe indicarunt. Proconfui his literis Vticac acceptis
frumentarios mifit, qui Cyprianum Vticam perduce-
renti Quod cum iile inteilexiiTct, e hoitis feceifit,
non vt mortem euitaret, \cd vt Carthagine potius*
quam Vticae, quae aitcrius Epifcopi ctiam tum kdcs
fuifTe Atque ex hoc
videtur, fupplicio aflieeretur.
abdito ieceflu vitimam ad Presby teros , Diaconos ct
plebem vniucrfam Carthaginenfem epiflolam LXXXJ.
dedit. Mox Proconful Vtica rcuerfus apud Carthagi-
nem prouinciae fuae caput atque ecciefiae Africanae
metropolim ex nouis literis imperatoris periecutio-
nem aufpicaturus Cyprianum, qui iamiam ex feceilu
fuo prodierat, et precibus amicorum, quo minus vl-
tro fe offerret, fpretis in hortos denuo fe coutuierat*
capi et in cufiodiam dari iuffit, quo faclo die ftatim
pofiero confeilione ab eo pubiice in Praetorio ad quae-
ftiones Proconfulis habita, in agro Sexti io confpc&u
populi fui decoilatus efi die XVIII. caiend. Odob*
Anno CCLVIII.

§.i. Scri- Hirius ingenii ftiperfuum eft indicem iexere, cum

p". fole cJariora fint eiut apera, Hieronvmus inquit.

Hinc prociiue fuit fraudi et iguorantiae fimul 2inpiam

Cypriani
 Hiftorico Literariae Cap. 111. ioi

Cypriani Operum fegetcm comminifci et pro ip-fius

fcriptis venderc , quorum iiie caufas procul habebat.

Neceife itjque vtriusque generis genuinorum et fpu-
riorum elcnchum proponere. Genuina funt:
Libellus ad Donatum f. de Gratia Dei.
De idoiomm Vanitate.
Tefimoniorum ad Quirinutit aiuerfus [ludaeos
libri 3,

De habitu Virghium.
De Vnitate EcclejiaeCodd. nonnul! is et edi-
in
tionibus antiquis inepte: de Simplicitate Praelatorum
infcriptum. Quin inuitis locis interpoiarum fit, du-
bium non eft. Nec tamen vbique fraudem odorari
par efl, fed vt dudum Latinus Latinius oflendit, mar-
ginales in vfum priuatum a diuerfa manu hic ibi adlcri-
pfac quam faepiilimeinipiumcontextum jmmigtarunt.
De Lap/iu
De Oratione Dominica.
De Mortalitate.
Exhortatio ad Marttjrium,
Libtr ad Demetrianum.
De Opere et Eleemofynif.
* *
De Bono Patieniiae.
De Zelo et Livore.
Epijlolae LXXXHL
Concilium Carthaginenfe de Rebaptizandis hae*
reticis. Falfo adfcripta funt:
De SpeSiaculis.
Bono Budiciiiae Pamelius
De Dfciplina et

Cypriano tribuit. Abiudicant cditores Oxon. propter

fiyli difparitatem. Erafmus Cornciii effe putat.
De Laude Martijni ad Mojjfn et Maxinium.
Ad Nonatiavjr.n, quod Lapfis Jjjcs vehiae 11011
fit deneganda. Corneiio ittdem Erafmus tribuit.
De AUaiovibus.
G 3
D*
 103 Bibliothtcae Patrum Latinorum

De
montibus Sina et Sion contra Judaeos.
Oratio pro Martyribus , nec non Oratio in ciie
Pqffionis fuae et Confeffio S. Cypriani, quae Cypriano
Antiocherio tribui folent, de quo vide Maranum dc
vita Cypriani p. XXXVII fq.

De Cardinalibus Chrifii operibus: opus Arnoldi

Abbatis Itanae Vallis, in ed. Ox. cum V. aliis eius
opp. fimul ex MSS. rccognitis cditum.
Carmina: Genejis , Sodoma , ad Senatorem.
Videatur Tertullianus; it. Hymnus de Pafcha Do-
mini.
Defingutaritate Clevicorum, quod Ox. circa Be-
dae aetatem fcriptum putant.
ln fymbolum Apofiolicum Expofitio. Rurini
opus, cuius fub nomine inter opera Hieronymi extat.
Aduerfus Iudaeos, qui Chtifium infecuti fnnt.
De Reuelatione Capitis B. lo. Baptifiae; h\
quo Pipini Francorum Regis mentio flt.
De duplici martyrio ad Fortunatum; in quo
Turcarum mentio fit,

De 12 Abufionibus faeculi.
Difpofitio Coenae,
His infupcr additus eft in ITd. Oxon. de Pafcha
Computus ex Cod. Cottoniano , qui faitem Cypriani
acuum referre videtur.

S. 3- Edi- Editionum Cypriani feptem clafTes commode dif-

tiones.
cerni poifunt, quarum primaab a. 1471. ad a. 1512.
producenda a teneris initiis Romanae principis, quam
Andreas Akrienfis ex Cod. Parifienfi edidit, varia
incrementa Cypriano acquifiuit. Faftum hoceft pri-
mum in Veneta a. T483. deinde in Parificnfi Rembol-
tiana a. 1 5 1 2. a Rob. Fortunato, Maclonienfi ctGuil.
Poteto, IMcutino, curata, eadem quam Kadianam
Erafmus dicit. Neutra ta men harum edifionum
fontes,
 Hijlorico Litcrariae Qip. III. *03

fontes, vnde augnienta illa ceperint, indicauif. Ab

anno inde 1530. Erafmianarum feries protenditur,

quae fingulae vix fatis certe enumerari vnquam

queant. *) Erafnms autem non folum noua aliqua
acceflionc Cyprianum auxit, fed nonnulla ctiam fup-
pofititia a genuinis fecreuitet textum longecmendatio-
rem effecit, ita vt, quantum folo ingenio in Cypriano
praefiitit, vix fstis praedicari poflit. Inter repetitiones
huius infignis prae caeteris eflCoionienfis a. 1 544. ab
Henrico Grauio, feu quisquis alius fuerit, curata.
Noua dcliine ornamenta Cyprianus cepit per PauU
Manutium et Guil. Morelium (Prof. Gr. L. ct Typo-
graph. Parifienfem), qui, quidquid adhuc exCypriani
operibus in Bibliothecis iatebat, tam accurate college-
runt, vt nihil pofi eos repertum fuerit, quod Cypria-
no pofTet adfcribi. Ac Pauii Manutii editio prodiit
Romae 1563. ad vetufios codicer, imprimis antiquifll-
mum aiiquem Veronenfem LatiniLatinii fiudio cmen-
data. Morelii vero, Manutiana etiam auclior, an-
no 1564. quam, cum labori Morelius immortuus
effet, Adr. Turnebus abfoluit, certe praefatus efl ad
regem Carolum IX.
Iam pofiquam huc perducla erat operum Cypria-
nicorum collectio, de disponenda hac indigefia mo-
le cogitauit nouamque editionis formam inchoauit
Pamtlius. Qua egregia fua opera vt de Tertulliano
antea infigniter efl meritus, fic Cypriani vere fofpita-
tor extitit. enim rationibus eius de ordine ope-
Licet
rum Cypriani non vbique calculum adieceris, effe-
clsum tamen eft eius diligentia hoc, vt alii his vefiigiis
G 4 infifien-

*) FafTus eft hoc iam d-udum Maranus prolegg. ad Cypr.

p. II. Dc his rtbusy inquit, tam parum conueuit inter
eos, qui SS. Ecclefiafticos recenfuere, nihil vt certo
ftatuere poflir, nifi qui has omnes editioncs oculis fuis
viderit.
 104 Bibiiothecae Pairum Laiinorum

infifientes laetius rem fibi procedere viderent. Vol-

verat quidein confilium Cypriani edendi, antequam
Manutii et Morelii editiones prodirenr, Pameiius, led
cius fiudia interpellarunt fiudia theoiogica et profecftio
in Galiias. At vbi vidit duas illas editiones, fperans,
fe iiJarum et aliarum vetufiiorum et Codicum MSS.
praefidio aliquid accuratius ac fuis numeris abfolutius
elaborare poife, tanto animi ardore in opus incubuit,
vt omnia typis matura efTent a. 1566. {ed Belgici
motus moram attuierunt. Tandem prodiit Antwer-
piae 1568. Nec vero in eo foium laudem meruit,
<juod temporis primum, quo finguia, libri et epifio r
lae, fcripta fint, rationem habuerit, Ced textum quo-
que infigni codd. MSS. iu Belgio fere conquifitorum
numero pluribus in iocis emendauit et notis iilufirauit.
Vnde faclum efl, vt certatim in diuerfis iocis, a Gou?
tartio etiam quod textum et ordinem iibrorum atti-

net, repeteretur, et per centum paene annos famiiiam

duceret. Tandem vero a. 164S. vir elegantis inge-
nii et erudition is non vuigaris Rigaltius ad codices
denuo nondum coiiatos textum recognouit, ordine
Pameiiano tamen feruato; quae editio cum Priorii
acceffionibus a. 1666. recufa efi.
Triginta fere annis pofi Rigaitianam, editio Oxo-
fiienjts prodfit, cuius curatores Io. Fellus, Epifc.
Oxon. ct lo. Pearjkniuf, Ep. Ceflrienfis, quod pro fe

quisque fuperiorum editorum in Cypriano confiiium

feclatus erat, et quicquid finguii fubfidiorum attuie-
rant, integro fuofiudio confequi aiiaborarunt et eonfe-
cuti funt. His igitur Jicuit ordinem iibrorum a Pa-
melio infiitutum emendare admo-
et nouam ab iiia

dum difcrepantem fericm contexere* qua, quantum

Jucis Cypriano et vniueifae rei ecclefiaflicae horum
tcmpoium accenfum fit^ Jaudes, quae quauis occafio-
ije in eam cumuJatae funt, dcclarant. Dejnde fingu-
Jas
 :

Hiflorico Literariae Cap. 7/2. 105

ias hnius editionis partes, textus ad recentes iteium

codices perpolitus, annotationes, tum ex Rigaltianis.
feie&ae, tum nouae, denique fuppofitorum Jibrorum
a genuinis difcernendorum et totius operis dekribcndi
ct adornandi ratio, t^nto cum iudicio tantaque cura et
excogitatae funt et perfcclae, vt hoc faeculum fimiio
Cjuidquam in his iiteris vix viderit,
Neque vero hoc Baluzium dcterruit, qtio minus
ad nouam editionem fe accingeret. Ac profeclo
opus dediffet iimatiiTimum, nifi mors, antequam ab-
foluere poterat, ciim abstulifiet. Sed quod faufium
fuitCypriano, contigit inchoata perficiendi prouincia
Viro nequaquam Ealuzio, fiue ingenium, fiue do-
dhinam ecciefiafticam fpecles, inferiori Marano,
eiusdem Ordinis et Congregationis, cuius opera fpJen-
didifllmo ornatu in lucem tandem Cyprianus datus
efi: 1726. Et quoniam hic denuo contextus
Parifiis

ad pJures Codd. MSS. emcndatus editur, in notis fub-

iunclis emcndationum caufas potiflimum expofuit,
rarius ad res iJJufirandas fe dtd\t. Sed epifioiaruin
oidinem Pamelianum refiituit. Quae infuper huic
editioni a Marano acccfierint, fuo loco deciara,-
tum efi,

S aec. XV,
1471-
Romae. in domo Peiri et Franc. de Maximis
per Conr. Sweynheijm et Am. Pannartz. fol. S. Cy-
priani Carthaginienfis Epifcopi Epifloiae, ex recogni-
tione Io. Andreae, et cum eiusd. epifioJa ad Pau-
lum II. In fine

•dfpicifetc. v. s. magiftn. vide infra ad La-

clantium.
XI. CCCC. LXXI.
G 5 Ex
io6 Bibliothecat Patrum Laiinorum

Ex Epidola Alerienfis liquet hanc S. Cypriani

cditionem pracceflifre editionem Sacr. Bibliorum,
quorum impreflionem , propter chartae maioris de-
feclum, interrumpere coacli fuerant opiflces. Has
autem Epiftolas fe defcripilffe refert ex vetuflo codice
Parifienfi, quum ftudiorum caufa in eadem vrbc ver-
faretur. Haec eius Epiflola, cui inferuit explanatio-
nem muitorum vocabulorum a S, Cypriano adhibito-
rum, c\\wz propere perlegendo , vt ipfe ait, alictiius
interpvetamenti , propter tijrnnculos quosdam litera^

riae facultatis , indigere crederet, cum indice, qui

immediate fubiicitur, occupat paulo minus quam tria

folia. Exempla quatuor in Kibliothecis Romanis fe

Lairium , qui prae-
tracTaiTe Audiffredl acerbe docet

ter Creuennae exemplar aliud haud vidifTe, utc facile

pccurrere dixerat. Enumeratur in Cat. Bibl. Chig.

Venetiis, apud Vindelinum de Spira.*) f. S.Cy-

prianiEpiflolae. Infine:

Loquitur lcclor ad Vindelinum fpirenfcm Arti*

fictm qui
Fpijlolas Beaii Ci/priani reddit in Iuccm.
M, CCCC. LXXI.
Quam-

*) Errorem, qui faeculo praeterito plurimos huius argu-

mcnti libros occupaucrat faepiusque exincle et iterum
explofus eft Spirae hanc cdittonem prodiifle , viri nomi-
ne fraudtm faciente , vcrbo notaiTe iuuet. Kcc vero
error iftc iismagis pbiici dcbet, quifuperiori aeuo no-
tltiam literariam liorum fcriptorum conderent, quam
iplis eorum editoribus exprobnndus, iis fcil qtiibus
manu vcrfari illas vetercs etld. contigit, quod vix
illis. In iirorum nutncio eft Reinhartus Aitorfinus
Epp. Cypr. a.1689. cditor» qni vtramque Romanam
fcilicet et Vcnetam cd. cx Bibl. Norimbergcnfi ipfi
commo-
 Hiftorieo Litevariae Cap. III. 107

Quamquam non ex verbis: reddit in lucem cum

dotfo editore Catalogi Bibiioth. Creuennae 1776. 4.
T. I. p. 59. hanc editionem Romana recentiorem efle
probem; tamen argumento illud efle hac oc^
certiori

cafione pollit, quod cum Romana editio Cod. MS.

cnde exprefla fit, indicet, Veneta contra de iimili
praefidio fiieat, et hoc ipfo filentio editionem anti-
quam ante excufam repraefentare fe tefletur. Gra-
vius momentum textus inter vtramque conuenientia,
eodem Viro doclo, tanta efl, vt praeter
quae, teftante
menda quaedam typographica, quae Vindelinus e
Romana fuflaliflfe videri debeat, prorfus illam haec
referat. ") — Nitore ct elegantia artis Romanam
vincere putatur. Caret, vt omnes fere huius aetatis
editiones, paginarum foliorumue numeris, cuflodibus
ac fignaturis. Textui, quem praecedunt folia duo,
indicem praeferentia $*) titujus fuperfcriptus : lncu
piunt

commodatam infpexit, ncc tamen alitcr de illis lo-

quitur , ac fi per lomnum de iis accepiifer , Spirenfem

vocans, cuius artifex Vindelinus quidam laudetur.
Pariter editorcs Angli ct ex iis Baluzius femper Spi-
renfem hanc appellant. Baluzii error autem eo in-
fcnfiorem facile lcctorem habebit, vbi recens a Jeclio
ne eorum, quae accurate jtn limine iftius editionis fu-
per his Maranus praceepit, in eum inciderit. Scire
etiam velim, quaenam fit illa Vetus Vmcta quam cum
Spirenji vna faepius laudat Baluzius.
Cf. notas ad libr.
Teftiruonior. adu. 596.Iiui. p.

*) Mira funt, quae Deburius in Bibliograpbie inflructive

(inftruenda verius) de hac editione iwrat: „ElIe a
merite d' avoir ete ccllc que M. Baluze a choific pour
travaiilcr a 1'edition qu'il nous a donn£e de ce Pere
de i'Eglife, ct il cn faifoit en cas tout particulier.
Elle a Pavantage de renfermer beaucoup de paffages
originaui , que cet Auteur a ete oblige' de fuftraire,
ou de changer dans la fienne."
**) „Vne Table parriculiere" Deburius, iunior, iiu
o\iit.
 !

iag Bibliothecae Patrum Latinorum

piant Epiftolae Cecilii Cypriani ad Cornefium Pa-

pam, ft prima de Confefflone, felicitcr. In hac edi-
tione Veneta habentur etiam Teflimoniorum acju.
Iudaeosad Quirinum libri, fed duo tantum et multis
lacunis laborantes; haud dubie eosdem iain Romana
fub epiflolis complectitur.

I4S3.
Venttiir, apud Lucam Veneium. fol. Epiflolae
ct Opufcula: in fine: Diui Caecilii Cypriani viri fin-
dtiflimi et elocjuentiilimi epifioJas exadilfime rcco-
gnitas Luca.r PenetitsDominici filius folita diligentia
impreitit Venctiis anno falutis M. CCCC. LXXXIII.
Pridie Nonas Decembres. Goetze Merkwiird. der
Dresd. Eibl. Extabat etiam iu Bibl. Pinelljaua. ci.

Cat. Morelli T. I. p. 95. n. 578. TracTatus ct Scr-

mones nonnulios acceiliife propriis adhibitis verbis

Audisfredi in Cat. Bibl. Cafant. T. II. p. f 24. prodit.
At maior certe pars corum , cjuae Remboltiana ed.
praebet, iam hic vulgata efl, vt cx praefalior.e C. de
P. ad lac. Grafolarium ciucm Venetum, cjui hanc
editionem maxime flagitaife dicitur, in Rembolt. ed.
repetita, intelleximus. Praecipuum habet hoc coni.
modi, cjuod epiliolis fingulis et trachtibus fummaria
praefixa fiut breuia, quaeque in tabuJam compendio
redacta pofl pracfationem confpiciuntur.
Hfo proxime adiungendas puto cditiones cjuasdam
Loc faeculo abscjue anni, vei loci ctiam nota faclas.

£. a. Brixiae. 4. Cccilii Cypriani fermo de

oratione dominica, fcilicet, Pntfr nojhr, in cjuo
docet, qua r/otillimuiii oratione vti, et cjualiier ad
eam
quit. Vtramque, (i Diis placct, editioncm mar,ibus ilic
triucrat
 :

ffi/lorico Literariae Cap. 77/. I09

cam accedere et quo geflu corporis et modo vocis

conueniat, qui fe Chriflianum efle aflerit. — Cat.
de la B. d. R. p. 366. 11. 502. vbi additur: vetus edi-

tio , circa annum 1490. Alibi legere ilJam non

memini.

Sine I. et a. et typoprapho. Prima huius gene-

ris. Sancli Cypriani JSpi/Ioiae. f. Ab initio occur-
rit: Tabula materiarum epiftolarum beati cipriani
mariirif fcdm ordinem alphabeti. (i. e. index rerum
memorabiiium fatis iocupies) lncipit feliciter. Sub-
neditur indiculus contentorum cum breuibus argu-
mentis. funt vero Epp. 73. ad quirinum libri tres.
Sermo b. Auguflini de b. Cypriano. Oratio Cipn
mart. it. or. eiusd. quam fub die paflionis fuae dixit.
Pallio b. cypriani. Sed libri ad Quirinum agmen
ciaudunt. Occupant haec folia XVIII. cum fignatu-
ris a ct b VI. Folium XIX. album fere totum con-
fpicitur praeter pauca, quae iu paginae fecundae extre*
mis ex Hieronymo impreifa leguntur hoc titulo:

Ex libro beati iheronimi de viris ilhiftribus de beato

cipriano. Incipiunt Epifloiae a foJ. XX; et profe-
runtur a fignaturis a i
> vsque ad r. inclufiue quinis
ferme plagulis confertis fubfcriptum: Explicit ept-
flolae glorioii mattiris cipafli eart. epi quanta eio-
quetia quataquc doclrina inter cathol. doclores reful-
ferit epiflole eius fpiendidiflime verborum ornatu
fententiarumque vbertate optime teflificantur. Hinc
nouo flgnaturarum ordine A -D quaterniones fequun*
tur hac infcriptione

t> Incipit prologus in tibros beati Cipriani mar-

tiris conira iudeos editos. Quiqdem prologp ejl

epiftola queda ad Quirinii fcripta^

Itt
 :

xifr Bibtiothecae Pairum Latinorum

In fine libri: Explicit libcr kius cecilij cipriani glo-

liofi martiris. Archiepifcopi carthaginienfis Orato-
ris exceiientiilimi ad qriuu. In quo libro ficut et ia
duobus prioribus fides cathoiica contra iudeorum per-
fidiam et gentiiium errores facrarum fcripturarum te-

flimoniis fortiilime munitur ct corroboratur Deo

gratias.
Characleres typorum fimiies effe iis, quae in edi-
tione Officiorum Cic. Moguntina 1465. confpiciantur
praeter literas paucas maiufculas Deburius fen. qui ac*
curat.ilime hanc ed* defcriplit inCat.de iaBibl.duDuc
de la Val. T. I. p. 151 fq. ailirmat. Mediae iunt
inter Gothicum et Romanum characlerem. Propter
librum tertium teftimoniarum adueiTus Iudaeos ad
hanc editionem aduerti velim, cum vuigo primus ex
Cod. MS. Monaft. Gemblacenfis emifiife exifiimetur
Erafmus. Editio haec adeo nec Erafmo innotuit nec
editorum fequiarum viii, pia^ter Pamciium, qui quod
ex comparatione adnotatt. eius ad III. iiunc iibrum
difcas, vt multi potius, qui manu verfauifTe eius
exempiar profeifi funt, duorum tsntuni
conilanter
aduerfus Iudaeos iibrorum mentionem faciant, alios-
quc etiam circumfpeclae mcntis viros in partes traxe*
lint* Nimirum autem aiiud hic iatetj dupiex extat
oditio innominata , quarum alteram, quam iam de-
fcripfimus, adhibitam f. coguitam dicemus editorurn
haclenus nuiii; aitera, de qua fiatim exponamus,
omnium ore iaclata, fed quia ne verbo quidem de-
fcriberet aliquis, magnum errorem peperit. Fameiius,
qui niiiii ampiius quidem retuiit de ea, quam fiatim
pofi inuentam artem typographicam excufam videri,
cenfet t3men muito Erafmi editione cailigatiorem.
^ •&
II. f. t. et a. f. Incipit ab indice contentorum
infcripto
Cecilij
 Hijlorko Literariae Cap. UL iii

CeciJij Cipriani Epifcopi cartaginenfis et inartiiis

digniifimi tibri et epifioie. Incipiunt fel/citer. Ad
Donatum de vanitatibus et fpecftaculis. *) Ad Deme*
trianum. De pietatis opere et eJemofina XIII. Ad
Fortunatum de exhortatione martirii. De zelo et li*

vore. De bono patientie. De moi talitate. De ha-

bitu virginum. Ad Cecilium de facramcnto domini-
ci calicis. **) Aduerfus Nouatianum fcismaticum de
ecclefie vnitate. De lapfis. De oratione dominica.
Quod idola dij non fint«. De fingularitate clerico*
rum. ***) De montibus Sina et Sion aduerfus ju*
deos. ****) Ad anthonianum de Corneiio et noua-
tiano. f) Ad thibaritanos exhortatoria. ff) Ad ma-
gnum de his qui in ledo gratiam confequuntur.ftf)
Ad quirinum contra judeos Libri duo. IncipiunC
fpiftole Cec. Cipr. etc. In fine: Expiiciunt epiftole
G. C. etc. nil amplius. Characler literarum efi go-
thicus, textus impreflus eft coJumnis fedis, figna-
turas Jiabet piaguiarum tjiiaternarum ab A. IIIL —
m iii.

IfOO*
Parrhijiis. apnd lodocum Badinm. Cypriani
epifiolae et opufcuia — tr. de Cardinalibus Chrijli
eperibus. De hac editione non nifi per coniectura»
flatuere

*) Poftca inter epiftolas relatus a Pamclio n. II. et m

Bened. n. I. Oxonienfis editor tamen inlcripfit librum
de gratia dei. p. i. vbi vidcfis do£h eius annotata.
**) Poftea inter epp. relatus in ed. PanieJ. et Oxon. 65.
***) Poftea Cypr. abiudkatws.

****) Cypridno abiudicatus poflca.

t) Inter epp. rclatus in ed. Pamel. 5^. Oxou. 52,

ft) Relafus intcr Epp, in Pamel, 5$. Qx, 56,

Hf) Epp. Pam. 60- Or. 76»

112 Bibliothecae Patrum Latinotum

flatuere iicer. Commemorat Fabricius in Del. SS.

pro Ver. R. Chr. p. 222. librum Cypriano adfcriptum
de Cardinalibus Ckrijli operibus etc. Parif. 1500.
editu.m, ilulia praeterea, nec bibliopolae nec typo-
graphi nec de editione ipfa mcntione addita. Eraf-
mus vero in annotationead eundem librum editioni
fuae infertum meminit editionis Badianae „in qua
feparatnm habebatur hoc opur a reliquo volumint/*
Iam Badius primum a. 1500. Parifiis librariam exer-
cere librosque emittere coepit. Maitt. T. II.73.
Colligo ergo Parifienfem illam ,
quam Fabrlcius no-
tauit, editionem efle Badianam; nec vero i(lud folum
opufculum^ fed plura, forfan etiam cpifloias Cypria-
complexam
ni efle ; tamdiu autem a recenfu editio-
num Cypriani cam feiungi veiim, donec certius ali-
«juid erit compertum.

Saec. XVI. 1 501 -1600.

1501.
Venet. ap. Aldum. 4. Cypriani Carmen de Li-
gno Crucis: inter poetas Chriflianos. Cat. Bibi. Caia-
nat. T. II. p. 525.

1512.
Parifis. 4. BeatiiTimi Cecilii Q/priani Carthagi-
nienfium prefulis, oratoiib verbique diuini preconis
cloquentiilimi: ac trini vniusque dei proclamatoris
vehementiflimi opera hinc inde recepta, et in vnum
vigiliis et fumptibus magiflri Bertholdi Hembolt et

Joxmnis Waterloes calcographorum peritiflimorum

ac veraciflimorum colletla et impreffa: quorum diflin-

<ftio fronte icquenti noratur. Haec in fumma pagi-

nac, cuius maximam partem iniigne Remboiti im-
pieilum, fubicclo ad LeStoves Tetrajlicho occupat:
In
 Hijtorico Littrariat Cap. III\ 113

In fine (fol. CLXXX.): Btati Cypriani opufcuta no»

vittr Parrhijiis in folt aurto vici fanBi Iacobi im*
prtjja. Expenjis magiftri Bertholdi Rembolt tt lo-
hannis Waterloes. ln interjignio fimcJi Georgii cq-
moran. Anno dhi M. D. XII Dit vero. XUL No*
vtmbris. Contenta huius editionis ex tabula a tergo
tituli imprefla haec funt: Cardinalia Chrifti optra
vsqut ad eius afctnfionem tt de Spiritu S> (pofl Amol-
do Abbatiftonae- Vallis vindicata). Epiftolarum lu
hri IV. Primus liber habet epp. XIL Secuudus XII.
Tertius XXV. Quartus X» TraEtatus tiusdtm ftx.
Primus in Demetrianum. II. De habitu virginum.

III.De Praelatorum fimplicitate, i. e. vnitate eccleflae.

IIII.De idolorum vanitate. V. De montibus Sina et
Sion aduerfus judeos. VI. De reuelatione capitis loan-
nis baptiftae. Liber fermonum Eiusdem beati Cy-
priani fermones fex continens» I. De Elemofina.
II. De zelo et liuore. III. De Bono patientiae. IV.
De mortalitate. V. De
iam coronatis mar-
lapfis et
tyribus. De oratione Dominica.
VI. f Eiusdem
Symboli Apoftolorum expofitio. Libelius eius- —
dem ad Fortunatum de martyrii exhorratione. Eiusd.
lib. de Singularitate clericorunn Eiusd. lib. II. ad-
verfus Iudeos ad Quirinum. I. tn XXIIL cap. difiin-

dus. II. In XXIX. eiu s per Pontianum

f Pafli
etus diaconum edita.
Quae f figno notantur, de nouo acceffifle putan-
da funt, reliqua ex 1483- defumta vi-
edit. Veneta a.

dentur. Ita quidem inquit Rob. Fortunatus Maclo-

vienfis in epiftola in recommendationem operis prae-
mifla ad Lodoicum Ruuicium (Ruficium v. Rufcium)
Biefenfem (d. Parrhifii ex aed. Plefleiis ad Kal. No-
vembres): Adiiciuudam tttnim tuis iliis quat dedijli
Cardinalia Chrifti opera vfqut ad afctnfum eius ad
patrem, vna cunt tptsdem authoris in fymbolum apo*
Tomus I. H ftolo-
114* Bibtiothecae Patrum Latinorum

jlolorum expoftione et per Pontianum eius diaconum

paffione curauimus^ aliquibur, vti de aleatoribus et
catteris paucis fquiaparum fibi conjlabant) praefens
in tempus omijfis. Nec tamen traclatus ille de Cardi-
nalibus Chrifli operibus vna cum iilo de Sp. S. qui
foiia XXXII. occupare debcrent, vt numeri adfcripti
figniflcant, in noflro exempiari certe non mutiio ,

comparent, fed textus Cypriatiici initium ab Epp.

libro I. numeratur foi, i fqq. — Quod reiiquum
efl Guiiielmus Potetus Bifcutinus per vices Fortunati
curam fuflinens relegiffe , emaculafTe annotatiunculis,
locorumque bibiiorum aliorumque ad marginem do-
riafTe dicitur, et excipit proxime quidem Fortunati

epifloiam huius Pcteti ad ieclores carmen, quod dein-

ceps fequitur aiiud Hier. Alexandri, profeff. Parif. in
commendationem impreflbris RemboJti — vbi obi-
ter imprefTores monentur officii tum Venetae —
ed. praefatio Hieronymi et Laclantii de Cypr. tefli»
monia. Summaria in cpifrolas et tracflatus reiiquos,
denique indicuius rerum fub nomine Emporiorum
Epifloiarun^ traclatuum etc. et Materiarum. Typo-
rum character fimiiis cfl eorum, iibrorum chara-
fere
cleri, qui apud lo. Paruum prodierunt, fed paulo
nitidion

1519.
Baf. f. I luius anni et leci editionem comme*
morat Sandius, vnde, et quaiem , non expedio*

1520.
Bafileae. cx qfficina Froben. £ Opera Sanclif-
fiiniMartyris Caec. Cypriani Ep. Carth. /ludio —
curaque D. Erafmi Roterodami. Prodit Cyprianus
(Cunt verba Eraimi h\ praeciara praef. ad Laurent.
Puccium Card. d. Lovanij 15 19. pridie Cai. Augu-
/li
 :

Hiftorico Literariae Cap. III. 115

fti -— finem) et emendatior multo fublatis

verfus
opera noflra mendis: et aliquanto purior, femotis
iis, quae illi falfo tribuebantur: et auclior, adiedis

aiiquot ex vetufliflimis exemplaribus , quae hadenus

dcfiderata funt. Poftremo prodit opera Frobenii ai«
tidior fimul et auguftior: prodibit autem et feliciter
fi T. R. D. nofirae induflriae. Addita funt ex vetu-
ftis codicibus:
Epp. ad Iubaianum de haereticis baptizandis.
(In ed. Pam. et Ox. ep. 73.) ad Pompejum contra
ep. Stephani. (1. 1. 74.) ad Quintinum de haereticis et

Jchifmaticis baptizandis Sententiae epifcoporum conci-

lij Carthaginienjts. (1. 1. 71.)
Abiudicauit Cypriano, retinuit tamen ex edd.
prioribus
De montibus Sina et Sion adu. ludaeos.
De reuelatione cap. bapt. S. Ioh.
Expojitio injymb. quod vocant Apojlolorum.
Defngularitate clericorum.
Ai Corn. pap. de cardinalibus Chrifii virtutibus.
His infuper adiunxit ex defcriptis calamo libris,

liotha eadem:
Ad Moyfen Maximum caeteros > de laude mar*
tyrii.
De difciplina et bono pudicitiae.
Ad Nouatianum haeret. quod lapjis fpes veniat
non ef dentganda.
Duas orationes B. Cypriani.
Sermonem b. Augujlini de S. Cypriano mart.
Annotationes Erafmi admodum paucae vna currj.
duplici indice operum Cypriani, altero ordinis quo
inuicem fe excipiunt, altero iuxta Jiterarum ordinetn

digefio, nec non Paffione Cypriani per Pontium,

cuius tamen ipfiflimum opus non effe kd a recentio-
re quopiam ex eius opere decerptum Erafmus monef,
H 2 textui
n6 Bibliothtcae Patrum Latinorum

textui praemittuutur, cui alius infupei fententiaruin

index fubiundus eft.

Colon. ap. Htnr. Alopecmm*

1521.
-
Ibid. ap.eund. (menfe Nouembri) f. — Ope»
ra, ab innumeris meiidis repurgata , adieclis nonnul-
lis libellis ex vetuiliffimis exemplaribus, cjuae haclc*
nus non habebantur, ac femotis iis, quae falfo vide-
bantur infcripta vna cum annotatiuncnlis. Atque
haec omnia nobis praeftitit ingenti labore fuo Eraf*
4nus Roterodamus , vir iuuandis optimis fludiis natus.
Hanc notauit Sandiuf p. 42. pleno titulo laudauit
Hamberger p. 599. T. II. praeter hos autem ab
omnibus ignorata aut ncgleda fuit.

1522*
Apud indijtam Coloniam. lo. Soter excudebat
menfe Martio. 2 Voll. 8- Opcra D. Caec. C. E. C.
Voiumen Primum ex rccognitione Erafmi RoC.
Voll. II. varios compleclens et Tractatus et Sermo-
nes, quorum tibi Catalogum fequens exhibebit pa-
gclla. —
1525.
ptr eund. (menfe Februario) f. Opera San*
Ibid.
«QifTimi Mart. Caec. Cypr. Epifc. Carth., iam tertium
habes leclor, a mendis repnrgatiora, ex variarum aedi-
tionum ac vctuftiflimorum codicum collatione, adie-
clis pluribus, quae vulgata non fuerant, annotatis*
ouac vel notha ferebantur, vel ambigua, fludio cura*
quc D. Erafmi Roterodamt.

1527.
 Hijlorico Literariae Cap. IIL 117

1527.
Haganoae. 8. Cyprianus dc Euchariftia, Bibl.
Barber.
1538.
Lugduni, apud Seb. Gryph. 2 Voll. 8- Fa.
bric. 220.

S. t. 12. Cyprianus de Qfatione dominicalu

Muf. Briit.

Baf. ex off. Froben. f. — Opera lam quartum

accuratiori vigilantia a niendis repurgata per Def.
Erafmum Rot. Acc. liber eiusd. apprime pius ad
Fortunatum de dupliciMartyriq antehnc nuuquam ex;-

cufus. (Cat. Bibl. du R. p. $6$.)

1537-
lhid. ap. eutod, 2 Voll. Fabr. ib.

1540.
Baf. in off. Herua^iana. f. Fabr, ib. Huius
quatuor exemplaria c. M§S. cojl. itt Bibl. Baluziana
erant.

I54U
Parif. ap. Arnulyb. Langelerium. f. EditJo
foede interpolata et contaminata licet repurgationem
iaclet in titulo eoque impudeutiae progreffi fint cura-
tores, vt Erafmi praefationi d. Lovanii 1519. fub-
fcripferint Parif. Pamelius hac de re queri-
1541.
turinannott. ad librum d e Oratione Dominica, ad
verba: cxcufatio tibi nulla etc. quae leguntur etiam
apud Caueum p. 129. Huius 3 exemplaria coll. c.
MSS. Codd. extabant in Baluziana.

II 3 Parif
ii8 Btitiotkethe Patrum Latinorum

•#- -*•

Parif ap. Oudin. (AudoeMm) Paruum (haud

dubie f.) Bibl. Barb. Cat. ed. llda.

lbid. ap. Franc. Reynautt. f. — cx ed. et cum

ann. Erafmi. Cat. de Bibl. du R. p. $6$-

•#- «#•

Antverp. g. Cyprianus. Cat. Bibl Muf. Bru

tann. (Lond, 1787. f.)

1542,
Antverpiae. exe. lo. Crinitus. D. C. Cypr.
Ep, Carth. et Martiris Opern. in duo Tomos diuifa..

EA Colonienfis a,i 522., indicibus tamen exilioribus,

1544-
Cotoniae. ex qfficina typ. Petri Quentel vienfe
',

Augufio. D. Caec. Cypr..—* vniuerfa, quae qui-

dem extare fciuntur, opera:iam nouiflime ex caiti-
gatione Def. Erafmi Roterod. diligentius multo quam
hacrcnus vnquam, exemplarium manufcriptorum fub-
fidio a mendis vindicata. Cum acceflione lii >eili Cy-
priano infcripti , eruditi admoxium ac pii , de Marty-
rio duplici ad Fortunatqm. Accefleruut et Annota-
praeci-
tiones Erafmi , uon quidem vnum inlocum,
pitatae, ficuti hucuique faclum efl: fed fuis quaeque
Jocis diueifa charaderum fpecie nunc primum infer-

tae: partim vt ieclor quaerendi taedio leuaretur, par-

tim, vt commodius tt acutius, quid fibi velint Cy-
prianus et Erafmus, quafi ex oppofito infpiceretur.
Et annotatiunculae feu cafligationes aliquot dodiflimi
vtriusque linguae viri Heurici Grauij, breues illae qui-
dem et paucae, fed opportunae tamen. et eiuditae.
 9
Hijlorico Literarite Cap. III. 1
1

£t Index nouus, copiofior Jonge vetuflo illo et magis

digeflus, iam recens opera JJartholomaei Laurentis
adiectus. Quid huic editioni tribuendum fit, facile
fentient ii, qui vel anteriores Cypriani edd. probe no-
rint, vel hanc cum cjuauis conferre non fuerint gra*
vati. —
Erafmianarum tamen cpia priua*
annotatt. aliquot
tim non volebant, ab initio feorfum
fuis Jocis aptari

cum cafiigationibus Grauii reiiclae. Ad librum de

dupl. marryrio Grauius fufpicatur: phrafim Erafmum
ipfum quempiam Erafmo fimiiem referre potius
aut
auctorem, tjuam Cyprianr.m.. In eandem fenten-
tiam iuit poflea Pamelius alios etiam afientatores na-
clus. Errat vero Pamelius, dum vtramque Frobenia-
nam hunc Jibrum proferre inauit, ficjuidem, vt fuo
lo.co profefius efl, verfauerit editiones 1520. et
a.

2f.
— Baluzio audore non ipfe Grauius hanccd. cu-
ravit, fed alius, qui exemplari edito, coniecluris et
variis ledionibus ex Codd. MS. a Grauii manu notato
vteretur. Quod ex totius editionis adoruatione con-
cludere mihi Vir fagaciilimus vifus tfi, cjuae fane

huic fufpicioni fauet.

Lugduni, apud Gryph. 8. 2 Voll. vide fupe-

riores.

1 546.
Venet. 4. Cypriani Exorcifmi. Brb.

1547-
Venef. ad Jtgnum Jpei, 8- (Fahr. ie/Ie.J Ope-
ra, adiectis eiusdem Carminibus de Cruce Redem-
ptoris. Cat. Bibl. Chig.

H 4 T 549-
UO Bibliotkecae Patrttm Latinorum

1549.
Colonlas. (f. puto) ex eiusd. Grauii recenfione,
Fabricio tcile.

155?-
Baf ap. lo. Heruagium. f. ex ed. et cum anno*
tatt. D. Erafmi.
1560.
Parif (forma non fignificata.) Carmina de Ge-»
nefi ct Sodoma. Barb*

1563.
Roma^ apud Paul. Manutium Aldi F. f. D.
C. C. Ep. C. et Opera, ad ve-
GloriofiiTimi martirfs
ritatem vetuftiffimorum excmpiarium fumma fide
emendata, addito etiam quinto epifioiarum libro, an-
tea nunquam edito. Alia eidem Cypriano adicripta,
(Jum Indice rerum ac verborum memorabiiium maxi*
ma diligentia colledo.
Recenfu.it Latinus Latinius adhibito vetufiiifimo
codice ex Verotienfi Bibliotheca adueclo, ac literis

capitalibus ante annos miiie exarato, aiiisque MSS t

exemplaribus, de quibus finguiis tamen afhVmare

nonaufim, ad manum fuerint, in prima hac rccen-
fione, nec ne» Dominic Macrus in vita eius; Mui-
tis, inquit, vigiiiis ac iaboribus quam pJurima colie^e-
rat ad iilufiranda ioca aiiqua obfcuriora. Parauerat
«tiam quasdam Annotatiunculas, 111 quibus pofl varias
codicum iediones indicatas, quam ipfe maxiipe eifet
fecutus, fignificabat; additus etiam ab eo fuit fyncerus
cpiftoiarum liber, multa denique fumma fide refiitu-
ta fuerant. Sed quia contra Scriptorum codicum
fideui nonnulla retenta, aliqua addita, quam pluri-
ma immutata (operarum etiam incuria) confidera-
bat, 14011 q[\ pafius nomen fuum a Manutio viio modo
in
 Hiftorho Literariae Cap. III. iai

jji eJ. adfcrnSi, ne fidem fuam vel leuiifime infir-

marct. -^- Receufuit deinde fecunda vice ad edit.

Pamelianam, quae eius curae in Bibl. Sacra et Prof.

p. 174 fqq. exhibentur, in quibus fatis deManutio que-

litur iimuique aegre fert Manutio huius editionis lau-
des a Pamelio tributas. Habet haec ed. omnia, quae
vulgata erant in Erafmian \s et Grauii edd. praeter Fir-
miiiani ad Cyprianum epifiolam contra epiftolam
Stephani Papae in Pamel. et Ox. n. 75. de quo Lati-
iius Latinius in Bibl. p. 177. contra annotata Pamelia-
na: Ego Latinus omifi, inquit^ non Manutius,
cum maiorum exempla iecutus, tum hominis petu*
lantiam detefiatus. AcceiTit antem de nouo praeter
librum V. epifiolarum, qui XV. confiat, intcr iila,
quae adfcribi Cypriano folcnt, dubiae tamen fidei vifa

fuut, liber tum vita Cypriani per

de fpeclaculis ,*)
Pontium confcripta vna cum Adin pajfwnis , cuius
ipfe Pontius mttninit et Pailione Cypr. quae in fupe-
rioribus cdd. extabat et hic Paulo Diacono tribuitur.
Quod ad habitum huius ed. externum fpectrat, nefcio
an fplendidam potius quam nitidam dicere debeas;
is certe typorum in epifiola dedicatoria ad Cardin.
Borromeum — adhibitorum efi honos et dxgifieiei,

vtvel fummis, quibus hodie Italia gloriatur, contende-

re poflis huius artis monumentis; nec reliqui textus,
niinor licet, multo inferior eft characler. In Bibl.
^Vcad. Exemplar cum collatione Codd. Ver. Vat. Be-
neuent. etc. extat, cuius olim poiTeflbr fuit . . Smirt,
Conful Bi itannus apud Venetos. In Bibl. Baluz. huius
exempla duo cum MSS. coJJata extabant.

H 5 1564*

*) Huius rariilima effc exenipla MSS. Baluzius monet,

nec parum glorlatur, chio fibi exemplaria cqntigifTc,
qttod nemini cditortmi priorwn.
 -»

13$ Bibliotheeae Pairitm LatinOrum

1564.
Pari/iis. ap. Gnil. Defbois. f. — opera omnia,
veterum exemplarium coilatione repurgata , editio au-
<fra et obfernationibus iJJuflrata, diligentia et laborc
Guiliel. Morellii. Praefatus efr Hadr. Turnebus. re-

flituta ep. Firmiliani, add. ep. IIII. int. Pamel. Prae-

terca acccflcre adfcripta Cypriano: Jibcr de aleatori-
bus*,quem Oypriabi cflTe vix dubitat Pamelius} Car-
viina: Genefis, Sodoma, ad Senatorem, de Pafcha
Domini. —
Ad Vigilium Cclfi in aitercationem
lafonis et Papifci praefatio. Aduerfus Iudaeos, qui in-
fecuti fimt Chriftum. De duodecim abufionibus fae-
culi. Difpofitio coenae. Huius ed. feptem exem-
plaria c. MSS. Codd. coll. in Bibl. Baluziana habe-
bantur.

1568.
Antvcrpine, ap. viduam et haered. loan. Stelfii. f.

opera —
iam denuo quam accuratiffime recognita
collatione facla editionum Pauli Manutii et Guil. Mo-
relii ad exempJaria aliquot manufc. vetuiliflima , cer-
toque.ordine, habita temporum ratione in tres Tomos
nunc primum difiincla. Adnotationes lac.Pamelii —
toti Operi fparfim interiedlae; quibus tum Cafligatio-,
num ratio et Leclionum varietas obiter indicatur, tum
quidquid ad Anticjuitatem Ecclefiafticam pertinet,
paucis explicatur. Ab eodem 1 ecens adiecla D. Cypr.
Vita e fcriptis ipfius colledla, et icripturarum citata-
rum index locupJetifllmus defidcratus hadlenus. —
Rcfridum quo cx longo fatis annorum fpatjo Pamc-
Jius Cypriano operam dederat, /ludium, dum pri-

rnum in Theologicis fludiis efiet occupatior, mox

Gallica piofcclione impeditus, incendit ecce itcrum
duplcx huius fcriptoris, quae eodem pene tempore
prodiiilct P. Mauutii et G. Moreilii editio. Ac fnpe-
rauit
 Hifioruo Literariae Qip. III. 123

rauitquidem vtriusque viitutes, (egregia etiam ipfius

laude mactatas, ita tamen vt Manutianae primas daret)
cum iterata et nouis praefidiis adiuta textus cura; tum
caeteris copiis, quas titulus poliicetur, primus Cy-
prianum infiruxit ac decorauit, imprimis argumentis
pracclaris et lucidis fingulis fibris ac epifiolis praefixis,
et induflria (]ua finguiorum libellorum ac epifioiaruin
fcriem ehronoiogicam indagare fiuduit. Codd. vfus
eft MSS. piurimis ex onini fere Belgio conquiiltis.
Ex edd.antiquioribus praecipue innominatamI.de qua
fiipra diximus, et Remboltianam euoluit. Latinus
Latinius, cuius fupra laudauimus curas fecundas, ni-
mium faepe Manutii confifum effe correcliouibus
PameK/m cenfet, Ipfe praeter 700. et eo amplius
locos reflitutos in fola fcripturarum citatione margi-
naii, ab innumeris infuper mendis perpurgatum Cy-
prianum fua opera prodire affirmat, ita, adciit, vt
iperem, (fi citra inuidiam dicere liceat) nulla pofihac
eius recognitione opus fore. Praeuertit vero hac ope-
ra Io. Harrifium Anglum Th. Moro a fecretis quou-
dam , a quo inuicem anteuerti cupit in TertuJliano
euulgando. Vitae Cypriani a Pamelio confcriptae
praemiiTa funt, quae Pontii et Pauli Diaconi nomine
de vita eius et paiTione feruntur, it. Augufiini or. et
Agobardi quaedam de translaticne corporis D. Cypr.
m Gaiiiam. — Ac cum tota editio diuifa flt m
3.Tomos, primus epp. continet, numero LXXXIII.
hac feiie: i).Epp. flatim a baptifmo D. Cypr. 2) In
fecefTu eiusd. toto bicnnio. 3) Sub pontificatu Cprne-
'
lii et Lucii. 4) Mifcellaneas m pace ecclefiae variis
lemporibus. 5) Sub pontificatu Stephani de bapti-
zandis haereticis. 6) In exilio et fub finem vitaecon-
fcriptas. T. II. Libros et traclatus varios, numeroi5.
• T. III.Opera Cypriano adfcripta. Ac — in contex-
tu nonnulla quidem pronrio arbitrio aut a fe omiila
aut
124 Bibliothecae Patrum Latinorum

autpofita efle Pamelius fatetur, nonnunquam etiim

contra MSS. Codd. aucloritatem, et hac ingenua pro-
feflione liheroque de Manutii ac Morelii mutationi-
bus iudicio malae fraudis fufpicionem a fe amouit.

1574-
Parif. ap. NiuelUum. f. Pameliana recufa; in
Bibl. Baluz. coli. c, MSS. Cod. manu Nic, Fabri,

M79-
Pragae. 4. Cypriani Difpofitio coenae eum exi
plicationibus. Cat. BibL Barb<

I5S9-
Antverp. f. recufa Pameliana.

'593-
Parif. excudibat Io. le Prtux. f. eadem recufa,
eadem cum infcriptione ac fupra. Editio vltima
prioribus emendatior , cui nunc primum aueffetunt
noua Breuiaria finguiis Epp. ct Traclatibus praefixa:
perpetuae notae ac) marginem, quae Aucloris metho-
dum indicant: Refponfiones pailim interieclae ad ea,
quae Pamelius pro Dogmatum Pontificiorum confir-
matione ex Cypriano et Veteribus Theologis protu-
lit. Chrouoiogiae item et Theologiae Cypriani 110-

vus Index. cum epifiola dedicatoria Simonis Goular-

tii ad Ecclefias in Hollandia ct Zelandia collcdas.
Cat. Bibl. Cafanat. T. 11. p. 523. Cf. Pojfevin.
/lpp. S. T. 2. p. 396. et Sand. c>,tat etiam in BibL
LeidcnfiM in Muf. Britt.

Gencuae. f. cum Notis Tac. Pamelii et Simonis

Gouitrtii ad eas obfetuationibus. Haec extat in Bibl.
Batbciiniaua. Cat. T. I, (Rom. 687. 2 Voll. f.

Saec.
 Hiftorico Littrariat Cap. 11L 125

Saec. XVII.
Saeculum hoc paene ad dimidium fui nihil nifi

repetitiones Pamelianas vidit. Prodieruntcertatim:

1603. f.
Parijiis. —
1607. ap. Seb. Niuellium.
f. in BibL Barb. T. I. et Bibl. BodL Cat. edit. fe-
cundae. —
161 6. ap. Sebajt. Chapelet. via Iac. fub
figno Oliuae. Ed. altera prioribus cafiigatior. —
1623. f. Tomi III. Ed. fecunda. BibL Chig. —
1633. f. ad infigne Nauis. ia Bibl. Cafanat. T. II.

p. 533. — 1644. ibid. f.

1603.
S. L 8- Cypr. de IdoJorum Vanitate. Biblioth
Barb.
1617.
Colon. i. Bibl. BodL

1632.
Coton. f. in Bibl. Barb.
*•
Londini. 8« Cyprianus de vnitate Ecclefiae c*

MSS. coJJ. et annott. illufiratus fiudio leremiae Ste-

phani. Cat. BibL Leid.

1633.
Oxon f §. dc Bono Patientiae, cum aotis Ierem.
Stephani.
1643.
Parif. 4. Cypr. de Idolor. Vanitate cum obfT.

Rigaltii. BibL BodL tt Barb.

1648.
Lutet. Parif ap. vid. Mathurini du Puis via 1a*
tobaea , fub figno Coronat. f. — S. C. C. opera NU
colai
136 Bibliothtcae Pattum Latinorum

colai Rigaltii obferuationibus adveterum exempiariuai

fidem recognita et iiluftrata. 2) Nic. Rigaltii Obfei-
vationes ad C. C. Ep. et traclt. Dilf. Anonymi S. an-
tiqui de Raptifmo haereticorum aunc primum edita ex
Bibl. Remigiana. >,Ad Epifioias et tradatus , Rigal*
tius inquit, oftendi praecipua veteris foripturae iinea-
aicnta, ab ipfius Auctoris flilo feruata fldeliter in
optimis exemplaribus Veronenfi et Beneucntano col-
latis olim a MarcelloAntonio Augufiino Epifcopo
et

tunc Allifano: quae inCypriani volumine manuCar.

Monchaili Tolofatum Archiepifcopi fumma diligen-
tia ac fide defcripta perpetuo nobis vfu fuere. At-
,

cjue hic iiia quidem in ipfo Cypriani operum contex-

tu repraefentari omnia non infitior; nec me
debuifTe
huiusce confilii ambiguum fuifTe vnquam cxiftimari
velim; triftiffime tuii, quod feflinantibus operis ty-
pographicis adeffe mihi non iicuerit." Obferua- —
tiones ergo partim in ieclionis varietate codd. iaudato-
rum diiudicanda verfantur, partim fchoiiorum vicem
fuftinenr, quae vt breuia funt pieraque, ita fr-ugi pie-
niJTima et a reclo et eieganti iudicio et egregia 7ra£-
qviTix confpicua. Accedit praeterea in Tertuliianum
antea fuperioribus annis editum obfT fpecilegium , ct
famofus iiie de Corporis Chrifii pulcritudine rracla-
tus. Ordo idem ac ia Pameliana, quamquam aou
in tres Tomos diftin&i funt iibri. Epiftoiam etiam
primam f. fragm. epiflolaepotius, quod primus vulga-
verat Pamelius, omifit Rigaltius. Huius ed. quatuor
exempla c. MSS» codd. coii. ia Bibi, Baiuziana ex-
tabant.

1649.
Jbicf. ap. cund. f. repctita. c. MSS. collata ia
Cat. Bibi. BodL

1666.
 .

Hiflorico Literariae Cap. III. 137

1666.

Parif. ap. lo. Dupuis. f. ex editione Rigaltii,

cum eiusdem annotationibus integris Iac. Pamelii et
aliorum commentariis feorfum antea cditis. Acce-
dunt M. Minucii FelicisO&auius; Arnohii Afri 1. VIT.
adu. gentes; Iulii Firmici Mat. lib. de crrore profa-
narum religionum; Commodiani inflrucliones adu.
gentium Deos cum eiusdem Nic. Rigaltii notis et

variorum commentariis ed. aucla et notis illuflrata

Jludh PhiL Priorii.

1681.
Altdorfi. typ. imp. Henr. Meyeri. 4.
et —
Cypriani — et aliorum quorundam ad ipfum vel
in fimiii caufa fcriptae Epiflolae XXCIII. ordine Pa-
meliano locatae, ex ed. Goulartiana in fediones diui*
fae, et cum S. Auguflini ad Cypriani argumenta de
baptismo haereticorum refponfionibus fuo loco fub*
iunclis, Variis etiam Pameiii, Rigaltii aliorumque
Lcclionibus et coniecluris, vt et Gratiani 111 Decreto,
Lombardi in libris fententiarum ac Thomae Aquina-
tis in Summa Theologiae Allegationibus in margine
notatis , et aliquot denique vtilibus indicibus feorfim
editae ftudio Lucae Frid. Reinharti, Th. in Vn. A.
P. P. etc, Textus vt ordo epifloiarum t[\ Pamelia-
nus, Margine Varietatibus omnium fere
additis in

Codd. apud Pameiium, Rigaitium et Goulartium

obuiis. Plurium MSS» e Germania obtinendorum
omnes autem Fauto-
defiderio fe flagraife, ait editor$
res,quos eo nomine interpeilaret, eorundem queftos
efTe inopiam. AccepiiTe tamen e Bibl, Norimber-
genfi vtendas ed. Rom. et Venec. 1471. et innomina-
tam; quas faltem excutere dcbuilTet curiofius earum-
que varias lecliones difertius indicare.
isg Bibliothtcae Patrum Latinorum

i6ga.

Oxonii, e tkeafro Sheldoriiano. f. S. Cypriaiu

Opcra recognita ct illuftrata per loannem Oxonienfeni
Epifcopum. Accedunt AnnaUs Cyprianiei, fiue Tre-
decim Annorum, quibus S. Cyprianus inter Chriftia-
nos verfatus eft, breuis hifloria chronologice deiinea*
ta per Joannem Cejlrienfem. Prima huius cd. dos cft,
quod traclatus Cypriano fuppofiti et a prioribus ctiam
Editoribus quafi gradu fubmoti et feorfim repofiti,
ita tamen vt aut quacftioncm de ftatu eorum intacftem
praeterirent aut pro alicjuibus ipfi (ideiuberent, vt Pa-
melius, prorfus funt ex reliquo fcriptorum numero
climinati; ne vero a quibusdam letftoribus dcfidera-
rentur vniuerfi, cum adhuc quibusdam aiiis
ineditis
feorfim excudi curauit Editor, tali etiam forma, vt
cum genuinis commode iungi poffent. Quod ad ge-
nuina ifia fpeclat, Epiftolas nouo ac longe a Pamelii
diilldente ordine digeilit; adnotationibus , quae com*
mode a fuperioribus editoribus, imprimis a Rigaltio,
confignatae crant, ipfis eorum verbis, charactere ta-
men peculiari defcriptis fuas addidit, de quibus ferc
nimis modefie fentit, admonens etiam ieclores, vt, i\

cut lorte Cypriani placitis videatur aequo addi&ior,

Cyprianum non in cum fcripfifte.
reputent fe notas ad
Tutelae enim quoddam genus fufcipere editorem, nec
propriam liberare fidcm, uifi auctoris fui tueatur.
Ad difpofitionislaudes pertinet, quod infigniicdlorum
commodo textui variae lcclioncs primum, deindc
annotata fubiiciantur; praeterea textus ipfe in breues
pnragraphos diftinchis fingulisque eorum funt adiun-
t\\ indiculi marginales. Praeter ea, quac titulus pol-
Jicetur, praemiflTa funt vitae Cypriani, indices Fame-
iiani cum indicibus contentorum, quibus editiones
Erafuii, Mauutii, Pivmelii et haec reccus inter fe
com-
 Hijlorico Literariae Cap. III. 129

cornparantur. De nitore et ornatu typographico

huius editionis monere fuperfedeo.

1690.
Bremae. fumptt. Hrm. Brauer, Gymn. typo*
graph. — Oxonienfis ad vngucm recufa. Suhiun-
cl> Dohvrili Dff. Cijprianicis (a. 16; 4. 4. for-
fim pnmum excufis) de quarum praefiantia dudum.
inter eruditos confiat.

1699.
Amflelodami, ap. Io. Lud de Lovme.
EdJII, f.

cui acklitae funt Diff. Cyprianicae H. DodweJJi. Re-

petitio JBremenfi per omnia fimilis.

1700.
Amftel. f. Eadem. Cat. Bibt. Cafanat. T. II.

534.

Saec. XVIII.
17 1.

Parifis. f. Cypriani Fpifiolae ad Cornelium et

Stephanum, Summos Pontifioes, et alia cjuaedam m
Epp. Rom. Pontif. per Couftant. a. p. 126.

1726.
Parifiis, ex typographia Regia. foJ. max. S.C.
Cypriani Ep. Carth. et Mart. Opera, ad MSS codi-
ces recognita et iilufirata fiudio et Jabore Stephani
Balnzii, Tutelenfis. 'Abfoiuit poft Baluzium ac
praefationem Vitam Cypriani adornauit vnus ex
et

monachis Congregationis S. Mauri (Maranus).

Genuinis Cypriani fcriptrs fpuria omnia fic ad-
iungere inftituerat ttaluzius, vt habehtur in editione
Oxonienfi, omiiTo folum computo PafchaJi, vt ta-

Tomus L I rnen
130 BibHothecae Patrum Latinoruta

men inter genuina referret de fpeclaculis, de lauda

martyt ii et quod infcribitur anonymi de rebaptiimate.
Itaque textum variarum iecfrionum a fuperioribus edi-
toribus congeftarum et triginta fere nouorum Codd.
MSS. ope infigniter et multis in locis emendauerat,
notisque inftruxerat partim emendationum caufas red-
dentibus, partim explicando fermoni vel illufirandis
rebus inferuientibus. Abfolufa iam erat plurimaope-
ris pars, duobus aut tribusfoliistraclatusdeCard.Chri-
{['{ operibus exceptis, cum fubito morseum in medio
labore occupat, Cum igitur Marano 111 reliquis tan-
tum eflet elaborandum et vicariam tantummodo ope-
ram fe gererc fenfifTet, (.juippe qui, (i noua Cypria-
ni editio fibi fuiiTet adornanda, fatetur non pauca ex
tam graui farcina fe fuiffe deoneraturum) retinuit,

quia fic vifum Baluzio, quidquid habuit ed. Pamelii,

fed ex iis, quibus AngliCyprianum onerarunt, Ar-
noldi B. V. elucubrationes (de opp. VI dier. de laudar.
dat. B. Virg. et Meditationes) expunxit. ConfefTionis
Cypriani, quam Angli latina interpretatione, pluribus
locis hiulcam , innumeris aliis corruptam dederant,
Graecum textum ex Bibl. Comitis de Seignelay fup-
peditatum noua interpretatione fubfiituta exhibuit.
Spuria porro Cypriani opera, quae Baluzius ita dare
conftituerat, vt habehtur in Oxonienfi ed, quod plures
naeuos per ipfafc crebras Cypriani edd. traxifle ea vi-
derat, ad vetuflas cdd t et Codd. MSS. emendauit,
variantibus admarginem appofitis. Baluzii contra
emendationes eo, quod explicationihus et iiluftrationi-
bus faepe diflinguuntur, feparatim poft tcxtum fub-
iiciuntur. Praefationis quoque loco Maranus de ope-
ribus, editionibus, doclxina et rebus geflis Cypriani
prolixe diiferuit, ita tamen, vt faepe ab Oxonienfi-
hus difccderet et receptis ab ecclefla cathoJica placitis
Uyprianum conformaret.
1782.
 Hijlorico Literariae Cap. IIL 131

IFirceburgi, ex off. Stahel. Tomis II. g. S.Cy-

priani Opera. — Curante Oberthiir. Tomo fecun-
do Cypriano olim adfcriptos exOxo-
praeter tradafus
nienfi et Benediclinorum editionibus auctos etiam
nonnullis, acceiTcrunt Minucii F. Oclauius et Noua-
tiani opufcula. Doleo veio, quodTomum primum,
dum haec fcriberem, nancifci non potuerim, vnde
confilium, quod fecutus fit ClarifT. editor, patuiffet
apertius.

Verjiones fingulorum librorum Cypriani com-

memorare non vacat. Adeant, quibus voiupe efr,

Cataiogos Bibl. Regiae Parif T. I., Bibl. Chigianae

et imprimis Cafanatenfis
524. 525. Sed nefas fit
p.
praeclaram operum tradudionem gallicam Lomberti
reticere. Prodiit a.

1672.
Paris, chez Andrt Pralard. 4. Oeuvres —
traduites en Franc^ois par Lombert, avec des remar-
ques et une nouvelJe vie de Saint Cyprien, tiree de
fes efcrits.

Codicum denique, quibus Cyprianum debemus

elenchum, fubiungere iuuat, quorum quidem ab edi-
toribus diferta mentio facla e(t. Nam a primis poft
Alericufem et ab ipfo etiam Erafmo et Goulartio il«

lud prorfus omiiTum eft.

1.

Andreas Aleriensis, ex Codice Pari-

fienfi defcripferat, quae in principe Romana edidit
Cypriani opufcula.
I 2 s.La-
133 Bibliothecae Patrnm Latinorum

2.

Latino Latinio, in Romana P. Manutii

fuppctebat Codex vetuflijhmus VefoneriRs, de quofuo
loco nobis conflitit. Quibus poflea in curis fecundis
vfus flt, non diferte indicauit.

3-
Fa Me l 1 v s vfus efl Codicibus MSS.
Abbatiae jfjfligmienjis , haud procul Buxella.
Anglico Io. Clementis, qui ad ipfum quasdam
inde cafligationes miferat.
Abbatiae Blandinienjis , apud Gandenfes, quae
D. nuncupatur, qui paulo pofl a fectariis cre«
Petri

matus efl.
Abbatiae Cambronenjis inHannonia, qui omnium
optimus ab eo cenfetur.
Fragu.ento quodam Codicis MS. Lud. Carrionis,
in quo nonnulla Cypriani opufcula continebantur.
Excufo Codice lo. Cauchii Vltraiectini cum ca-
ad marginem ex MSS.
ftigatt. variis codd. Codice
D. Pantaieonis apud Coioniam, quem Colonienfem
vocat.
Cafligatioiiibus Io. Cofterii, ad marg. adfcriptae
Codicis Cauchii.
Codice MS. Abbatiae Dnnenjis in Flandria , ex
inceudio fecrartorum fuperflite.

Codice MS. lo. Hamfii Angli; ex quo cafliga-

tiones haud poenitendas acceperat.
Codice xMS. Ahbatiae Mavclunenjis haud procul
a Duacenfi acadernia.
Codice MS. D. Nicolai extra muros Tornacenfes.

4-

Rtgaltivs laudat Varietates codicis Rtgii,

BeiuucnUmi, Corbeunjis , Neapolitani, Rhemenjis,
ViYO-
 Hiforico Litrrariae Cap. IV. 133

Veronenfs et Thuani, librum Nic. Fabri et exenu

plar Pompofanum.

5-

Oxonienses dcnique vfurparunt MS. Co-

dices:
quatuor Bodleianos.
quatuor If Voffi.
duo noui Coliegii Oxoniae.
vnum Coilegii Lincolmenfs. ibidem.
vnum Collegii P embrocluani Cantabrigiae.
vnum Bibliothecae Lambethanae.
vnum Bibl Avundeiianae.
vnum Bibl. Eboracenfis.
vnum Bibl. IVefmonaferienfs.
vnum Bibl. Sarisburienfs.
vnum Bibl. Cottonianae. Item
Collationes Codicis Collegii Corporis Chri/li Canta-
brigiae et alterius Londintnfis per Th. Gale fadiam;
item alterius cuiusdam Sarisburienfs per Epifc. Afa-
phenfem.
Collationes Codd. Thuani, coenobiorum S.Mi-
chaelis in periculo maris, S. Vicloris Pari/ienfis, S.
Mauritii Tofjat*nfs , et 5. Petri Corbeienjis per PP.
Benedicfh Lutetiae curatas,
Collationes aliquot Codd. in Vaticana Vrvonae
et Beneuenti exiftentium, nec non Regis Galliae; flu*

dio D. Rob. Rigby. Praeterea ratio habita Codd. a

Iac. Pamelio, Goulartio, Nic. Fabro, Lat. Latinio,
etc. adhibitorum.

6.

B a lv z 1 v s non folum omnia priorum edito-

rum ex Codicibus MSS. fubfidia denuo excuffit, fed
compiures de nouo etiam confuluit, quos ftriclimenu-
L 3 merat
 134 Bibliotheeae Patrum Latinorum

merat Maranus prolegom. p. CXLVII. Multorum

vero varias Jecitiones libris fuis adfcripferat, fed quo-
niain citios ilij diflralierentur, plenam eorum noti-
tiam colligere non iicebat.

C O R N E L I V S.

j.i.Vita N*tione Romanus, patre Caffino, Epifcopus Ro-

€ms - manus in locum Fabiani anno 251. (d. IV. lunii) ele-
clus, controuerfia dc Lapfis et contentione cum No-
vatiano innotuit. De vtraaue vero ita plerumque dis-

putatum efl, vt Cornelio Jaus rei bene geflae difcer-

neretur, omnem vero cuJpam ct quidquid parum ho-
commifium efiet, Nouatiano tnbuerent.
neflehac in re
Nimirum omne hic iudicium ex Corueiii et eius afTe-
clarum, Cypriani imprimis, affertionibusetfidepepen-
dit. Vtrinque autem peccatum efle, nec a Nouatia-
110 magis, quam Corneiio, vbi curiofe fatis explora-
veris, patebit. Summam rerum, vt geflae fint, exhi-
beamus. Quum inrens Lapforum ex perfecutionc
Deciana multitudo in EccJefiae communionem rurfus
reflitui cuperet et vehementer omnes ambiret, orta eft

inter CJericos de legc, cjiiae ih e\s rccipiendis feruan-

da effet, quaefiio, quae in diuerfa fiatim animos dis-

traxit. Leniora enim fuadcntibus aduerfati funt alii,

difciplinam EccJefiae hac ienitate euerti metuentes.

IUorum fententiamCorneiius ampJexus efl, inliorum
partibus Nouatianus fletit, cui Confeflores nonnulli
fe adiunxerunt. Inter has ipfas controuerfias cum ad
Epifcopum eligendum perueutum cflet, eadem ani-
inorum difcordia, plurimistamen fuffragantibus, Cor-
neJius eleclus Quod indigne ferens Nouatianus,
efi.

qui, quamquam ipfe minime ambiret Epifcopi digni-

tatem, calamitatem tamen ex Cornelio ecclefiae me-
tueret, paJam ab eo feceflit. Quo faclo, conciJium
Corne-
 Hiftorico Liierariae Cap. III. J35

Corneiius congregauif, in quo fuam de Lapfis fcnten-

iiam approbari fecit et Nouatiani foiemniter dainuata
efr. Acriori dehinc animorum contentione litigatum
-efl, imprimispoirquamNouatianus, vrgentibusaffeclis,
praecipue Nouato, Epifcopum contra morem eccle-
iiae fe creari palTus erat Sed maior rerum geflarum
pars ad ipfarum doclrinarum, de quibus difccptatum fuit,
Jiidoriam pertinet. Corneiius non diu dignitate epi*
fcopatus gauifus eft, fcd pofiquam ab imperatore Gal-
Jo menfe Iulio a. 2 52. Centumcellas, Tufciae vrbem,
relegatrJs erat, 1 % Cai. O&obr. eiusdem anni marty-
1 ium obiit.

Ex Epiftolis eius, quarum plures in caufa Np- 5.2. scri-

uatiani fcripferat, duae tantum ad Cyprianum re-P ta '

/tant, et fragmentum Fabium Antioche-

alterius ard
num de Nouatiano apud Eufebium H. E. i. £.
cap. 43.

Extant inter Cyprianicas ed. Pameb 45. 47. ^. 3. Edi-

Oxon. 49. 50.' ct apud Couftant cum Cypriani lite- tl0nes «

ris eum pertincntibus

ad et fingulari iliufiratione a
p. 126-206,

NOVAT I ANV S.

Patria huius ignoratur. Phrygia oriundum Phj-$. 1. vita.

lofiorgius tradit, cuius tamca fidem Photius iam in

dnbium vocauit. Valefius quidem ad Socrat. Hifh
Ecci. probari fibi hanc de ipfius patria fententiam fcri-
bit, propterea, quod multos fedarores dodrinae fuae
inPhrygiaNouatianus habuerit. Acutius vero viditle
ceniebitur Iackfon, ex co ipfo potius natam hanc de
Phrvgia patria opinionem exillimans, quod plurimi
ibidem dogmata eius magni fieri viderent, Phrygibus
I 4 nimi-
t$6 Bibliothecae Patrum Latinorunt

nimirum fuopte ingenio ad feueriorem quamcunque

difciplinam amplecTcndam, id quod ex Montani hi-
ftoriaconftat, propenfioribus, vt ipfe Socrates anim-
aduertit, et Montani hiftoria confirmat. Philofo-
phiam floicam , cui deditum fuiffe eum omnes teftan-

tur, Romac cum Hic dum

Chrifliana permutauit.
inter catechumenos numeratur, morbograui, quam
daemonis impetu tribuebant, implrcitus in lecTulo
baptizandus fuir, fed manuum Epifcopi impofitionem
poftbaptifma folemncm nec tunc, nec poficjuam mor-
bp efTet liberatus, accepit, id quod poftea, cum deEpi-
fcopatu cum Cornelio contenderet, vitio ipfi datum
fuit. Cuin itaque Corneiius, a quo in fenteiitia de
Lapfis recipiendismaxime diiTentirer, r^lurimorum fuf-
fragio Epifcopus eleclus efTet, impatientius id ferre
et grauius in eum inuehi coepit, quod in communio-
nem Ecciefiae eos, qui falfos Deos coluiiTent, reci-
peret, quibus ipfe pacem nunquam efTe dandam con-
tendebat. Quae eius affertio cum a Cornelio et oon-
ciiio, quod ille congregauerat, efTet damnata, proti-

nus fe ab Ecclefia Romana fegregauit. Iam fcrunt,

Nouatum Africauum Presbyterum, qui in yrbeCartha-
gine turbas aducrfus Cyprianum fecerat, in Nouatiani
partes cum fuis tranfifTeipfique fuafiife, vt Epifcopum
fe confiitueret. Nouatianum igitijr duos ex fuis mi-
fifTe ad tres Epifcopos fimplices et rudes in parua qua-
dam Italiae regione habitantes eosque, quafi omnem
litem re pcrfpecTa efTet compofiturus, Romam euo-
cafTe. Ab his fimulac Romam venifTent in cubiculo
vinoque obrutis circa horam X. noclis, Epi-
inclufis
fcopum ordinatum efTe. Sed Epifcopi cum caetera-
rum prouinciarum, quos per epifiolas de fua ordina-
tione certiores fecerat, tum Africani, ad quos, vt
approbaretur, lcgatos miferat, ipfum reiecerunt Cor-
uelio comprobato^ vri.de breui pofi haec eius ambitio
epifco-
 Hiflorico Liferariae Cap. 11T. «37

epifcopatus rcfedit; haerefistamen late ferpfit et in

dies propagata efr. Nec vero omittendum eft, haec,
<juae de ordinatione illegitima Nouatiani et turbato ec-
clefiae Romanae fiatu narrata funt, fola Cornelii fide
ct iis, quae ille ad Cyprianum duabus epifiolis et ad
Fabium Ep. Antiochenum tribus perfcripfir, niti, quae
cjuidem defperatae mentis et pelTimi exempli homi-
nem clamant Nouatianum, fed non pauca etiam ha-
bent, quae feuerioris examinis trutina expendi po-
fcunt. Pertinet eo imprimis, quod iuramento fe ad-
ftrinxiiTe Nouatianus dicitur, fe Epifcopatum non am-

bire. Prudentis vero et chriftiani viri optimum ex-

emplum olim praebuiiTeNouatianum, loquitur auclo-
ritatis et fidei , qua apud plebem chrifiianam rlorebat,
teftis fat grauis, Epiftola, fuadente et fcribente iiio ad
Cyprianum in caufaLapforum, nomine Cieri Roma-
ni miifa ;
quibus addas, quod in feceiTu, perfecutio-
nis ergo , plebs et Ecclefiae coetas opem et confiiium
ab illo frequentibus literis effiagirarint, quibus iile non
defuit, fi modo eius fit, qui vulgo tribuitur libeilus
de Cibis Iudaicis. Quamobrem ii magni hunc inge-
nii animique virum pauio aitiores fpiritus cepifTe et

nonnunquam immoderatiusfe gefliiTe Jargiamur, non

item ad Corneiii et Cypriani lubitum flatim fingimuSo
ConfelTionis gloriam ilii tribuit Eufebius, martyrii
corona rcdimuit Socrates. Neutrurn iiquet,

Scripfit Nouatianus, fecundum Hieronymum, de '$• ?« Sc?i

pu *

Pafcha, de Sabbato, de Cir cumcifwnr, > de Cibis Ju-

daicif de Inflantia, dc Attalo, multaque aiia.
, Et
de Trinitate quidem , inquit, grande voiumen, quafi
iirnofJLyjV operis Tertulliani faciens, quod pierique
'nefcientes, Cypriani exifiimant. Ad quem locum,
praecipue pofieriora verba, quae dtu Viros Doclos
exercuerunt, Ern. Sal.Cyprian. (Fabric.p. i6c.), cuius
I 5 iarn
j 3 8 Bibiiothecae Patrum Latinorum

jflna explicatio, Nouatianum ta, quae in libris fuit

pt olixe quidcm , fedfeorfim de Trinitate tradat Ter*
tulliamiy, congeififle atque in Epitomen redegijfe pe-
culiari illo dc Trimtate Ubro — omnium erudita-
rum eaJeulos tulit. Meminit alibi Hieronymus (Epi-
ilola 10. ad l'au). Concordienf. ) Epiftoiarum Noua,
tiani. Ex his omiiibus hodie fupereife putantur:

i) De Trinitate liber, f. de regulafidei infcriptuf.

Olim Tertulliano adiudicatus et inter opera illius
ediaus, ab aiiis etiam Cypriano adfcriptus et epi-

flolis ipfius infertus efl. Sed Tertuiiiani non

efTe, oratio iacilis atque aequabilis, citationes SS.
a locis TertuJliano laudatis abhorrentes, haerc-
feos aetas denique, quippe Sabellianae pofl Ter-
tuiiianum demum ortae ftt in eo mentio, euin-
cunt. Cypriano quidem neque flylo, neque do-
china, ncque tempore, quantum conflat, ab-
flmiie aiiquid hoc opus profitetur; {cd tamen
fcripturarum citatione ab iiio difcrepant, neque
yeteres aiiqui nifl ex Macedonia parte quidem at-
tribueiunt, et expreflis verbis affirmat Hieronij-
mus, iibrum nec Tertulliani , nec Cypriani eile

fcd infcribi titulo Nouatiani et illius ejfc. Quam

fentcntiam pofl Pameiium et Caueum Iackfonus
tuetur. De tempore vero, quo fcripferit, iidcm
Caueus ct Iackfonus diffentiunt. lile, pofl fchif-
jna demum , quod a. 251. accidir, compofitum
eife debere contendit, quoniam haerefeos Sabel-
lianae a. 257. fpargi coeptae memrnerit, hic
contra, antc a. 257. abfoiutum efTe et Sabeiiium
ante praedidum hacrefi fua inclaruiiTe, quod
a.

ppflerius multis quidem ncc tamen magni mo-

roenti argumentis vrger. Huius libricapita 3 3 vf-
que ad 37. iin. maie oiimtranspofita, notantibus
pridcm
 flijlorico Liierariae Cap. 111. 139

pridem Henr. Valefio*) et Cotelerio (Tom, 3.

Monum. 634.) ordini iuflo poft caput 14.
p.
reflituerunt Angli Edd. Welchmannus et Iack-
fonus.

2) De Cibit ludaich Epijtota. Quam fcripfit ef-

Romana, cum fub perfecutione
flagitante piebe
Deciana (quaeRomae exorta erat ineuntea. 249.
et pofl annum fiue ineunte a. 257. deferbuit)

fecefliiTet, quod ex ipfo primo Ep. capite intei-

ligitur: adeo vt liaec fcriberetur a. 250. forte
fub finem auni. Rcne autem monet Iackfonus,
hac epi/loia abftergi calumniam, quam exrumo-
re fjilo contra Nouatianum firuxiffe vifus efi:

Cornelius RomaeEp. (in Ep. adEufeb.), m qua

fcribit, Nouatianum tempore perfecutionis incu-
bicuio inclufum egredi recufafle, vt fratribus aur
xilio indigentibus fuccurreret et Diaconis ad id
hortantibus refpondiife, fe nolie ampiius effe
Presbyterum et aiterius Philofophiae defiderio
teneri. Nec vero fi haec de cibis ludaicis ep,
Nouatiani non eifet, calummae non maiignae
magis quam abfurdae ^urem faciiem praebuerit,
nifi quis S. Cypriani induat ingenium.

3) Epiflotae nomine Romani ad Cypris\-

Cleri
num , vacante fede Romana per mortem Fabia-
lii, quam martyrio obiuit ineunte a. 250. XIII.
Cai. Febr. , adeoque medio fere a. 250. per-
fcriptae,

*) Exciderat ipfi in fermonibus familiaribug. cum Cqte-

lerio Iiabitis , tamen vt capita non inciicaret fed
ita ,

tantum efle quaedam transpofita diceret, de quibus

olim fibi diflfertatio parata fit. Quam cum morte prae-
vcntus perficere non potuiflet, ncc intcr fchcdulas fta-
tim quidquam fupcr hoc compareret, ipfe ad indagan-
dum transpofitionem nec vana opera fe dedtf Cote-
lcritis.
 140 Bibliothecae Patrum Latinorutu

fcriptae. De Lapforum fub initium perfecutio-

nis Decianae multitudine et conditione tra&ans
inter Cypriauicas (ed. Pamei. et Baluz. 3r.
Oxon. 30. f.) Nouatiano tanquam fcribae vin-
dicat eam ipfam Cyprianus Epift. ad Antonia-
num. Alia infuper reflat epiflola Cleri Roma-
ni adCyprianum eadem in caufa, nee tempore
multo poft —
menfe Oclob. exeunte eiusd.
anni perfcripta. Ed. Ox. 36. Rigalt. 30. quae
forte eundem Nouatianum auclorem agnofcit,
certe ab orationis indole eius non abhorret, a
Iackfono autem abscjue haefitatione ilii tri-

buitur.

§, t. f.oU De Tvinitaie et de Cibis Iiidaicis in Edd. Ter-

uones. tulliaui inde a Parifienfi Gaguaei a. 1545. deinceps
omnibus.

Pofl Gagnaeum fcilicet, cjui ex vetuftifljmo alicjuo

Cod. cum aiiis Tertuliiani cpufculis depromfiife dici-
tur, Gelenius h\ ed. Baf. frob. 1550. et 1562. ex
MS. Cod. Brrtannico, ac deinde Fameiius ea reco-
^nouerunf. Ac iiic quidem iibrum de Trinitate mul-
fis in iocis ad Angiicum MS. exemplar antiquilhmum
/0. Qenicntif vtrumque opus vero ex conieduris qui-
busdam Latini Latinii ef fuis iiiuflrauit et adnotatio-
nes adiecit. Hactenus tamen inter Tertuiiiani opera
Jatuit. Nouatianus mcndis fcatens et membrorum
luxatione foedatus. Separatim primum prodiit

Incerti au&oris de reguia veritatis fiue fidei: vul-

go Nouatiani de Trinitate liber; — ad Pamelii fi-

dem defcriptus nec viiis animaduerfionibus iiluflra-

tus; — c. William WhiJlon's in Sermons and Eflays

ypon feverai Subjccls. Succeffere mox

1724.
 Hijlorico Literariae Cnp. UT. T41

1724.
Oxonii, e theatro Shekion. 8- Nouatiani Opera,
c]uae extant, omnia correclius longe sjuam vnquam
antehac edita, nOtisque iiluftrata. Fer Eduardum
Wrtchman.
Exhibentur libelii interTSrculIianea feruatietalte-
ra ad Cypr. Ep. Welchman, qui aduerfatur WhifloHO,
repetiit textum Gelenianum. „ Mendis vniuerfis* qul-
bus tum in vocibus, tum in claufularum diflinclioni-
bus pafTim laboi*abat, medicam manum fumma cura
u Propter quae acrem Iackfoiii
fe appofuiffe dicit.
"

nec plane immeritam cenfuram paffuseft, rrienda a

Pameiio remota, Gelenium fequendo iterurh infer-
fiffe, pluraque omnino reliquiffe quam fuftuliffe ob«
iicientis, cum tamen magnam earum partem faciie
emaculare potuerit, fi Anglkanum MS. exemplar a
Pamelio defcriptum non rieglexifTet et Fuluii Vrjtni
ex MSS. obferuationes a lo. Wowero exfcriptas, qu«s
nancifci pottlerit, non penitus ignorauiffef. Alterum
quod addit, Welchmannum quidem luxata capitaad
propria loca reduxiffe; fed in hoc antecefTorem ha-
buiffe Refponji AaUorem contra D. Waierlandi de-
fenfionem quaeflionum quaruridam, quas edidit de
Trinitatis controuerfia , nec tamen eius meminiffe ei
de notulis item, vnam et alteram et iocorum S.S. in-
dicem valde imperfedum adieciffe: id multis fortaffe
paulo iniquius ab eo diclum videbitur. Sed ipfiuS
iam Iackfoni editionem proferamus*

1728.
Lottdini: Typis Io. Darby et T. Browne: 6t
Impenfis lohannis Noon in Vico diclo Cheapfide iux-
ta Sacdlum Mfetaxariorum. —
Novatiani Presb. Ro^
mani opera, quae fuperfunt omnia, pofr lacobi Pa-
mtlii Brugenfis recenfionem , ad Antjquiores Editio-
ncs
 143 Bibliotiucae Patrum Latitiorum

nes cafiigata, et a multis mcndis expurgata: Iiluflrata

etiam copiofilfimis obferuationibus et notis, in qnibus
totum argumentum Aucloris de Regnla Fidei ex ve-
terum Patrum monumentis late difcutitur. Praemit-
titur Diflertatio de Filio Dei Homoufio, fiue Co-

eitentialite vni Deo Patri. Studio Joamiis lackfon,

Eccieiiae Anglicanae Presbyteri, et de Wherweii Go
mitatu Hantoniae Praebendarii.
Praeter ea, quae fuperior. editio, compleclitur
haec etiam alteram Cieri Rom. ad Cyprianum epifto-
lam , de quo fupra verba iecimus. Quod rationem
attinet, quam in recenfendo fcexru fecutus eft, a Pame-
lianoexemplo nunquam fe difceilifTc profltetur, nifi
quando fenfus etl ratio Aucloris emendationcm plane
!

pofluiarct; aut vindices aiios , vci exempiadum fuf-

fragium fecum haberet. Qua in re Lat. Latinio et
Fr. Iunio nonnulla fe debere piurimum vero M3. An-
glicanO et F. Vrf. MSS. notis adiutum fe affirmat.

Piurimum fibi laboris iudulfiiTe narrat, vt verfionibus

fcHpturarum diuerfis et veterum patrum citationibus
cum archerypo textu coilatis omnes leclionei varias
cuiuscunque textus a Nouatiano citat, inde dcducen-
das, quae notatu dignae eflent, vua conquirerct et ic-
clori fifteret. „Hanc vero operam tuii, inquit, non
quod me aiiquid fcciffe quosuis putare veiiem; fcd
quod aiios exempio meo, fi iiceret,mouerem, vt
in edcndis veterum libris hac via incederent, et omnes
varias leciiones locorum omnium fcripturae, qui in
vnoquoque fcriptore citantur, congercrent: atque hoc
ad promouendam facrarum iiterarum emendationem
et cognitioncm muitum coiiaturum eonfido."
Notae denique et obfcruationes muitae et accura-
tae, Proiegomena docia indicesque iocupleti/limi, nec
non in rebus ieuioribus cura manife/ia, cgregie cdito*
ris vice funclum lackfonum oflendum.
6. Pon-
 Hi/lorico Literariae Cap. III. 143

6.

P O N T I V S.

Gente, vt videtur, Afer, Piacohus Cypriani m$. '> Viia.

Ecclefia Africana, eiusque in omnibus vitae certamU

nibus comes. AmpJius quidquam de eo non coijilar^
quamquam A&a Pontii a VaJerio, vt aiunt, eius con-
tubernali Cypriani itidem Diacono coniignata ha«
bentur ap.Baluzium T. II. MifcelJ. p. 124. (a. 1679.)
Nomen eius martyrologio Romano g. Martii eft ad«
fcriptum. cf. A&a SS. ad h. d. T.-L p. 750 fqq.
Ex illis AclisprofeciiTeTrithemium, Pontii gefia enar^
rantem, Fabricius ad Hieron. (BibJ. Ecd. p. 153.)
monuit.

Extat huiusPontii de Vita et paJ/ione'S Cypriani f.ai Scri-

narratio, quam Rhetoricae potius di&ionis gratiam^"'

quam narrationis hifloricae diligentiam praeferre no-
tat Rigaltius (ad Gypr. Ep. 83- Ox. 8 *•)• InterpoJa-
ta eadem mala Jibrariorum admodum recentis aeui
feduiitate, vt dudum Efrri; Sal. Cypr. ad Hiqr. (Fabr.
p. J 5 3 .
) docuit.

Edita eft et emendata fimul in variis editionibus f- 1- tdU

Operum Cypriani, quibus a Romana inde Pauli Ma-
nutii a. 1563. praemitti confueuit. Praeterea etiam
in Aclis feJ. Martyr. Theod. Ruinarti Parif. 1690. 4.
*t noua ed^ AmfteJ. ap. Henr. Wetflenium. tji 3. foi.

7-

Stephanvs.
Romanus, Anxio 2C/3. Lu- U
patre IuJio f; Iobio. i. Vit*.

cio mortuo in dignitate epifcopi fucceffit.*) Circa

3.256.
•j Qiicm Fabric. Bibl. M. et I. L. T. VI. p. 202. appeU
lat Stcphaiium I. Papam a. 257. in fedem Rora. eue-
 l$4 Bibliothetae Patrum Latinorum

a. 256. grauis ipfi cum Cypiiano interceflk contio*

verfia de baptizandis haereticis, quam magna couten-
tione et feruore animi egit, cjuki? quod adeo aduer-
fus Cyprianum exarfit, vt epifoopos, quos legatos
hac de re Romam miferat Cyprianus, non modo ad
Colloquium non admitterct, fed et fratribus vniuerfis,
quo minus in domos fuas reciperent, interdiceret, vt
renuentibus non folum pax et communio, fed et te.
tfum etiam ac hofpitium negaretur. Martyrio obiit
a. 2f 7. 4. Non. Augufli fecundum Cauei computatio-

iiem. Quae Acla Martyrum de obitu eius copiofc

iatis enarrant, nuiiius fidei funt.

S. 3. Scri. Scripferat, quantum cjuidem coliigere licet de

pta et Edt-
Controuerfia Epifloias vnam ad Cyprianum, de
2.

qua agit Cyprianus Ep. ad Pompeium: alteram ad

Kpifcopos Orientales contra Helmum et Firmilianum,
Neutra harum iam extat, fed breue tantum prioris
fragmentum ap. Cypr. Ep. 74. ad Pompei. p. 129.
apud Coujlant cum Cyprianicis ad eum a p. 2 10
ad 256.

8.

VlCTORINVS.
§. 1. v;ta. Viclorlnum Graecae originis aut iti confinio Grae*
ciae faltcm oriundnm fuiire, ex iis, quae Hieronymus
attulit, tuto fatis coilegiife videtur Caucus. Petauio-
nenfis*) in Pannonia fuperiore ad Drauum fl. erat
Epifco-

ftnm , cuiusque iTtipcrftires epifloias ct dccreta iaudar,

is ncc htc cft, nec quis iit praetcr noOrum fcio. Ste-
phano cnim noftro a. 257. fttccctfit Sixtus II. quem
cxcepit Dionyfius.
*) Tta quidetu lcgemhim docuit, crrore obfolcto, quo Pi.
elauicnfis Aquitaniae ferebatur Epifcopus, funditus ex-
ftirpato, Launoius Francogallus pcculiari do&aque
difler-
 Hijtorico Literariae Cap. III, 145

Epifcopus circa 290., inartyrium paiTus fub Dio*

a.

cletiano a. 303. „ Non aeque Latine vt Graece eum

nouifje , operaque eius grandia jenfibus viliora effe
tompojitione verhorum Hieronymi de eo eft iudt-
,

cium. Idem
alibi ad Mag. Orat. T. 2. p. 328» Vi-
Horino martyri licet deft eruditio, non tamen deeft
emditionis voluntas dicit. Haec de eruditione faecu*
larium difciplinarum inteJIigenda e/Te, Launoii et Ca-
vei c(r fententia. Quae fi vera fit, quid Cafliodo*
ro*) faciamus, qui Vidorinum ex oratore Epifco*
pum fadum eiTe fcribit? Leguleiusne ex plebe fuit
Vidorinus? Nam Oratoris profeflio etfi exquifitiori
dodrina tamen requirebat, quam
facile careret, plus

eruditionis voluntatem, neque cquidem modo leuiter

iis copiis fuilTet tinclus, fine quibus ars ifia nulla pla.
ne elTe poterat, qui Hieronymus in fcriptis eius
omnem prorfus eruditionem defiderare potuerit, vi-
deo. Sed cum tam pauca nec ea quidem certa huiug
Viclorini fuperfint, vix hanc quaeflioncm dirimere
licebit.

Scripfit, Hieronymo tefte, Commentarios in Gene* §. 2 , s«i-

fin, in Exodum, in Leuiticum, in Efaiam, in Eze-?™'
chielem, in Abacuc, in Ecciefiafttn , in Cantica Can» K
ticorum, in Apocalypfin loannis aduerfus omnes
haerefes , multaque alia; quae tantum non omnia
intercidilTe temporis iniuria videntur. Nam qui iain
fub nomine Commentarius in Apocalypjin
iliius extat

in Bibl. PP. T. III., eum non iliius elTe, aut certe

mifere mutilatum et interpolarum efTe, ex Hieronymi
in

diflertatione Parif. 16^3. °>. Petauio feu Petotiio, h. c.

Pettaw, colonia et oppidum in Carnis (finibus Styriac
et Slauoniae) Tacito dicta.

*) De Div. Inft. c. 5. 7, 9.

Tomus I. K
 146 Bibliotlucac Pctrum Latinortim

id eum ftricluris difcimus, vbi Chiiiaftarum opinioni

auctorem fjuere dieit, quam hic potius impugnat et
Cerinthi haerefin appellat. Magis etiam Commen-
tarius ifte fraudis argueretur, ii eo nohis vti liceret,

quod Caueus in Caffiodoro *) manifeflo deprehendere

fibi vifusefi, Viclorinum non tam integram Apoca-

lypfin commentario iiluftraffe, quam difficiiiora quae»

dam loca traclafTe.

§. j.Edir Ex Comment. tn Genefin fuperefle putant frag-

tiuaes
ixieutum de Fabrira Mundi infcriptum ftylo et ar- ,

gumento Viclorinum quodammodo reiereus, quippe

quod aperte Chiliaftarum dogma delendat. Ex Co-
dice vetuflo Biblioth. Lambethanae vnico, vt videtur,
. idemque plus vna vice ad cundein recognitum, du-
plici exemplo edidit et tum luis tum aiiorum quorun-

dam coniecluris ornauit Caueus in Bibl. Ecc). T. I.

p. 148-157. Denicjue et Carmina duo de lefu Chri»
/tl> Dw et homine vnum , alterum Lignum vitae in-

fcriptum, fed vana flde ei tribuuntur m Coiieciionc

Fabriciaua reperiunda.
Ad iJla autem faifa Viclorino adfcripta opufcula
pertinet editio facta

1652.
Goihac. fub prclo Rnjhev. p. Io. Mich. Schat*
Ihuiu 8« SaucTae Reliquiae duum Vicloririorum, Pi-
clauienfis vnius Epifcopi Martyris, Afri Alterius Caii
Marii, Rhetoris primum Romani et Confularis Viri
Cimi Conuerfi, deinde Difputatoris fubtiiiffimi; h. e.
Chriftiana eorundem in prorfa (fic vitio typ. excuium)
ct Vorfa oratione fcripta; Iliius quidem Commenta-

rius in Apocalypfin Iohannis, et tria elegantiffima de

Iefu Clirifto Deo ct homiae, eiusque 1'afcha feu cru-

*) De divin. Le&. c. 9,
 Hiftorko Literariae Cap. IV. 147

ce, nec non de VII. Maccabaeis fratribus Martyribus,

carmina: huius etc. Omnia et fingula cuin Notis et
praefatione D. Andreae Riuini (Prof. Lipf), qui fuis
fumtibus excudi fecir.

CAPVT QVARTVM
Pat res L a t in i fa e c u li q ua r t ifi

I.

Arnobius»
memoria ad nos
De hoc quaecunque
lata funt, paucis
explorata
admodum conflant. Afrum
de- f< '• Vita,

fuifTe etfub Dioeletiano rhetoricarn Siccae Africae

trbe olim florentiflima docuifTe, Hieronymus prodi-
dit-**-) At vero apud eundem Hieronymum in Chro-
nico ad a. XX. imperii Conftantini haeci leguntur : „ Ar-
nobius rlietor clarus in Africa habetur. Qui cum in
ciuitate Siecae ad declamandum iuuenes erudiret et
adhuc ethnicus ad credulitatem fomniis compellere*
tur, neque ab Epifcopo obtineret fidem , quam fem«
per oppugnauerat, elucubrauit aduerfus prifiinam re#
ligionem luculentilTimos libros, et tandem velut qui-
busdam obfidibus pietatis, foedus impetrauit. w Hic
multa fimul animum fubeunt, quae, ne temere pofie*
riori narrationi affentiaris, prohibeant. Ac primum
quidem, vbi huic fldem adhibueris, cogitur, Arnobii
opus ab eo fcriptum efle, antequam baptisraate tin&us
eiTet, immo antequam inter Catechumenos eiTet re-
ceptus; quod cum operjs vniuerfi rationi parum
id

confentaneum videtur, tum per fingula loca fiare ne-

<juit. Vt enim ab iilo exordiar, primo intuitu vnicui*
K 2 quam

*) De Vir. Illuftr. c. 79.

 ;

148 Bibliotkecac Patrum Latinornpt

quam fefe ofTert, ndn defultorium opus effe, fed nori

vuigari cura ac indufiria elaboratum, nec ad quod

vrgcnte aliqua necefiitate compellebatur, fed qUod
fponte et pro lubitu aggrcderetur* vt obieclionibus et

calumniis, quae falfo in Chrifliauos fpargereatur,, pro

vifibus occurreret. Deinde vbique ilmpliciter fe

Chriflianorum gregi accenfet et eorum, quae fecreta

agebantur, cognitionem vix ab aliquo tantum non in
intimam familizritateiri admiilo, nedum ab horhine
nondum catechumcno cxpeclare poflis. Reflat aite-
nim, quod, fi poft vigefimum.demum Conflantint
imperii annum ad llbrum illum exarandum compul-
fui fuerit, necefTe flt, iam atque llorentibus
pacatis
Chriflianis rebus eum fcripfiffe. Sed htiic totius ope-
ris tenor atque tot malorum, quibus Chrifliani preme-

rentur, et ipforum adeo pcrfecutorum memoria ob-

flat. Quae cum ita fint, vide, num Lardnerum fequi
malis, qui, quantae quantae efl diligentiae, tamen
non dubitat, fpurium et ab aliena manu inculcatum
alterum illum Hieronymi locum pronunciare. At-
tamen ne fic quidem accuratc fatis, quo tcmporc Sic*
cae docuerit, quando ad fidem conucrfus fuerit et li^
bros illos compofuerit, intelligitur, ncc leve efl hac
de re inter doclos diilidium. Sed fequamur tamcn,
qualemcunque fpeciem habeant, huius rei indagandae
vefligra. Primum ircrum Hieronymus oflcndir, La-
ctantium Arnobii difcipulum appcllaus, quo effict

putant, non ante annum 302. f. 303. effe faclum

quoniam Diocletianus, qui illum ex Africa Nicome*
diam euocaret, vix eo tempore, quo faeua eius \i\
Chrifiianos exarferat perfecutio, euocaturus fuiffet.

Sed enim hic duo fimul quafi explorata flatuuntur,

de quibus ante difpicicndum erit, fcilicet num La-
clantius iam, antequam Nicomediam acccderet, Chri-
flianus fuerit, et fi fuit, num palam? Fortius alte-

rum
 Uiflorico Literariae Cajp. IV. 149

rum argumentum pro librorum aefate duci vidctur ex

ipfius Arnobii verbi*, quibus annps, ex quo Chrifiia,-

na religio efTe coeperit et ab V. C. eiapfos, notauif.

Quae fl inuicem componantur, ipfe a. 297. f. 29^.
efKcitur. Hanc ergo rationem olim Pagius ampie-
xus erat. Sed quoniam animaduertcre fibi vifus efTet
cjuaedam Diocietiani perfecutionem, quaea. 302. de-
mum coepit, refpicie$itfa ; in commentum admodum ,

ingeniofum iucidit., quafi Arnobius calcuium anuo-

rum ab V. C. non ad Varronianam aeram fubduxerit,
fed ali.am, quae tredecim annis poft exordium Vrbis
poneret, fecutus fit, vnde 310. tri-
lii eius libri a.
buendi eflent. Sed prudenter Lacdnerus mgnuit, ni-
hil vetare, quo minus pauio iaxiorem computationem,
rotundum quem dicunt pro exactiori numerum, nem-
pe 1050. pro 1056. f. 57. Arnobio placuiile flatua-
mus. Nifi forte haec omnia aliud argumentum pla-
ne euertat, quod ex Laclantii, dum apoiogifias reci-
tat, de Arnobio filentio petas. Qui cum Infiitutio-
nes fuas non ante a. 1 7 2 1 certe 1 7 19. edidiffe vuigo.
.

credatur, magiftri fui et fine dubio cari opu.% mo- fi

do iam dum extaret, non poterat non cpmmemora-

re? Enimuero et huic occurritur, fi, quod probabile
eft,'maiorem Inftitutionum partern diu ante quam ea,
forma, vt iam habentur, pubiicarer, adeoque fub Dio-
cletiani perfecutione fortafTe fcripferit. Quo tempo-
re omnino fieri poterat, vt de iis, quae in Africa Ar-
nobius moliretur, ipfi inNicomedia nihil innotcfceret.
Quibus ita compofitis, Lardnerus in eam conceflit fen-
tentiam vt Rhetoricam eum circa a. 290. f. ante
etiam, apologeticura vero fcripflife ferius, fortaffe
circa annum 306. cenfeat.

Adutrfus Gentes f. vt 20 Codice Regio eft, Na- $. 2l Sccl

fionts libri feptem, quibus olim tanquain oclauus P t5U

K 3 perpe-
 150 Bibliothetae Patrum Latinorum

perperam Minucii Felicis Oclanius adhaefit, cjuique

multis in fine mutili efle vifi funt.

§ . Edi-
Quamquam multo ferius quam pleraque Patrum
tiones. Latinorum fcripta Arnohius ac cultu quidem admo-
dum quod Codex ille,
foedo lucem adfpexerit, feu
vnde FauJIuf Sabaeus opem ferentibus Hieronymo
Ferrario et Francifco Prifciamnfi primum a. i 542.
f. 43-. verius produxit, ita omnino corruptus eifet,

vt illi affirmare non erubuerint totmendis ilium fca-

fuifTe, quot literae ineflent, feu quod non fatis exer-
citati illi in legendis vetuflis characleribus cflent, vt
Gelenius non iniuria conquefius videridebet; nequa-
quam tamen defuere praeciara ac folertia ingenia im-
primis adulto iam critices Audio, quae ad eum ema-
culandum ef perpoliendum Me darent. Ac Gcleniuf.
non tam emacuJauit textum Romanae principis vitio-»
fum, quam monfirauit, quam multa emaculanda ef-
fent, nec tamen eam gratiam apud dodos iniit, quam
acuimne fuo haud dubie meriturus erat, nifi nimia 111
conuertendo textu licentia moderationis leges trans-
grefliis eflet. Atque re&e ille fane animaduerterat,
innumeros a primis editoribus in legendo codice er-

fores commiflbs efle, fcite quoque in codice ipfo pec-

cata cum in fingulis vocibus tum in Jocis amplioribus
aliena pagina incuJcatis detexit. Neque vero con-
temnenda crant, quae penes ipfum erant remedia,
rfus codicum Jegendorum et quae fimul cum eo fuc-
creucrat diuinandi, vbi veritas latere videretur, facili-
tas, quae iun&im diuturna in ofricina Frobeniana ex-
crcitatione a{j attis quafi quandam formam compofita
in eo efle debebant. Quae fi non primo flatim im-
petu textui ipfi admouiflet, fed aliis propofuiflet diiu-
dicanda; nae ingentibus laudibus merita fua vidiflet
xpadata, quibus iamiarn nimium frequentis audaciae
cius
 Hiflorieo Literariae Cap. IV. 151

eius obiurgatione detraclum efl. Uiud pro certo affir-

inare poiTum, Fuluium Vrfinum, cui prae reJiquis in-

vidiofum GeJenii nomen fuit*), non modo, qua ra-
tione iiJe non indicafTe, fed inulfa ctiam
peccauerit,
et quae forte non omnia probares ab illo inueda abs-

que nominiseius, pro more fuo, praefatione reccpiile.

Maiori iureMeurfium in iJlo accuratiorem veteris La-
tii Jinguae fcientiam, quae in Arnobio ingeus fubfi-
dium praebet, defiderare memini. Geienio fucce/lit-
Theodorus Canteruf, magni nominis inrer criticos vir
et magnae pariter modefiiae, qui et liberiores GeJe-

nii impetus repreilit , , et fuas ipfius Jecliones rationi-

bus communiuit, imprimis Clementem Aiexan-
iuflis

drinum tempefiiue Arnobio iJJuflrando aduoeauir.

Interea nouus cultus in ItaJia noflro paratur, a Sighi-
eello primum, cuius opera morte intercepta efl, et a
Petro Chiacono , Hifpano, cuius, cumquoque
ipfe
interim diem obi ;
ffet, lucubrationes ad Fuluium Vr-
finum, vtabfolutamfere, fednondum perpolitam, Jibri'

emendationem perficeret Sed quid il-'

, perucnerunt.
le egerit, accipe. Nequaquam textum veiuti a Chia-
cono conflitutus eilet , veJ ex viri iJlius iudicio con r
flituendus, nouam eius recenfionem vel tex-
i. e. vei
tum Romanae principis cum emendationibus eius
K 4 margini

*) Gelenii verba de Romaua editione principe infra ex-

hibentur. Nihil in iis immoderate vel petulanter
di£him. ergo Vrfinus fales ct conuicia in Roma-
Qjjii

nos iacla et vt ad plurcs inuidia pertineret, non a

Gelenio, fcd vniuerfim a Germanis (nam Germani,
inquit, interim Arnobium fuum ediderunt; iaela com-
minifci poterat? Profeclo hoc hominum genere nihil
in rerum natura penierfius, nihil magis noxium fingi

poteft, quos vbi femel inmdiae virus in praecordiis

contraclum gerunt, grauiflima quaeque in alios eflfun-
dere non pndet, dum ad leuittimam reprehenfionis
auram rabiem in vifceribus fuis concipiunt.
 H

J5» Bibliothecae Patrunt Latinomm

margini adfcriptis repraefentauit, fed ipfedenuo, mul«

torum, vt iaclat, do&orum virorum in Italia in au-
clorem noflrum fparfim editis emendationibus colle-
clis, Arnobium recenfere aggrefTus ita quidem, vt in
textum, quae flbi Veriflima viderentur, adde, quod
tacet, fed afterifco notauit interdum, ex Gelenianis
ctiam, reciperet, reliqua eaque fine dubio potiora, ct
quoruin plurimam partem a Chiacono profeclam efle

suguramur, margine nuliius prorfus au&oris no-

in
rnine addito allineret. Qua tam putida ratione quam-
vis iJIe immortaliter de Arnobio meritus fibi viius fit
(et potuiflet fane pro ingenio et doclrina, quae in eo
erant non tenuia, bene mereri, fi plus diiigentiae ipfe
impendiflet)^ vix amplius quidquam effeclum efle cre-

dimus, quam vt futurae editioni copiofa farrago pa-

i'aretur. Ab hoc vero tempore fimul plurimi Viri
Docli inGermania, Belgio et Gallia Arnobii fludia
impenfius incubuerunt; quorum iaborum fruclus ta-
men non omnes aetas vidit, Euanuit egregia fpes de
Theodori Canteri ampiioribus commentariis ; inter-

cepta efl edifcio Francifci Pithoei, Petri iiiius fratris;

interierunt, quae IofephusScaiiger et P. Scriuerius iii

Arnobium cominentati erant. *) Contra vero intra

breue tempus, nimirum in ipfo faecuii XVI. decurfu

a. 1598. Io. Meurjti, admodum tunc iuuenis, CW-
ticus Arnobianus , proximis dchinc faec. XVII. annis
Elmenhorjtii editio cum nimis vbere commentario et

Stewe-

*) Dc opera haec praedicat Dan. Heinfius prae r

Scriverii
fat. ad Notas in Cicment. Alcx. P. Scriuerio a. 16 16.
dicatas „Mihi fatiseft, fi tua caufa haec potiflimniu
:

fcripfiflfe mc fcias, quern iain annos plurimos in ma-

xjmo et cruditiuimo fcriptore Arnobio verfari, omnes

fere fciunt et cogitarione tacita illud V7rsoij/Lifpcv fla-
gitant. Videbis ergo, fi quid tibi vfui futurum fit in
jftis. Nam Arnobmm y
vt npfti, quantus efi forma-
vit Clemeni.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. !?$

Stewechii Ele&a cum fpfa Arnobii recenfione in Iu~

cem, contentione quafi quadam ingeniorum exclufa
funt. Quae fingula vt multarurn rerum copia e rc~
mora leciione inflrucla funt, ita nec ad Arnobium
ornandum inopes. Imprimis Stewechii Elecla multa
cgregia fuppeditarunt. Tandem Dsjiderius HeraU
dtif I. C. aetatis fuae celeberrimus, de cuius exquifita
doclrina et iugenio critico non ell, quod quemquam,
moneamus, cum hocce Patrum Latinorum lludium
prae reliquis in deliciis haberet, a,nno huius faeculi
Vto Arnobium cum principis Romanae Jedionibus
ct Canteri crifi tum fuo ingenio nixus, quod diu ex-
peclaretur, in Arnobio praeflitifle vifus efl. In quo fi
nibil facile defideres, optes certe, vt viro huic acutifli-
mo phcuifTer, coniecturis feu emendationibus potius,
quas Romana altera ad marginem freqnentes exhiber,
aliquantulum fludii tribuifTet. Id quod multis annis
pofi, fortaffc non fine obtrectationis ftudio, Salma-
fius ille laudis Heraldinae detreclator felicit.n* egit et
debitum Cbiaconii ingenio, vt verifimillimum eft,

JiQnorem vindicando ipfe laudem Arnobiarii yindi-

—
,

cis recenfionei6f 1. iuris publici facla meruit.

a.

A.c ha&enus quidem Arnobius profecit. Nam quae

deinceps faclae funt editiones, Lugduno Batauae tex-
tum fecutae funt, Oberthurius autem, dum relicl^
nouiflima, aliam ad priores editiones recenfionem
componeret , neque confilio, quod in edendis PP.
LaL fcriptis fequitur, ncque fludiis, quae cum ingon-
t\ plaufu excolit, ad beneficium huic, quod fufficit,

praeflandum poflulabatur. At multa fane virorum

doclorum Arnobium fludia intra conatus fubfli-
circa
terunt, quibus primo loco accenferi debet commenta-
rius, quem magna moje animo conceptum geiebat et

paene parturiens obiit idem iile Salmafiu}(•, in quo ta-

men ne magnam nimis iacluram fecifle uobis videa-

K 5
'

muiv
 "

154 Biblioihecae Pairnm Latinorum

ttiur, fpecimen illud vetat, quod Io. Alb. Fabricius

a. 1718. eualgauit. f) Pariter /0. 7/. Pontanur no-

tas in Arnobium perfcripferat ct Boxhornio, vt
Salmafio exhiberet, transmiferat,**) quae Jucem
jnuncjuam afpexerunt. Neque melius procefferunt
Geiffii Viri Docli Francofurtenfis ***) ct IVake*
f i f) conamina et lof. Wafjius fpem, quam /0.
Alb. Fabriciusff) de eo excitauerat, fefellit. De-
nique et illa vana fuit promiffio, quam non flne ali-
qua animorum fufpenfione A. 1728. fecit Magnns
Crnjius Slesuicenfis (pofiea profeflbr Gotfingenfis,
polkcmo Superintendens Gen. Haarburgicu> ) ftt) .

Ttxtum

*) Difquifitio de nominjlus antiquorutnRomanorum, quant

commentario praemilTurum fuifle notauit Sarrauius
Hpp. p. 42. et Fabricius ex Bibl Gutiiana naftus ad
Tomi \[. Operuui S. Hippolyti Hamb. f. fubiecit.
**) Ipfc dc his Boxhornius in Ep. ad Pontanum Lugd»
B3t. 28. Oftob. .'635. fcripta p. 37. ed. Lipf 1679.
Artwbius (Salmafri) iam ipfc typis defcriptus eft. No-
tac Salmafii tantum reftant, et animaduerfioncs, quas
morbo pracpeditus afficere non poteft. Qiiamprinuun
conualuiiTe percepcro, adibo, • et tuas in Arno» . . .

bium animaduerftones , quae haud dubie placcbunt,

exhibebo.
***) Memoircs de Trevoux, a. 1722. Novembre p. 2023«
f) M<m. de Trevoux , a. 1724. p. 94$.
tf) Fabric. Bibl. M. et I. L. T. I. ed. Manfi p. 133.

|tt) In Differtatione Epiftolica de Scriptis quibusdam inte»

aris fragmcntisquc baclcnus ineditis, quae in itincre <Jal-
lico , Anglico atque Gcrmanico repcrire contigit , et nunc
in lucem publicam cdenda parat , virosque cruditos infi*
mul ad conferendas fymbolas humamfjivie inuitat. Conf.
Acta Eruditor. A. 1729. p. 60. et Nov. dclla Rep. del-
!a Lettcre A. 173 1. p. 408. Eadem occnfione vfus,
fi quis prae maiiibus haberct P. Scriuerii Anti-Criti-
cum Arnobianum aduerfus Mciirlium, ncc non Io. If.

fontani aniniadurrfioncs tn Ainobium, atcnie huius

autoris
 Hijlorieo Literariae Cap. IV. IJJ

Textum daturus erat ex Cod. Bibl. Reg. Parif. quem

ipfe, dum apud Jegatum regis Daniae in aula Parifina;
facris adminiftrandis praecflTet, diligentiflime excufle-
rat, et duabus Rom. edifionibus iemenplatiflimum.
Deinde addere conftitucrat notas nondum editas Vi-
rorum plurimorum iiluftrium Claudii de Mefmer,
Ant. Carpentarii , Io. Pajferatii, Petri lunii, Guye-
ti, Datechampii, Puteani, Huetii, Buehneri etc.j

praemiflurus erat Syftema Arnobianum; item Differ*

tationes Arnobianas Nic le Nourry Rened. et lo.
Cafp. Loffcheri libellum de PP. Africanorum meritis
cum fuis Notis. Neque omifiurus erat
fingularibus,
quae iamdudum prodrerant annotationes. Nouifll-
ine 1753.) amplexus erat hoc confilium cdendi
(a.

Arnobium Samuel Lutherus Geret apud Vitembcr-

genfes tunc temporis degcns. Vide eius commenta-
tionem de VitaAldi Manutii, Vitcmb. h.a.edit. in 4.
Fuerunt etiam Viri Docli, cjui inter alias exercita-
tiones ad Arnobium quafi fortuito deiati annotatio?
tium fymbolas praeberent: in quorum numero eft
ipfe Def Heraidus, qui fecundas quafi curas Arnobio
fuo impendit in animaduerfionibus Salmafii Ius At-m
ticum iib. 1650. p. 600 fq.
VII. cap. 24. Parif. fol.
quae eo maioris aeftimandae funt, quo minus iiie,
quod ibidem pollicetur, ad nouam et integram earum
recognitionem morte praepeditus accedere potuit.
Atque hae nondum funt in vfiim vocatac. Simiiem
operam Arnobio nauauit Adrianus Behotius in Apo-
phoretis, Lutetiae fi6oa. 8. imprimis a iibri III.

cap. III. p. 133 fqq. Nouiffime denique Henricus

Cannegieterus in Epifloia Critica ad lo. Dan. van
Hoven varia Arnobii loca tentauit, infeita eiusdem
van,

autoris Editiones manu Salma/ii et Francii notatas,

obnixe rogabat, vt ea de re CUditfcbiwn Typogra*
phum Lipf. commonefacere vellet.
156 Bibtiothecae Patrum Latinorum
1'.'
van Hovcn Otiis iiterariisad Ifalam Campis, 176
4. a p. 70-76. Paucae funt emendationes, quas ni-
mium extulit, qui noperrime excurHt Cl. Obcrthiir.
Arnobium cumula-
Pofl tot tantaque a Viris Doclis in
ta prnanienta, multa tamen etiamnum praeftanda fu*
pereiTe, quisque, qui ad eum legendum fe contulerit»
intelliget. Atque hoc non magis in flngulis vocibus
et locis perfanandis, in quibus magnam adliuc men*
darum vim Arnobium obfidere Gtaeuius*) queftus
eft, fed expeclamus imprimis V. D. qui poft Nur-
rium denuo et animo huc iutenti/limo de totius operis
defcriptione et partibus, item anne Jpca traiecia efe

male pofita fuperfint, disquirat, id quod vel peculiari

fciiptione commodius fieri poflit. Atqr.e huic viro,
fl modo talem expeclare Jicebit, addita efio, conie-
<ftura manu cuiusdam anonymi Heraidia-
prancogfilli
nae editionis exemplo, quod BibJ. Regio- Acad.Gott.
feruat adferipta: qua, „finem libri VII., qui muJtis
deeile vifus efi, non eflfe, fed tantum maje traie-

clum" contcnditur et Jocus fatis amplus a verbis:

^Age nunc fummatim — vfque ad: alimenta funt
ignium et parentalibus coniun&i/Jima mortuorum u * :i )
ad calcem reuocatur, in quo Arnobius defiilTc pu.
fandus fit.

Sed iam de fingulis editionibus vi^eamus.

Saec. XVL
1543.
Romne. apud Franc. Prifcianen. Floreutimtm. f.

Arnobii Dilputationum aduerfus gentes libri oclo.

Nunc
*) Epirt. id Nic. Hcinfium. T. IV. Syllogcs Burmann,
p. 931.
**) Eilit. Hrrald. 160?. p. 302 - 304. Lug<l. Rat. l6$2.
|>. 240-242. ed« Oberthur. a p. 35 — ad fincm 37.
.-P. 253-25 v
 Hiftorico Literariae Cap> IV. 1^7

Nnnc primum in tncem eciiti. —- In fine: Romcis

in aedibus Francifci Prifcianenfis M. D. XLII.

Princeps haec Arnobii editib debetur Faltfto Sa*

baeo Brixiano, Bibl. Vaticanae tunc temporis cuflo-
de, homine erudito et infigni imprimis verfificatore,

qui francifco 1. Gallorum Regi eam infcrrpfit epiflo-

ja data Romae e Bibl. Palatina calend. Septembrh

M. D. XLIII. Ex hac nonnulla delibare in ledrorum
commodum iuuat. Intelleximus enim, a multis qui-
deui de hac editione verba efle fatfla , ipfam autem
pauciflimis tantum vifam, cjuod variis paflim errori-
bus anfam Praecipuum, cjuod cuiquam anim-
dedit.

aduerfione dignurh videri pofllt, profeclo hoc eft,

quod Iure bellifuum effe Arnobium dicit, quem fei*
licet e media barbarie non flne difpendio et difcrimine

eripuerit. Quae fi attentius aliquando perpendas et

ea fimul menioria repures, quae de vita rebusque nO-
Jflri tradita iegimus, id innuere veile videtur, fe Ar-
nobii aiiquem eumque vnicurn, vt pofiea apparuir,
Codicem in terri* remotis, forte in Germanicis vel
Bclgicis oris deprehendifle ac in Vaticanam Bibi. intu-
lifle. Nam quod primam huius conieclurae- partem
attinet, faepius in verficulis fuis populos truces etfe-
ros, mediamque barbariem crepat, vnde fummo cum
difcrimine et Jabore et fuis adeo fumtibus codiccs an-
tiquos protulerit, quorurn exquirendorum caufa a
Leone Papa et eius deinceps fucceflbribus miflus eflet.
Eundem autem in Vaticanam ab eo fuifTe repofitum,
tum oflicii, quod ipfi incumbebat, rationes fuadent,
tum vero exprefiis Fuiuii Vrfini, ipfius quoque Ar-
nobii editoris, verbis, epiflola ante Romanam alte-

ram ad Gregorium XIII. dedicationc infperfis, con-

firmatur, quibus Arnobium priratim e Vaticana Bibl.
in lucem prodiifle teflatur. Iaiii fuit aliquando Lu-
douici
 158 Bibliothetae Pa/rum Latinorum

douici Canionis haec opinio,*) bmnium deiuceps

doctorum hominum comprobafa, Codiccm
aifenfu
Arnobii^ qui inBibl. Regia Parifienfi extat, eum iplum
effe, ex quo Sabaeum eum luci daret, quod, quaejit
in Romana prima librorum illorum publicatione pagi-
tiarum aliquot in alienum locum transpojttio % (um-
dem hoc in libro ejfe conftet. Vnde fufpicatur, codi-
cem hunc vna cum textu typis per Prifeianenfem ex-
fcripto Francifco oblatum fuiife. Quodfi recle iile
conieciffe putaudus eft, vt probabile fit quoque hoc,
quod alterius Romanae curator Fulv. Vrfinus codicis,
.quo vteretur, mentionem nuilam facit; i u fiu Ponti fi-
hoc fadum eife opbrtet. Certe Codex
cis Pauli III.

Regius ex omni inde tempore pro vnico habitus, et

tanquam tutiflima critices Arnobianae regula, dignus
iudicatus eft, qui iterum atcjue iterum a Viris Docbs
excuteretur. Sed ad Sabaeum redeamus. Is igitur

ita epiftolam nuncupatoriam cxorditur: „Iam dudum

.„bonarum artium ftudiofi, qui me uon vulgari amo-
„re profequuntur, quotidianis expoftulationibus et pe-
„ne conuitio infeftarunt, quod quum ftudio litera-
„rum et credulitati noflrac diuinae fuffragari pofTcm
„et deherem, h\ dies moras iroris conncclerem.
„Iu cauffa erat, quod Arnobium priftinae rcligio-
„nis — eucrforcm fupprimerem et mihi vindica-
„rem. Contra ego infercbam ipfum variis et multi-
„plicibus mendis atque crroribus refertiifimum , et
nuiJtum mutatum ab illo, qui fuerat quondam
ora doclorum hominum iubterfugcre et rubore fuf-
fundi. Tum illi — omnem operam et ftudium
•)) \a

*) In Emcndatt. Iibro T. cap. IX. fpl. ig. cd. Parif. 158?.

4. Quac in Scaligerfinis (ed. aCologne i60v £.p. 23.)
fupcr hoc Arnobii codice lcguntur, ca optiiuus nuctar
nt€ curiofc fms coiv.nicntatus cfle , ncc qni <ktcribe«
Kt, rcclc legiifc vidctur.
 Hiftcrko Literarlae Cap. IV. 1 59

„invnum conuenientesadhibuerc, vt — integeretabs-

?y tcrfus
— in publicum prodiret: et quia eius curatio
„in Jongum protrahebatur enim erat multos
(difficile

„diuerfis negociis praepeditos ad horam praefcriptain

inuenire et conuenire), Hieronymus Ferrarius efc
Francifcus Prifcianeujts , viri docliffimi, et ingenii
et iudicii perfpicaciffimi, emendandi tt imprimendi
„Arnobium prouinciam fufceperunt; et ita fejiciter

„fuut affecuti, vt illum a variis et enormibus vitiis

„atque erroribus vindicarint: tum elegantibus et pul»

„cherrimis typis imprefTum in fladium produxerint,
c,,me vero a calumniis et molefliis abfolueriut."
Haec ille. Ex quibus facile vntisquisque componcro
potefl, quae diuerfa et fibi repugnantia paffim a di-
Verfis fcripta de hac editione inueniet, quibusque re-
operam nauare nec vacat nec Jubet. Hoc
fellend,is

addamus, editionem hanc typorum et chartae elegan-

tia efTc Vnde omnino miramuf.
fplendidiffimam.
cum purpuratoBrixiae literatae auclore, *) hominem,
cui nil frequentius in ore, quam langueo et fefii-
rio,**) fumtus ad ampJam eam nitidamque editio-
nem fuppeditare potui/Te. Hoc enim diferte affirma-

tur in priuiJegio a PauJo lll. ipfi conceiTo et aliquot

a limine paginis imprefTo, in quo typothetae errore
aceidit, vt anni nota falfo MDLXIL Joco XLIL fPon-
tificatusPauli anno otlauoj cxfcriberetur. Huitis
editionis exemplaria tria, vnum cum ernendationibus
et variis Jedionibus manu Iac. Dalechawpii exaratfs,
alterum cum notis et emendationibus a Nic. Rigaltio
exfcriptis , tertium cum gloffai io Francifci Pi/hoei
et indice rerum ct verborum , nec non reflitutionibus
et

*) T. II. p. 192.
**) Vide qiiQfquot ille ex epigraaimatibus protulit
•xernpla.
 ;

160 Bibiiothecat Patrum Latinorum

et coniecluris marginalibus. lo. PaJJeratii MSS. ex-

tant in Bibiioth. Regia Parificnfi. vid. Cat. T. I.
p. 367-.

1546.
apud Frobniium.
Bafiteae. 8. Arnobii Difp.
^dnerfus Gentes libri VIII. nunc demum fic accurati,

Vt ab eruditis fine vlla offcnfatione et cum maiore

lcclionis operae pretio coc;nofci poiTmt. Acceflit in-

dex eorum, quae notatu digna funt. Sigismundus

Gelenius in cpiftola nuncupatoria ad Gilbertum Co-
gnatum canonicum Nazoretenfem , po/lcjuam com-
parationem inter Laclantium et Arnobiura infiituerat:

„Sed hanc cenfuram, pergit, criticis relinquimus,

iiobis nihil fumpfimus nifi cafiigationis laborem.
ham Komani vt candoris in communicando, in tran-
fcribendo fidei laudein promereiUur: ita negari uon
potefi, nullum eos adhibuiile in legendis prifcis eha-
racleribus exercitatum: quo faepiffime fadlum e(\ y
vt non tam finceram ieclionem, quam eius vefiigia
prodiderints per quae vix pedetcntim ad veritatem
euadere potuimus. JFateberis nos non varia iaclare,

fi in vno quouis ternione pei icuium facere iibuerit

noftra haec aeditio planior fit an ilia aitera. Eft
enim ingens difcrimen et quantum non facile credas,
nifi ilia perguftata." — Praeter indicem in tituio
laudatum acceifit etiam indicuius au&oruni ab Arno-
bio laudatorum.

1560.
Bafiieae, apud Hieron. Froben. 8.
D. Arnobii
Afri, commentarii in omnes pfalmos, ex emenda-
tionc Dejiderii Erafmi, accedunt eiusdem Arnobii
libri VIII. difputationum aduerfus gentes, ex recenfio-
ne Sigismnndi Gelenii, Cat. de ia Bibl. Roy» T. I.

p. 367.
1580.
 ,

Rijlorico Literariae Cap. IV* \6i

1580.
Pari/tir, apuci Mich. lulianum. f. Arnobii —
libri oclo a Sigismundo Gcienio primum, dein a R.
Laurentio cafiigatiores emiili. cum Tertuiliano R.
Laur. de la Barre. PraecipUa hnius editionis dos
funt argumenta vnicuique libro praefixa, marginalia
deinde, et index rerum memorabilium. Qua ratio*
ne textum reformauerit, cum ipfe pJane fiieat, m
fl fedulo comparaueris cum Geleniana, vix dicas,
Scholia autem textui fubieda non magni funtpretii.

1582,
Antverpiae, ex qfficina Chrift. Plantini. Arno*
biiD. aduerfus gentes libri feptem recogniti et auCii,
,

Ex bibliotheca Theodori Canteri Vitraiedini , cuius

etiam Notae adieclae funt. —
Quum aeque ac Gelenius codicibus MSS. defiitu-
tus, folo ingeuio ltitendum fibi intelligeret Canterus,
partim fide Romani codicis (editionis primae), quem
ad infiar MS. fibi fuifle et praeciara veteris fcripturae
vefiigia continuifle contendit, partim etiam Clemen*
tis Alexandrini* a quo multa noflrum ad verba defum*
fifle nftenditur, auxiiio fultus, quiequid praeflitum eft,
hac editione efFecit. „Nuilas autem , inquit, conie-
cluras, quamuis veras et certas textui inferuimus, fed
quicquid a nobis mutatum et additum fuit, auclorita*
te ctRde Romani Codicis faclum eft. Verum vbt
melius, quod fubflitueremus, non habebamu?, fecuti
fumus leclionem Gelenii (qui nimiumquantum fibi ia
hoc auclore emendando indulfit homo alioquin do-
cliffimus et de re literaria optime meritus) quamuis in*
terdum falfam et a veri vefiigiis procui remotam»
Et quam plurimis in locis (quod praefifcine dixerim),
fubdola iilius et adulterina le&ione reiecta , veram ac
genuinam fcripturam. repofuimus*" Vtinam vero
Tomus L L cuen-
 .

iCa Bibllothecae Patrum LathWrum

eucntum habuiffet, (]uod de futuro fuo in hunc au-

clorem fludio pollicitus er.it,*) fe ampliflimum iu
Aruobum commeutarium adornaturum. Nemini
profeclo Saimaiiani defiderium fuiflet excitatum.
Nam (juas iii praefenti addidit notas, eae non nifi

emendationum rationem reddunt aut CJcmentis Ale-

xandrini locis comparandis inferuiunt. Haud raro
autem ad Iof Scaligcri, Tumebi, Lipfii et Mureti
conicciuras Canterus piouocat.. Infcripiit iiie Arno-
bium Valenti Guellio Pimpontio, in Cuvia huifienfi

Senatorij epifioia dataVltraie&i Idib. Nouemb. i 5 g i

rofireino ncc praetereundum erit, quod in Capita feu

Secliones ccrtas texfum editor partitus fit^ a quo prae-
cjaro fafie inilituto neicio, qui faclum iit, vt infecutt

editorcs rurfus defecerint.

1583-
Romat. fx tgpographia Dominici Bafae. 4. Ar-
nobii Difputationum aduerfus Gentes libri ieptem.
3M. Minucii FeJicis Oclauius. Romana editio pofie-

rior et emendatior.
Oifiicile efi, de Vrfini opera verba faccre et verbis

ipfius non vti. ItaLjue nimii videri malumus, cjuam

chartae parfimonia committere, vt fcitu dignum aii-

qfaid omittatur* Accipe ergo: „ Quadragefimus agi-

turannus, inquit, ex quo pius hic fcriptor e bibiio-
tHeca S. P* Vatieana in Jucem primum prodiit non eo
quo diu latuerat Jitu, ct fqualore deformis , fed ab
innu-

*) In praefatione ad le&orem ante notas et iterum in

notis ad lib. fextum. Quanta vero huius iila etiam
aetate inter do&os expeetatio fticrit, vel Meurfii ver-

bn cledarcnt, qni Criticum Arnobianum iecloribus

tradcm , bui! viquies Jorte , inquit, ante Cnnterum?
anrc ct ^tidein 10 lubente , immo vero iuhcnte'. ne m
mejjem me eius faltem inkctum iui/Je tnaligne dictites.
 Hifiorito Literariae Cap. IV. 163

himimeris paene fordibus, quibus fqualehat , doffiorum

virorum induftria pcrpitrgatus. Qui cum ingenio et
eruditione, quantum iiiis- temporibus potuerunt, infi-
nitas prope maeuias ex eo fcriptore fufiuiiiTent,*) to-
tum piane corpus fuo nitori reilituere nequiuerunt.
Itaque Romae edito iam libro, et in manus hominum
peruuigato, aggreifi funt, non Itaii tantum, qui tunc
permulti et iudicii et ingenii acumine fiorebant; ied
Traniaipini etiam homines Arnobium adhibita diii-

gentiore cura perpolire. quidem, vt

Atque ex Italis

rciiquis nominandis fuperfedeamus , vnus maxime,

idemque poft vuigatum exempiar primus, Ioannes
Baptiila Sighiceiius Bononienfis, qui poftea epifco-
pus Fauentinus a Pio IV. F. M. fadus eft , muita C^
ne, quae non vuigarem eruditionem, nec mediocrp
ingenium, defiderabant, in hoc fcriptore correxit,
reiliruit, ac prope defperata fanauit. Sed dum Cin*
nae Smyrnam imitatus, nunquam, vt aiunt, manum
de tabula, minus quam de peruulgandis
nihiique
emendationibus cogitaret, fuum intcrim Germani cdi'
derunt Arnobium. In quo fi pro omnibus fuis 111
Romanos faiibus et conuiciis, eadem ipfi fide ia tran-
fcribendo exemplari, eadernque in emendando reii-
gione, qua Romani vd funt, veHati eiTcnt, maiorem
fine dubio gratiam a iludiofisomnibus iniiiTent. Nunc
autem, dum quodiibet, quod Ipd corruptum opinan*
tur, pro libitu fuo et arbitrio addendo, toliendo, mu«
tando, vt aiiquem fenfum eliciant, cprrigere fibi fas
eiTeputant, tam multa inArnobio immutarunt, vt in-
finitis locis ne veflioium quidem antiquae ieerionis fit

relictum. — Hoc incommodum Pcfrus Chiaconu^

Hifpanus, homo magni ingenii dochinaeque iudicio
L 2 excul-

*) Nempe cx fide Sabaei haec fcribit: Codiccm ipfum

ncutiquam infyexit. Taedet tam inepti moris rhe-
torici, quein onanes huius aeui auelores ItaliafFectant,
 "

164 Bibliothecae Patrum Latinorum

exeultae, cum animaduertifTet iri Arnobib, coepif-

fetque auclore fummo viro Antonio Carafa Cardinale,
facrorum veterum fcriptorum omni ratione perpo-
liendorum percupido, accuraiius vndique edita A.
•
exemplaria cOnferre eaque docle pariter et ingeniofe
corrigere, inflitutum opus eo deduxerat, vt multis et
quidem praeclaris Correclionibus induflria fua iliuftra-
tum breui editurus fuifTet Arnobium. Sed abfoluta
fere.iam, nondum autem perpolita libri emendatio-
ne, importuna morte ereptus, eidem, a quo totus
pendebat, clarilfimo viro, correcliones huiu.smodr,
11 ei videretur, publicandas tefiamento reliquir.

Hic itaque perpoliendi atque peruulgandi prouinciam

Vrfino Credidit, quieorum, quos modo ex eo norni-
nauimm, aliorumque doclorumiiominum emeudatio-
nibus, quae in Arnobium variis locis dilperfae circum-
ferebantur, in vnum colleclis, diligenterqueexamina-
tis, eas tantum ex his in textum recepifle, fe affir-

mat, quae et multorum iudicio probatae et fine vlld

controuerfia verae vifae efTent. Quae autem non ita

certae vidcbantur, vt tuto admitti pofTent, eas fuis di-

flinclas riurneris, in oris paginarum notandas curauit,
notis fimul, fi quae erant ad coniecturas confirmandas
adfcriptae, additis. His omnibus de fuo etiam non-
nulla, obiter inter legendum animaduerfa adiecir.
Denique ex Vrfino difcimus, eodem paene tempore*
quo in Germania ocTauus Arnobii liber fuo auclori re-
flitutus erat, eandcm fraudem fenfifTe Sirletum Car-

din.j eiusque adeo perfuafione faclum efi, vt pri-

mum in Italia hac editione Minucii Qdtauius ede*
retur.

1586.
Antverpiae. [ex off. Chrift. Plant. ?] g. Arno-
bii — libri feptem cum GodefcaUi Stewechij Ele-
 Hiftorica Literariae Cap. IV. 165

clis. — Hanc primam Stcwechii editionem ipfe

non vidi , neque memoratam in Catalogo alicjuo in-
veni, fed fponfore Fabricio *) cito, cui praefationcs
Stewcchii, editioni a, 1604. infertae, cjuodammodo
fidem facere videntur. Nam d'iplex ibi comparet
epiflola nuncupatoria , et ad leciorcm admonitio.
Ac illis quidcm, quae Eleclis praemifTae lunt, annuj
fjbfcriptuseft 86.; epiflola autemdcdicatoria, textui
1
f

praefixa, data eft 1587., praefatio ad ledorem anni

notacaret, fed „parum abfuiiTe, quin Eie-
dicit ibi ,

cta ex ingcniolo fuo tantummodo nata, iuuando Ar-

nobio, anU biennium feorfum publicaffet, vcrum
Francifcum Modium diiTuafiiTe, eiusque adeo opers
efTeclum eife, vt textum quoque corrigere et reflitue-

re fibi licuerit." Quae quorfum referenda fint, non

fatis capip. Contra plerique, quibus de cditionibus
Arnooii fermo fuit, intcr quos diligenti/Timus Nur«
rius,**) de ca prorfus fiient, et repugnare videtur,
quae editioni Antverpienfi a. 1604. praefixa eft ap-
probatio, qua non denuo typis tradi, fed iam de-
nium mandariArnobius dicitur. ** ) QuQcirca quam-
'
: J

quam definire nihil iam aufim, fateor tamen, me Ia

eam fententiam magis procliuem, vt ante annum
1604, Stewechii Arnobium non impreifum efie di-

L 3 cam.

*) In Dele&ii argg. et Syllabo SS. pro veritate Rel.

Chrift. p.326. hinc vero Lipmius Bibl.Theol. 1. 734.
et M. BibL Ecckf Colon. p. 623. laudaut.

**) Appar. ad Bibl. PP. 1. infra 1.

***) Qi10 niagis viros doclos cxcitem, vt de prima, q.uac

dicitur Stewecbii, curiofius difpiciant, addita hic efto:
Haec Arnobii reftitutio , auclore Godefc. Steivrchio^ mul»
tum vtilitatis ftudiofo kclori adferre poteft. Dignam
igitur, quac typls mandetur , iudico. Antverpiae,
24 Ianuari j , 1 604. Egbertvs Spithol*
dvs Canonicus et Pkbanus Anttxrpienfis.
i66 Bibtiothecae Patrum Lafinorum

cam. Cui etiam Auberti Miraei aucloritas accedit,

qui pro explorato fcribit,*) Arnobii libroj VII. cum
notis Theodori Canteri Plantinum ct curn notis Go-
defc. Stewechii Troguaefium 1604. Antwerpiae ex-
cudifTe.

Geneuae editionem Heraldi Jaudat Magna BibU

Kcclefiajlica Colonienfts , fed fidem haud piaefiare
aufim.

1598-
Lugd. Bat. ex off. lo. Batdmni. Io. Meurfii
Criticus Arnobianus tributus in Jibros feptem. item
Hypocriticus Minutianus et Excerpta MS. Regii l'a-
rifiemis. In quis Arnobius aduerfus Gentes et Minu-
cius ioc. amplius locis, alii Scriptores varie cafii-
gantur.
Quamquam negari fine inuidia nequit, praeclarum
ingenii acunien, et quod ex omnirnoda doclrinae co-
pia effloruit et quafi redundauit, hoc fchediafmatc
Mcurfium ofiendiffe, ad Arnobium tamen et Minu-
cium non magis illud quam ad omnem antiquitatem
ct fcriptores valde multos pertinere recle cenfebitur,
Quotiescunque enim illosattigit, mirifice cailidum de-
tegendis et perfanandis vuhieribus fe praebuit, multa
acute vidit, ad quae fuperiores editores omnino cac
cutie-

*) In notis ad Hicronymum dc Ecclef. SS. t&. Fabric.

a. 17 f 8. p- 165* nec a hter codem loco ipfe Fabiicins,
Siniliter Francifc. Sivurtius in Atbtnis Bdgicis ( Ant-
werp. \62%. f. p. 294.), vbi dum fcripta Stcwcchii
recenfet, fimplieitcr pofnit : Eiccla in Aniobium, typis
Trognaefii. Adde qnod Cofp. Scioppius in Artc critiea,
vbi Stcwechii Scripta laiirlat, Arnobitim ct Elcaa in
eum prorfus ipnoret. Hx qnibtis oinnibus non fine
aliqua fiducia dixcrim ,
praerationcs illas annis 1 5^6.
ct 1587« infignitas Fabricio fraudcm fcciiVe.
 :

:
Hijloruo Literariae Cap. IV. 167

cutiebant, mulfa menda leuiilima medela fuflulit;

fcd multo Jargius haec quibuscunque aliis fcriptoribus

quani Arnobio et Minucio ab eo funt praeflita. Ac
initio, inquit, nihil annotare erat decretum foli Au-
fiforis valetadini curandae intento, non potai tamen
mihi tunpcrare, quin aliquoties , loci potifjhuum aU
terius emendandi occafwne inuitatm , excurrfrem ; m
quibus Qmnibus vt nihil aiieni £ki vcndicarct nec
aliornm emendationibus adducendis vel erratis reiei-

lcndis tcmpus tererct, fod fua fimplicitcr proponeret;

caute ac gfauiter fluduit. Porro, quidquid in Arno-
bio praeflitit, id omne ab ingenio neque a iibris ve-

teribu* prolcdum vd non sffirmanti puto tribuif-

efle

fes, fid miraberis fortaile, tam raram in iis regioni-

bus fuifle cditionem primam, vt fe optare Meurfius
dicat, vt plures Canterus Romani codicis varjantes
repraefentalfet, quod plura iuuefligandi oecafionem
praebiturum fuiflet. Quod fuperefi, a .a \T runt operi
huic appendicis ioco exrapta exerupluvu Megii MS.
ex libro Jojephi Scalifjeri, quem olini Lntetiae cum
Re^io exempiari MS. contulcrat. Singnlis iudicium
luum, lubinde etiam animaduerfiones prolixiores ap-
potuit. Vniuerfe vidi , inquit, hac cothitione plurict
loca vtiliter augeri , meas conirffurar aliqnot pro-
bari, non paucas item nouas inueniendi atifam Hari:
qnamuis re verafaepenumero pro thefauro qurm fpe- ,

raram, carbones offencUrim , et merum Jlerqhilwinm

c qno iamen, nifi me cgrrgie iudicium jaiiit aliquas, ,

vt itadicam, gemmulas tlicui. Caeterum hsec ex-

cerpta infcripta funt Petro Scriuerio amico, vt ipfe de-
cifirat, diiecrifllmo, de cuius Anticritico, qune Haclria*
nus Bailletus'*) memoriae prodidit, fabuiis accenfere
nemo dubitet.

L 4 Saec.

*} I)e anuCcriptoribus T. II. p. 299,

\6% Bibliothecae Patrum Latinorut*

S AEC. XVII.
1603,
Hanouiae. g. Arnobius —
cum notis Geverhat\
di Elmt.nhorflii ad illuflrem virum Iofephum Scaii-
gerum, erudiforum fuae aetatis facile principem.
Ita Fabricim (in Deiedlu p. 226.) et ex co M.
Bibl. Ecclef. proferunt primam Elmenhorflii. Nur~
rittf eam manibus verfauit,

Parif 8. Arnobius — cum obferuationibus Def

Heraldi* Citat Fabricius 1. J. anrecle, dubito.

J604.
Antverpiae. apud loach. Trognaefium. £• Arno«.
bius — cum Godefcaici Stewechii EUclif. Confer
<juae fupra ad 1586. dicta funt.
a. Iteratam Stewe-
chius operam Arnobio fuo impendit, Eleclis primum
confcribendis, n\ cjuo negotio folo ingenio fe confi-
fum eflfc fatetur; deinde cum codicis MS. variantes
Jecliones a Francifco Modio ipfi efient fiippeditatae,
quibus denuo Jahorem iam abfolutum aggreffus, non
K>lum Ekdta meJiora fecit, jfed ipfum cjuoque Arno-.
bii texfum inrlnitis iocis fe interpoiafle, correxifle, et
faepenumero lacunis magni momenti fuppletis, au- §

xifle afrlrmar. De Codice hoc fententiam noflram

fuo loco proferemus. Quod EleSfa attjnet, (nam do
his audiannis oportet, antecjuam de ipfa textus recen-
lione ciicendi iocus erit,) ideo hoc nomiue appellare
vifum efle iuquit, qnod e plurimif, quae deprauata^
quae obfcnra hic reperiret, elegcr.itfbi ex ingenio et
fnembrantii codicibuf vel emendanda vel illn/lranda;
id quod plerumque et tantum non vbique ex anticjui

Romanorum fermonis vfu acproprictate, ncc non 1 -iti-

bus
 Hifiorico Literariae Cap. lV^ 169

bus apud prifcos folemnibus haud finifire profeclo

ipfi ceflit. Ac queniadmodum plurimum in Varro-
ne ad Arnobium illufirandum cft praefidii, ita haec
Stcwechii EJecla egregium, meo iudicio, Varroni
atque omni fermonis prifci dodtrinae adiumentum af.
ferunr. Quam in rem non parum etiam fyJJabus
contentorum praemifTus conducit. Sed neque ex
his, neque ex ipfa, quam manibus teneo, editione fatis

mihi licjuere fateor, quo paclo textum ad fuas alio-

rumue coniecluras refinxerit. Is certe, quem ed,
Trognaefiana (1604.) fifiit, ab Vrfiniano haud ma-
gnopere differt; eo facpius autem Stewechii Jeclio-
«es in margine laudat, ita nonnunquam, vt ncfcias,
an diuerfi aliqua a Stewchii recenfione pec hos ty-
pographos data fit. Quod fi praecipitantius paulo a
nobis diuinatum fuerit vereque editio Antwerpiana,
a. 1604. ad ipfius Stewechii defcriptionem exprefla
fit; JaudabisfortafTe Jiominis verecundiam, qui mar-
gines Jibri emendationibus et conieduris opplere ma-
luerit, quam veJ certifiimam in feriem recipere. Nuni
vero is ipfum rextum intcrpoJauifie, correxifle et m-
tegriorem dedifie dici poffit, videant alii. Quam-
quamenim in eadem , vnde praecedentia adduximus,
praefatione de fua m textu adornando opera prae fe
ferat, fe fummo candore, fuis vbique Jocis, atqm
adeo, ipji quoque margini nomina eorum adfcripfifTe,
qui ante ipfum manus auxiJiatrices Arnobio porre*
xifient, idemque fe faclurum fuifle h\ iis, quae Vrfi-
niana profert, nifi hic omnia, fua, aliena mifcuif-
fet^ hac tamen circa lecflionis varietatem fedulitate
non ipfius textus fofpitator fibi videri poterat,

1605.
Parijiif. apud Marcum Orry via Xacobaea ad in-
figne Leonis falientis. 8- — Arnobii — libri feptein.

L 5 M.Mi-
J70 Bibliothecae Patrum Laiinorum

M. Minueii Felicis Oclauius. Edirio noua, ad edi-

tionem Romauam exprefTa, quibu-dam tamen in lo-
cis e MS. Reg, aucla et emendata. Dfsiderii
Hiraldi ad Arnobii libros VII. animaduerfiones
et caftigatoncs.
Romanam inteilige nouiffimam, quae, qnanto
plures vctcres lecriones nfi uit, tanto praefiantior
ipfi vifa efi ac faepius Jaudata. Quo faclum eih vt
nonnuilis etiam in locis, vbi illa Gclenium fecuta.

efiet, cam defererct ct vcl Canteri fcntentiam ample-

clcretur vcl dc fuo quaedam infcrret. De finguiis in
animnduerfionibus, fed paucifiimis verbis, iudiciumtu-
Jit, reliquae vel fenfu declarando vei rebus omnige-
nis iilufirandis feruiunt. In quibus vt varia funt ex
omni depromta neqaaquam vero
antiquitatis doclrina

quod deceret, quodue alienum eiTet vel tritum, obli-

hjs efi. Egregio quoque iufiituto faCtum efi, vt tex*
tus Arnobii feorfim cum indice rerum peculian , de-
inde animaduerfiones Heraidi et ipfae cum indicibus
et auclorum, qui varit illufirantur vel emendantur, et
rerum cxhibcrentur. * Denique notari meri -tur «
j
t hoc,
quod animi caufa opera hacc infiiruta fit et intra duo-
rum menfium fpatium ad finem perducti; i(em quod
Epifioia dedicatoria, quae omnino praefation is iocum
fufiinct, data fit Lutetiae Parif. Kai Mart. ciOidcv.
vt adeo vix probabiie vidcatur, ante hunc annum He-
raldi opcram efle euulgatam.

1610.
Uamburgi. f. Arnobii — 1. VII. Gebhart. EU
menhorflius Coilatis diucrfis codicibus recenfuit et

Obferuationibus (fic) illufirauit. —

Klmenhorfiius Leclori: „Vt infiituti nofiri ratio

tibi conflarc pofllt, fcito mc in hac noua Arnobii

cditionc rccenfenda praecipue vfum codice vetufio
Francifci
 Hijlorico Liferariae Cap. IV. i-ji

Francifci Sabaei Brixiani Romae a. 1542. impreflb,

Vbi is corruptus aut mendofus, ad excerpta MSS. et
dodtorum Virorum emendationes confugi, optimas-
que ex iliis defumpfi, et tc xtui Arnobiano, quamquam
raro , inferui; ratione ncmpe ipfa iubente. Adieci
quoque variarum ieclionum Coiiectanea, in quibus
eos , quorum emendationes probo et fequor , nomi*
110. In obferuationibus meis id potiiTimum egi , vt
fenfum auCroris, quem edendum fufcepi, edifTererem,
. breuiterque et aperte, vbi is obfcurus, dilucidarem,
Ccrte eruditiifimum fcriptorem innumeris foediflimo-
rum mcndorum naeuis iiberaui, et infinitis eius iocis
malearfeclis, faiubriter, vtconfido, medicinam ad-
hibui. Ncc tamen diflimulo, piurima etiam nunc
rcfidere falfa ct corrupta, quae nulio modo inteiiigi,

aut absque ope melioris codicis fanari queant. Ea

ego de induftria intacla praeterii et feiicioribus inge-
niis corrigenda reiiqui. Re].'* Nofli iam Codiccs,
quorum fpeciofa oftentatione titulus fuperbit. Si de
Eimenhorftio interroges, non ingenium, certe
fi

maturitas et fludium iiii defu \t Textus ad verbum

paene ad Romanam aiteram defcriptus efi-. Hinc
etiam coniecluras et emendationes, quas fine auclo-
rum nominibus in margine pofuerat Vrfinus, omnes
Fuiuii nomtne laudatas defumfit, et intermixtis aiiis
ad calcem obferuationum fubiecit, fuo iudicio raro
interpofito. Neque vero animaduerfiones ita com-
paratae funt, vt viris dodris, quales eius aetas ferebat,
admodum placcre potcrant. Nam praeter ioca cu-
mulate ex omnibus veterum fcriptis ad verba vei res
fingulas conge/la fmfira aliquid expecles. Caeterum
fatis apte haec editio exfcripta eft typis nitidis ac iucu-
lentis, et quamquam capitum defcriptio defit, nume-
rus tamen iineis denis vuiu.scunque paginae in margine
interiori commode adfcriptus efi. Indices etiam ac-
cefferunt
 i

\f* Bibliothecai Patrum Latinorum

autorum, rerum ac verborum e*

ceflerunt textui tres,
iocutionum, animaduerfionibus item duo, autorum
(quorum Joca adducla funt) et rerum vocumque.
Huius editionis exemplari , quod ]>ibl. Regio-Acad*
feruat, a Heumanno, quem pofleflbrem olim habuit>
notulac quaedam, item emendationes appi&ae funt.

1612. 8. lulii Caefaris Bulengeri Iuv

Tolofae.
liodunenfis Eclogarum adArnobium liber Primus. —
Ineptum Opus.
1634.
Duaci. g. Stewechii Elecla cum Paratrtlis feu
Summariis Leandri de S. Martinu r

1651.
Lugduni Batauorum. ex ojfcina lc. Maire. '4I

Arnobii — libri VII. Cum Recenfone Viri Celeber-

rimi et integris omnium commerdariis. Editio «0-
viffima atqite omniuni accuratijjima. „ Quod ad hanc
Arnobii nofiri editionem, quam. accuratiflimam hic
cxbibemus, attinct, typographus iuquit, exemplar
ante aliquot annos nacli fuimus manu viri celeberri-

mi cmendatum, cuius eruditio et fama in hLs artibus,

quae ab hutnanitate nomen liabent, veluti Principatum
tenet. Curam poflmodum itidem Viro erudito
commifimus, vt quicquid ad gloriam huius editio-
nis coJligi poflet, in medium produceret. Itaque
omnes et quidem integros commentatores, nulla parte
truncata, in vnum corpus redegimus, vt editionis ratio
ex iis pcti pofllt — ita vt nihil ei defit, quod vel
votis cxoptari pofTir.
u — Recenfionis huius auclo-
rem Salmafium, cuius etiam commen-
fuiiTe putant

tarius inorfe interceptus fit. Ac quantum quidem

comparando didicimus, nam mutationum iudicium
prorfui
 Hifiorico Liternricit Cap. IV. 173

prorfus nullum apparet, credo, nd decor typographi-

cus fnterciperetur, hoc viro certe non iudigua eft.

Igitur a fuperioribus toto coelo quidem differt, pluri-

mas tamen ex iis ieclionibus iufcepit, quas Vrfinus
ad marginem fuae editionis propofuiife indicauimus
adeoque fortafle Chiaconii ingenio praecipue Sal-
mafius litauit. De reliquis huius editionis dotibus
non efl, quod pluribus ie&ores doceamus. Inuenias
Canteri , Stewechii, Elmenhorflii et Heraldi com-
mentaria ad verbum defcripta. Commodis Doclo-
rum hoc faltem confulere potuiflfent, fi indicem vni-
verfalem fubieciflent. Quod reliquum efl, procurafle
hanc editionem ex parte (nempc vt fingulorum anim-
aducrfiones rite defcribcrentur) diclus efl Antonius
Tkyjius, I. C. cuius etiam in Arnobiuni epigramma
pagina pofl dedicationem proxima oflendit. Typa-
thetarum erroribus iisque admodum foedis hanc edi-
tionem nitidiifimam fcatere, Nurrius imprimis con*
queflus efl»

1666.
Parijiis, apud loann. Dupuis. f. cum Cypriani
operibus ex editione Rigaltii per Priorium. Ex
Ephemeridibus Parifienfibus huius anni*) intellexi-
mus, variorum notis excerptis, Pribrii more inflru-
tlos efle, quotquot praeter Cyprianum Rigaltianuni
Lic auctores euuigati funt. Textus ex Lugduno Ba*
taua vna cum omnibus, audis itidem, vitiis efl re*.

petitus.

1677.
Lugduni, apud AniJJonios. f. in Bibl. PP. T.IIL
* p. 430-514. Recufa Priorii. Notae maximam
partem

*) 7oumal des Scavans, Ftvrier, p. 41. „Ie tout avetf

de« remarques de differcng Ausheurs. **
174 Bibliothecae Patrum Latinorum

partem EJmenhorftii funt, r.iro Heraldi, Stewechiietc.

quibus fj^as Priorius interfperiit.

Saec. XVIIL
1715.
Pari/iif, apud /o, Bapt. Delefpine, £. in Nicolai

k Nourry Adparatu ad Bibiioth. Max. PP. —

;
Lug-
duni editam T. II. p. 257 -
f 70. DiJJlrtatio in Ar-
nobitim, in qua pofi analyfes fingulorum librorum, de
aucftare, operis actate, coniuio, argumento et tracta-

tione, fiylo, eruditione et reliquis dotibus, de opere

diflribuendo, librorum integritate, ac textus corru-
ptione — deerroribus quibusdam Arnobii, de variis
horum librorum CodJ. MSS. editionibus et in eos
notis et obferuationibus, fufe pro more luo, fed
praeclare diilerit, a pag. 257 - 296. denique a
p. 296-570. nouas m Arnobium obferuationes pro-
fert, in quibus vel argumenta fingula, quibus ilie cum
in afierenda veritate, tum refutandis aduerfariorum
erroribus vtitur, examinantur, vei potiora antiquitatis
monumenta iiiuilrantur.

1768.
Venetiis , ex typogr, Io. Bapt. Aibritii. f. m
Gallandi Bibi. Vet. PP. T. IV. a p. 133-224.
etc,

Siflitur textus editionis Lugduno ]>atauac emacuiatus

et adhibitis iis, quae Nurrius attuierat, perpolitus.
Simul conflitutum erat, notas addere feiecliores, quae-
que imprimis ad emendandum textum fpcctarent,
fed hic induflriam aeque ac nidicium defideramus.
Cui bono, quaefo, Priorii notae, quas omnibus pa-
ginis inculcatas videbis. Singularis autem qua prae-
cedentes editiones Arnobii haec antcceliit, eaque ne-
fcio au fumma virtus efl textus, quem praetcr Cante-
rum
 Hifiorko Literariae Cap. IV. 175

rum vnam omnes continua ferie cxhibehant, in

aJ
capita J(Tci/ptio, quorum aualyfis in caice fubietfU
compenJium quafi totius fcriptoris praebet.

1783.
IFirccburgi, in off. libr. StafaHana. g. Arno*
bii Airi aduerfus gente* libri VII. et Iulii Firmicl Ma*
terui V. C. de Errore prof. Kel. etc»

lile.m fub iitulo:

Op^ra SS. Patrum Latinorum Volumen V.
Quajis hic Arnobius ilt, ipfius editoris Ci. Ober*
thiirii verbis accipe i „Textum habes Canteri, fed ad
editionem Leidenfem anni MDCLL ita quidem cor\»

reclum et emendatum, vt veterem lectiouem a Ge-

lenio et Cantero temere olim expundram poiliimiiiio
a me reOitutam videas, iis faitem iocis, vbi meo
partim fenfu ,
partim Stewechii ac Heraidi iudicio id
fine fcrupuio facere me pofle, immo debere certus
eram: monui tamen h\ fubieclo ipfi Cextui variaruni
Uffiiomun inclue, vbi id fecerim , quaeque fint ex-

punclae vel coirecrae a me fententiae, vt fic adhuc

liberum relinquerem ieclori, veiitne meo flare, vel
alio fuo in eiigeuda leclione iudicio."

nusnuam me oommemoraias
Verfiones Arnobii
inuenire memlni praeter Bdgicam interprete IocicIlU
fiio Oudaen Hariing. 1677. g, apud Fabricium BibL

Lat. iib. IV. c. 3. p. 291. ed. Venet.

Codex tantummodo vnicus haclenus repertus eft,

ex quo primum fluxit, et iterum iterumque Arnobius
emendatus cft, qui iara in liibitotheca Regia Pari-
fienfi
 176 Bibliothecae Patrum Latinorum

fienfi cxtat. Optandum vero elTet, vt Dodhis iliquis,

cui aditus ad Cod. hunc Regium patet, eum aecura-
te defcriberet, quo faecuio fcriptus effe videatur, ra-
tionibus iufiis probaret, imprimis vero num focdis
adeo charadcribus aut icripturae compendiis exaratus
fir, vt toties a viris infiguiter eruditis, cjuos fuo loco
nomiuamus, ncc vnquam fine noua variarum Leclio-
num mefii exerceri potuerit. Nam licet Gelenii iu-
dicium de editoribus primae Romanae nequaquam
contemnamus, nec hi tamen fucum nobis facere vo-
luiffe putandi funt; immo verum fit, quod vniuer-
fim de hoc libro MS. tefrati funt: ,t
Scatfbat A. antea
tot mendis , quot literae injunt. Innumera JuftuH-
mur , quaedam de induftria praeteriimur, qttae vel
nullo modo intelligerentur vel omnino defiderarentur:
arrogantir enim ingenii ejfet^ ea reftituere velle, quae
onmino ignoresS*

t)e Flacii Illyvici poftea Petvaei Codice, quem

in Stewechii vfum Francifcus Modius contulit, ne-
fcio vtrum fcriptum aiicubi iegerim, an ip^Q primus
animaducrterim, eum nihil aiiud quam apographum
Regii fuifTe. Certe piane iam perfuafum iilud habeo,
poftquam curiofiiis Cod. huius lecliones , quas difcrtc
iu margine ed. fuae Stewechius exhibuit, cum excer-
ptis a Scaligero Cod. Parifini Jeclionibus ad calcem

Meurfii Critici Arriobiani contulimus; qUo miram

quandam inter vtrumque conuenientiam deprehendi-
mus ; quamquam non eadem prorfus, fed pro diuerfo
arbitrio diuerfa loca Modium etMeurfium, et iilum
quidem multo parcius elegifle et excerpfifTe fimul
apparuit.

3. Lactan'
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 177

2.

L AC TANTIV S.

Flenius: Lucius Corlius feu Caecilius Firmianus f- *• Vkt,

Latlantius. Annus, quo natus fit, ignoratur, nec pa-
tria certa eft. Equidem fateor, me, qui totus antea>
in eorum concetTeram fententiam, cjui Afrum putant,
hac vna iere de caufa, quod ibi Arnobio operam de-
derit, iam iubenter aJteram ampJecti qua Firmo /. ,

Firmio oppido Piceni ad oram maris Adriatici oriun*

dus crcditur. Arnobii, dum Siccae rhetoricam doce
ret, diicipulum fuiile Hieronymus tradit. Ex Africa
igitur eJocjuentiae eius, c]ua Jonge poft fe praecepto-
rem reliquit, fama percrebefcere debuit et ad Diocle-
tianum perferri, c]uippe qui eum circa a. 301. Ni-
comediam Bithyniae, in qua vrbe exornanda totus illc

erat, aci rhetoricam iatinam docendam arceffiuit.

Sed ob auditorum penuriam in Graeca ciuitate iciiice*
ad fcribendum fe contuJit. Videtur autem Nicome-
diae demum Chriftiani nomen induiiTe; certe per
ArnobiumChrifhano dogmate imbui non potuit, qui,
vt fupra probabiJiter demonflratum efl, iouge ferius in
Chrifliaiiorum caflra tranfiit. Nicomediae vero inter
ipfas rerum Chrimanarum per Diocietianum pertur-
bationes inflitutionum Jibros exarare coepit, quam-
quam longe tempore demum in iucem
po(t vi- editi

deantur. Proueclior iam aetate Nicomedia in Galiias

accitus , vt Crifpum fUiuni ad eJoquentiam Jatinam
intormaret, quod vitae reliquum fuit, ibi transegit
crediturque eodem paene tempore, quo Crilpus Caefar,
a. 325. diem, Treuiris, vbi auJa regfa cTttfj obiiffe,
feuerioris vitae exempio in re JautiiTima eticun com-
mendatus. Sed quae de fumma eiuwerum neceiTa-
riarum indigentia ex Hicronymo tratii folent, prae-
poilere ad viram, quam cum Crifpo agebat, reuocata
et ipeciofe nimis fraducta funt.
Tomus /. M Eorum*
 178 Bibliothecae Patrum Latinorum

c.a. Scrfc Eorum, quae fuperfunt, primum fere ccnferi

P«- folet
i) ZJtf opificio Dei, quem anno tribuunt 303.
cum perfccutio Dioclctiaui in Bithynia iam coe-
piffct. Alii a. 3 10. adfcribere potiori fibi iure
videntur, quoniam in libris inftitutionum (1. 21.
c. 10. n. 15.), quos annis a 316. fequentibus
vindicant, de prouidentia inquit, propriwn nu-
per librum ad Demctrianum auditorem meum
fcripfi. Neque cquidem errare eos dicam , qui
l
rudimentum quafi quoddam doCtrinae recens
pcrceptae iii eo deprehcndere fibi videntur.

2) Secundo loco ponnnt librum de mortibus per~

ftcutorum, qucm a Baiir/io e tenebris erutum et
1 Laclantio reftitutum, Nourrius auclori fuo ite-

rum eripere et Lucio nefcio cui Coeciiio dcferre

fruftra anoifus eO. Videtur fcriptus eife a. 314.
decem fere annos poflqufcoa Diocletianus et Ma-
ximus imperio fe abdicauerant. (a. 305.) Do-
natus autem confeifor, ad quem ifie liber dirigi-
tur, a. 311. pridie Cal. Maj. Nicomediae e
carcere, in quo fex annos delituerat, erat ii-
beratus.

5) Injlitutionum Diuinarum iibros VII,. in qui-

bus componendis ICtorum exemplum iecutus
e(l, non multo poftquam nomen dederar,
fide
aufpicatus eife videtur. Eosdem tamen in Gal-
lia demum perfeclos Conflantino Imp. dedica-
(
vit circa a. 320. aut 321. Nifi cum Baiuzio
(Mifc. T. 2. p. 348O placeat duas opcris cdi-
tiones, in Bithynia alteram, alteram in Galliis,
effe fadas. Certe multis in Codd. defunt quae
1. II. IV. V. ab initio et VII. ante epiioguin
cp. XXVI. §. n. fin. ad Confiantinum M. di-
riguntur, de quibus, quin a Ladantio fcripta
fint,
 HijtoritQ Literariae Cap. IV. 179
- ilnt, dubitari vix poteft. Nec tamen continuo
affirmauerim, horum codd. exempla ex tantae
vetufiatis apographis manafTe, cum, cjuanta lu
centia librarii in PP. defcribendis grallati finr,
vnicuique conftet.
4) Epitome Inftitutionum ad Pentadium. Hic
liber olim a Capite demum 16. libri V. legeba*
turiam Hieronymo acephaJos diclus. Tan-
dem vero a. 1712. 55. prioribus capitibus au-
clus et integer prodiit fofpitatore Pfaffio ex Cod;
Bibl. Turinenfis peruetufto.
5) Vltimum eorum (]iiae fuperfunt operum , foi>
taffie omnium etiam , eft de ira Dei, poft infti*
epitomen earum elaboratum ad Do-
tutiones et
natum aliquem diuerfum a confeflbre perfcri*
ptum.
Tribui folent Ladrantiot Carmina de Phoenue,
dc RrfurreFfione Domini , de Paffione Dvmini , de
txtremo iudicio. Quibus nuper ab Heurnanno addi-
tus eft Sympojii nomineaenigmatum hexajnctris com-
pofitorum farrago, quae Symphofii poetae nomine
eo vfque profiabant. Commentaria Laclantii Gram*
matici feu Luclatii Placidi potius in Statii Thebaid. et
Ouidii Metam. vel memorare piget.

Inter deperdita numerantur: Epiftolae LatHantii^

de quibus Hieronymus*) loquitur, quarum duos li-

bros iu Bibliotheca Egmondani coenobii in Belgio ex-

titiffe et ignorantia negligentia fua demum aetate per-
iiiTe Hadrianus Iunius in Hiftoria Batauiae**) fcri*

ptum reliquit.

Liber de fpe&aculif , qui in Memoriis Treuoltt-

nis a 1705. p. 1992. et in Novellis Reip. litt* eiusd.
M 2 anni

*) De Script. Ecclef. ep. 80. ed. Fabric. i6$*

**) Lugd. Bat. 1588. 4- p. 3X1«

 igo Bibliothecae Patrum Latinorum

anni T. 2. p. 117. e MS* aYitns dicitur Venetiis.

Sed fabulam efie o/lendit Runemannus in Mifcellan.
Lipf. T. 3. p. 136.
Hodoeporicon hcxametris verfibus, eodem Hie-
ronymo tefie.

§. j. Edi- . Infigniter in eo foituna Lactantio prae q\us SS.

tioncs.
ecclefiaflicis gratiflcata eft , quod primis fiatim edito-
fibus tam integrum typis tradere licuit, vt perpauca
tantummodo deinceps reperta fint, quibus librorum
numcrus augcri poffet, opufcula; vnde recle fane
colligas, frequenter et a multis olim ledum e(\e et

defcriptum Lactantium. Sed hoc ingcns etiam Codd.

MSS. qui in omnibus fere antiquioribus bibliothecis
deprehenduntur, ofiendit, ex quibus, quanta bonarum
ledionum feges ci fuccreuerit, vix dici potefi. Videa-
mus ergo, per quos et quales Viros, quibus fubfidiis ct
quo fuccefiu in eo Jaboratum fuerit.
Princeps ed. fach ehr Sublaci a. 1465. per typo-
graphos Germanos Sweynheym et Pannartz. De
Codice, vnde expreiTerunt, non confiat. Repctita eft
per eosdem Romae. Tertiae vero apud eosdem fa-
clae praefuit Io. Andr. Aleriensis, cuius
emendationem omncs deiuceps Iioc iaeculo plerum-
ijue Venetiis, vnae^etiam Rofiochii faclae cdd. fecu-
tae iunt, praeter Romanam Vdalrici Han. 1474.
quam Cneus Sabinus recenfuit ad Edd. omnes fere
praecedentes Rom. et Venetas. Sed feclatores non
inuenit.
Saec. XVI. initium multorum fimul virorum do-
clorum in Italia circa Laclantium fiudia vidit. Prod-
iit enim a. 1 502. Veneta X. per Io. Petr. Valeria.
num et apud eundem typographum, qui etiam fupe-
riori faeculo iam aliquoties Ladrantium exfcripfit Io.

de Tridino cognom. Tacuini a. 1 509. Ven. XI. per

Ianuni
 Hiflorico Literariae Cap. IV. 18*

Ianum Parrhafium. Deliinc i 5 1 3. apud Iuntas fecu-

ta eft recognitio Tueciana. Aldinae tandem fuccef»
ferunt, prima per lo. Bapt. Egnathm 1515. altera

paulo abhinc per Hon. Fafttlium 1535.

feritis His
nituntur, qui vel tunc fiatim aliis Jocis prodierunt, vt
Parifinae 1509. 151 3. lo. Valeriani recognitione,
a.

Bafilcenfis Cratandri imprimis Egnatiana; vel infe-

•
cutis annis exfcriptae funt. Sed principatum tenent
Parrhasivs etFASiTELivs. Tuccius enim,
quantumuis a fe praefiitum iaclitet, nil nifi ex priori-
bus edd. diuerfa collegille deprchenditur. Atque ho»
rum virorum continua in Laclantium induftria foli-
dum quafi quoddam textus Laclantiani fundamentum
iaclum q(\. Fasitelii recognitio imprim \s per
Gruphianas et Tornarfanas operas faepius , nec non
Parifiis per Hieron. de Marnrf repctita eft.

Poflremo huius faeculi dimidio iterum manus

emendatrices Betuleji, Thomafii, Tornaefii et Cuja-
cii expertus q(\; quorum primus in ed. Baf. 1563. f.

codicis cuiusdam vetufii, quem non indicat, et edi-

tiouum quarundam ope, fed magis ingenio , cui plu-
rimum eum indulfifle Bunemannus iudicat, nouas
multas lecliones inuenit; primus etiam Commentario
fed adolefcentibus, quales tunc informari folebant,
quod itcm in fingulis libellis velut
fcripto illufirauit;
in libro de Op. Dei Erafmus, fed breuiter 1 529. et
IVillichius 1542. fecerunt. Thomafus rarius ex
Cod. Rononicnfi Lactantium emendauit, fed itidem
notns fat bonas adiecit. Quam plurimas autcm et
optimas lecliones Tornaefus in Lugdunenfi 1587»
protuiit, quam ed. et ipfe aliquoties iterum prelo fub-

iecit, ct alii repetierunt.

Tandem medio fcre faeculo XVII. Isaevs
Caefenas, Cambettolae et Bufchi Comes ad' Laclan*
tium piiftino nitori plane vindicandum exortus efi

M 3 tanto
183 Bibliothecae Patrum Latinorum

tanto codicum MSS. et impreiTorum apparatu inftru-

cflus , quanto ante cum nemo, cuius Jaboris frudtus
a. 1646. in lucem produxit affiuis eius Sigism. Iiaeus,
Caeftnae fol, quam titulo tantum nonnihil mutato
aiiaque dedicatione praefixa recuderunt typogr. Ro-
mani Blaf Diuerfinus et Zenob. Mafottus. Sed prae-
ciaram Ifaei operam fecjuiores huius faeculi editores
deferuerunt et Thomafium maxime fecuti funt. Ita
Tliyjius, cuius etiam nofae nuliius fere momenti funt,
Gallaeur, qtij inepta prorfus notarumcolluuie Ladan-
tium inquinauit, Sparkitir, qui in textum Betuieji et
Ifaei icdiones recepit, rarius MSS. codd. , quorum
quinque praefto erant, in vium vocaujt et notulas per-
breues adlcripfir, etCel!arii:s dcnique, qui, quamquam
codicibn.s MSS, iion careref et ccld, quamplures con.
fuiuillct, ex quibus nonuulla pafiim defumiit, pro bafl
tamen Tljyfianam fubllrauir. ljaei adnotationes do.
tfas, fed maxime theologicas , integras iuae editioni
adiiciendas curauit Lengletius.
Verus Laclautii honos nofiro demum faec. reftitu-
ius efi, quo, pofl infignia IVahhii et Heumanni fpeei-
mina, Rvnemannvs cum fubfidiis priorum edi-
torum fimul copias numcro longe exfuperantibus et
per indufiriam eius multo accuratioribus tantum le-
c^ionis accuratae et iudicii et vfus critici ad Lacftau-
tium cxornandum contuiit, vt, fi modo aeque il-

iu/lrandi quam emendandi prouinciam fufiinuiiTet,

tiihii fuiilct, cjuod in ed. a. 1739. exhibita defide-
rares.

Vtrumque prae/lare tandem fibi vifus efl tum

nouo adpararu imprimis Codd, Parifienfium et Belgii
MSS, ct fubfidns tum felcclis ex diuerforum fuperio-
rum ouiuium, iudicio adbibito, adnotationibus et
fufs additis Lengletivs, Theol. Parifiuus pro-
fligando opere, quod a facculi fere diraidio inchoa-
verat
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 183

vcrat ct iti quo ad diem vfque fupremum elaboraue-

rat Io. B. Ic IIrvn Pauliui NoJani faeculo fuperiori
editione illaflrjs. Sed, quod diffiteri nequeas, bona
pars doclrinae non fatls digefia eit ct vt folet muJta
de triuio petita infunt, quae vix talis editionis emtor
defiderabit. Repraefentauit huius cditionis textum
CJ. Obcrtlnir. Biinemanniannm exprefTeruntHalenfes
et Bipontini. Romana nouiflima propter molem eft

admirabilis.

Saec. XV. 1465-1500.

1465.
Princcps hoc anno Lactantii editio prodiit e tm*
uafierio Sublacenji excudentibus Conrado Sweynhetm
et Arnoldo Pannarz. Infcripta e(t ab initio: La-
ffiantu Infiitutiones. In fine legitur : LacJantii Fir-
mtant de dtutnis inftttutiombiis aduerfus gentes librt

feptem. nec no ejufdeni ad Donatu de tra det Itber

vnus. vnacii Ubro de optficto hois ad Demetnanu fi»
munt. Sub atlo dn. MCCCCLXV. Ponttficatus
Pault pape. II. atio ejus fecudo. IndttJtoe'. XI II.
die vero anpenulttd tnenfis OtJobns. In venerabth
nionafteno Sublacenji. Deo grattas. — fol. Hanc
editionem a vetu/late ct aucloribus fuis, Germanis,
primis artis fuae in Italia fundatoribus celebratiffimam
nouiiTime et accuratiflime defcripfit lo. Bapt. Audif-
fredi in Catalogo Hifiorico Critico Romanaium Edi-
tionum Saec. XV. Romae 1783« 4- ex quo pauca
incorum, quibus liunc adire non licet, vfum repe-
tere placet. Volumen hoc efl folio ordinario. For-
ma latini charactcris Romana, iuxta alios media in-
ter Romanam et Gothicam c.haradteres graeci nitidif-

fimi, vti iam Maettarius cenfuerat. Sed idcm vir

laudatus vtriusque chara&eris fpecimen protulit in ta-
M 4 bula
i&4 fiibliuihteae Patruut Latinorum

bula ad calccm Libri adiecta fig. I. quemadmodum

antea fpeciminis loco fubfcriptionem aere excuden-
dam curaucrat. P. Franc, Xauer. Laire in fpecimi-
ne hift.Typogr. Rom. XV. faec. Romae 1778- 8»
p. 123. Plerumque tamen iacunas reperias, vbi
graeca typis fuiilent exaranda. Totum opus fumma
artispompa ad amufllm exaclum eiTe, iam Maettr.rius
dixerat, quocum plane AudilTredus confentit. Fo-
liorum numeri, fignaturae et cuflodes, vt-in editioni»
bus multo ctiam ferioribus defunt. Contiutt autein
haec editio 1) IX. folia, quae Rubricas, fiue argu-
mentaC.-pitulorum totius voluminisexhibent; 2) poft
Rubricas, interpofito folio albo, in nonnullis exem-
piis fequitur tabula Enatorum in I.aclanfii Inflitutio-

nibus ab Av.imio Raudtnfi animaduerforum ,

quae
tres paginas cum dimidia ferc* occnpant, et dc quibus
curiofius plura Vir iaud. a nemine ante animaducrfa,
difputauit. *) Piura h. ed. exemplaria AudifTiedus
manu verfauit. Aliorum pofTeiTores Kipontini indi-
cant. NouilTime extabat in Bibliotheca iam deuen-
dita Creuennae. Lecliones vero huius editionis dili-
genter

**) „Primam hanc, inquit, Summa Erratorum La&antii,

a Raudenfi annotatorum, cditionem, ab aliquo , ex
tam multis, qui hodie in ftudioforum manibus verfan-
ttir, Kibliographiae fcriptoribus, memoratam iam
fuifle, intelligere haclenus non potui. Nam eorum,
quos coniului, (mnltos enumcrat, quorum tamen nu-
mcrus valde augeri poflct ) pars maxima etli ionem
Lactantii anni 146^. veluri omnium primam, in qua
ehismodj crrata rccenfeantur, refiwunt." Attamen
ab Abbate Gbefquierio iatn pridcm anno 17^0. ( iti
Efyrit des Journaux. Juillet") fachim refcrt Dduvius
in Cataloguc des Livrcs de la Bibliotheque de Feu
M. le Dilc de la Valiere, Additions, T. I. p. iS- q«i
fmiul tVefur, hinc deuuim fe cognouifle, miod man-
cum illml bibliothecac Ducalis eiemplum Laclantii
fucrit.
 Hiforko Literariae Cap. lV. 185

genter ndhihuit Bunemannus.

praeftantiflimus edit.

Vtcbatur enim Collatione exempii Gymn. Zwicka»

vieufis accuratifTime ad verbum facla, et cum ifia
inde a libro V. Inft. efiet intercepta, ex varianti-
bus fic dicli MS. Cantabrigienfis, quod cx liac Sub-
lacenfi defcriptus fuit, redintcgrauit. Excerpta eft

etiam varia huius editionis leclio in ed. Pariikufi

liouiilima.

14^8.
Pomae. f. L. C. Laclantii Firmiani Diuinarum
Infiitutionum libri VII. Conraduf
etc. In calce: FJoc
opuf fuueynheym ord>ne nnro AmoLiufque Jimul
Pam artfuna ede colendi Gente theotomca: rome ex-
pediere fodahf ln domo Petri de Maxmw:
M. CCCC. LXFM. — Altera haec efi Laclan-
fii editio ab iisdemTypographisGermanis facla. Cha-
ra&er iitterarum latinarum a Sublacenfi efl diuerfus,
cjuoque Conradus et Arnoldus, cjuamdiu fimul im-
prefloriaeoperam dedere, perpetuo vfi funt. Omni-
no Romanus efi, et arte non inelegans. Speciale
hoc habet, quod litera I punclulo fuperne pofito per-
petuo deflituitur, ac iitera S fempcr eft oblonga.
Avdiffredi 1. 1. p. 7. vbi Epifiolar. Ciceronis
editionem ab iisdem typographis fadram recenfer.
Accefiere in hac editione d^oa-i^aa-^ciria graeca,
quae variis in locis editionis Sublacenfis defunt. In-
cipit praecedcnte folio albo ab Indice capitum IX fo-
lia comple&entc. Tunc fequitur tabula Erratorum
Laffiantii iuxta ordinem librorum Diuinarum Infii-
tutionum digefia, indicato etiam capitulo , in quo
vnumquodquc occurrit, duobus foiiis; horum ad
caicem iegitur Epigramma Adami, Eremitae Augu-
fliniani, in Antonium Raudenfem:

H 5 Bf
 u

Ig6 Bibliothecae Patrum Latinorum

Hf carnumbuf: frater Adam

Genuenfif ~tcrc-

pat frtm Anthon i

Htc male comptut Jiohdf Antomuf au/ifetc.

Ex hac Adami Montaldi in Antonium Raudenfem

P.

cenfura, quae primum typis vulgata fuit h\ liac edi-

tione, fuere, qui eundem cnram ilJius geflifle opi-
narentur. Scd redre CJ. AudifTredi aliorum etiam in
his litteris fpeclatorum Virorum exemplo confultius
cen fet, de nullo iii pracfentia editorum mentionem
facere. Caeterum eadem compleclitur haec editio,
quae fuperior, Inflitutionum fcilicet libros VII. et de
ira dei et opificio hominis opufcula. Addita vero
junt in ftne poematia de Phoenice fubieclis Ouidii ex
inetamorphofibus et Dantis de eodem Phoenice car-
minibus, cjuae fequitur carmen de Pafchate. Neu-
trum carmen Laclantii nomea vel titulum vllum prae-
fert, neque adfcribendis iis cailigrapho vJlum rcli-
clum eft fpatium. Ad calcem fubfcriptio fupra lau-
data. Necdum in hac editione foliorum numeris,
nec fignaturis et cufiodibus Jocus. TituJi capitum
imprefli, excepto primo cuiuslibet Jibri. Nitet mar-
ginibus Jatis, pagina XXXVIII. Jineas comprehenden-
te. Exemplum Bibliothecae Acad. litteris Jibrorum
initialibus fplendidiflime piclis et deauratis ornatum
efl ; reliquis capitum, itemque rubricis color de ru-
brica et cacruleus egrcgie fcruatus. — Textus efi

defcriptus ex ed. priucipe.

1470.
Romar. f. L. C. Lacr. F. Opera. Ex recagni-
tionc Io. Audreae, et ctim eins Praefattone ad Pau-
lum II. Ed- III» Rornana. In calcc:

Afpief dlvftnf teffor qtwunq^ libellof

Si cupif artifcum uouuna nojje: Itge.

Afpera
 Hiflorico Literariae Cap. IV. 187

Afpera ndebif congnonuna (fic) Ttutona:

forfan
Jlhtigef arf mufif mfcia uerha mrum.
Coraduffuueynluijm: Arnoldufpaiiartzq$ wa-
gifin
fiomt tmprefjeruni taUa multa fimul
P iruf cum fatre Franctfco Maxtmuf ambo
Hiuc cptrt aptatam contribuere domum.
M. CCCC. LXX.
Tertiam hanc efie La&antii editionem Romanam ex
littens decantatis fupplicibns typographorum Germa-
norum nomine Audrea Epifc. Alerieufi, qui
a Io.
correcloris apud eos munere fungebatur, ad Sixtum
IV. Papam datis*) confiat, eandem diuerfam eile
aliamc]ue piane ab editione a. 1468. idem Alerienfis
m epiflola ad Paulum II. Iiic praefixa profitetur **) et
comparatio ofiendit vel leuiifima.***) Continet ea-
dem ac fupcrior; habitus quocjue externus idem.
Nec jitferarum characler differt; in notis vero f. ab-
breuiaturis vocum typotheta priori non inhaefit, fed.
pro arbitrio vei cafu modo parcius, modo faepius illis

vfus efi. Quoad paginas a II. Romana longiifime

rece-

*) In editione Bibliorum c. glofl*. Nic. de Lyra. Romac

I472. f. typis exfcriptis, indeque a Maettario Ann.
Typ. T I. p. 48. et Fabric. Bibi. Lat. ed. Ern. T. III.
p. 563 fq. repetitis.

*•) Sumant 'igitur, inquit Alericnfis , fiudiofi abs te hoc

tempore per noftros ingcnuos optfices, Laclantiuvt Tir-
miunum fimel ab lis , uerumque imprejjum prius , nmi-
ttullis in locis profecle verwretn. Ad quae verba otimi-
no videndus eft Cl. Audiffredi, eodemque monitore
ex iis corrigendus eft Maittaire, qui in li. ed. comme-
inorationc vocc prius poft vcrba iterumqtie imprejjum 9
:

otnitfa alioruni iudicia conturbauit.

***) Eiusmodi fpecitnen praebait Cl. Audinredi

*
p. 60. J. I
188 Bibliothecae Patrtim Latinorum

recedir, itemque metrica Graeca verfibus difpofita

habet. Praeuio foiio albo initium facit Alerienfis

cpiftoJa ad Paulum II. Sequitur auerfa folii eiusdem

parte Index capitum f. Elenchus argumentorum capi-
tum per proxima oclo folia cum dimidio continuatus.
Hinc alterum folii Jatus itemque folium proximum
cum dimidio complet Erratorum La&antii per
tertii

Auton. Raudenfem tabula, cum Epigramrnate Adami

Montaldi. Auerfa folii pars alba. Exhibet porro
haec editio titulos librorum etiam typis exfcriptos ea-
demque primum carminibus fubiundris infcriptiones
praeflxas:„Lablantu Firmiam de Phoemce Carmi-
na." ct: „Laclantu Firmian* de refurre&iomf domt-
mce die." et quidem ita, vt poft finem capitis vltimi
libelli de opificio hominis vnius lineae fpatio interie-

tfo fiatim carminis prioris infcriptio fequatur. Poft

paginam vJtimam, dimidia altera cum folio infuper
toto vacuo relkfra. Hinc vero patet lucidiflime, per-
peram eile proditum,*) ad calcem huius editionis legi
Nephytomon, hoc eji Epitomen Diuinarum Inftitu-
tionum. Neque eam in quatuor nitidiflimis Romae
a fe vifis et diligentifTime cxcufTis exemplis reperifle
tefiatur Audiffredi: quae mutila omnia, vna cum
noAro, credere vix licct. Duo h. ed. exempJaria
feruat Bibl. Reg. Acad. Gott. in quibus litterae initiales
colore

*) A Fabricio in Bibl. Med. etinf. Lat. Ed. ManfiT.IV.

p. 2-9. et ibidem ad editioncm a. 1472. vbi adSchell-
Viornii Amoenit. litt. T. 2. p. 124. prouocat. Repe-
tierc eandein cantilenam Bipontini Socii, Maettario
T. I. p. 285. ?t qt'i hnnc Jaudaucrat Hambergero, ne-
fcio qnein in fineni? laudatis; Fabricium vero addu-
flis Schcllhornii (Amoenit. T. 3. ed. 1750. p. 124.)
verbis de eciitione Laclantii Vindelini 1472: „huic
primum inferta eft Epitome La6t. ctc. " erroris cou-
vincit faepius nobis laudatus praeftantiflhnac vir dili-
gentiae Audiftredi.
 Hijlorico Literariae Cap> IV. ift9

colore et auro nitidiilime appiclae funr. Ex Iiac ed.

defcripta efl ed. Veneta a. 1497. quam Bunemannus
contulit.

1471.

Venet. f. L. C. Laclantii Firm. de diuinis In-

flitutionibus aduerfus gentes — liber de
Dei, de ira

Qpificio Dei f. formatione Jiomiuis, carmen de Piioe-

nice (fubiunclis Ouidii et Dantis) carmen de Pa-
fcha. —
fln catcej : M. C C C C. L X X I. Adam.
Arguit hic hominum feclas Ladantius omnes
Septeno falfas codice vera docens.
Siue deum tangat: turbato Jumine- cernens
Ira furor: gemina pernotat inde Jibro.
Et volucrum verfu plioenix coprebendit una
Quae noflro nucj paicitur alma folo.
Hiiu] ; redemtoris noflri non carmina defunt:
Quae poiltum e tumuJo dulce canendo vocant.
PreiTerat hunc primo mundi caput indyta
roma:
Pofl regina premit quippe colenda maris.

Prima Veneta, nitida editio, marginibus iatis chara*

cfrere romano pereleganti exfcripta, Graeca etiam
belJe exarata, Jiteris editionis Romanae I46§.
II.

propiora. Omnino Jianc Romanam editionem ad

paginam paenc refert titulisque Jibrorum impreilis fi-

miJiter caret. numeris paginarum foliorumque pro

more huius temporis editionum omnium deflituitur.
Incipit ab Indice Capitum , qui praeuio foJio vacuo
IX foJia compJeditur, tum fequuntur duobus aliis
Errata Laclantii per Raudenfem cum Epigrammate
laudato prorfus eodem modo ac in Romana II. Nec
haec editio iiabet Nephytiiomon, quod duo Bibl.
Acad.
 jgo 'Jftbliothecae Patrum J^atinorum

Acad. exeniplaria compktiflinia oflendunt. Fx his

vero cognofcere licuit, quod obferuatum ndhuc a ne-

mine memini, duabus vicibus hoc auno prerb eiTe

Lachintium fubiectum. Nam primum rn altero ex-

emplo Anuus cum nomine: Adam pofi vciTus fu-

pra iaudatos, in altero autc infns eonfpicit ir; tutn
vero aiterum ab altero fpfr.innatihtos kvrbpriis difrWt^

Vt adeo neceffe anno eahdem edftiorreni

ilt iioc cile

Steratam.* In vtroque exempio tituli librorum fettl

cieganter adfcripti, in altero etiam literae infHales li-

brorum multocum caliigraphi art/ficib exarati, tituii

vero aliquot omiili funt. Lxtat etiam huius ed. de-

fcriptio apud Sckellhornium in Amoen. iitt. T. I.

p. 3 1 1 - 17. Primus autem fludiofe contulit Bune-

mannus.
Romanam huius anni editionem , quam Catalogi
quidem bibiiothecar. praeferunt, ficram efie oftendit
iam dudum \Bunemannus. Nempe fraudi fuit iflo-
rum Catalogorum fabris itt Veneta h. a. ed. vox Ro-
nia in verfibus: Arguit etc. etfi ex verfu poflremo
faciie inteiiedu erat Venetias defcribi.

1472.
L. C. La&antii Inflfr Jibri VII. de ira et opificio
Pei iibri, carmiua de Phoenice et feflo Paiehatis
Die. — (Incalce:) Verfus, qui in priori: Arguit
hic hominum etc. cum diflicho:

Jmprefjiim formis jtifloqnc nitore corufcans

JJoc ^indeimus condic.it artis opus.

fol. Accedit Nephitomon J,abJnntii. Eft haec alte-

ra Veneta per Vindeiinum de Spira exhibita, et ipfa
fatis eiecahsi ncc tamcn typorum, vt mihi quidem vi*

detur, ci%{ij3?ia prioribus , imprimis Romanis aequi-

paranda. Charadter Romanus cfl, notae modo ra»

rae.
 Hijloruo Liierariae Cap. IV. 191

rae, modo nimis cumulatae, inter quas praecipue le-

«florcm ofTcndere debct imperfeclum coniuncTiui per

compcndium &f v. c. vid&& fatis frequenter exara-
tum. Loco Diphthongi ae frcquens maxime e pcni-
culatum. In Graecis characTeres quidam comparcnt
in prioribus editionibus nondum vifi;*) rtemque ac-
centus, cum fpiritu lcni, qui confianter etiam pro
afpero adliibitur, notandi. lncipit ab Indice Rubri-
carum argumentorum capftum, quem folio nono
f.

Erratorum tabuJa excipit cum noto Epigrammate

finicns folio vndecimo Tum fequuntur folio XII.
proximo ante ipfum Inilitutionum initium iudicia va-
riorum de LacTantio. Ac primum quidem Anony*
nii: Quomodo legendi fmt libri Laclantii. Deinde
Hieromjmi et po/tremo Leonardi Aretini. ad. domi-
nam Conftantiam vxorcm Iliuftiis d.AlexandriSphor-
tiae. Carminibus LacTantii nomen praefixum non
cft; nec adfcribendo locus relicTus, fiquidem et tituli

vbicunque impreffi. Dcnique hac editione acceiliiTe

primum Nephithomon f. Inftitutionum LacTantii Epi-
tomen, tot Virorum CJarim* tefiimonio euincitur, vt
defecTus iilius in excmplaribus non paucis obiici nul-
lo iure poteiT. Quanquam enim illa in Bibl. Acad.
exemplo non confpicitur, infpicienti tamen dubium
nullum relinquitur, quin iliud cum aliis pluribus man-
cum fit. Nec in longinquo quaerenda caufa erit,

cur toties exciderit haec Epitome, quippe quae a re-

liquo

*) In editionibus Auclorum Graecorum infecutis tempo-

ribus faeTis tamen faris obuii, quod contra Engelium
monco, qui (in Bibliotheca SeieeTiiTnna p. $7.) de
hac noilra editione verba faciens, qnam plurima dieTa
Graeca, charaeTeribus Graecis, maxime ab iliis, qui
polrca in vfu fuerunt, expretTa elTc, refert.:. Nam
quod H et N
fubinde pro minufculis adhibentur, huc
omnino non facit.
IQ2 Bibliothecae Paiiv.ui Latinorum

liquoopcre, quod diflicho fupra laudato mcdianc

dum pagina vltima concluditur, reliqua partc vacua
ita feiuncla efle debuit, vt vix ct ne vix quidem eo
pertincre videretur et absque vllo huius damno re-

fcindi poflef, id quod vel propter vium expeditio-

rem vei pueroium inflitutionem faepe faclum vi-

detur.

1474.
JZomae, pp. Vdalr. Gallnm. f. Laclantii Fir-

iniani de Diuinis Inflitutionibus libri VII. ctc. ex

emendat. cam einsdem Epijlola ad
A. Cnei Sabini et

Domiuicum Epifcopum Brixicnfem. In calce:

Prgfens Laclantii Firmiani prgclarii opus: Al-
rna in Roma totius mundi regina et digniflTa
jmperatrice: qu£ ficut c£teris urbibus dignitate
pr^efl: ita ingeniofis viris efl refcrta: no attra-

mento plumali calaino nefj. fliJo ereo: fed arti-

ficiofa quadam adinuentione imprimendi feu

caraclerizaudi fic efrigiatum ad dei laudem in-
duflrigg. efl coniumatum. per Vdalricu Gallum
Aiamanu et Symone Nicoiai de Luca. Anno
domini MCCCCLXXilil. Die uero Xlf. mcn-
fis Februarii. Pontificatu uero Sixti IV. proui-
dentia Pap£ quarti anno eius tertio.

Editio fatis nitida, characftere Romano maiori, Grae-

cis vero litteris rudioribus excufa. Exordium ducit
ab Epiflola Io. Andreae Epifc. Aierienfis ad Pau-
lum II. praemifla editioni 1470. per typographos
Suueynheym et Pannarz. Dein fequitur argumento-
rum fingulorum capitum cuiusque iibri tabula, cum
erratis Laclantii per Ant. Raudcnfem collecii:» et epi-

grammate Fr. Adam in eundem : quae omnia 13.

occupant folia. Pofl folium deinde aibum habetur
Cnei Epiflola vnius fcre foiii, in qua dc fua iile opera
poilice-
 Hifiorico Literariae Cap. IV 193

pollicetur, fe collatis, qucie ha&enus tam Romae quam

Venetiis comparuijjhit, Latlantii editiouibus verijfi-
mum conatum ejfe. Praeter Infiitutionum, itemque
de ira et opificio Dei Jibros, continetCarmina dc
Phoenice et die refurreclionis Dominicae, praefixo
Iiic quidem Lactantii nomine. Finit fubfcriptione
Jaudata. Quam interiedlo folio albo , chartarum re-
gifirum excipit torumque opus claudit. Ad hanc ali-
quoties Ifaeus et Gallaeus prouocant, fed diligentius ea
c BibJ. Fr. Ben. Carpzouii vfus eil Cellarius.

1476,
Rofloch. fol. min* La&antii Firmiani Infiitutio»
num Jibri VII. etc. In CaJce: Firmiani La&antii
viri praeceJlentis ingeni/, qui vei folus interchriftianae

profeflionis fcriptores fupereminet nitore quodam et

copia: vel nuJlum eorum fequitur facundia fimul et
lenitate fermonum. Diuinarum infiitutionum aduer-
fus gentes. De ira quoque Dei ad Donatum. Nec
non et de opificio Dci veJ formatione hominis ad De-
mctrianum finiunt Jibri Per fratres presbiteros et cle*
ricos congregationis domus viridis horti ad fanclum
Michaelem in opido Roflockcen partium inferioris
Sciavie. prout facuJtas et indufiria tulit cmendate fatis
et accurate coufummati. Anno incarnationis domi-
nicae. Miilefimo quadringentefimo feptuagefimo
fexto. Quinto Idus Apriiis. Deo Gratias. Chara-
dereGothico hic Lactautius exfcriptus. Praemittun-
tur foiemnia omnibus huc vfque Ladantii editionibus,
argumentorum cuiusque capitis index cum erratorum
tabuia, fubnexo itidem epigrammate in Antonium
Raudenfem, quae omnia, praecedente foJio aibo, oc-
cupant folia XII. Caeterum habet haec editio fingu-
lare quidem hoc, quod non modo Epitomen, fed
etiam carmina dc Plioenice, in fuperioribus vuigata
Tonms L N paene
 1^4 Bibliothecae Patrum Latinorum

pacne finguiis, praetermiferit, folo carminc dc Re-

fuirectionis Domirucac Dic iuftrucfia. Loco Grae-
corum citatorum itemque tituiorum cuiusque libri
eiusdemque primi capitis vblque vacuum ipatium eft

relictum; fubfcriptio rubnca impreila confpicitur;

deninue chartarum regiilrum non habet haec editio,
fed folium in fine album d\ reiiclum. Hanc editio-
nem Gaiiacus perperam MS. Roiioch. appellat, ea-
que fatis perfunclorie eum vfum eiTe Buu. iudicar.
Hic autem poft Heumannum diiigentiilime excuilit.

1478.
Venetiis. f LaCtantii Firmiani Tnfiitutionum iU
bros VII. etc. Veneta III In caice iiaec ieguutur:
Hoc opus imprjjeerunt Vemciis Magifter Atu
(fic)

dreas de Paitajichis Catarenjis et Boninus cte Boninis

fociis:Regnante inclito ac Jerenijjimo principe domU
no loanne Moceuigo dei gratia Venetiarum duce*
M. CCCC. LXXVIII. Xllmarcii. Arguit hic ho-
vninum fe&as etc. —
Poji regina preniit quippe
colenda maris. Exhibet iibros VII Infi. de Ira: Opif.
Fhoen. Refurr. poflremo ioco*) Epitomen, quam
et

vocat initio Nephythomon , in fine Ephythomon.*'~)

Praemifia argumentorum capitis cuiusque
eft tabuia

et erratorum Lacflantii per Raudenfem coilectorum,

fubiedo, vt equidem opinor, epi^rammate faepius lau*

datoj***) quae omnia IX foiia occupant, quibus a
fronte

*) Non fcparatim , vt in fuperioribus editionibus cerni-

tur, fed caeteris opufculis ita adhaejrct, vt feiungi
iine volimiinis darono nequcat.
**) Ita res fe habet et (ic cditioncs fqq. ornnes. Inuer*
fo ordine coinincmorauit eadem Buncmannus ct ex co
Bipontini Socii perperam.
***) QuodBibl. Regio-Acad, Gott. feruat exemplum, hoc
quidem folio caret bibliopegae culpa qui pritnum
,

folium
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 195

fronte foliuin album accedit. Habet regiflrum char-

tarum pofi Lpitomen in fine operis plagularumque
fignaturas et numeros. Typi funt nitidi, fed haud
raro vitiofi. Graeca citata exhibet typis rudibus, et
tam literis quam accentibus faepe prauis, iisque ver-
fionem Latinam anneclit. Hanc editionem a priori-
bus editoribus nondum confultam
diJigentifllme com-
pofuit Buncmannus, eamque ad dirTerentiam fequen-
tis Venetam primam 1478. appellat. Caeterurn non
filentio praetcreundum eft, quod idem ille Vir dili-
gentiffimus (ad fequ. ed. Ven. a. 1483.) notauit, huic
editioni Ven. 1478- per Bonin. de Boninis originen*
debere editionem Bononienfem 1488. a CatalogiBibL
Gudianae confe&ore procufam.

Veneta IV fol. altera a 1478. Hoc fine ante

Epitomen: Impreflum efl hoc opus Venetiis impen-
dio prouidorum virorum lohannis de Colonia: Io-
hannisque Mauthen de Gheretzem fociorum Anno fa-
lutis dominicae. M. CCCC. LXXVIII. XXVII Au-
gufli.
Laus Deo.
Arguit hic etc.

Continet eadem prorfus ac fuperior. Habet ta-

men regifirum chartarum ante Epitomen, vt videan-

tur confilium addendi Epitomen ex priori Ven. 1478»
poft abfolutum opus demum fufcepiiTe.*) Commen-
datur vero, vti plerique libri a Io. de Colonia exfcri»
pti, tvporum nitore et accurata fcriptura. Bunem.
N 2 In

folium album, quod eiusdem etim dccimo plagulae

fuerat,tegumento voluminis allenit.
#
) Hinc facilis pereundi caufa ; et in vno tantum ex
duobus cxemplis , quae in Bibl. Regia extant, depre-
henditur.
196 Bibliothecae Patrum Latinorum

In Graecis tamen fuperiori vix praeftat. Falfo qui-

busdam memoratur Coioniae impreffa, dcceptis no-
mine patriae typographi. Heumannus lianc ante Bu-
nemannum confuiuerat; liic vero prae muitis aiiis

antiquis accuratam eam effe cenfet.

1483.
Veneta V. fol. per Bemaardinum de Benaliis,
Bergomenfem , memoratur Fabricio, aliiscjue; dubi-
tat vero de ea Bunemannus, fuipicans, cam confufio-

ne numerorum LXXXIII. et LXXXXIH, icctoribus

et Catalogorum confectoribus frecjuenti, ex iiia Vin-

centii Benaiii 1493. maie natam effe. Iilam ccrte

nemo flbi ipfi viiam dicit, tametfi nec ad eam tol-

lendam haec vna ratio fuffecerit. Sed confer omni-

no Bunemannum.
.
1490.
Veneta VL foi. ln calce: (poft Epbyfomon)
ImprelTum Venetiis per magiflrum Theodorum de
Ragazonibus de Afuia. Anno incarnotionis domini.
Vigefimo primo menfis Apriiis. Continet eadcm ac
fuperiores. Argumentorum ac Erratorum tabulam
excipiens foiium exhibet epiflolam Io. Andreae Aie*
rienfis, vnde ex Romima a 1470. repuifamefle intcl*

ligimus. Hanc contuierunt Ifaeus, Gaiiaeus, Cciia-

rius. Bunem. eam cum edd. pfoximc fecjuentibus
conuenire obferuat.

1493.
Veneta VIL f. imprcfT. per Vincenrium Bena*
Hum a. M. CCCC. LXXXXIII. vigefimo fecundrt
menfis marcii. Repetitioncm Romauae a. 1470.
cenfet Buncmannus, qui accuratius iiiam pofi Ilaeum
comparauit, propter fimiiitudinem, quae iili iecflione
foiiiscjue cum Veneta a. 1497. intcrccd.it. I
r
pifio-

iam
 Hljlorico Literariae Cop. IV. 19?

]am tamen AnJreae Alerienfis non habet; contraHie-

ronymi et Leonh. Aretini qoaedam dc Laclantio te-
fiimonia. Quae fi iufium fufpicioni locum darent,
ad exemplar edirionis II. Venctae per Vindelinum
de Spira 1472. expreflam efle Iianc editionem dicen-
dum eflet.

1494.
Veneta VIII. fol. Laclantii Firmiani de diui-
nis Inflitutionibus Libri fcptem. Eiusdem de Dei
ira

ad Donatum. De Opificio Dei et formationc homi-

nis ad Demetrianum. Carmina eiusdem de Plioeni-
ce et de Die refurrectionis Dominicae. Nephitomon
eiusdem. Itcm Tertulliani apologeticus aduerfus gen-
tes perquam diligentifllme cafligati ac nuper imprefli
Venetiis cura et expenfis Nobilis viri Domini Ofita-
viani Scoti Modoetienfis M.CCCC.LXXXXIV. quin-
to Idus Oclobris per Bott&um Locatelhwi. Sic —
efl in Catal. Bibl. Vffenbach. T. II. App. I. Incmiab.
typogr. n. CL. p. 55. VI. thalerorum prctio aefiima-
tum. Typographi tamen nomen mendofe videtur
exfcriptum, quem alias nouimus Bonetum LocateU
ium. Editio haec neque a Fabricio neque a Bune-
inanno laudata efl. Bipontini.

1497.
Veneta IX. fol. ptr Simonem Bcvilaquam Pa-
pienfem Anno Inc. Dom. M. CCCC. LXXXXVII.
die qnarto Aprilis. cum Io, Andreae Epifc. Alerien-
fis Epifiola, quam iam VI. Veneta a. 1490. repetierat.
Folia, lecliones, itemque regifirum chartarum \i\

fine eadem efle ac in cditione a. 1493. *) Buneman-

nus notauit.
N 3 S.L
*) Non item in ed. Romana a. 1470. Narii quod ille,

viderint, inquit, qui Rom. '47$. in Biil. Qoana infpi-

CCT9
 ,

198 Bibliothecae Patrum Latinorum

S. /. et a. quatuor foliis formae cjuartae: L. Coe-

lii LacTantii Firmiani poetae et oratoris facundiiTimi
de Phoenice vnica aue Arabiae Carmep. Cui addi-
tur P. Ouidii Nafonis ex Metamorph. verfus de ea-
dem. — Eius exempluin poflidet Cl. Io. Chrifh
"Wernsdorf, in cuius fronte viri docli manus nota-
vit, imprefTum eft Swollis apud Petr. Ojfenfenu
B I P O N T.

I500.
Parijina I. L. Coelii Laclantii Firmiani diuina-
rum Inmtutionum aduerfus Gentes etc. Libb. cum
Egidii Delphi annotamentis, aliaque pro loanne Pe*
tit bibliopoJa a caicographo Nicolao de pratis im-

preffi. 1 500. Ad hoc exemplum repetitas effeeditio

nes a. 1 509. Bunemannus, qui idem olim
et 1 5 1 3.
poiTederat, teflatur, et quantum ego quidem ex Bi-
pontinorum diuinare poffum notitiis, ex amuffi illi
habitu externo etiam refpondent. Tum vero Aegidii
quam demum ad cd.
Maferienfis pracfatio, a. is°9-
commemorant, huic etiam primae Parifinae ineiTe de-
bet

ccre pojjum , num fortc in fine Jtt fmile rcgijlrum ; num

eodem vcrbo cum noflris folia incipiam (C in co oblitus
eft Vir in hoc literarum genere eximie vcrfatus, qui-
que ignorare ilJud non poterat regiftrum in antiquif-
ilmis, qualcs Romanac iftae funt, editionibus omnino
iiullum elTe. Nequc fufpicari debebat, repetitara
a. 1497. editionein ex editione a.147C. paginas pa-
riter ac lineas eius referre. Nam ne dicam typogra-
phos artis progreflu in magis chartae parccndae
dies
ftuduifle, jta vt iam folio minori lineaj XXXXVI.
imprimerent, cum piiores nifi XXXVI. f. VIII folio
magno infcripfiirent , vix vnam vel alteram cx anti-
quiflimis vel vno eodemque anno cx altera rcpctitis
editionibus paginas lineasque easdem fcruafle conftat.
 Hiftorie* Literariae Cap. IV. 199

bet et reliqua fingula, quae ed. a. 1 5 1 3 . rcpetita ex«

hibet, vt vberius ibi dedarandi erit locus. *)

Saec. XVI. icoa-i6oo.

1502.
Vtwta X. Titulus (in cunei figuram gothico
charactere maiori exaratu.s) fic fe habet: Habes in
Ji c volumine leclor optime diuina Laclantii Fiimia-
ni opera perquam accurate caftigata: graeco integro
adiuncto: cum mancum, tum corru-
quod in aliis
ptum inuenitur. Eiufdem Neophytomon. Carmeu
de Phoenice. Carmen de Rcfur. Dfii. Habes etiam
Io. Chnf. de Eucha, quandam expofitionem et in ean-
dem materiam Lau. Vaii. fermonem. habes Phi. ad-
hortationem ad Theodo. & adverfu.s crentes Tertullia-

11 i apologeticon. f- Cum gratia et priuilegio. Sub-

iecta figura ligno incifa agnum Dei monflrat. Pa-
gina auerfa praebet Epifiolam Ioannis Tacuini ad
Cardinalem Cornelium dat. Veuetiisa. M. CCCCC II.
quinto decimo Kalen. Ianuarias, fubnexo lo. Petri Va-
leriani Epigrammate:
LatJms in lucem quoties Laclantius almam
Prodiit excuflis dentibus ora tulit,

N 4 Ert

*) Mimm tamen qui fachim fit, vt nemo huc vsque pri-

mae iftius cditionis accuratam notitiam dederit. Mait-
tairius vt Bunemannus iam obferuauit, ne vnius qui-
dem editionum PariJjnarum apud Io. Paruum memi-
nit. Bunemannus dum ipfe dcfcripturus eflet eam ac-
curatius, ca carehat. Neminem dehinc inueut, qui
dc ea verba feciflct. Fuit, ftipontinis tdlibus, in.

Colleclione quorundam librorum ctc. (Iqach. Cbph.

Nemeiz , conf. quondam aulici Hipont .) Argentorati
in aedibus Rappolftuneniibus venalium aii. 1745- et
tn Bibl. C. G. Schwarzii, Prof. Altorf.
 :

aoo Bibliothecae Patrum Latinorum

Eft itaque explicitonunquam fermone locutus:

Nec bene Romano: nec bene Cecropio.
Vir bonus vt doluit fortcm Tacuinus iniquam
Qui bene fanarent: appofuit medicos.
Authoris praeflans igitur facundia tanti

Integra compofitis dentibus ora feret.

Haec vt totum volumen exfcripta funt literis Roma-
nis. Ipfi operi VII. foiiis praemifia efi Argumento-
rum cuiusque capitis iibrorum Ladantii tabula reli-

o,uis libellis tantum fummatim indicatis, tum Errato-

mm per Raud. coll. index, et in calcc hnius pauca
in Graecis emendanda not?.ra, quae flniunt his ver-
bis: In reliquis, quod vel fpiritu: vel accentu: (in
cjuibus liaec editio fuperioribus profeclo efl Jonge
praeflantior) vel vnius Jiterac mutatione fuerit omi£
fum Valerianus te rogat, fludiofe Jector: vt id penu-
riaetyporum afcribas: et quicquid illuderit, per te,
quod minimo Jabore fiet, cmacules." Ab Ephyto-
mo (fic in fine fcribitur, vt in fuperioribus edd.) inde
rcliqua hoc ordine fe excipiunt: Carmina in titulo
promilla, duobus columnis exarata; Ex priori epi-
ftoia PauJi ad Corinthios hoc Io,
Cap. XI. et in
Cliryfoflomi enarratio interprete Hieronymo Donato
patritio Veneto. Laurentii Valiae de myflerio Eu-
ciiarifliae fermo. Adhortatio PhiJippi ad quendam
Theodofium judacum, vt Chrifli reJigioncm reiicla
judaeorum fuperflitione coJeret. Iam in calce: /o,
Petrus Valevimius Bellune.nfis piis Lecloribus S.
Nequid chrijlianae pietatis omatori defit , impreffo
iam ehgantifimo L^cJantii Firmiani opere vifum —
ffl cum iis Tertulliani differtationem et aliqua de —
Euchari/lia fuhiungere: — Qtiare praeclaram Jo.
Ckry. — addere collibuit , neque non Lau. Vallen-
/is etc, Sequitur fubfcriptio: Diuina cpera LacHan-
tii Firmiani et aliorum fupra ditlorum Impreffa Ve-
uetiis
 Hiflorico Literariae Cap. IV. aoi

netiis mira arte et diligentia loannis de tridino co~

gnominati Tacuinur fininnt. M. CCCCC. II. die III.

Januarii dominante inclyto principe Leonardo Lau-
redano. Subiedum eft Regiflrum chartarum A-V.
Omnes Quaterni. Foliis fingulis iii liac editione nu-
merus adfcriptus, quorum fumma ab Inftitt. initio

exit CLX. A Tcitulliani vero, qui dehinc fequitur,

libeilo de nouo chartae numerantur, ita vt cum Ser.
mone de vita aeterna XXII. folia occupet. fn fine ad-
iecia argumentorum cuiusque capitis tabula; denique
fubfcriptio: Qinnti Sep. Tertuliani apologeticus ad-
verfus gi iites cum fermone pulcherrimo de aeterna vi-

ta txplicit. Qiiod opus arte et impenfis Ioannis Ta-

cuini fuit impreffum Venetiis anno domini 152. (fic)
die noho lanuarii: dominante Leonardo Lauredano
principe iliujlrif.

Regiftrum huius operis a b c funt terni, d eft

duernus.

Exarata eft haec editio typis nitidis, Graecis tamea

adhuc rudioribus. Literae initiales omnes figurisqua-
dratis ligno incifis funt impreffae; inter quas"inaiores,
quae iibrum aliquem aufpicantur, egregium produnt
artificium. Prima item iitera primi Libri Inflit. mt-
nio eft imprelTa formae maximac itemque titulus ini-

tio Inftitutionum iiteris capitalibus impreflus minio

fuiget, Accuratiorem hanc editionem cife quam
muitae prius impreiTae Bunemannus cenfuit,

Parifiis in Bellouifu, apud lo. Petit, 4. Carmi-

na de paflione et refurre&ione Dominica in BeroaU
di opufcutis a fol. 93 - 96. cum breui expofitione
Afcenfii.

N 5 *5o6.
 202 Bibliothecae Patrutn Latinorum

1 506.
Coloniae. apud QuentelL L Cetii La&antii Fir-
miani chrijlianorum eloqutntifmi dt, opificio dei vel
formatione hommis libcr per viginti vmim capita dis~
tributis: cum doquentia: tum tru/itione praeclarus.
In fuie: L. Firmiani viri juxta docli tt tloqnentis
Liber de formatione hominis ad Demetrianum audu
torem fuum felici atque cafiigatiffimo componitvr exi-
tu Colonit in ojfcina Qjientell Annofupra ffqnimiL
lefimum fexto ad ftjium Grtgorii pape eruditijfimi
diem. Litteris gothicis exfcriptis plagulis IV. cf. quo-
que Bipont.

1509.
Veneta XL f. titulus vt in Veneta X. , prima ra-

men iinea iiteris gothicis quadratis exfcriptus paulo

etiam verbofior fic fe Jiabet: Habes in hoc vohimine
leclor optime diu L. F. op. nuper per lanum Parrha*
Jlum accuratiilime cafiigata: graeco — inuenitur.
In hoc vero cmendatiiTimum inuenies. Eiusdem Epf-
tome. — Apologcticon: habesque tabulam nouiter
imprefTam. Auerfa pagiua eadem continet Tacuini
epifiolam et Valeriani Epigrairia ac fuperior Ve-
neta. Sequitur VII foliis fub tirulo: Elenchos huius
operis, praefixo de Laclantio tenimonio ex Hierouy-
mo de Viris illufiribus, Argumentorum, fccundum
capita fingula, it. aliquorum libellorum et Errato-
rum L. per Raud. tabula. Hauc excipit quatuor fo-
liis Index rcrum ac vocum f. Jndtx vocabulorum no-
tabilium tx vnoqnoque capite per abecedarium ordine
fuo recle comparaius. Reliqua omnia habet cum
praecedente Veneta communia, eundem chartarum
numerum ac regiflrum (ad paginas enim illi cum fu-

pcriori conuenit), eundem circa literas initiales orna-

tum» idcin in fine ante Tertuiliani apologeticum Io.

T.Val.
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 203

F. Val. Bell. ad LecT. alloquium etc. Excellit vero

iongiihme graccorum typorum elegantia, aequaiitate,
nitorc, tandem fcriptura emendata, quae in accenti-
bui et fpir tibus etiam rariifime peccat, ita vt hac de.
mum LacTantii editione Graeca graece exfcripfa iure
optimo dicas. Quod fupereft, in marginibus habet
fchoiia breuia, ab Aegidii Delphi Scholiis in ed.
a. 1 5 1 3. 4. diuerfa, — Veneta Parrhafiana, a. 1 5 10.
f.c]uam Catalog. BibJ. Bernenf. Libr. ImpreiT. (Ber-
nae 1764.) T. I. p. 137. iaudat, eadem fine dubio
efl cum noflra. vide Bunemannum.

Parifina ffcunda. Lepida LacTantiiFirmiani ope-

ra accurate graeco adiunclo cafligata: Eiusdcm Ne-
phytomon: Carmen de Phoeniee et Chrifli Refurre-
cTione. Io. Chrv. de Euchariflia Sermo. Lau. Vall,
fermo. Phil. ad theo. adhortatio. Snb injigni Bi-
bliopolae ligno iniprcffo: Venumdantur in vico Diui
Iacobi fubLeoneArgenteo. Infine, poft enumerata,
quae voiumen continct, argumenta: Pro lohane
Petit fidelifimo bibliopola ln Bellonifu Imprrffi:
Anno domini M. CCCCCIX. Die vero XII. menfis
Sep tembris feiiciter fin iun t.
Cum piurimorum fit opinio hanc editionem ex
Parifienfi a. 1500. fimpliciter defcriptam, dein trans-

fufam eiTe in ed. 151 3., indicare fatis fit, quibus

vtraque diiTerat modis. Atque tituium et iubfcriptio-

ncm appofuimus. Continet porro X. primis foliis

eadem omnia ac fingula , quam iila, Hoc diftert,

quod pagina altera folii Xmi effigiem fifiit ligno im-

preflam, qua LacTaniium innui, non vana coniecTu-
ra fuerit. Porro folium vltimum pofl fubfcriptio-
nem pagina altera praebet Egidii Maferienfis ad ma-
ledicum Elegiacum Carmen , altera imaginem iigno
imprellam,
 204 Bibliothecae Patrum Latinorum

imprefTam, quae quo pertineat, nefcio. Egidii Del-

phi Schoiia non rnibct, fed rara in margine aurfrorum
pailim laudatorum nomina vel de rebus plcrumque
non memorabilibus notata. Poft carmina F. CXCI.
pag. alt. ante Tertuliani exordium legitur Epigram-
ma: Arguit hic hominum ctc. Cac-terum nitidior
multo et correctior haec eft editio, quam tertia Pari-

fienfis, viu tamcn critico illi cedit.

#- fr

Bafleae. 4. Carmina depaflione et refurrectio-

ne Dominica. in Beroaldi opufculis a fol. 93-96.

151 1.

Veneta XII. f. Repetitio Xlmae apud cundem.

lo. dc Tridino facla.

1513.
Pari/tna III. 4. ap, lo. Petit. Titulus inflgni
Bibliopoiae iigno expreflb ornatus fic fe habet: „Le*
pida Laclantii Firmiani opera accurate graeco adiun-
clo cafiigata: Eiusdem Nephytomon: Carmina de
Phoenice et Chrifti refqrreclione. Io. Chrv. de Eu-
chariftia Sermo. Lau. Vail. fcrmo. Phil. ad theo.
adhortatio. Venundantur PariJttS in vico fanbli la*
cobi fub interfgno Lilii aurei.
4<
— Pagina auerfa
ftatim incipit Egidii Maferienfis ad fpeclate Indolis
aduiefcentes Ioannem Poncct ct Iacobum Maferien-
fcm praefatio, ex fecunda Parifina repetita, cui fub-
iuncla funt Eiitsdem ad difcipulos in libri cowmen-
dationem difticha ct Eiusdem ad bone indoiis aduie-

icentem GuiJlermum Batercl Ode. Sequitur Tabula

Alphabttica f. lndices rerum iflis in libris contenta-
rum fecundum litterarumfriem quinque foiiis. Hunc
££cipiuiit Guillermi Baterel Parifienfs ad Egidium

Maferien*
 Hfflorico Literariae Cap. IV. 205

Mafrienfem Parrhijianvm Ode et Iohannis Poncet

Parifienfis ad eundtm tetrafichon, dein erratorum
Laclantii per Io. Raudenfem coiJ. tabula vt in fupe-
rioribus editiouibus, cui quafi pracf. loco excufiitio
vitiorum typographicorum pracmittitur. Adduntur
Erratorum index ct in fine eius Egidii Majerienjis
Ad Leclorem difiichon erratorum veniam deprecans,
totum ampuiJis- ct fefquipedalibus verbis confians.
Praeter ea, quae m titulo profitetur haec editio, ex-
hibct etiam TertuIIiani apologeticum carminibus ila-

tim fubiedtum ,
praemifiis fimal Lactantii et Hiero-
nymi de eo tefiimoniis fubtecloque capitum ixidice.

Sequunrur reliqua, expofitio Io. Chryfoflomi etLaur.

Vwl ae f. de Euch. Phil. adliort. ad Theodo. Nec —
hic tamen finitur volumen, fed in calce demum pro-
/lat 10. Petri Valeriani Bellunenjis ad Leclores Epi-
ftola hunc vero exci-
in fuperiori editione indicata;
pit Sermo de vita aettrna, pofi quem in fine fubfcri-
ptio: Pro loanne Pttit Jidelijjimo bibliopola apud
wagnum ortum ab optimo chalcographo Nicolao de
Pratis Imprtffi. Annn
M. CCCCC. declo tertio.
dni
Kalendas januarias nono Jiniuntur feliciter. Tan-
dem nec vltimum quidem folium album totum reli-
quere typographi, quippe quod Egidii Delphi ad
Borbonicos adoiefcentes difcipuJos de Laclantio et de
libris (eius) extantibusepigrammata tria cfFert. Haec
editio praeter breues iilas, quas in Vcneta XI. f. iam

Jaudauimus notationes, habet etiamEg. Delphi fcboiia

partim margini appofita, partim, vbi prolixiora efTent,
ipfi textui fubiuncta, non fine magno vtiiitatis et con-
cinnitatis damno. Sic Fol. CLIII. errore -typogr.
exaratum efi FoJ. LIII. In fine Jibri VII. Infi. addi-
tum efi adnotamer.tum, ad cap. XXIIII. huius
tale
libri (quod FoJ. CL. fecus ac m
aJiis cditionibus
de verbis: Verum ille cum deleuerit iniujiiciam etc.
incipit
ao6 Bibliothecae Patrum Latinorum

incipit*) fpectans, proptcr prolixitatem (fic ibi legi-

tur) a typographis n\ finem vsque referuatum. Item
pofi librum de Ira Dei Fol. CLXXI. pag. aitera extat
fchoiion ad cap. XIIII. libri De-
VII. Inftitutionmn.
nique Fol. LXXII. fub rubrica: Stquitur Epitomz
Dininamvm lnjl. LacJantii Firtniani, hoti Fpitome
ipfa, cjiiae multo inferius pofi Jibrum de opificio ho-
ininis Fol. CLXXXI. initium habet, fed capitum illius

argumenta, locis iimul Infiitutionum, ad quae vnum-

quodque pertinct, indicatis exhibentur et annexa funt
peccata in Epitome f. emendationcs verius textus im-
preiTi, quibus adfcriptum in fine : Haec notauit Egi-
diits Deiphus Socius Sorbotiicus ac Theologus DoSfor.
Dcinde incipit liberdeopificio rel. Satis, puto, ex iis,

quae dicta iunt de hac editione, iudicari poterit. Dis-

pofitionis laude omni caret, praeterea nec typorum
eicgantia commendatur (Graeca exfcripta funt literis
putidiilimis) nec in textum cura. Quippe infunt ab-
breuiaturae crebrae inconcinnae, diflincriones ineptif-
fimae, errores operarum in textu et foliorum nume-
ris pcnnuiti; de acccntibus graecis omnino fiieo;
porro in literarum ae, e, et e peniculati itemque li-

terarum initiaiinm maiorum feu minorum ligno im-

preffarum vel fimplicium vfu, nulia confiantia. Hac
tanta deformitate oiTenfus efle videtur Sandius, qui ia
Nticleo Hifl. Ecclef. ex pcffimis et corruptifllmis hanc
editionem quo nomine tameit a Bune-
eife cenfuit,

manno reprchenditur, qui fecus eius fententiam ad

verborum proprietatem acceperat. Nam lectioncs
optimas frequentes habet, quas magnis laudibus exi-

mius ifle cenfor effert, quibusque tantum abefl, vt

cum ed. Parif. a. 1509. conueniat, vt toto porius
coelo difcordet. Quod eo magis impuiit, vt in defcri-
benda
*) Nimirum omncs hoc caput a verbis: Nune rtliqu*
Jkbntclm , cxordiimtur.
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 207

benda hac editione effemus prolixiorcs, cum praeter-

ea Maettarius de Parifinis ak\. omnibus prorfus fileat

ct prima, 11 modo extet, fit rarifiima.*)

Florcntiae.apud Phil. Iuntam , ex Mariani

g.
TTuccii recognitione: Quae in hoc opere continea.11-
tur. L. Coclii Laclantii Firmiani diuinarum in-
fiitutionum libri fepteni. Eiusdem de ira Dei Liber
vnus. ltem de opiricio Dei Liber vnus. Eiufdem Epi-
tome in libris fuis. De diuinis infiitutionibus. In
calce carmen de Pkoenice et de Dominica refurreclio-
ne. In fine : Hoc opus praecipua diligentia caftiga-

tum et cura fumma excufum efi Florentia fumpti-

bus Philippi de Giunta Florentini A. D. M. D. XIIL
menfe Oclobri.
M. Tuccius 111 praef. ad Cardinal. Innocentium
Cibo „ /e per triennium nihil aliud ptne legijfe ant
elaborauijfe , inquit, et patrocinio literatorum /wmu
mnu vjnm et cura a/que labore Juo, quam, vt huic aiu
ffiori fua puritas , iutegriias et majejlas rejliiueretur*
An libris vfus fit MS. et quibus non nominauit. 11«.

lud etiam ex nimia morofitare diclum ab eo exifti-

mes : Latlantium ad Juam aetatem vsque corruptum,
lacerum

*) Vereor equidem, ne mancum aliquod annorum 1509«.

f. 15 13. exemplum, cui annus ^oo. male effet ad*
fcriptus Bunemanno parum tunc de iftis minutiis cu-
riofo et dum accuratius infpe&urus erat , illud defi-
deranti impofuerit, quod ahis eriam accidifle aliquofc
harum ipfarum editionum exempla Iiibl. Acad. doccnt.

In quo fi faliar doceri velim ab eo, cui edicionis

,

a. 1500. fit copia, quantum illa cum fqq. concordet.

Vix enim Valeriani Belluuenfis epiftola huic ineife
poteft, quaeprimum, vt demonftratum eft, editio-
ni Venctae a. 1502. accelfit, nifi forte Venetara ali-
quam pcnitus ignoremus.
2o£ Bibliothecae Patrum Latinorum

fordidum effe leclunu

taceritm et Textum praecc-
dunt Hieronymi de L. iudicium, Argumenti capitis
cuiusque index et Errata L. Additur denique huic
editioni, ita tamen vt per fe flare poffit, Tcrtulliani
Apologet. adu. Gentes. In fine eadem leguntur ac
fupra. Contulerunt hanc ed. Ifaeus, Gallaeus et
Heumannus.
-^- •fr

Bafileae. 4. Carmen de refurreclione et Car-

men de railione — inter Bcroaldi Opufcula. Bip.

151^.
Veneta XIII. f. Aldina I. 8- L. Coelii Laclan-
tii Firmiani diuinarum inmtutionum Libri feptem.
De ira Dei, Liber I. De opificio Dei, Liberl. Epi-
tome in libros fuos acephalos. Phoenix. Carmen
de Dominica Refurredione. In fne: Venetiis in
Aedibus AJdi et Andreae Soccri. Menfe Aprili.
M. D. XV. Curam huius editionis geffit ab Aldo iibi
demandatam Io.Bapt. E^naiius. Praemittuntur more
fupp. cdd. tefiimonium Hietonymi de LaClantio, et
Capitum argumenta. Sed abefl ab b. ed. primum
Erratornm Laclantii tabula. In Calce fubiicitur in-
terpretatio Dicliomim Graecarnm, quae in LaEiantio
reperiuntur , de verbo ad vcrbttm fafifa, recenfnte,
emendanteque Marco Mufuvo, item Ladantii Carmen
de Pailione Domini, quod in vetufiis exemplanbus
fe deprehendiile editor aillrmat, denique lediones va-
riae infignioies et textus imprefli correclioues. Egna-
tius qui in praefixa ad Antonium Triuultium Regis
Francorum ad Seuat. Venet. Oratorem tanto hofce
libros cajiigatiores efje coniendit caeterif Lablantii
lihris, qui a d nanc dmn imprefi Ugantur , qnanto
Aldus tpfe in hoc genere laudis omnes alios facile
praejlet.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 209

praeftet. Aeftimanda vcro eft haec editio notl ex fo-

Ja textus im£>refli le&ione, fed carreclionum quoque
in calce additarum ratio haberi debet, in quibus, vt
Egnatius inquit, et diverfa lefifio addita eft , et quac-

dam diftin&ius fnnt notata. Quod Bunemannus pla.

-ne non animaduertit, qui conftanter Aldinae primae
lecliones ex textu imprelTo Jaudat et fcquentibus paf-
iim edd. lecliones tribuit, quae dudum in his Egnatii
correclionibus proditae erant. Hinc denique. redte fe
•habere didicimus quod fupra ad Tertullianum dubi-
,

tanter et fufpenfo veftigio erat a nobis pofitum , Ter-

-tulliani Apologeticum vna cum Laclantio, feorfim

tamen eiTe excufum. Nam textus La&antiani corrc-

•dionibus landatis fubiieiuntur duo menda typographi-
ca in Apologetico emendanda, quae paginis lineisque
-indicatis 111 peculiari ilia Apologetici editione omni-
no. extant.

1520.
Lipftae, ex off. Melch. Lotteri. 4. Coeiii Ladh
F. de opiflcio Da , vel formatione hominis ad Deme-
trianum liber, editore Hertn, Tulichio.

Baftleae, 4. Carmen de Refurredtione et Cau-

men de paffione cum breui Afcenfii expofitione ia
Beroaldi opufculis a fol. 86-89. cuius editionis
exemplo Bibliothecae Acad. varia, vt equidem ex li-

terarum dudlibus iudico Heumanni uiaim, funt ad-

fcripta.

1521.
VenetaXIV. fol. ad Parrhafianam 1509. con*
formata. Adhibita ab Ifaeo et GaliaCQ.

Tomus T. O Bafileen.
 aio Bibliothecae Patrum Latinorum

•fr- •&
Bafiieenfif I. 4. obiongo, ap.Andr. Cratandrum,
L..Coclii Laclantii Firmiani Diuinarum Inflitutiomim
Libri VII. DeiruDei, Liber I. De opificio Dei,
Liber I. Epitome 111 iibros fuos iiber accphaios.
Phoenix. Carmen de Dominica reiuneclione. Car-
nien de paflione Domini. In fine: ftafiieae apud
Andream Cratandrum inenfe Februario. Anno
MDXXI. In h*nc pracfationis ad omnef Solidiorif
Theologiae iludiofos Dar. Baf. In officina iiteraria.

Jfdibus Februar. A. 1521. Cratauder dodtus typo-

graphus, „Huiuf, ait, difertijfimi uiri egregia ope*
ra^ — a nobif uenu/iioribus transfcriptatypis, et

-quanta potuimus diiigmtia, adplurium exempiario*

rum fidem recognita in mnnus uejiras damuf. In
quibuf nonnunquam, uarietate codicum oblata (im-
preflbs puta), aliam hcJionem apponi curauimuf: vt
ii vnum iflum iibeiium femci nacli fueritis , muita et
diuerfa Laclantii exemplana uos adeptos affirmare
"
poflitis. Si vera vis^ fequitur Cratander omnino
• Egnatium, Aidinam primam ex correcfionibus
i. c.

Egnatii textui Aldinae po/lpofitis, bono tamen cum

iudicio et, de quo viri grauitns dubifare nos non ilnir,
fidc earum ex aliis editionibus expiorata.
, Singula
etiam capitum argumenta, Graecorum interpreta-
«r.enta etc. eodem ordinc ac Aidina cxhibet. Excel-
lit vcro Iiaec cditio chartae et typorum nitore, pagi-
nas numerat, et cuftodes per folia ilnguia oflendit;
nec minor in Operarum recognitione adhibita efl di-

ligentia.

?5*4.
Bafileenfif II. Cratandri, 4. apud Andr. Cratan*
drum. Repetitio Imae tefle Hunemanno. Idem a
Gaiiaeo hanc a. 1^23. citari monet.
1539.
 Hijlorko Literariae Ccip. IV. 2 1 1

1529.
Ba/ileae in Frob. per Hieronymum Frohe*
off.
nium et lo.Heruagium. 8. Liber Lact. Firm. deOpi-
ficio Dei per Defid. Erafmum Roterod. accurate re-
cognitus et fcholiis illu/lratus* Erafmus in epift. ad
Tielmannum Grauium fiue a Fofla: y*Tib% latleum
mitto munufculum Firm. Opufculum de Laclantii
Opificio Dei f. Formatione hominis. Id aliquot —
diernm opella partim cx vetuftifiimo Codice repur-
gaui mendis, in quibus reperias aliquot, quae nulla
diuinatione poterant rejlitui. Adkcimus Jingulis ca*
pitibus adnotatiunculas." Quae Jicet vna cum leclio-
nis varietate vltra cap. XI. non progrediantur, meJio*
res tamen lecliones per integrum iibrum in textucon*
tinuantur, ad cjuas multos editores non attendifTe, Bu-
nemannus accuratiori comparatione oilendit. Heu-
mannus vitiofe in praefatione citat Erafmi editionem
Bafil. 15 19. quod ortum ex praua fcriptura editionis
AnWerp. 1532. nam idem vitium in anno occurrit
in edit.Antwerp. Gymnici 1539. finita dedicatione;
vbi reclius ed. Frobeniana i. e. prima Bafil. 1529.
10. Cal. Mart. Nec aliter habet T. III* Operum
Erafmi in parte pofleriori fiue EpiftoJarum Parte Se*
cunda ed. nouifT. Lugd. Bat. f. 1658. epift. 1015*
In ed. Frobeniana liber de Opificio eft adiunclus
Erafmi fcripto , cui tituius eft Viduae Chrijlianae*
Bv NEM.
-*- ^
Eodem alino Parif. 8. typis Simonis Colinacu
Idem liber de Opificio cum Erafmi fcholiis repetitus
eft. Maitt. T. II. p. 2. p. 716.

1532.
Bapeefip UL Cratandru fol. Cohr. Gefnerus
in Bibl, f, 436. dicit excufam apud Cratandrum ia
Q 2 fol
312 • Bibliothccae Patrum Latinorum

fol. chartis 180. cum indice. Maittairio non inno-

tuit. Ex Bipp. notitiis difcimus in Bibl. Frcf. ad M.
exemplum aileruari. Repetitio priorum cenferi fo-
let; quod verifimiilinuun. Attameu fcire velim,
uum liber de opificio ex Erafmi recenfione fic exfcri-

ptus, nec ne.

Antwerpiae ex officin. Toan. Graphei (Anno

M. D. XXXIL meyfe Martio). „1, Coclii La-
«flautii Firmiarn' Diu. Inft» Libri VII. Dc ira Dei
Liber I. de Opiflcio Dei Liber I. per l)e. Erafmum
Rot. recognitus et fcholiis iiluilratus. Epitome in,

Jibros fuos Acephaios. Phoenix. Carmen de Paf-

flone Domini. Carmen de Dominica rcfuireclione-.

fraeterea eorum , quae in toto hoc opere notatu di-

14,
gniora uifa funt indiccm pracpofuimus. ExprelTa
eil Cratandriana, variasque lecliones, quae in margi-
ne iliius (primae) legumur, et haec refert, incon-
cinne tainen in iplo textu verbis /latim iubiundas.
Librum de opificio, vt titulus profitetur, ex recenfione
Erafmi praebet. Hinc magis etiam fufpicor, idem
jam in M. Cratandri editione efTe faclum. Dedica-
tio Erafmi adTiclmannum libio de OpificioII. prae-
fixa , perperam a. 151 9. eil flgnata , vt Buncman-
nus iam obferuauit.

Lugduni- 12. Ex fide Bipontinor. Soc. laudo.

Alibi memcratam haxfleuus non vidimus.

1535-
VenetaXV. Aldina II. Fajttelii. „L. Coelii
Lacl. Firm. Diu. Inil. Libri VII. proxime Cafligati et
audi. Eiufdem de ira Dei Lib. I. Epitome iu iibros

fuos,
 Hifiorico Literariai Cap. IV. 31$

fuos, Hber acephalos. Phoenix. Carmen de domi«?

nica refurrechone. Item Index in eundem rerum
omnium. Tertulliani Jiber apologeticus c. indice.
Aldvs. M. D. XXXV. Infine. Venetiis ia
Aed. Haeredum Aldi, et Andreac Soceri, menfc
Martio M. D. XXXV.
, Curauit hanc ed. Honora-
tus Fafitelius de litcris antiquis per confilia, tjuibus
PauJo Manutio iuueni, patrem vix triennis ami-
<]ui

ferat, fludiorum primus moderator, deinde ad eden-

dos graecos romanosque optimos fcriptores audor et
hortator extitit, optime meritus. quidem
ExtoJJit
Paui us in epi/loia nuncupatoria ad Germamm Mina*
doum Monachum Cafinatem Fafiteiifamicum humanu
tatis et vrbanitatis plenifllma et ex animo viri aman*

tiflimo profecta ingentibus Jaudibus eius in fe bene-

voientiam, de futuris fimul auclorum editionibus fpes
iaetiilimas excitans, quas irritas non fuilTe, euentua
docuit. De praefenti vero eius in Laclantium cura,
detulit, inquit, ad me qnos nunc imprejjhnus Lablan*
tii libros, tam midtis illos quidem in locis emcndatos
et auclos, vt cum omnibus, qui ante exierant , colla-
ti, propemodum alii viderentur. Ego autcm, vt iriu
tium libenter a Laclaniio facerem , duabus praecipue
caufis mouebar : Et qnod ab eo fiagitiofas ueterumfu.

wde*
perjiitiones tanto eloquentiae flumine confutari
bam, quantum in alio nemine, qui eandem materiam
trablauerit, reperias. Et quod authorem confirman*
dis bonis moribus et literis tam vtilem, in hominum
manibus tam Iacerum diutius haberi, non facib paii
poteram. ltaquefecum ipfi cogitent facrarum litera-
rum fiudiofi , quidnam in reliquis , qni propediem
edendifunt, habenturque deprauatijfimi , Jperandum
fit: quando hic, qui cafiigatijfimus credebatur , cor-
ruptijfimns inuentus efi. ln quo ne uolnijjr UShri
fucumfacere uideauiur: additiones eas, de quibns fu-
5
pra
214 Ribliothecae Patrttm Latinorum

fra diximus; quopojfent commodius inueniri, Jlellae

nota vtrinque appofita inclufimus. Caetera loca,
quae prope injinitafunt, nemo non perfe facile paf
fim animaduertat. Sunt quaedam iu his, quae in-

figni iuuenis in amicum fiudio dabis , nonnulia etiam

rhetorice dicla, quod
de Gryphii fententia
pariter
valet, Ladtantii libros non plus Firmiano, ex quo
naii funt, debere, quam Fajitelio, ex quo renati."
Contra Ifaei de hac editione iudicium efr iniquifli-

mum: textum uhique corruptum ac foede maculofum

effe, adeo ut noti excnjfa quam pluribus in locis beata
ifta uidcrftur fuauitas orationis, majeftas ac pulcri-
tudo, qua fupparem Ciceronis Lafiantium, ceteris
etiam longe fuperiorem proclanunt; fed et vix ejtts
Jenjus ulhs alicubi deprehendi pojfit; quae porro fe*
quuntur, funt etiam inepta. Verum fane hoc quod
Buncmannus iam profeiTus eft, multas lecliones pla-.
ne nouas covveUionem inuexiffe, fed quod
Fajitelii
leui comparatione cognofcas, plurimam partem bo-
nas et vel pofihac MSS. Codd. confirmatas, vel pro«
pter orationis leges a Bunemanno comprobatas. Vfus
praeterea efl, vt idem profitetur Manutius, Codd. vetu-
fliffimis Coenobii Cafinatis; multas etiam ex fupe*
rioribus edd. cum iudicio depromfit, multa tamen
fequentibus Ladantii edd. reliquit. Reuocauit autem
Fafiteiius multa Laclantii loca, Manichaeifmum feu
aliam haerefin redoJentia, quae partem maximam qui-
dem MSS. Codd. et edi\. vetufiillimis fiue plus iufio
a
quorundam leclorum pietatis ardore, fiue librario-
rum indoclorum cuipa, metucntium ne Firmianum
tanquam haercfis reum agere viderentur, exulauerant,
quaeque pofica demum Thomafius rurfus refecuit
forTraganribtlS ed>'toribus infecutis omnibus, qui ab
haeretiois ea inferta exifiimarent. Caeterum repetit
etiam Iiaec editio Egnatti cx fuperiori epifiolam , ad-
ditumque
 HiJIorico Literariae Cap. IV. 215

ditumque carnicn de' Dominica pafllone. Reliqua

vt in priore. Sed, quod mireris, habet haec cditio
neque textum in capita defcriptum, neque numeros
paginis, vt Aldina fuperior, fcd foliis tantum adpo-
frtos, nec cuflodcs adeo, fed iu prima cuiusque plagu-

lae pagina infra textum nomen: Ladiantius, Jegitur.

Fafiteliana a. 1538- ap- Fabric. BibJ. Lat. VoJ. III,

p. 398. nuJJa alia efl, quam Jiaec noflra. Impofuit

Fabricio haud dubie Gryphii error, qui in ed. a. 1 54 1.
parum attente fcripferat, Fafitelium quattwr abhinc
Giinis Lact. reftituifTe, ex quo computo efficeretur
wique a. 1538. vid. Bunem. ad Ed. Gryphian.

1539-
Antverpiae, ap. lo. Gymnicum. g. Laclantii —
cam Erafmis fchol. inlibr. de opiflcio. *— Plerum*
que ei cum Aldina 1515. et Crarandro*, at in libro
dc Opif. Dei cum Erafmi editioue Frobeniaria con-
venit. Comparauit eam Bunemannus diligentif-
fime.

1541.
Liigduni, apitd Sebaft. Gryphium. 8- Ed;tio
haec nitida et r2ra non innotuit Maittario. ;
Eft ea ,

integra ex Fafiteiiana exprefla, vt Jocum eius optimq

explere poflit. Gryphii de Fafitelio iudicium fupra ,

protqlimus.

1542^
Francof. ad Viadr. et Argent. 8. —
Liber de
opificio Dei cum obferuationibus lo. Willichii. Ad-
dito Hippocratis libello de Genitura, Willichio in-

terprete. Bipp. Commemorat eam Cat. Bibl. Barber,

1543.
Lugd. Bipp.
O 4 f 544<
Ji6 Bibliotheeae Patrum Laiinorum

1544.
Colon. apud Petrum Quentel.fol. L. Coel. LacL
Firm.Diu. Infl. Libri feptem iam nouiffime ad vetu-
fla exemplaria mantifcripta fedulo colJati, fumma-
que cura a mendis compluribus, haclenus nunquaiu
animaduerfis, nunc primum vindicati. Eiusd, de
Ira Dei Lib. I. reJJ. Cum adnotatiunculis aliquot
Def. Erafmi Roterodami , feorfum ad librum de opi-
ficioDei fpeclantibus: Et aflignatione locorum aJi-
quot minus cathoJicorum, aut alioqui fcrupulofio-
rum; Atque indice nouo ac rerum JocupJetiflimo iam
recens opera Bartholomaei Laurentis adieclo. —
Coloniae ex oflicina typ. Peti i Quentel menfe Au-
,

guflo anni pofi Chriflum natnm M. D. XLIIII. Quid

10 hac editione a typographis praeflitum fit, in breui
ad Leclorem admonitione, indici vocum et rerum
infigniorum fubiecra declaratur hoc modo. „Ne
mirum tibi videatur, candide ieclor, cur in hac edi-
tione, nunc di&iones, nunc fy iiabas , aut Jiteras,
nonnunquam integras fententias, diuerfo a communi
contextu characlere defcripfimus : confiJii noflri hanc
accipe rationem: ContuJimus diligenter fuperiores
etmiones ferrne omnes, adhibitis etiam exemplarrbus
manufcriptis, vt veram et germanam Je-
vetufliffiniis

crionein daremus in medium. Et reflituimus qui*

dem pJura, quam crediturus fis^ nifi contuleris, lo-
ea. Vbi vero, diffentientibus excmpJaribus leclio
occurreret ant Jiterae, aut fyJlabae, ant diclionis mu-
tationediuerfa, vtrobique tamen tolerabilis: diuerfis
eam Jiterarum rypisfignauimus, tuo arbitrio relinquen-
tcs^ vt, vtram nialis, fequare. Caeterum vbi liac
commoditate vti non Jicuit, leclionem diuerfam mar-
gini adfcripfimus, diJigentiam noflram fic voJentes
efle tefiatum, cam tibi probatum iri,
nec dubitantes,
dummodo hanc editionem cum aliis- conferre non
graurris.
 Hijtorico Literariae Cap. IV. 317

graucris. Rel." Sequuntur proxime ante textum lo-

ca alicjuot, quae aut veritate minus confentanea, ant

aliis icrupuiofa videri qucant. -r- et Def. Erafmi ad-
notatiunculae quaedam ad libr. de op. Dei: — Edi-
tio nitore typographico ct corre&ione valde com-
mendabilis, neque non propter optimas aut diuerfas
lectiones plurimi facienda ac Biinemanno optima et
eriiendatilfima dicla.

1548.
Lugcfnni. tf. <*P» 1°- Tornae/lum et Gulielmum
Gazejv.m. L. C. LaxS. Firm. Diu. Infi, rcl. Omnia
ex caftigatione Honorati Fafiteiii Veneti priflinae in-
tegritati reflituta. Praemifla efl Ladt. vita ex Hiero-
nymo paginatituli auerfa.Subiunda Graecar. inter-
pretatio didtion. recenfente emendanteque Jfarftf Ma-
furo (fic). Errata Lacfrantiiper Ant. Raudenfem coile-
da et Index verborum ac rerum. Bipp.

1553.
Lugd. g. f. ia. ap. Io. Tornaef ct Gulielm.
Gazejum. Repetitio praecedentis.

1555-
Antverp. 8. min. L. C. Ladh Firm. Opera me<
morantur in Cat. Bibl. Ludewig. Halae 1745.
T. I. patres. p. 36. n. 41 1. Bipp. c. Scholiis Erafmi
Iaudat Cat. Bibl. Mufei Britt. T. II.

1556.
Bajtleae f. in Haercfiologia Io.Heroldi. p. 301.

1560.
Parifih. 12. ap. Hieron. de Marnef. Ex ca-
ftigatione Honorati Faftelii. cf. ad a. 1565. Bipp.
O c 1563.
 218 Bihlioiheccie Patrnm Laiinorum

1563.

Bajileenjif , Betulcji I. per Henricum Petri. foL

,,L.CoeIii Lad\ F. opera, quaequidem extant, omnia:
uidelicet Iu/r. Diu. 1. Vll. dc ira Dcj 1. If de opificio
dei Epitome Libror, 1). Inilitution. PJioenix.
1. I.

Carmen de Dominica Reiurredionc. Acceflemnt

Xyjli Betuleji Augu/lani pia ac erudita Commenta-
ria, nunc primum in lucem edita. Baf. p. Henr.
Petri M. D. LXIII. Mcnfe Martio. vid. ap. Bune-
mann. Hic Xyflus Betujejus Augufranus, Scbolae
patriae ad D. Annae templum recens tum inilitutae
rcclor, vir doclus et Jaboriofus, Xylandri praccc-
ptor, Laclautium, cjuem adeo in deliciis habebat, vt
fiiio etiam Laclantii nomen imponeret, difcipulis fuis

enarrandum carmina primum, dein-

fufccpcrat, et in

de inflitutionum etiam libros liofce commentarios

dicrauerar. Finitis vero his quum a magifiratu fciio-

Jae*) Lacftantii lecfrione ipfi eifet interdiclum, anno-

tationibus extra ordinem iri libros de Ira et Opificio
Dei continuatis quam pt imum pubJicare conuituerat,
fed belli interuentu preila ifia manferunt; cum ipfe et

interim 1554. XIII. Cal. IuJ. diem fupremum obiif-

Emmanueli Betulejo relicla, qui hoc anno
fet filio

tandcm in luccm eos cdidit praemiffa. ad fratres.

Hein-

*) A Viris , fi diis placet , CiceroHianis — ipfe indigna-

bundus inquit; contra quos etiam praefatio eius, qua
difyutatur vtrum Laclantiaya fcripta rccle in SchoU
,

praelcgi et tnarrari conutniat , contra Laclantiomaftigaf

inftituta fpedrat. Fuiffe vero
homines fuperiKtiofe
Ciceronem Laclantium etiam iniquos
colcntes in
Erafmi Ciceronianus teftatur; neque his aliam La-
clantii e fcholis eiicicndi caufam fuiffc, ex laudataeiuf
difputatione tum filii et Io. Kyfaei, Xyfti Biographi
teftiuionio tnanifeftum fit.
 Hijlorico Litcrariae Cap. IV. 319

Heinzellios dedicatione, m qua de Laclantii vita, fcri-

ptis cum depciditis tum rcliquis eurumque argumen-

to deque huius cditionis occailone fufius expofuit.
Praeter Xyfli praefationem de Laclantio in Scholis
praelegendo fcriptam Aug. Vind. 1545. menfe Aug,
addita efl quoque Io. Nyiaei Xyfli B. vita et fuper ea
carmen ad Em. fil. Carmen de Phoenice feorfim
iterum infcriptum eft filiis Jo. Bapt. Heinzelii Conf.
Aug. Carmen de Pafiione Domini vero absque
commentario acceffit. Denique fubieda funt loca
aliquot in Laclantio deprehenfa , quae ant ueritati
ininus confentanea aut alias frupulofa uidrri queant y
iam propofita. Poflremo in-»
in praecedenti editione

dex rerum memorabilium. Commentario Betuleji

apud eos, quorum in gratiam fcriptus efl, iaus fua et.
pretium fiet , necefTe efl ,
quibus profeclo opera eius
plurimum profuit. Horum igitur refpeclu tot loci
communes Theologici et Phiiofophici generis feren-
di funt. Multa tamen vtiiiflime ad Lactantium illu*

flrandum eum attulifTe, Bunemannus cenfuit. Prouo-

cat aliquoties ad Vetujlnm Codicem ; nec vero indicat,
quis et qualis iile fuerit. Prouocat quoque ad editio^
nem Romanam nec non Iuntinam, Ald. et
antiquam
Gryphianam, fed Romanam anno addito nou indi-
cauit. In nonnullis locis habct lecliones plane fin-
gulares, in quibus eum non tam codicem MS. quam
iugenium fequi arbitratur Buncmannus, qui fimul
oflendit, Mich. Thomafium faepe Bctulejum in tex-
tu effefccutum, vt tamen eum non nominaret, nifi

vno loco (ad L. 6. not. 1 57.), vbi in Betulejum acer-

rime inuchitur.

Parif. 4. ab Okario indicatur, Bipp,

H
 3 3o Bibliothecae Patrum Latinorutn

•# *-

Ad hunc a. Riccardi Olzenengi. Vercelienfis Com-

mentaria in VII. 1 Jbros Infi. memorari Celfo Rofi-
no in Lyceo Lateranenfi T. II. p. 214. obferuat Fa-
bricius. *

1564.

Bafil. 4. deChrifii beneficiis. inGeo. Fabric.poett.

vett. Chrifiian. Opp.

1565-
Parif. ap. Hier.de Marntf. 12. Lacl. Infi. lib.

VII. etc. Omnia ex cafi. Hon. Fafitelii Ven. prifii-

nae integritati refiituta. cum Indice locupletiilima.

Defcripta videtur ad Lugdunenfem 1 548. quam vide.

1567.
Lugd. ex ofF. Tornaefii. 12, Repetita ex edd.
annor. 1548« et 1553.

i*68.
Antuerp. 12. Bipp.

1570.
Antuevpiae, ex officina Chph. Plantim. ft-, „L.
Coelii Lad, Firm. Diuin. Infi. Jibri VII. De ira
Dei — rel, Carmina aflcripta Ladantio. Phoenix
incerti aucloris. I Venantii Honorii Clementiani
Fortunati Felicem Epifcopum
prevsbyteri Italici ad
carmen de Pafcha. Incerti aucroris carmen de paf-
fione. Omnia fiudio Michaelis Thomafti emendata,
cum Notis eiufdem. Graecarum vocum Latina in-
terpretatio. Index in Laclantium ampliiTimus. " —
Titulus iam defcriptus omnes ac fingulas, cjuibus
emineat, hacc editio virtutes deciarat, Vfus cfi Tho-
j
mafius
 Hiflorico Literariae Cap. IV. 231

mafius duobus Codd. MSS. Bonon. et feptem Vatica-

nis. In textu plerumque fecutus eft Ed. Aldi ex re-

cenf. Fafitelii, et Hetuleji, quod loca quaedam,

nifi

de quibus ad Fafitelianam a. 1535. nobis mentio efl

iilata, rofecuit; rarius lecliones MSS. Bonon. in tex-

tum recepit, faepius in margine eas pofuit et in notis

praecipuas defendit. Chartarum ac typorum nitore
admodum commendatur haec editio. Haec in Bibl.
Leidenfi ext. collata c. Cod. Lipfienfl D. Pauli et Pa-
latino.

Antuerp. typis Stelfii 12. Cat. Bibl. Muf. Britr*

Habuit etiam Gallaeus.

M78-
Venet. f. L. Inflitutiones aduerfus Gentcs. Bibt.
Muf Britt. T. II.

1579-
Lugdun. 12. Memoratur in Cat. Bibl. Schwarz*
P. I. p. 132. aucl.lat. n. 2342. Bipp*

1587-
Aritwerpiae^ ex officina Plantini Archeiypogr.
JRegii. g. Repetitio ed. prioris 1570.

Lugdun. ap. lo. Tornaefium. 8* min.*) (Tor*

naefii II.) „L. Coel. Lacl. — Omnia ex fide et
autoritate librorum manufcriptorum emendata. Prae-
miila

*) Nempe hac forma omnes omnino edd. Tornaefianas

conftarc fcias , neque falli te patiaris, vbi plerumqu*
duoJenis laudatas inucneris.
2 33 Bibticthcae Patrum Latinorum

iiiifla exHieronymo Laclantii vita habet Iiaec ed. pofl

textum Graecorum locorum interpretationem lati-

nam, dein quaedam Auguftini Hieronymi loca in

et

libro Manufcripto Lactaiitii libris fubiuncta, tandem

Tornaefiii ad LecT. de editione admonitionem et rer.
ac verbor. indicem. Dotes huius editionis vix bene
paucioribus quam ipfius Tornacfli verbis indicari pot-
erunt. En ifia: „Cum mihi denuo Lacfantius effet
excudendus, opportune oblatifunt et awe empti libri

feptem diu. Inft. manufcripti. Qttid ex iis mea ope-

ra liuic editioni et pratcedentibus accefjlrit , malo ie
fcire conferendo iilas cum ante editis , quam fi id in
hoc epiftolw indicarem. tioc ingenue fatehor , malui
timidi quam temerarii nomen incurrrre. Jia de cau-
fa quando vtraque teclio mihi vifa eft defendi pofje,
alteram margini adfcripji: In eoque tantum mihi de-
traxi, vt etyam, quae nufqttam alibi tegeram, non dubi-
tauerim adfcribere. Qiiae defiderabaniur in manu*
fcriptis, ea nolui detere,fed vt dignofci pofjint, has
notas |, ff adhibui. Qaae illis includuntur, non ha-
beiitur in codice manufcr. Aliquandv integras et
longas periodos , faepiffime vnicum verbum inclufunt
reperies. Non parum item me iuuit Vir eruditijfi-
tnus lacobus Cujacius , qui nonmdlos locos huiufce
owftri aitfforis ex fide veterum librornm a fe emen-
datos ad nie mifit. Qiiae ex Augujiino et Hieromj-
ttio addita funt , in ipjis aucloribus nec omnia nec ea-
demferie reperi. Atiamen quoniam ita Je habebant
in manufcripto intabHa reiiqui.
, Haec funt, quae te
votui fcire, non tantum vt quam operam naitauerim,
fed quam methodum fecutus fim aperirenn noit , —
priuati honoris aut emotumenti, Jld pubiicae vtilita-
tis gratia laborem httnc fujhpi." Meiius vtique co-
dicem defcripfiilet Tornaefius , neque tamen propter-
ea, quod hoc ncglexerit, fraus iili imputari dcbetcum
Heu-
 Hificrico Littrariae Cap. IV. a -a 3

Heumanno, qui grauitcr criminatus eft, eum iacla-

tione MS. vendibiiiorcm fuam mcrccm facerc voluii-
fe, ct neque aetatcm neque bonitatein codicis defcri-
pfifie, immo adponcre codicem fuiflc notae pe/fimae,
et de Cuiacio fubiecla fraudem olere mercatoriam,
ideoque nec opus fibi fuifTe huius editionis collatione
putat. AequiorBuncmannus affirmat plane cximia iri-

effe in hac Tornaefiana et ea quae cancellis inclufa

fint aut in margine adnotata, ad quae foius Heuman*

nus attenderit, ne centefimam quidem partem emen-

datt. per feptem iftos Inftit. libros in hac ed. 1587*

conficere profefTus eft. Nolim vero propter Cuiacii

quasdam emendationes cum Bipp. fpeciofum nomen
recenfionis Tomaejio- Cuiacianae procudere.

Lugd. 16. memoratur inter libros rafiores Man-

hemii 1779, venales Matth. Fontaine bibiiopo*
ap.

lam. B 1 p p. Vereor, ne eadem Tornaefii fuerit ne-

gligentius indicata. Occurfit tamen eius ftientio quo*
que in Cat. Bibl. Bodh

1589-
Parif f. m BiM. PP. Vol, IX. col. u

Parif. 8- Bipp.

1593.
Lipjiae. Laclantii diclum vel vaticinium de de-

lendo nomineRoma.no in terris, et imperio Occiden-

taiis in Orientem transferendo expiicauitj Matthlat
Drefferus ac Rudolpho II. dcdicauit. B1 p p*

*594-
3 34 Bibtiothetae Patrum Latinorum

1594»
Lugduni 8* repetita Tornaefiana; in 12. laudat
CaL Muf Britt.

f /. et a.

Lactantii firmiani hymnns pafchalis cumnouo nec

incuriofo commentario, 4. Auclor huius commen-
tarii Hermannus Bufchius ftuciio luuandi imperitiores
fcripti, nomen in praefatione Ioanui Gy mnico Aef-
findienfi auditori Domeflico infcripta profeffus efl.

Conftat tribus plaguiis, quarum tertiae folia tantum

funt numerata. Literae fiint Gothicae. Titulo in
ipfa fronte fubiiciuntur verfus elegiaci in hymnum
ab H. Bufchio compofiti.

Saec. XVI. a. 1601.

161 3.

Geneuae. 12. (g.) Repetita Tornaefiana a. 1587.

paritercjue h. a. Coloniae 12. (8.) Bipp.

1616.
Lngd. 16.
— 4. Phoenix in choro poetarum luflrato et il«

luflrato , curante Alex. Ficheto. B 1 p p.

1618.
Coloniae fol. Opera omnia in Bibliotheca 3Ia*
gna Patrnm, T. II. n. 10. Vol. III. p. 206. fic in

Cat. Bibl. Leid.

* •#

Phoenix poetarum carminibus celebratus

Ienae:
et commentariolo illuflratus a lo. Gryphiandro.
—
Praeter Ladantii carmen continet Ouidii verfus de
Phoenice, Metamorph. XV. Claudiani Idyllium et

Bapt.
 Hlflorico Literatiae Cap. IV. 335

Bapt* Mantuani fragm. carminis de phoenice. Se*

de Phoenice e veterum teflimoniis ducta*
cjuitur diff.

qua eius veritas afTeritur, deinde commentariis ia fin-

gulos verfus carminis Ladantiani» Bi pp.

1627.
Vitebergae, 8- Carmen de refurreclione, eum
notis Aug. Buchneri.

1630.
Geneuae, ap. /0. de Tournes (Tornaefium). 8>
„ L. Coelii Lacr. Firm. Inft. libri VII. etc. Eciitio
flouiffima ac omnium emendatiffima. Repetitio
JLugdunenfis 1587« I" titulo effigies Ladfantii li-

gno imprefla numi figura c. epigraphe.

1646.
Caefenae, ex typogr. Nerii. £ „ Lactantii opera
quae extant omnia, videlicet Diu. Inft. adu. Gentes
Libri feptem etc. (carminibus tanquam falfo La&an*
tio adfcriptis omiffis ) a Iosepho Isaeo, Caefe-
nate olim Diui Petri de Vrbe Canonico, CambettOr
lae, Bufchi etc. Comite, fumma diligcntia recogni-
ta ct non modo ex antiquiffimis MSS. Codicibus ac
probatioribus impreflis, fed etiam exDocliffimis Scri-
ptoribus emendata et notis iliuftrata etc. — Prae-
mifit Ifaeus operibus 1) Elenchum MSS. et Edd.
2) Vitam Laclantii ex fcriptis eius et aliis; 3) Iudi-
cia ex Hieronymo, Honorio, Auguft. Trithemio*
Voiaterrano , Petrarcha , Io. Franc. Pico, L; Aretino*
Rhodigino, I. L. Vive, Io. Bapt. Pio, Giraldo, Fr.
FJorido, GuJ. Cantero. 4) Propofitiones in Lacl:. a
Catholicis caute Jegendas in Notis vei explicatas vel
confutatas. 5) S. Scripturae Joca citata. 6) Diclio-
num Graecarum Latinam interpretationem. 7) Va-
Toimtf L P rias
226 Bibliothtcae Patrum Latinorum

rias le&iones. 8) Summaria capitum. Sigismun-

dus Ifaeus patrui fui opus infcripfit (en tituluni!) Sa*
cri Senatus Apofiotici jubari praeJ\dgido , Lumini nz-

occiduo Hieronumo Verofpio Vere Pio, Vcro Hofpi-

ti Virtutum, Vero Hofli Vitiorum. Scribit inprae-

fatione Ifaeus Thomafinm nonnullis quidcm Firmia-

:

ni vulneribtiT opem tuliffe: verum pleraque intacJa,

ac prope innumcra remanjijfe; —
fe vtro fublatis
mendis plus minus tercentis meliores leffiiones ex opti-
mis exemplaribus et dotliffimis fcriptoribus rrjliiuijfe.
Praecipuum ftudium in eo pofuit, vt, quae Ladantio
fraude aliita efTent vel putarentur, faltem et a Thoma-
fio iam reiici coepta eflenr, penitus eliminaret. Hinc
quoque fluxit acre ac iniqtium de Fafitelio iudicium,
quod fupra attuiimus, quippe qui fedulo omnia illa
loca fufpecla et iam aiibi omifTa quafi poflliminio
refiituerat. Adhibuit codices duos Bononienfcs, duo-
dtcim Vaticanos , Codicem Mich. Thomae Taxaque-
tii*)* Codicem Franc. Peniae, Hifpani et Edd. Rom.
1474. Venetas 1472. 1493. 151 1. 1521-. et 1535.
Flor. tunt. 1 5 1 3. et Antwerp. c. not. Thomafii apud
Piant. 1587^

1650.
Roinae, ex typographia Mafcardi, Anno Iubiiei
Sumptihus Biajti Diuerjini et Zcnobii MafottL fol.
^Laclantii opera —
a Iofepho Ifaeo recognita —
etc." Ad verbum et menda adeo typographica repe-
tita Caefenatenfis. Fraudem bibliopolae editionem
audiorem tituio nonnihiJ mutato, appofitaque alia
dedicitione ad Theodorum Principem Triuuitium,
Cath. Regis ad Innocentium X. P. M. extra Ordinem
Oratorem, mentientis odoratus efl et coiiatione accu-
rata

*) Vide Letigletium in notitia Codicum.

 Hiftorico Literariae Cap. IV. 227

rata detexit Bunemannusi Frequentius vero haec oc-

currit editio et nobis quoque fuit ad nianumj non
itein prior a* 1646* quae admodum rara e(h

1652.
Lugd. Bat. ex off. Petri Leffeti. §. Ladr. op.
quae extant omnia. Accedunt Carmina vulgo adfcri*
pta Ladantio. cum notis Antonii Thyffu Notae
funt parui momenti et partim , vt et textus et variae
leclioncs ex Thomafii ed. repetitae. Nec opus fibi
duxit, vthoc Lectorem doceret editor. Habet prae-
ter capitum finguJorum argumenta Loca aliquot ixl

Laclantio deprehenfa aut veritati minus confentanea

etc. et indicem.

1660.
Lugd. Bat. ap. Franc. Hackiutn Peirum Lef
et

fen. 8» Laffiantii opera — cum fele&is V

ario*
rum commentariis, opera et Jludio Seruaii Gai*
laei (EccJefiae GalJo-BeJgicae apud Zirizaeos ec*
clefia(lis) Accedunt carmina Laclantio aficripta, iicet

in titulo non indicata. Nitida editio. Praeter Retu«

leii^ Thomafii, tfaei et Tliyfii notas excerptas quo*
que SaJmafii, Bocharti, L G. Voflii, Riueti^ Gro-
nouii aiiorumque dedit, fubi^flo plurimum quidem
ftudio* et iudicio fere nuJJo, multis tamen et com*
mode allatis. Quae de fuo iJie addidit, partim fpe*
clant, vt ipfe inquit, ad dogmatum religionis refor-
matae cum antiquiiTimis Patribus confonantiam decia-
randam Ifaeique aduerfus reformatos maiedicentiam
retundendam , partim, quae prof?clo potior opera
quarum magnam co>
fuit, ad Joca finguJa ex editis,
piam adhibuit, (indocle tamen ed. 1472. Venetam
principem arbitratus) vel MSS. emendanda. Impri-
ir.is vero magnum rei criticae gnaiis vfum afferunt.

P 2 Variae
228 Bibliothecae Patrttm Latinorum

Variae lectiones modo in notis modo poft opus ab-

folutum in ordinem ex MSS. redadae, in qui-
vuiiis

bus funt nouem antea nondum collatorum Codicum

lecriones recens ab ipfo prolatae. *) Denique vfum
etiam infignem praeftant argumenta enucleata (Ana-
lyfes) libro cuique praemiiTa.

1672.
Lugduni,fol. — LacT. qpera ex rec. Thomafii
etcum eius fcholiis. In BibL PP. T. HLp.$isfq.

1677.
Lugdtmi, apud Aniffonios. f. L. C. LacT. F»
Opcra c. not. Mich. Thowasii in Jiibi. Max.
rr. t. iii. p. 514-672.

> 1679.
Parifiis. g. Lucii Caec. Firm. Lacl. liber ad
Donatum Confeflbrcm de peifccutione fiue mortibus
perfecutorum ex Codice 1297. Bibliotliccae Colber-
tinae. Eiusdem fragmentum de extremo iudicio ex
Cod. 1095. Bibliothecae Colbertinae: in Baluzii
MifceUaneorum libro II. ille p. 1-46, hoc p. 46.
Stephani Baluzii Tutelenfis notae ad Laclantium, ibid.

p. 345-463.
**h -*»

Parifiis excudente Francifco Muguet. 8- Idem

liber feparatim. In fine poft priuilegium regium:
Acheue d*inprimer pour Ja prcmiere fois le 15. jour
du mois d* Avril 1679. Editio pernitida. Ipfius
Biblio-

*) FortafTe cx fchedis Salmafianis , quae ei per haeredi-

tatcm obtigeiant; nam ipfi Gallaeo [curta erat fu-
pellcx.
 Hifiorieo Liierariae Cap. IV. 229

liibliothecae Colbertinae exemplum iam in Bibliothe-

ca Aeademica afferuatur.

1680.
Oxonii. ia. Idem liber, cum fcholiis Io> Felli,
Epifc. Oxon. cum a&is Pcrpetuae et Felicitatis,

1684-
Oxonii, e theatro Sheldoniano. 8» Lactantii opc-
ra quae extant, ad fidem MSS. recognita et Commen-
tariis illuflrata a Tho. Spark, A. M. ex Aede Chrifii.,
Nitida editio et correcla. Vfus efl Sparkius quinque
MSS. Collegii Bodleiani, Cottoniani, Balliolenfis,
Mertoniani et Collegii Corp. Chrifli, et editione
Kom. 1470. In textu Thomafium maxime, inter-
dum vero Betuleii et lfaei edd. expreiTit. Notae funt
breues. Libro cuique vt apud Gallaeum praemifla
Analyjis. Primus operibus Laclantii adiecit libruin
de Mortibus Perfecutorum, fcd carmina omnia eiecit.

Acceflit etiam H. DodwclJi diff de ripa Striga et

Steph. Baluzii Chronologia Diocietiana.

Hflfe-

Aboae. g. Liber de mortibus perfecutorum, c.

notis lo. Columbi ad Girb. Cuperum. Magnae funt
Cuperi in huius libri editione partes tum , quod con-
filio iudicioque editorem rexerat, tum fuis ipfius an-
notationibus communicatis, quae paffim Columbi
animaduerfionibus infertae funt. Columbus huius
libri phrafin rnaxime ex aliis Ladrantii libris illuflra-
vit , eoque ipfo Nurrii hariolationem tanquam prac-
iudicio retudit.

i68f.
Cantabrigiae , ex off. lo. Hayes. Impenjif Hen.
Dickinfon et Rich.Green. 8. „La&. opera — ad
P 3 fidem
 ,

»3<> Bibliothecat Patrum Latinorum

fidcm Codicum tam lmprefforum , quam Mannfcru

ptorum recenfita." —
Edd. adhibuerunt tres, Bafil.
1532. Thomafianam Antv. 1 587, et Thyf. L. B.
1652. MSS. duo Emanuelenfem et Cantahrigien-
fem. Ex Codic. vero MSS. quoniam ferius ad ma-
num erant Variae lecliones a primo capite Infi. ad
cap. XV, libri de ira excerptae textui praemittuntur,
inde vero ad oram paginae ftatim additae funt. Tho-
mafium fere fequitur, variis lec^ionibus etiam ex eius
editione vbique in margine adfcriptis. Libro de mor-
tibus perfecutorum nofae aliquot adfpcrfae additaque
Baluzii Chronol, Diocletiana ex fuperioribus edi-
tionibus.

1690.
Wittebergae^ 4 L. C. Lacl. de vero Dei cultu
.

c, n. G. C. Kirchmaieri.

Parif. 4. Nic. Toinardi notae in librum dc

Mort. perfecutorum.

1691.
Vitebergae, 4, L. C, Lad. de vero Dei cultu
Diifertatione iilufiratus a Ge, Cafp, Kirchmaiero,

1693.
Traieffi ad Rhen. ex oflic. Guil. Broedttet. tf,

^Laft- de mortibus Perfecutorum c. not. Steph, Balu-

2«, Tutelenfis, qui primus ex veteri codice MS,
Bibl. Colbert, vulgauit: acc. Girb, Cuperi, Io. Co-
lumbi, Thc. Spark, Nic. Toinardi, Io. Ge. Graeuii,
Tho. Gale, Eliae Boherelli, ceterorumque [Iac.
Tollii et Abb. a S. Hilario Canonici BellouacennYj
de quibus in praef. ad Lecl. , animaduerfiones tam
ha&enus editac quam ineditae. Recenfuit, fuis au-
xit,
 Hiftorico Likrariae Cap. IV. 231

xit, cum verfionibus contuJit Paulus Bauldri, Addi-

ta pofl reiiqua Henr. DodweJli diflertatio de Ripa
Striga: nec non Theod. Ruinarti Praefatio ad acfia

Martyrumj cum Indicibus neceflariis, — Ex Tol-

lii ded icatione ad Eman. a SchcJflrate (dat. Amfl.
if>88« poilrid. Kal. Dec.) pofi praefationem editori*
fubieda paene colligas, feparatim, notas eius iam
antea fuifle excufas: tum vero miratio fubit, quod-
nam Bauldrius fecutus fit confilium ,
quo non intc-
gras pofl textum vt aliorum, qui feparatim antea exti-
teiant, exhiberet, fed ipfi textui pafiim apponeret fuis
et Graeuii animaducrfionil>us intermixtas, uec in ti*

tulo ijlas indicaret, Cuperi notis, quae hic multo Jo-

cupletioresiis, quasAboenfised.exhibuerat, comparent
et nouae paene videri debent. Acccflir eiusdern epi-
flola ad Paul. Voetium van Winflen dat. Hag. Com.
lf)8Q. XV. Cal. Iul. Bauldrii opera vei in fingulis
phrafibus magno exemplorum ex omni fcriptoruni
genere petitorum farragine iJJufirandis, vel aliorum
notis refutandis veJ deuique verfione gallica Maucroi-
xii et angJ. GiJb. Burneti comparandis inutiJi fcre fiu-
dio occupatur. In bibl, SaJmantica au&ore Iof. Or-
tiz (ed. Salmanticae 1777. 4.) T. I) 85« h, fiber
p.
Jaudatur: L. opera c. not. BaJuzii et animaduerff. ya?
rior. Vol. I. 8. Traj. ad Rhen. 1693.

1697.
Vitebergae. 4. L. C. Ladantius defalfa fapien-
tia philoJogica cenfura illuflratus per Ge t Cafp. Kirch*
tiiaierim.

lbid. 4. Eiusdem ad Laclantii cap. III. dc falfa

fap:entia, difficiliora aliquot paralipomena, annota-
mcntis illuflrata.

P 4 1698.
«3 3 a Bibliothecae Patrttm Latinorum

1698.
Lipfmc, ap. Tho. Fritfch. 8« Lucii Coelii fiue
Caecilii Lacl. op.omn. quae extant -w Chph.Cellarius
recenfuit et adnotationibus illuflrauit. — VI. MSS.
Codd. vfus eft Cellarius piuribusque edd. tam antiquis
quam recentioribus. Nimirum Codicum duorum in
editione Cantabr. excerptorum varietate, Codice Go-
thauo, membranaceo, et Britannicis antiquiore, cuius
lcctiones varias enotauit Guii. Ern. Tenzel. tribus
Codd. Bibliothecae PaulinaeLipf. Acad. chartaceis, fed
vno notae optimae, quos ipfe contulit. Editionibus
autem Rom. 1474. Veneta 1490. et Parrhafiana
1509. Aldina, Bafil. Betuleji, Thomafii, PJanti-
niana, Thyfiana, quam bafin lecit, Gallaei denique
etSparkii; denique obferuationibus Gronouii, in li-

bro de mort. P., Baluzii, Columbi, Nic. Heinfii,

Graeuii. In carminibus edendis vfus eft ingenio N.
Heiufii , Chph. Broweri , et Andr. Riuini.

Saec. XVIIL
17 10.
Parif. ap. Jo. Bapt. Delefpiue. 8, Lucii Cecilii
Liber ad Donatum confefTorem de Mortibus Perfe-
cutorum haclenus Lucio Caecilio Firmiano Laclau-
tio adfcriptus, ad Colbertinum codicem denuo emen-

datus. Acce/Iit Diffcrtatio , in qua de huius libri au-

clore difputatur et omnia illius loca dubia, difficilia,
obfcura, variaeque aucloris opiniones examinantur,
explicantur, illuflrantur. Studio et opera D. Nicolai
le Nourry , Presb, et Monachi O. S. B. a Congr. S,
Mauri. — Magha ab vtraqne parte aduocatione fu-
per hac, quam Nurrius hoc libello Laclantio inten-
dit, lite certatum efi. Nam initio fiatim nacfhjs eft
aduerfarium grauem et acutum, Mathurintim Veife-
rium
 Hijiorico Literariae Cap. IV. 335

rium Lacrojium. *) Cui quamufs ilJe de fuo haucj

cundanter reponeret , **) neque deelTent, qui poft-

ca caufae eius fiuereut Viri Docli, Pfaffius , IVal-

chius , Clericus***) et operum Henr. Nuiniiii edi-
tores;f) Lacfrantii caufam tamen mox alii,tt) hiter
quos primas Heumannusttt) tenet, fufceperunt, qui,
quo minus ille multis fententiam fuam perfuaderer,
abunde effecerunt.

1712.
Bapt. Detefpine, 8,
Parifiis , ap. lo. Firmiani
Laclantii epitome inflitutionum diuinarum ad Pentar
dium fratrem. Anonymi hifloria de haerefi Mani-
chaeorum. Fragmentum de origine generis humani
et Q^Iulii Hilariani expofitum cfe ratione Pafchae et
meniis. Ex antiquiflimo P)ihiiothecae Regiae Tauri-
nenfis Codice eruit, recenfuit, lucique publicae dedit,
P 5 atque

*) Mathurin VeyJJiere la Croze in Reflexions fur la nou-

vellc Edition du Traite de la tnort des Perjecuteurs , im-
primee avec une DiJJertatiou de Nicolas le No u r ry v.
dans te Journal litteraire dc la Ilaye, T. VII. p, 1-29.
conf. Fabric. Bibl.lat. Vol IV. p. 687. et Hift.de
la Vie de Mr. la Croze. Amft. 174B. 12. p. 137.
**) Extrait de la Lettre tfun Ecchfiafliquc touchant les

Reflexions cet. dans Journal des Spavans, Juin. 17x6.

le
y
pag. 698 - 703. Ed. ci Amfterd.
***) Dans la Bibliotbeque Anc. et Mod. T. IIF. P. 2. n. 6",

t) T. IV. p. 35 fqq.

tt) Cf. Cat. Bibl. Biinau. T. I. Vol. II p. 1374. et Bi-

pontinos ad h. libruna.

\\\°) In Dijfertatiuncula contra Nic. Nurrium librum

de Mortibus Perfecutorum Laclantio abiudicantcm —
cum editione Sympofii La&ant. Hanouerae 1722.
p. 211 -226. Cf. eundem fupcr boc argumtnto in Actis
Erud. Ann. 171 1. p. 471 fq.
234 Bibliothccae Patrum Latinorum

atcjuc etiam DiiTertatione praeliminari illuftrauit Chri-

jlophorus Matthaeus Pfaffius. — Integra hic pri-
muin comparet Inftitutionum La6antii epitome.
Specimen Codicis MS. ex quo luci tandem ea data
ci\ aere exaratum proponere non defugit editor Cla-

riffimus, cjuod etiam Biinemannus pofiea editioni

fuae inferendum curauit.

Vtnez. 12. Firm. L. Epitomes Inflitutionum

initium, ex MS. in Giornale dc Letterati d Italia.
T. VI. p. 458-65.

Lond. 4. in theMemoirs of Litterature. Vol. II.

p. 339. 40. Sunt prima capita ex eodem codice

Taurineiifi aliter paflnn defcripta, in Epiflola ad
Apojlolum Zenum.

J7H.
Londini. fol. Laclantii Phoenix int. Opp. et

fragm. vet. poetar. Latinor. a Mich. Jtfaittario ador-

nata Vol. II. p. 1599.

171 5,

Lipfiae , fumtt. Jo. Lud. Gleditfchii et Maar.

Ge. IVeidmanni. g. Luc. Coelii f. Caec. Lacl. Firm.
Opera omnia cjuae (uperfunt. lo. Geo. PValchius
recenfuit et criticis commentariis cum alioium, tun>
fuis iUuflrauit,

Parif. fol. L. Caecilii liber de fyi. P. ex ed.

Nic. Nourry repefitus in eiusd. Apparatu ad
le Bibl.
viax. Patrum Lugduni editam a. 1677. T. II. Pari-

jiis 1715, ap. Dtkfpine.

Gerae.
 1

Hijlorico. Literariae Cap. IV. 335

Gerae. 8« Libcr de Opificio Dei, ex emcnda r

tione Ge. Litd. Goldneri, cum vita La&antii et iudi-
ciis eruditorum.

Parif. f. Nourry DifT. in omnia L,

Nie. Ie

Coel. Lacft. opera in Ei. App. *d Bibl. Max. PP.

Lugd. T. II. col. 571* H7 2 -

1716.

Lipf. g. Io. Lud, Biinemanni fpecimina La-

tfantii ex LX. amplius MSS. ct cditionibus illuflrati.

in Mifc. Lipf T. III. p. 1 5 - 1 78»

1718.
Cantabrigiae , furnt. Corn. Crownfitld. 8- La-
iflantii Epitome diuinarum inflitutionum ad Penta-
dium fratrem. Eam ex verufliifimo MS. Taurinenfi
nuper editam recenfuit et fuis animaduerfionibus illu-

flrauit ac emendauit lo. Dauifus. C£. Bibl. anc. et

niod. T. XI. p. 160 fq.

1723.
Hannouerae , ap. Nic. Foerfter. 8. Laclantit
Syntp ofium fiue centum epigrammatatriflichaaeni-
gmatica, quae vero fuo auftori pofl longiflimi tem-
poris decurfum reddidit, a librariorum mendis ope
Codd. MSS. repurgauit, fuisque et Io. Caftalionis^
Cafp. Barthii, Frid. Beffdii, aliorumque notis illu*
flrauit Chph. Aug. Heumannus , cuius et adiecla efl;

difTertatiuncula contra V. C. Nic. Nurrium, librum

de mortibus perfecutorum Laclantio abiudicantem
itemque fymbola critica ad Lactantium. — Vereor,
ne Hcumannus fclicior fuerit in Nurrii fententia refu-
tanda,
 $$6 Bibliotheeat Patrum Latinorum

tanda, quam Sympofio adflruenda et ab omni

fua de
ipipetu vindicanda. Equidem fi fententiam in aliena
caufa ferre decet, plane perfuafum habeo, aenigma-
ta haec, quibus Sympofii nomen quocunque modo
adhaefit, a diuerfis au&oribus, iisdem non magni
ingenii profecta ct ab homine otio abundante nec
vajde curiofo eiTe collefta iisque pretium perexiguum
effe flatuendum.

1734-
Am/Iehdami. g. Anonymi Obferuationes iu La-
(fyantii epitomen diuin. inflit. — in Mifc. Obff. in
Aucl. vet. ct rec, Vol. IV. T. I. p. 20-28. T. III.

p. 409-430.

Ibid. %. Anonymi Obferuationes in diifertatio-

nem de mortibus pcrfecutorum. ibid. Vol. IV. T. I.

p. 31-71.
1735-
Lipfiae. &'. LacK op. c. not. Walchii Repefita
ed. 171 5.

1736.
Goettingae, ap. Chfift, Henr. Cuua. g. L. Caec.
Lact. Firm. opera omnia emendata et illuflrata a
Chph. Aug. Heumanno. Adieclae funt annotationes
criticae Mich. Thomafii et Chph. Cellarii. Seruauit
integrum fere textum a Cellaiio editum Heumannus,
emendationes in annotationibus fubfcribens, exccptis
Epitome et libro de M. P. rjuorum illam partim ad
editionem Thomafii , partim ad Cod. Taurinentem,
hunc ex criticis, quas copiole exhibucrat Bauldriana
cditio, annotationibus, denuo refinxit. Vfus efl prae-
tcr Thomafianam Antvcrp, a. 1^70. maxime editio-
nibus
 'Hiftorico Literariac Cap. IV. 237

nibus VI. antiquis, Veneta 1472. Rofloch. 1476.

Ven. 1478- Ven. 1497. Iunt. 1513- Ven. Ald.
1515. multas vero ex ingenio coniecluras pro-
tu\\t.

^739-
Lip/iae, impenf. Satn. Benj. Waltheri. %. Lu>
cii Coelii f. Caecilii Laclantii Firm. op. omnia quae
exflant cum notis integris Chph. Cellarii et feleclis
aut excerptis Erafmi, Mich. Thomafii*
Betuleji,
Ifaei, Buchneri, Gallaei, Sparkii, Walchii, Heu*.
manni , Baluzii, Nurrii, Nic. Heinfii, Graeuii, Mie<-
gii, Maflrichtii. Accedunt nunc primum ad'Epito*
men integram denuo c. MS. Taurin. a Vir. Cel. Chr*
Matth. Pfaffio collatam eiusdem aucliores Variae le-

cliones et notae, item variae ledKones libri de morte

Perfec. omnia ex Max. MSS. et Edd. adparatu recen-
fuit et notis criticis vberrimoque nouo indice Latinita*.

tis inflruxit lo. Ludolph. Bvnemann. — Erat Bune-

mannus inflrucliflimus apparatu critico Codd. tara
MSS. quam editorum, quippe qui LII. MSS. LXII.
Edd. a fe in confiiium vocatos enumerat. Ipfe au-
tem de opera hoc modo: „Habes, Leclor
fua retulit
beneuole, prolixam enumerationem tam MSS. quam
editorum librorum a me in Laclantii operibus emen-
dandis atque illuftrandis adhibitorum. Quomodo iis

vfus fim , notarum dabit.

infpedio textus et Sine vl*
la iadatione conflrmare poffem, neminem adhuc an-
te me tantum fubfidiorum ad Laclantium reflituen-
dum aduocafTe; fed non minus me adiuuit diligentif-
iima Laclantii leclio, quae, vbi non fufFecit, Cicero-
nem, quem praeter ceteros exprimit, tum alios vete-
rcs^ et ex facris fcriptoribus Tertuliianum, Cypna-
num, Minucium Felicem, Arnobium legi relegique,
atque hac ratione multa loca antea deiperata aut re/ti-

tui,
 g$8 Bibliothetat Patrum Latinontm

tui, aut contra aliorum intcrpretum tentamina vin-

dicaui. Omnia vero fine ulio fludio partium, fine
arnore, fine odio confcripfi, foli, quoad quidem po-
tui, veritati iitans. Cellani textum fundamenti loco
pofui , fcd eum ex MSS. et editionibus ubique indica-
tis faepiilime emendaui, conjeduras vero etiam fere
certiifimas e textu abefTe iuilh Cellarianas notas
omnes fervavi, ex reiiquis editoribus, Bet* Thom.
Ifaeo, Gailaeo, Sparkio, Walchio, Heumanno, Da-
vifio etc. eiegi fcopo meo critico infervientes; Eraf-
ini vero ad Librum de Opificio Dei , quia paucae et
rariores funt hodie, repetii omnes. Specimina Codd.
Taurin. et Coibertin. aeri incidenda curaui. Varias
quoque Epitomen duce Pfaffio
Lecfriones Taurin. ad
et ex MS. Coibcrtino ad Librum de Mortibus Perfe-

cutorum, duce Nurrio, hic reddidi omnes, cum

nonnuiiis Ci. Miegii et Mailrichtii notis* Sympo-
fium quoque ex Heumanniana Lact. editione, ne
quid deiideraretur, adjeci. Indicem vero Latinitatis
piane novum eumque ionge uberrimum aiiquot mii-
jia optimorum phrafium et verborum exhibentem
compofui; atque ita diiigentis editoris munus pro vi-
'
rili tne puto expleiTe» " Id quod non vana gioria-
tione, fed iure fuo iiium de fe affirmafTe confenfus
aequalium et intemerata hucusque omnium doclorura
exiilimatio comprobauit.

174«.
Lutetiae Parifior. apud lo. de Bure* 4. To*
mis II. Lucii Caeciiii Firm. Lacl. opera omnia:
Editio nouiifima, quae omnium inflar eiTe poteit: ad
LXXX. et amplius MSS. codices, editofque XL. coi-
emendata, atque Notis vberioribus
lata et iiluflrata;

cui manum primam adhibuit loannes — Baptifla

le Brutt, Kothomageufis, extremam impofuit Ni-
C0LAVS
 Hiftorico LiUratiat Cnp, IV. 239

colavs Lenglet du Fresnoy, Presbyter

ac Theologus Panfienfis. Tomis duobus. — *- VoU
verat Lactantii edendi confiiium iam inde ab anno
huius faecuii feptimo Lengietius, congeflis editionr-
bus fereomnibus, nonnuiiis etiam MS. tum in Bel»

gio, vbi circa iiiud tempus verfabatur, tum Parifiis au*

tea coiiatis, notis item piurimis afliduQ Jabore confe-

clis, et vndique conquifitis. Iamcjuc in eo erat, vt
vitimam paene iabori manum impofiturus fibi vide*
retur, cum de Io. ftapt. ic Brun Rothomagcnfis, cjui

S. Pauiini operum editione inclaruit, in Ladtantio

emendando fludio certior fadus, extempio fufce-
ptum opus depofuit, eique miflis decem ex rarioribus
editionibus operam fuam vitro obtulit. At ilio re
infecla a. 17 31. iriOrtuo Laclantii cura, iterum iit

Lengietium eft deuoiuta ipfique fcrinia et annotatid-

nes defuncti funt commifla. Tum vero non fine
aiiquo ftupore intelicxit, quam parum ad talem, qua*
lem animo couceperat, L. editioncm is contulifTeh
ipfe
lmprobo enim decem annorum iabore in eo tantum
defudauerat, vt vndique coaceruaret, immo et corra*

deret varias Lecliones Manufcriptorum Cbdicum et

Lacfrantianar. editionum 5 omiflis interim iis obferua-
tionibus, vel hiftoricis, vei criticis, quae ad Autoris
mentem tum aiTequeudam tum expianandam eilent
neceiTariae. Qua in re nec Bunemannus omnino
probatur Lengietio, quamquam debitam iaudem in-
figi.i animi candore impertiuit. Vt vero quantum
fieri quam animo gefiaret, editionis Lactantii^
poflet
quaeomnium infiar efle poffet, imaginemaflequerctur,
hanc iniit rationem, vt, quas ipfe notas oiim confece-
rat vei ex aiiis feiegerat, in vnum cum variis ieclioni-
bus a Io. ie Brun coiiecSis coniungeret. Ifaei notas,
quoniam raro cius cditio venum eat, integras, ad ii*

brum vero de mortibus perfecutorum omnem quam ,

hmU
 240 Bibliothetat Patrum Latinorttm

Bauidriana exhibct editio, farraginem adiunxit, item-

que Bunemanni annotationes, cum ferius demum et
labore fere finito ipfl cius editio innotuifler, magnam
partcm cxcerptas in vtroque volumine textui LaCran-
tiano praemifit. Praeterea adhibuit ct in recenfum
MS. rctulit Brnn non viderat codices inte-
quos Io. le

gros fex Rohanneum, Sangermaneniem, duo Capi-

tuli Cameracenfis, vnum bibl. Patrum Capucinorum

Conuentus S. Honorati Parifienfis; librorum vero de

ira et opificio Dei vnum Ioannis lc Beuf R. Infc. et
Litt. Ac. Socii ; tum collationes quorundam Itaiico-
rum MSS. a Latino Latinio faclas, quae in eius Bi-
bliotheca non lcguntur, aliasque a Petro Ciacconio
colieclas ex Regalis Abbatiae Genouefianae Bibiiothe-
ca, cum 1544» ad Manufcriptum
ed. Coionienfi a.
quoddam Coionienfe emendata , tandem editiones
loanni ie Brun non vifas principem Sublacenfem,
cuius variae ieCriones figiliatim hic eduntur, Pari-
fienfem a. 15 13. Colon. a. 1544. et mortem
pofi
iilius vuigatas Heumannianam et Bunemannianam ;
Epitomen item denuo ad apographum Pfaffii contuiit*
Iam quo ioco praeterea in hoc opere et quo ordine
inuenias addamus: Pracfatio de finguiis Ladantii
fcriptis inprimis de Inflitutionibus exponit, et de ipfa*
rum quidem fine ac indoie, de fatis iibrorum fuper*
llituin perCod. MSS. ac editiones, deque noua hac
editione, quae fcitu eiTent neceifaria, breuiter tamen et
egregio iudicio ediiTerit. Sequitur Vita Ladr. a Len-
gletio pariter confcripta ,tum varia de Lad. tefiimo-
nia, quac tamen vitra Canterum non progrediuntur.
Haec excipit clenchus MSS. Codd. quibus cum ipfe
tum Io. le Brun vfus eft, tum notitia MSS. Codd.
Lacl. Bibi. Vaticanae curante eminentiflimo Card*
Paffioneo per Io. Sim. AfTemannum confecta; porro
cienchus edd. coliatarum , vcrfionum et variarum ia
Laclan-
 1

Hijlorico Liferatiae Cap. IV. 34

Laclantium difTertationum; pars prfbr notanim po*

fleriorum ex Bunemanuiaua excerptarum; variae Le-
cliones ed. Subl. vfque ad T. II. p. 166. iin. 4. vnde
fiatim textui fubiici coeptae funt;*) index locorum
S. Scripturae, quae finguiari modo exprimuntur; Syn*
thefisDoclrinae Ladantii; Propofitiones, quae in La«
Ctantio reperiuntur, ad fidem pertinentes etc. ex Ifaei
editione, dcnique Capitum fummaria in Jibb. Inflifutt,
His praemiilis textus JnflitutionUm incipit, analyfi
cuiuis iibro praemifia. Ifaei nofae u\ vniuerfa Ladh
op. cum indice rerum hoc Volumen claudunt. To*
mo fecundo praemiffa etiam praefatiuncuia iufunt:
pars altera notarum pofieriorum Bun. difquifitio de
Auctore libri (cui tituius Lncii Ceciiii) de lVlbrte
Perfecut. qui Firmiano Lacl. tribui foiet, auclore Nic.
de Lefiocq -*-* Nourry cum appendice
contra Nic. ie

de duobus locis Cod. MS. libri dc M. P. quorutti im-

mutatae funt quaedam voccs in textu ed. Nourrianaej
DodweJii DifT. de ripa Striga et Chronoiogia Diccle*
tiana; tum, fummariis cap. praemiffis, Epitome
Infl., de opificio, ira Dei, de mortibus perfecufo-
rum, Coei. Firm. Sympofium et carmina; et haec
quidelii ad Cod. Sangermanenfen praeter illud de
pafllone Domini, quod nude repetitur, coliata; de*
hinc omnis ed. Bauidrianae apparatus excepta fola
Ruinarti ad acTa Martyrum pracfatione. Finitur vo*
lumen indicibus auclorUm et rerum. Ne textus La-
clantii, quem fine errore typographico repraefenta-
tum efle Lengletius contendif, appidHs, quae nofas im
dicarent, literis vel ngnis perfurbare'ur, annotctiones
ad iineas et voces funt compofitae. Bibliopola fpien-
didunt

*) Scil. eo vfqne iam operae pf oeeflerafit , cttm copia

huius editionis Lengletio fieret.

Tomus L Q
 ,

243 Bibliothecae Patrum Latinorum

didum hoc opus dedicauit Armando Gafioni Card.

de Kohan.

1754 — 1760.
Romae, Aug. Rotilii. g. XI. Voll. La-
typ.
dlantii opera, quorum finguli libri fingulb volumini»

bus comprehenduntur hoc modo: 1) L. Coelii La-

ffinntn Firmiani de Opificio Dei Liber Vnus , Va-
riantibus LecJionibus, Annotatiombus , Cofltgationi-
bus ac Dijpr/ationibus iilujlrauit F. Edvardvs
A. S. X av e ro C. E.
1 Ad D.
SanBijfftmum
Noftrum Bcnediclum 1 V. X P. O. M. Romae
c 1 3. idcc. l 1 v. Ex typ. Aug. Rotilii. Jn Aedi-
bus de Maximts. 2) De Falfa Religione ftu Diui-
narum injlitutionum aduerfus gmtes L. Coelii Latl.
Firm. liber L rei. 1755.
vt fupra. 3) De Origine
grroris f. — Liber II. 1756. 4) De Falfa Sa-
pientiak —
1757. 5) De vera fapien-
Liber III.

tia f. —
Liber IV, eod. 6) De Iuftitia f. —
Libi V. eod. —
apud Nic. Roifechium Bibliop. inFo-
ro Agonali. —
7) de Vero Cultu f. Lib. VI. — —
eod. ex typ. lofephi, et Nic. Grojfi in aedib. de Maxu
mis. rel. 8) De Vita Beata f. — Lib. VII.—
eod. — 9) L. Coelii Lacl. F. div. lnjt. Epitome
Liber Jingularis. — 1758. abefi Dibliopolae pro-
felfio. 10) L. C. Lacl. F. De
lra Dei Liber fin-
gularis ad Donatum — 17 59, rel. vt proximae prae-
cedentes. 11) L. C. Lact. F. De Mortibus Perfecu-
torum Liberjingularis ad Donatum ConfeJJbrenh —
eod. rel. Quibus praemittuntur duo Volumina:
12) in Omnia L. C. Lad. F. opera Difiertationum
praeuiarum Decas prima. Romae cx typ. Aug. Ro-
tilii.7^4. 13) Decas Secunda
1 1757. —
Grande hoc opus XIII. Voluminum quod fum-
inorum virorum et nominum Sancliilimorum patro-
cinio
 HiJIorico Liierariae Cap. IV 343

c iniogeftit, quippe ex XIII. dedicationibus XL Car-

dinaiibus Eminentiflimis iitant, duodecima Ifagoges
nomine Benedido XIII. oilertur, vltima vniuer/i
Hum. generis reparatorem adorat, quod Adprobatio*
nibus madatur Lll. tamen parum boni quodque
Iiabet

Jaudare poflis. Praecipuum iliud , quod MS. ve- C

tuftifllmi Bononienfis ad apices finguios curiofe htis
excufll varietates praebet, vnde textui interdum refti*

tuta meJiora faltem probabilia; maxima tamen pars

nihii aiiud, quam defcribentis errores oftendit. Edi-
toris annotationes, quatenus grammatici generis funt,

vix aiiis quam pueris fcripferit; quod reiiquam do*

cflrinam attinef, cuius vaftitati coercendae diflertatio-
num compages ambages verius funt adhibitae ned
f.

Italis ipfis, quamuis taediofae iftius eruditionis fint

captatores, tam cruda piacere pofle arbitramur. Sunt

vero argumenta, quibus occupantur, haec: Praemii-
fo prooemio in quo fafcepti operis ratio atque necef*
,

Jttas ojlenditur , DifT. I. exponit: cie F. Laclantii de-

nominationibus , non uno, fed pluribus , divtrfisqut
modis haftenus in vtttgutn fparfis, et tandem MSS*
antiquijjimorum ope ad veram germanamque expref
Jtonem redablis. II. De Ej. Patria, Parentibus*
Conjanguineis, atque Gentilibus. III. De Saeculo,
quo floruit* IV. De ej. adolefcentia, juventute^fenio>
Jiudiis, atque munerihus. V. De operibus a La&an*
tio perfcriptif. VI. De fingulis Latlantii opp. ac
primum de Libro de Opi/lcio Hom. VII. De VIL
InJIitutionum libris ac de tempore et loco, in quibur
eos elucubravit. VIII. De
Ariams, a LfiU. Inft.IV.
inter haereticos fui temporit recenjitis
, ac de prima
Arianae haereftos origine. IX. De ratione^ qua
Ariani poterant anno reparatae fahitis CCCXIII.
inter haereticos recenferi. X. Iof. Ifaei argumenta
dijfolvuntnr t quibus evincere conatur , non folurn
Q^ 2 Aria*
 ;

244 Bibliothtceic Patrum Latinorum

f
jfrianomm nomen in Lacfcntn opp. fjfe r t\endttin
vewim efiam M. Conftanitni eloqia, ct Nuncupaiio-
nes omnino ehminandar contcndit. XI. Dt Epit.
Jn/L otim attphtti* , nnnc antcm minima in po.rU mt-
tilrta, ac in /ingnlari Taurintnji Cod. rtperta.
XII. Dr L. L de tra Dei. XIII. Depgnlari libro,

cui titulns Lucii aut Lijcii Caecilii de Moriibus Per*

fecutontm ad Don. ConfeJJ'. XIV. De Sijmpofio ab
Heumanno edito et Laclantio reddito et Jure optirt:o

vindicato. XV. De aliis poematibns Jjiffantio tri-

bntis. XVI. De quibnsdam Lafitantii optribus jam-

diu deperditis et frujlra ha&enus conquijitis. XV II.
De operibus a LatJantio poilicitis (fic) falfo adfri»
,

ptis i.fub ejus nomine circumlatis. XVIII. De Labl.

Jlylo ac proprio orationis charatlere. XIX. ClariJJ.
Vir. de L. elogia. XX. Snmmorum Pontificum ac
SS. PP. de L„ do&rina ctnfurac. Haec decadibus
duabus. Reliquae duae, quasminatus eft et argumcn-
ta funul lecloribus propinauit, prodierint, nec ne,
quibusue de caufis fint interceptae, iuxta cum ignaril-

fimisfcio. Pollicebatur etiam indices Rerum^ Phra-

Jium ac Verborum ampjifiimos, opus abfolutum co-
ronaturos. Sed Di mtliora bonis. —
tam onerofae doclrinae
Geftiebat aliquando huius
baiulus Excalceatus farcinas fuas tribus tomis formae
maximae compaclas et oinni honore typographico
pcr Monaldinnm ilium, qui Vaillantii numifmata
breui ante f^t\s fplendide excuderat, maclatas in lu-
cem protrudere. Facile vero fibi perfuaferat promif-
flone fua proiixa*) ingens tantae editionis dcfiderium
excita-

*) En titulum: Apparatus ad ncvam L. Coelii Finniant

La&antii operum editionem una cum praefatione ^enerali
et duabus dijjertiitiombns pracviis in Jpecimen atcrarnm.

Accedit adjingulos eruditwnis Amatores Monitum Bddio-

polae,
 ;

Hijlorico Literariae Cap. IV. 245

excitatum iri , iamque Monaldini etiam fingulnri al-

loquio pellcclos ccrtatim aceurrentcs cum aureis m
sutecellum exhibendis ccrnere fibi vifus eiat cum
eheu! fubito confiiium mutare cogitur, noti vno ar»
gumento coinpulfus inquir, fed bene inteiiigitur, au-
reum iiiud, quod Monaldino calcar addere debebat,
fuifie grauiflimum. Nam de co ne verbum quideni
amplius, quamcjuam, quin fumptus pracientis cditio-
nis tulerit, non dubitamus. Quam ob rem Eduardus
tam cgregia fpe {vu(\ratusfaecn!i ingenium, nec Jibris
formae magnae ferendis aptum arnplius nec appeten-
dis talis dodrinae cupediis alacrc, fale perfricandum
fibi fumfir. Acla haec coram Sancrifiimo Patre Be-
nedicto XIV. 111 lfagoge ad faeculi gtttitim emendan»
dum infcripta. , quain adeat, qui fapere velit! Interea

crTeclum efi honefiate bibliopolat», vt ne haec qui-

dem editio nitore iufio vtinam et operarum vitiis ca-

Q^ 3 rerct

pvlaty Romae typis Angeli Politii et Phil. Racchelii.

fumptibtis Venantii Monnlciini. 1751. 4. pldgg. l£.
Hoc fpecinien typorum et chartae eleg3ntia fpiendi-
diflhr.um difl'. II. dcL. denominationibus et patria etc.

in fecuta editionc recufas praebct, inquarum altera,

Lactantium Firrao oriundum (nec omnino finiftre,
vt nobis vifum) demonftraturus, omnem Firmi ct
Finnanorum hiftoriain cx remotiflima antiquitate pro-
tulit, palmamque patriae fuae non fine fudore par-
tam Firmanae Vrbis et Gloriae tntelarihus Senatui po-
puloquc , doeYis, indo&is, fingulis pro loco ct ordi-
nc folcnni , formula compcllatis confccrauit. Acerbe
hafce de futura Laclantii editione minas tum per-
ftrinxit cenfor Gottingenfis, qucm Windhemium fuif.
fe, nefcio, vnde Eduardus refciuerit , in Relationibus
M libris T752. p. 45-54; fed pro chriftiani
nouis a.

animi moderatione caecum peclus , errdrum tabe in-

fe&um et ad phraenefim vfque laborans ipfi tribuit
mitiflimus Monachus.
3^6 Bibliothecae Patrum Latiriorum

reret ; neque vero in omen vertere et verflbus extolle-

re ceflauit auclor, quod ex aedibus de Maximis, vn-
de Sweinhemii altera prodierat, iterum Laclantius
exiret. Quod ne Monaldino ominofum fuerit, ex
animo optamus.

1760,

Amftelod. 4. Laclantii Elegia de Phoenice, c.

Ctaudiano curis fecundis N, Heinfli et annotationibus

P. Burmanni fecundi cdito.

1764 - 65.
Halae impen/ts Orphanotrophei. 13. II. Voli.
Ladantii Opera, cniae extant, ad editionem limatif-
flmam lo. Ludoljphi Biinemamii curate adornata.

176S.
Venetiis ex typogr. Io. Bapt. Albritii. Lucii
Caec. Firm. Ladlantii Opera omnia in duas partes dis*

tributa in Bibl. Vett. PP, cur. Andrea Gallandio.

T. IV. pagg, 229-436,
Nudus textus ad Lengletii exeroplar defcriptus,
De auclore agitur Prolegg. c. IX. p. XIV fqcj.

1777<
Edinburgi, ap. Murray etc, g, L. Coelii Fir*
niiani Laclantii Diuinarum Inflitutionum liber V. f. de
iuftitia. Accurantc D, Dalrymple de Hayles Efj. —
Cum felcclis fuperiorum Editorum notis et obferua-.

tionibus" fuis prolixioribus de Apollonio Tyaneo,

Oracuiis Sibyllinis, quae Chriftiani fcriptores addu-
xerunt vel a Iudaeis Hellcniftis vcl a Gnofticis confi-
<£tis, B 1 v Pt
 Hiftorico Literariae Cap. IV. »47

178X
Edinburgi. #. Of the Manncr, in which the
perfecutors dicd. A Treatife by L. C. F. La&antius.
Eodem Dalrymplio auclore. Additae funt notae vbe-
riorcs, etiam criticae. Bipp.

Attenburgi, ex off. Richter. £. Firmiani LacT:,

carmen de Phoenice. cora lo. Chrift. JVemsdurfii h\

poetarum minorum coJJecHone, T. III. p. 281-322.

1783 -84-
JVircehurgi , in off. tibr. Stahel 8- Tomi II.

L. Caecilii Firmiani Laclantii Opera omnia ad editio-

iiem Parifienfem lo. Bapt. le Brun et Nic. Lengtet
du Frtsnoi anni 1748. recufa.

Primo huius editionis tomo praemittunfur: Vita

Laclantii, operum tam deperditorum , quam cxtan-
tium, genuinorum ac falfo adfcriptorum expofitio,
fummaria crifis in fcripta L. Synthefls docrriuae La-
tflantianae ex Seruafi Gallaei editione; Codd. MSS.
ex cjuibus cditus et cmendatus eft, nec nou editionum
elenchus maximam partem cx ed. Parifienfi excerptus.
Tomo fecundo fubiecla e(t Variantum leclionum fyl-
loge eiusdem editionis ope. Additurus erat etiarn
obferuationes feleclas, fed confilium mutaffe videtur,
ne iibri moles excrefceret,

1786,
Biponti. ex typographia Societatif. 3« U« Voll.
L. Coeiii fiue Caecilii Laclantii Firmiani Opera
Omnia quae exflant a<l optimas editiones collata.
Praemittitur notitia literaria iludiis Societatis Bipon-
tinac.

Q^4 Bune-
348 JBibliolhecae Patrum Latinorum

Bunemannianam fe prae aliis fecutos efle, Bipon-

tini profeffi funt, ita eam denuo cum Ai-
tamen, vt
dina Fafitelii et Thomafii conferrent.
Plantiniana
Quodfi tantummodo diligentiae Bunemanni cxploraiv
dae caufa faclum, non magni opera prctii fuerit;
fm ad immutandum textum valuit, optandum fuit
fet et ab ifiorum virorum fedulitatc- expeclandum, vt

jndicare illud non praetermifhTcnt» Notitia literaria

egregio fludio eA confecla, vt folet, neque nos pa-
rum ea adiutos efTe grata mente agnofcimus.

Versiones. Injlitutionum Jibros non nifi a

Fi^nco-GalJis traduclos deprehendimus faeculo deci-

mo fcxto. Cuiusmodi funt, quas exhibct Cat. Bibl.
Reg. Par. 1. 1.

Paris chez Arnoul /* Angtier. 1547. g. L. F,

des divines infiitutions contre Jes Gentilz etldoJatres,
traduicl de Latin eu Francois par Rene' Famej
iterumque
Paris chez EJl. Gronlteaiu 1555. 16. eandem
JLugduni ap. lo. de Tcurner. 1563. 12. repetitam
poffedit. Io. Alhr. Fabricius DeJ, SS. pro V. R. C.

p. 236,
Primum Infiitutionum Jibrum vertit Drouet de
Maupirtuis. a Aviguon 1712. 12,
Praeter infiitutiones freauenter etiam liberde mar«
tibus perfecutorum ifi varias linguas conuerfus efi, ex

cjuibus Gallicam tantum Malacrucii et Angiicam #«r>

ncti indicaffe iuuabit.
Traite de Laclance de mort des perfecuteurs,
la

trad. en Francois par Francois de Maucroix. Parif9

(hez Franc. Muguet 1677. 12. ac ibidem i6#o.
Laclauce of the Death of the Perfecutors. transl,
by Gilb. Bnrnet ; ia His Tra&s VoJ. II. Lond.
1689.
 Hifiorico Literariae C<*p. IV. *49

1689. 8- Fabricius 1. 1. cditiones annorum 1686,

ct 17 14. citat, ncc uon gallicam verfionem ex Bur-
rietiana fadam , Vltraiecli. 1 687. 8-

Cod 1 ce s. — Quantum fiudii La&antio fupe-

rioribus ante typographicam inuentam tributum fuerit,

ex incredibili Codd, MSS. copia coniici potefi: quo-

rum fubfidio fi quis alius antiquus fcriptor Lacflantius

cmaculatus efi et magni referat ad

perpolitusj ita vt

fingulorum editorum de eo merita rede ponderanda,

cei tam ct expeditam eorum notitiam habere. Nobis
jgirur ab initio confiitutum erat, Leclores harum re«
rum curiofos ad Ltnghtium ablegare ; fed ne quid de-
fit, quod in editionum reccnfu nimis faepe defideres,

^diiciendam potius hic curauimus quam illc editioni

Tarifinae praefixit »'lefcriptionem ordine alphabetico
rliligentiiTime confe&am, fed ita vt oratione, quantum
fieri pofTet, contracriori vtercmur.

Codex Balliolensis Oxonii , compleditur

Jnfiit. et de /. D. Eo vfus eft TJiom. Sparkius in
<?d. Ox. a. 1684»
Codex Balvzjanvs. Steph. Baluzii Tute-
lcnfis bonae notae 40P annorum. CompJ. Jibrunv
de /. D. qui incipit a cap. 8. et de Op. D. Hic
Cod. nunc efi in BibJ. Iieg. forma 8va, 11. 2967.
quem vide infra.
Codcx MS. Jnfiit. a Barthio vifus, cuius ta-
men paucirTimae funt Var. Le&t. a Barthio excerptae.
Vjd. n. ad c. io. lib. 4. pag. 294. T. I. Parif. nouif-

fimae.
Codex quo vfus eft Retvlejvs in ed. quae
pofi mortem eius emiflTa efi a. 1563., parce tamen.
Codex Bodlejanvs Oxonii , compJ. InfiiU
cum Epit. et de /. D. ac de Op. f). Cod. optimus,
Q^ 5 <]*<*
fl5'o Bibliothecae Patrum Latinorum

quo vfus efl Th. Sparkius io ed. 1 684. Incipiunt

Var. Leclt. fecundo demum libro Infit.
Codices duo Cocnobii S. Salvatoris Bo-
noniensis, quorum antiquior dicitur efle mille
annorum, Lengletio vero ex fpecimine 900 annorum
aetatem fuperare non videtur; non funt enim, in-
quit, literae quadratae ncc capitales; fed potius fimi-
les MS. Regio 900 annorum, notato 3735. Eft
quidem bonae notae; et quandoque differt a cacteris,

ac nonnuilas liabet intcrpoiationes. Huius antiquilli-

miCod. fpecimina edidcrunt Leo Allatius in Hetrufcis

antiquitatibus; BernardusdeMontfaucou inDiarioItai.
et inPalaeograpJiia Graecaatque etiam Nic. ieNourrv,
T. II. Apparat. ad ISibl. SS. Vi\ p, 646.
AJterum exemplar Bononiense recentius eft,
fed priori non impar.Vtrumque aTJiomafio, quem
lfaeus fequitur, coJJatum ac faepius citatum. MuJto
pJures hornmce amborum MSS. Codd. Var. Leclt. a
Latino Latinio in ora fui Laclantii uotatas habuit Io.
le Brun, cura et ftudio Petri Hemard, Stampenfis, in
Senatu Parif. Aduocati. Simiie exemplar, idquc au-
tographum Latini Latinii habuit Lengletius ex Bibl.
Genovefae. Nonquidem Latinius contulerat
ipfe

MSS. Bononicnfia, fed eorum Var. Leclt. acceperat

a. 1558- a Mich. Thom. Taxaquetio, qui alius non

eft a ThomafiQj Laclantii editore. De hoc infra in

Taxaq. Multus eft quoque in praedicaudo hoc co-
dice Ed. a S. Xauerio.
Codex Io le Beuf, Reg. Acad. Infcr. Socii,
compl. de 1. D. et de Op. D. Scriptus videtur
faec. XIV.
Codex Io. Baptistae ie Brvn, Rotoma-
genfis, 400 annorum, compl. In/it. de /. D. et de
Op. D. In huius margine adfcriptae funt alterius
MS. £od. Var. LecU ad Inftt.
Codices
 HiJIorico Liierariae Cap. IV. 251

Codices Cameracenses duo in membra-

na, vnus IX. aut faltem X. faeculi, fed ita mutiius,
vt nonnifi fummo fludio et cura legi poflit. Compl.
Inftt. habet fere vbique Graeca eximie jiteris quadra-
tis fcripta. Alter fcriptus eft ineunte faec. XV. et

compl. Injlt. de 1. D. et de Op. D. Adfunt Grae-

ca, quandoque fat bene fciipta, quandoque charade-
re vulgari Latino.
Codex Acad. Cantabrigiensis a. 1465,
in Monafl Sublacenfi, compl. lnjlt. de /. D. et de
Op. D. itaque ibi eo ipfo anno fcriptus videri pofllr,
tjuo prima ed. Sublaci excufa e/1. Hunc vidit editor

Cantabrigienfis, Sed non eft dcfcriptus ex prima

Sublacenfi ed. a qua multum diffett, vt patet ex Var,
Ledt. quas ex eo profcrt editor Cantabrigienfis.
Codex MS. optimae notae, vnde variae leclio-
nes, a Theod. Cantero colleclae, Gallaeo funt accom-
modatae.
Codex Bibl. PP. Capvcinorvm conuentus
S, Honorati Parifiis , in membrana medio Saec. XV.
exaratus, et fat concinne fcriptus. Hunc habuit
Lengletius. Graeca in eo eleganter fcripta funt; non
tamen adfunt omnibus in libris. Compl. de /. D.
et de Op. D.

Codex I o. Cavci, antiquus et optimae notae,

fere in omnibus antiquifiimo Bononienfi fimilis a Io.
Cauci accuratiifime collatus, compl. Injlt. de /. D. et

de Op. D. Huius Var. Leclt. Galiaeo vfu venerunt,

CodcX COLLEGII CORPORIS ClIRISTI Ox.,
compl. Inftt. de I. D. et de Op. D. Eo vfus eft,

parce tamen, Thom. Sparkius.

Codices duo^oo et 300 annorum Gothofre-
di Clermont Amfielodamenfis, apud Legatos
Biitauos in Gallia Oratoris Sacri, a. 171 5. qui vbi
audiuit Parifiis aStephu Baluzio, Ioannem B. le Brcn
u\
2 5 3 Bibliothccae Patrum Laiinorum

ineo eflc, vt Laclantii ed. ad V>SS. Codd. colhtam

ct nnendatam pujbiici iuris faceret, reuerfus Amfle-
lo Jamum, duos ad vfum lo. B. le Brun mifit, cum
cditis duobus.
Codex MS. Bibi. Colbertinae #oo ann.
i). 297. ex quo in Jucem prodiit Laclantii liber do
I

Mortibus rcrfecut. cura Steph. Baluzii; cjuem MS.

denuo Brun, ac fpfe in eo cum
contulit lo. B. le
editis conferendo euram fummam ac fludium fuum
poiuit Lengletius, qui animaduertit plura ab aiiis

practenniifa.
Aiii codices Colbertini, Horum vnur,
qui vidctur cfle annorum 700. n.2679. fcriptus eft

Venetiis; alius 500 annorum, n. 5173. fcriptus in

Dioecefi Anicienfi; ires aiii n. 3 57 3., 300 annorum

fcripti Bononiae; alii 409^. et 4495.compl.
duo n.

Jnftt. de I.D. et de Op. D. vnus item 300 anuorum,

fcriptus Bonouiae n. 1975. compl. Jnftt. et alins

11. 6210. pariter 300 annorum, fcriptus Florentiae,

compl. de /. D. et de Op. D. EA etiam alius,

n. 1336. annorum 800, qui nihil habet ex La<fh fed

Carmen de Phoenicc fub nomine Lacfl. Atqui omnes
ifli Codd. Coibertini liodie funt in Bibl. Regia Pari-
fienfi.

Codex Injlt. et libri de Op. D. ColqmEsto

vifus: cuius paucae admodum funt Var. Le&t.
Codex Coloniensis, cuius Varias Ledlt. [^e-
piflune profert editor Coionienils a. 1544. cjua ed.

vfus efl Lcngletius.

Codex Cottoniensis Ox. coinpl. libros
Jnfit. primo (vt videtur) dempto, cuius nonnulias

Var. Leclt. appofuit Sparkius in Oxon. ed. a. 16S4.

Codices duo, quorum Varias Leclt. ad Tornae-
fitm miflt Iac. Cvjacivs. His vfus efl Torn. in

euh\ a. 1579.
Codex
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 253

Codex MS. BibL Cbifcgii Emmanvelensis

apuJ Cantafengfenfes tk 14^4. defcriptus, vt ex fub-

fcriptiene ad finem addita iiifuet, efl altero Cantabri-

gienfi io gc eni( ndation Compl. 7»*/?/. de /. D. et

de 0/7. D. Htttfe contuiit editor Cantabrigienfis

eiuscjue Variav Ledtf. praemiiit fuae editioni.

Codex vuuflus, fjtio olim vfus fuit Des. Er as-

mvs. liiius Variae Leclr. pauciilimae funt, prae-
tei quam ad lib. de Op. D. quem paucuiis quibusdam
notis iiiu/lrauit Erafmus m huius libelli ed. a. 1529.
Codcx antkjuiiiimus, quo Geo. Erhardvs
vfus efl, ac cuius pauciilimas Var. Lecilt. decerpfit
Galiarus.
Codex EccJ. Metropolitanae S. Gatiani Tt*
ronenfis ^co annorum , cuius ac MS. Codicis Maio-
1

ris- Monafterii Var. Leclt. ad Io. ft. le Brun mifit Iac.

Chrift. drreau.
Codex Gothanvs 400 circiter annorum,
compi. Inftt. deD. et dc Op. D.
/. Eo vfi funt
Celiarius, Heumannus ct Bunemannus. ,
Huc etiam
pertinent: Variantes Letftiones a lo. Mich. Hmfinger
dcf ri::tae e Cod. MS. Gothano L. Accedunt animad*
vcrfiones et Heufingeri et Chr. Aug. Hmmanm, m
farerg, GottfngenC T. I. lib. III, p. 189* 203. Got-
tingae 1737-8.
Codex C l a v d 1 1 Menardi,
de cjuo fic
Gronouius: Naclus fum in Andibus apud Claudium
Menardum membranas non valde veiuftas , incoepi
qunUscnnque ejj>nt conferre, et hiueni qtiae vuigatir
potiora dvcerem. Piures duntaxat iocos duorutn
priorum iibrorum Infit. emendauit ex hoc MS. 1*11 ii-

bro Obif. jn Scriptores Eccief.

Codiccs G velph erb ytani cjuincpie non«
dum coiiati. Sunt partim ex Bibi. Gudiana. Eo-
rum Var. Leclt. fruilra ambiuit Bunemannus*
Codc*
 254 Bibliothecae Patrum Laiinorum

Codex MS. Iani Gvilielmi, aut faltem

ab ipfo collatus, non infimae vetuftatis. Compl.
Inftt. de L D> et de Op. D. : quasdam Var. Leclt.
eius habuit Galiaeus.
Codex papyraceus Adr. Ivnii^ Scholae Am-
flelod. in noua vrbis regione Recloris. Hic codex
foeda admodum manu ex optimo archetypo exaratus,
commodatus fuit Gailaeo ab Hadr. lunio. At eum
diligentius infpexit Thom. Crenius.
Codices Lipsienses tres chartacei , 30O cir-

citcr annorum, quorum vnus eft optimae notae et an-

tiquifTimis confentiens. Compl. Inftt. de /. D. de
Op. D. dempto vno, hi quo defunt duo poftremi.
His vfi funt Cellarius et Bunemannus.
Codex Londinensis Reg. de /. D» cuius
apographum habuit ex amico Bunemannus.
Codex $00 annorum Maioris-Mo nas te*
rii, Gallice Marmoutier , Ordinis S. Benedicli,
S^Mauri Congregationis, prope Turones.
Codex Mertoniens.is Ox. cuius Var. Leclt.,
fed nimis parce, refertSparkius in Ox. ed. Inchoat a
tertio demum lib. Inftt* vsque ad finem libri de
Op. D.
Codex Bibl. Collegii Navarrici Parif. 300
annorum , compl. Infti. de /. D. et de Op> D.
Codex Palatinvs membranaceus comph ,

Inftt. cuius.Var.Lcdt. Gallaeo fuppeditauit If.Voflius*

Codex Franc. Peniae H ifpani , Romanae
Rotae Auditoris non infimae notae, compl. Inftt,
,

de /. D. et de Op. D. Hunc Ifaeus contulit: fed

cuius fit aetatis, non indicauit.
Codices XII. BibL Regis Christianis-
simi, quorum duo funt 900 annorum optimae no-
tae, primui 3735. alter 3736. qui fuit olim in
n.

Bibl. Putcani: hunc lo. Opfopocus contulit olim in

non«
 Hijiorico Literariae Cop. IV* 255

nonnullis Graecis Sibyllarum locis, et rcliqua funt

a Io. leBrun collata; tertius 400 ann. n. 3976;
quartus 300 ann. n. 3739. optimae notae; quintus
300 ann. n. 37 37 ; 7*-*'/^/ 300 ann. n. 3741. opti-
niae notae; fptimus 300 ann. n. 374C. cum eximiis
picturis, in quo efl etiatn Epit. In/lt»; oclauns Man-
tuae defcriptus 1428.
3977.;
a. n. nonns 300 cir*
citer ann. n. 3738- ex bono archetypo exfcriptusj

dccimus 200 aut 250 ann. 11. 3742. Alii duo 300
circiter annor. n. 3978 et 3979. compl. iibros de

7. D. et de Op. D. Hos omnes Codd. aeque ac

Colbcrtinos contulit Io. B. le Brun. Vtrorumque
indicem, eo, quo nuuc extent ordine; hunc fubiicic
Lengletius.

n. 1662, Cod. membranaceus olim Claud* Ptt-

teani Ivjlt. — de I. D. —
de Op. D. Epit*
Injit. Cod. in fol. faec. IX. exaratus.
«.1663. Cod. membranaceus. De Falfa ReL
At Injit. fexti finis et feptimi pars maxima deilderan»
tur, faec. IX. fcriptus, f.

1664. Cod. in membrana.

n. De Falfa ReU
ad Demctrian. de Op. D. partim XII. partim XIV.
faec. cxaratus, f.

1665. Cod. membranaceus. Inftt. fub finem

n.

faec. XIV. fcriptu.v, f.

n. 1C6O. Cod. chartaceus. lnjlt. de Op. D.

a. 1428- Mantuae fcriptus, f»

n. 1667. Cod. chartaceus olim Colbertinus»

Injlt. a. 1463. exaratae, f.

n. i66y. Cod. partim membranaceus, partim

chartaceus. Inftt. faec. XIV. exaratae f. ,

«. 1669. Cod. membrauaceus olim Colberti-

nus. Inftt. Subiicitur excerptum cx S, Augufiini

Itb.
256 Bibliothteae Patrtim Latinorum

lib. 20. de Ciu. Dei dc nouiff. Iudicio. — De /. Z7.

de O/7. Z>. faec. XV. exaratus, f.

n. 1670.Cod. membrannceus olim Colberti-

nus. InflU Subiicitur fragmentum de extremo Iudi-
cio. De L D. de Op. D. iacc. XV. exaratus, f.
n. 1671. Codex membranaceus oiim Puteani,
Inftt. de L D. de Op. D. de Phoenice Carm. de ieY*
furr. Carm. 2^?*7. 2»/?/. faec. XV. exaratus, f.
n. 1672. Codex membranaceus. lnftt. Prae-
mittuntur poemata duo; vnum de extr.lud. die, ano-»
nymo auclore, aJterum de Refitrr. Dom. die, La-
ftantio rributum: fubiicitur fragm. de extr. Iud. e
S. Auguftini 1. 20. de Ciu. Dqi. — de L D. de Op.
D. faec. XV. exaratus, f
n. Cod. membranaceus.
1673. Inftt. Paffim
ad marginem adieclae funt notae R. P. Io. Mariae
Brafichelli Sacri Palatii Apoft. magiftri: fub finem
faec. XV. fcriptus, f. At notae fJraficheili, quae in-
fra funt editae, fcriptae fucrunt initiofaec. XVII.
n. 1674. Cod. membranaceus. luftt. de /. D*
de Op. D. Cartn. de Phoen. de Refurr. Dei. fub fi-

nem faec. XV. exaratus, f.

n. 1675. Cod. chartaccus. Infit. de I. D. de
Op. D. Epit. de Ratione libri fragmentum recentius,
manu rudi fcriptus, f.

n. 1676. Cod. chartaccus. De /. D. faec.XV»

exaratus, f.

Wi 1677. Cod. membranaceus. De /. D. et de

Op. D. faee. XV. fcriptus, f.
».1678. Cod. chartaceus. L. Errata audora
Ant. Raudenji Theoiogo. Scriptus [acc. XV. f.
0. 1679. Cod. chartaccus oiim Colbertinus.
Idem iib. Ant. Raudenfis, f.
n. 1680. Cod. chartaceus, olim Colbertinus:
Idem 1» Ant. Raud. f.
77*2623*
 Hifiorieo LiUrariat Cap. IV. 357

n. 2623. Cod. membranaccus oiitii Colbertinus.

Infti. de /. D. de Op. D. Scriptus Bononfae in Ita-
lia a. 1436. 4.

n. 2624. Cod. membranaceus. De Falfa Rth

de /. D. de Op. Z?. faec. XV. fcriptus, 4.
m.2625. Cod. partim membranaceus, partim
chartaceus, olim Colbertinus. Inftt. de /. D. de
O/A /?. faec. XV. fcriptus, 4.
f*. 2626. Cod. membranaceus olim Colbertinus.
lnftt. de Op. D. de/. £). fcriptus faec. XV. 4.
n. 2627. Cod. membranaceus oiim Coibertinu*.
Lycii Cecilii liber de Mortibus Perfecutorum, cum
fcriptis aliis: partim XI. partim XII. faec. fcri-
ptus, 4.
n. 2967. Codex membranaceus olim Baluzianus.
De I. D. Defiderantur VII. priora Capita. De Opi
D. faec. XV. fcriptus, 8-
n. 2968- Cod. membranaceus, olim Colbertfnusi
De 1, D. de Op. D. fcriptus a. 1439« 8- Hadte- —
nus Codices Rrgii.
Codex Reimannianvs chartaceus, Bune-
manno commuuieatus, iaec. XV.
Codex vnus in membrana, faec. XIV. quem ha-
bet Bibl. C a r d. de RoflAN. Compl. Inftt. in cjui-
bus Graecum non legitur ficut ea ferebant tempora.
,

Codex Rostochiensis, cuius paucae funt

Variae Leclt. ad Infit. Has habuit Galiaeus ab lf.>
Voflio.
Codex Sangermanensis iii membrana
pariter, olim Seguierii Franciae Cancellarii, eiegan-
ter feriptus", 400 fere ann. cui defunt duae priores
paginae. Compl. Inftt. Epit. fed imperfeclum; de
1. D. deOp. D. Canu. de Phoni. cum ifia admonitio-

ne, Ifia Carmina diamtur ejfe La&antii. Quando-

que adfunt Graeca, eaque fat eieganter fcripta.
Tomus L R Codiees
*2j8 Bibliothecae Patrum Latimrum

Codices duo Sorbonici 300 ann. n. 271 et

373. m
quoruin priore legitur ad calcem, Scripji
ego lohannes de Maguncia ... an. 1448. Vterque
compl. Inftt. de /. D. et de Op. D.
Codex Tav rinens 1$ miile annorurn, ex quo
Chrift. Matth. i*faffii beneficio in lucein prodiitPari£
a. 1712- Diuinarum Jnjlt. Epkome intfgra.
Codex Mich. Thomae Ta x a o^y etii
diiigeuter excuiTus et examiuatus ab Ifaco, qui eius
aetatem non indicauit* Continet Injit. de /. D. et

de Op. D. Hic addit Lengletius: „Miror lacpifTI-

mc a Do&is appeilari codicem MS. Taxaqveth,
cum Taxaquetius non fit alius a Mich. Thomafio
Lactantii editore, qui Balearo-Maioricanus eraf. Is

cum mcdio faec. XVI. Iiouoniac luri Poatiricio ac

Qiuili, vt ait ipfe,*) opeiam daret, vidit, uon anti-
quiflimum modo Cod. Laclantii faepius decantatum,
fed etiam aliud exemplar m eadem Bibi. S. Saluatoris

Kononienfis, minus quidem antiquum, af fion impar

illi antiquiffiruO. Nic. Antonius ftibi. Mifpanae no-
vae, T. 2. f. Romae 1672. p. 1 17. hanc coutrouer-
fiunculam dirimit. Sic enim ait: Mich. Thomafus
Taxaquet Balcaris - Majoricenjts Gatfareo ac Pont>
ficio luri operam navavit, cnm lltrdae. apud Catala-
nos , Hum Bononiae in lialia. Praeclaram ejus do-
Shrimm eruditionemque fcripia prae fe ferunt; fcili-
cet Laffi. Fivmiani opera emendayit, et noiulas ad-
didit , Antuerpiae ex qfficina Plantiniana. 15 jq.
Alia eius opera recenfet Nic.lAntonius: ki\ fufpicor,
vnde natus fit error. Lat. Latinius haec manu fua
notauit initio Laclantianae editionis Aidinae 1535.
\m qua Varias Leclt. Bononienfium MSS. defcripfit.

»Emen-
*) Epift. ad Craniicllanuiii Card. Lafrantio a. 1570.
pratfixa.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 259

„ Emendare coepi Libros hofce LaBantii ex

( inquit )

variis Leffiionibus duorum codicum , quorum altcr ex

Bibi & Salvatorif Bononimjis litteris Longobardicis
mirae vetuftatis , alter itidnti Hononiae ab
dffcripttis
trudito Viro Micii. Tfwma Taxaquetio , fx Batea*
rium Myore infulaorto, ddigentijjime exctijfus, aU
que examinatus eft. Earum vero emendationum co*
piam jecit mihi Taxp.qiieU r:s cum Roma tjftt , meque
mirifice diligeret : quae eft hominis humanttasi HaeC
porro eadem Latinii manu ad calcem Ladhmtianat?
epitomes fcripta funt. Emendationi manutn pru
htiic

mam adhibui Romae 1558. tertio Cal. lunii. Hinc

procul dubio anfam arripuerunt Ifaeus, aliique viri

eruditi, fecernendi Mich. Thom. Taxaquetium a

Mich. Thomafio, Laclantii editore. At error ab
uno femel patratus facile ad plures dimanavit. Non
igitur cuipandus erat Heumannus, quod Mich. Tho-
mafium a Mich. Thoma Taxaquetio non diflinxerit
aut feparaverit. Si ergo doclis occafio eveuit erudi-
torum errata reprehcndendi, id fobrie, id modefie
fiat, velim, nec illos unquam iuveniliter exagitent."
Codex lnjlt. emptus a Tornaesio, curri
fuam pararet ed. Lugd. a. 1567. cuius et fubfequen-
tium, in margine Var. Leclt. quasdam MS* codicis
appofuit; fed aetatem nOn indicauir.
Codices duodecim Vaticani, qui Romae ia
Bibl. Vatic. afTeruanturi eorum Le&t. paffim allegan-

tur, Horum Thomafius VII. Ifaeus vero V. adhuc

alios fe cum fuperionbus VII. MSS. Codd. dillgenter
contulifTe teftatur; fed cuius fuerint aetatis, iliis noa
placuit indicare nobis, ficut ncc indicauit Gallaeus eO-
rum MSS. quorum Var. Ledt. collegit.
Codex Abbatiae Canonicorum Regularium S. Vi-
ctoris PariJ. 400 circiter annorum, compl. Jnjit
de /. D. et de Op. D. quem cum lo. le Brun com«
R 2 muni-
aoo Bibliothecae Patruvi Latinoruvt

municauit Dominus Vion Herouallius, Canonicus

Regularis, et Bibl. San- Vidorinae Parif. tunc Prae-
fedus.
Codex Canonicorum I>. Mariae Vltraiecti-
n ae MS. ex optimo defcriptus archetypo, compl.
lnjit. de L D. et de Op. D. quo vfus efl Gallaeus.

Sequitur apud Lengletium hunc codicum elen-

chum indicuius MSS. librorum Lackntii, qui Romae
in Apoftolica Bibl. Vaticana afleruautur* beneuolen-
tia Cardinalis Passionei cum co communicatus,
confeclus fludio AfTemanni.
i. Codices, quos lofephus Ifaev.s contuliiTe fe te-

flatur, fed defcribcre prorfus neglexit.

1. Codex Vaticanvs, flgnatus num. 215.
in membrana, folia fcripta coiltincns 180: in eo
continentur: Infit. de L D. de Op. D. Nuila tem-
poris nota fignatur, videtur autcm fcriptus circa
a. 1480. quantum coniicere e(i ex piclura minio or-
nata codici praefixa.
II. Coi). Vat. n. 216. in membrana, foiia
fcripta continens 264. exaratiis XXlV Augufli 14S4*
quemadmodum notatur ab Amanuenfi extrema linea
folii 264. Compl. lnjlt. de L D. de Op. D. Lnftt.
Epit. qualis tunc Iiabcbatur.
III. Cod. Vat. n. 217, in membrana, folia
fcripta continens 146. Nulla temporis nota aflixa
eft: fed eiusdem duo praccedeutes Codd.
aetatis ac

videtur. Sunt in eo: lnflt. de 1. D. de Op, D.

IV
r
. Cod. Vat. n. 218. in mcmbrana, folia
fcripta continens 165. exaratus lub Sixto IV. pontifi-
ce, cuius infignia Codici praefiguntur. Hic vero
ApoflolicamRom. fedem occupauit a 9 Aug. a. 1 47 1.

ad 12 eiusdem menfis a. 1484. Compl. Jn/lt. de

L D. de Op. D.
V. Cop.
 Hi/lorico Literariae Cap. IV. 261

V. Coi). Vat. n. 219. 111 membrana, contincns

folia fcripta \%o. exaratus fub Iulio II. Pont. cuius
iniago aurea Codici praefigitur cuin his Litteris lu*
lii Max. Hic porro fedem Apoftolicam
11. Pont.
obtinuitadie 1 Novemb. a. 1 503. ad 21 Febr. 15 13.
Compl. lnjit. de 1. D. de Op. D.
VI. Cod. Vat. n. 230. in membrana, folia
fcripta continens 171. exaratus ante a. 1^47. Narn
fol. 172. extat nota Valterii cuiusdam, (]ui teftatur,
recepifTe fe 12 ducatos in numerata pecunia pro pre-»
tio huius Cod. 1447. diQ 12 Decemb. CompJ.
a.

Inftt. de 1. D. de Op. D.
VII. Cod. Vat. n. 221. in membrana, fclia
fcripta continens 281. exaratus circa a. 1450. vti ex
praefixis picluris et imaginibus coliigitur. CompL
Inftt. de 1. D. Initium : de Sutnmis necejjitatibus.
Exhortaiio Demetrianum ad ftudendum pietati dili-

gentius, et ad mundi contemptum. Hanc epijlolam

Ifaeus non edidit. De Op. D. vti apud Ifaeum.
VIII. Cod. Vat. n. 222. in charta papyracea,
folia coptinens 275. exaratus 1462, d. 21 Decemb.
a.

vti folio vlt. adnotatur. Compl. lnjlt. de /. D. de

Op. D,
IX. Cop. Vat. n, 223. folia continens 217.
exaratus eft in f. mcmbrana per manus
in Io. Horn-r
fen, familiaris Domini Corradi de Monte Politiano,
vti adnotatur fol. vlt. cuius Corradi infignia pracfi-
guntur cum his litteris: ACorradi de Monte Polu
ciano (fic) Palatio Apojlolico , temporibus Serenif-
JhniDomini Petri Domini Nicolai Divina Provi-
dmtia Papae quinti, a. 1454. Pontificatus fuia.VII.
Compl. lnjlt. de 1. D.
X. Cod. Vat. n. 234. in membrana, folia
continens 125. Fuit olim Monafterii S. Crucis in
Hierufalem Romae. Compl. Inftt.

R 3 XLCod.

»
362 Bibliothecae Patrum Latinorum

XI. Cod. Vat. n. 225. in membrana, folia

continens 135. finc nota temporis; fed ex fcriptura
tfolligirur, fuiffe fcriptum a. circiter 1460. Compl.
hiftt.

XII. Cod. Vat. n. 226. in charta papyracea,

folia continens 187. Fuit Antonii de Pichetis luris

Canonici peritiffimi , vti adnofatur fol. vlt. Exara-

tus Papiae a. 1441. d. 4 Decemb.

2. Codices Vaticani, quos non viderunt nec Io-

fephus, nec Sigismundus Jfaeus in ed. Lad.

1. Co D.Vat. 2876. chartaceus, 4. manu re-

centiori exaratus. Fragmentum ex lib. l^IJ. Injft.
2. Cod. Vat. 3 1 52. chartaceus, 4. Carm. dt
Refurredt. Domini. Carm. de Phoenice.
3. Cod. Vat. 5134. Carm. de Phoenice, In
charta papyracea fcriptus.

4. Cod. Vat. 534^. Carm. de Phoenice.

%. Codices olim Palatini, nunc in Vaticana BJ-

bliotheca afTeruati.

1. Cod. Paiatinvs. 161. Membranaceus,

faec. XIV. ccnftat foliis 236. Injlt. Deeft initium
Jibri primi. De Op. D. Deeft finis.

2. Cqd. Pal. 163. Memhran. fol. recent. con-

flat foliis 213. Inftt. de Op. D. Carm. de Phoe-
nice.

3. Cod. Pal. 163. Membran. recent.fol. 261,

Dc /. D. Injlt. De Op. D. Index Captium La-
clantii.

4. Cod. Pal. 164. Ex Papyro. fol. 190.

Injlt. De Op. D. de I. D.
. . ... ' -

4. Biblio.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 363

4. Bibliothecae Vaticanae Vrbinatenfis.

Codex 58. Membran. antiq. In fol. 282.

Injtt. De Op. D. de 1. D. Carm. de Photnice.
Dc Refurr, Chrijli.

5. Codices Vaticani Bibliothecae Regiac Alexan-

drinae; id eft ex BibJiotheca Chriftinae Aiexan-
drae, Reginae Suecorum.

1. Cod. Regio-Alexandrinvs 149.

fol. Membran. exaratus d. 16 Ianuar. a. 1434. Bono-
niae vti fol. vJt. adnofatur. Fuerat Bibl. Cardinalis
tt Priucipisa Dietrichftain, Germani. Confiat foliis

244. Compl. Jnjlt. De /. D. de Op. D. In fine

haec ab Amanuenfi adnotantur: 1436. d. 3 Febr.
corredum eft hoc optis. D. 20 Febr. 1438« corre-
dum cft fecunda vice.
1439. d. 8 Ian. hora 3. per-
feci ftudium eius. 1441* d. 6 Febr. perfeci iterum
ftudium eius corrigendo vfjue ad Geographiam.
a. Cod. Recio-Aiexandr, 217. Mem-
bran. 4. Fuerat Ger. Io. Voilii, vti adnotatur fol. 1.
deinde Alex. Pctauii 11. 71.3. 1656. vti ibidem legi*

tur. Compl. de lra D. de Op. D..

Cod. Regio- Alexandr. 265. Mem-
3.
hran. confiat foliis 1^9. Compl. lnjlt. de 1. D. de
Op.D.
4. Cod. Recjio-Alejt. 268. ex Pap^^ro.
Confi. fol. 155. cxaratus a Gotardo Steila , vti adno-
tatur fol. vlt. Fuit Nic. Heinfiii, pofiea Petauii
a. i6f6. vti obferuatur foJ. 1. Compl. IvJIt. De-
eft initium. De I. D. de Op. D.
5. Cod. Regio-Alex. 276. Membran, aa.
ti<j. conft. fol. 241. cont. lnjlt.

6. Cod. Regio-Alex. 1151. ex Papyro,

txaratus aPhilippo Scholari Parifienfi, d. VI Oclob.
R 4 a. 1506.
 264 Jlibliothuae Pcitrum Latinorwn

a. 1 506. vti adnotatur fol. 108. Compl. Inftt. im-

perfeclas. De /. D.
7. Cod. Regio-Alex. iQ39j In mem-
brana exaratus fub Nicolao V. Papa, vti confiat ex
ipfius Stemmate, fol. 2. Fuerat 1'atrum Theatino-
rum S. Siluefiri, vt docet Infcriptio appofita, fol. 1.
A Clementc X!. in Bibl. Vaticanrm iilatus e(l. Con-
ftat foliis 2g(j, Compl. lnjlt. de /. D. de Op, D.

I V L I V S.

f. 1. viw. Epifcopus Romanus in locum Marci a. 337. 3.

VI Febr. fuffeclus. Quo tempore Arinnae fa&ionis

111 Atbanafium irae denuo fufHatae erant, quod ei a

Caefaribus Confiantino, Cqnfiantio et Confiante h. a.

conceiTum efifet Treuiris, vbi in exiiio vixerat, Ale-

xandriam reuerti; vbi recens(3 39.) in locum eius
Fi/ium qucndam Epifcopum ordinauerant. Igitur
non folum Caefarum animos ab co abalienare, fcd et
Iulio Epifcopo recens confiituto inuifum reddere ni-
tuntur, datis ad eum per Maximum presbyterum et
Martyrium Hefychiumque Diaconum iiteris de Atha-
nafio , nec non de Marcello Ancyrac Epifcopo, qucm
pariter abrogauerant et Afclepa Gazae Epifcopo cri-
jninofifiimis, fimul vt cum Pifio communicare veJJet
follicitantes. Quorum maleuola confilia vt euerteret,
ipfe quoque Atlianafius ad Iulium presbyteros quos-
dam mifit, qui coram luJio maledicentes ilJorum lin-
guas adeo rctudcrunt, vt hi, ne protinus calumniam
ferrcnt, ad Concil :
um a Iulio cogendum prouocarent.
Captus hac ambitiofa pofiulatione Iulius Athanafium
Komam acciuit et ad Eufebianos de ConciJio Romaq
menfe Iunio 341. habendo Jiteras dcdit. IJJi ejudere
Epifcopi Rprnani inuitationepi. Jpfi concilio, Antio.r
chiae
 Hiftorico Liitrariae Cap. IV. 265

chiae coacfto Athanafium abrogant et alium Epifco*

pum Gregorium nomme jn locum eius defiguant,
cumque militari manu fiipatum Alexandriam mittunt,
iuqx grauiter Iulium de afTectata in re iam difceptata
iudicis aucloritate, per iiteras increpantes, a commu-
nioue fua exciufuros eum minati funt. Interea Ro-
iiiae concilio habito Athanafius, caufa recognita, ab-
folutus et ab omni aduerfariorum criminatione libera r
tus efl. Iuiius Eufebianorum literis
autem acerbis
aliquamdiu occultat/s, cjuod per iegatos mitiorem
fcntentiam expediaret, tandem fpe frufiratus in Con-
ciiio praciegi iuilit et hortante iubenteque coetu ad
reipondendiim fe dedit verbis qnidem Jenifiimis ct
aVgumentafione foiida. Cum nihil obtinuifiet, Con.
fiantis Augufii opem cum aiiis epiicopis implorauit,
quo intercedente a Confiantio permifiiim c(\-i vt Sar-
dicac (in Dacia Illyrica) a. 347. Conciiium oecu-
menicum confcriberetur. Quoniam autem Epifcopi
orientales Athanafium et alios damnatos fuis decretis
epifcopos in confefium admittendos negarent, nec ob-
tinerent tamen, aduerfante Occideiitalium faclio T
ne, iilico ad fedes fuas reuerfi funt. Reiiqui Occi-
dentaies Athanafiym, et, cjui in caufa eius fedibus
fuis depulfi erant , epifcopos , comprobarunt et fedi-

bus refiituendos cleciarauerunt, damnatis et a commu-

nione ecclefiae procui habitis, qui fedes interim ab
Arianis occupare iuili efient, Conciiii huius decretis
ab inimicis Arianae faclionis Epifcopis nimium
partium fuarum fiudiofis, plus aequo pontiflci Rp-
mano aucloritatis induitum nonnullis videtur, vtpote
qui hoc obferuantiae erga Petri apqfloli fedem deberi
cenfent, vt ad eum de flngulis quibusque prouinciis
Domini facerdotes referant , ipfiusque curae permif-
tunt, vt per fcripta cius, qui in Sardinia , Siciiia et

ltaiia ilnt fratres, quae acfta et dcfinita efieut, cogno-

R 5 fcerent*
 3 66 Bibliothecat Patvum Latinorum

fcerent.*) Iuterea Athanafius in fcdem Alexandri-

nam redire aufus non efi, antequam Conftantius mi-
nis fratris exterritus plenam pacem Athanafio et reli-

quis, qui cum eo facerent, epifcopis concerTiffet. Ab-

eunti lulius ad presbyteros, diaconos et plebem Aie-
xandriae iiteras coinmendaticias dedit. Paulo pofl
Vrfacius Singiduni et Valens Murfi Epifcopus, qui
maxime etiam Atlianafio infcnfi fuerant, recantatis
coram Concilio Mediolanenfi formulis fuis Romam
migrarunt, et quo fpeciofius fraus lateret, coram Iu-
lio cadem conflrmarunt. Non multo pofiea a. 353.
d. XII April. Iulius diem fupremum obiit, pofi-
quam annos XV. menfes II. dies VI. fedem Epifco-
palem tenucrat.

j.s. Sai- Graece extant duae eius Epiflolae, quarum vna

P ta » Antiochenfibus rcfpondit menfe Septembri a. 342.
cx Coufiantii fcnicntia; aliera Alexandrinis Athana-
fium Roma abcuntem commendat, a. 349, fcripta.

Intcr deperditaf numerandae literae ad Athana-

fium et Eufebianos a. 340. perfcriptae, quibus Ro-
mam vtrosque euocauit; item quas deinde per lega-
tos ad Eufebianos a. fcre 341. cum frufira Athana-
fius Romae eos expedtaflet, dedit, nec non eius ad

Sardicenfem Synodum epifiola.

Suppojititia funt Epiftolae ad Dionyjium Alexan-

drinum, et Prosdocium ab Apoliinarifiis fcriptae,
fragmen-

*) Extat huius Concilii Ep. ad* lulium latine in fragm.

Hilarii 2. n. 9. fed qui animo ab omni aflfeclu libero
interpretandi twodo rationes callens et tenori totius
jnfiftens legit, fentiat nccefTe eft, priorcm locum a
verbis Hoc enim optimum et valde congrnmiifjirnum vi-

d»l>itur , fi
ad capttt , id eft ad Pctri apofloh fidem de
fmgulis quibufque pr. D f
r.
refcrant , ab aliena manu
efle infutum.
 Hijloricp Literariae Cap. IV. 367

fragmenta deinde varia, ex fermone de homoufio , et

Epiftola ad Cyrilium AUxandrinum d. Natali Domi-

ni, huiusquc et JuuenalisHierofolymit.adlulium j alia-

que non pauca ex Ifidori Mercatoris officina, nec

non Decreta , quae ci tribuuntur.

Editae funt duae Iulii Epiflolae cum Athcmajio, §.j. jEdi-

ta *
qui eas feruauit in Apologia eontra Arianos n. 2 1-3 5«
cdit, Montfauconianae ( Parif. 1698-) T. I. Part. I.

p. 141. 154. et n. 52. 53. 171. 172. Altera etiam

extat m Socratis H. E. II. 23. p. 108. et apud Nice-
phorumlX. 22. ac Latinein Tripartita IV. 29. In-
dc receptae funt inter Epifloias Pontif. a Petro Cou-
ftantio p. 350-387. et 399-405, additis argumentis
ct annotationibus do&is. Iuferuit pro more Couflau-
tius varia ad res imer lulium, Athanafium et Arianos
geflas pertinentia, veluti epiflolam Marcelli Ancy*
rani p. 388- ex Epiphanii Haer. 72. 2. Synodi Sar*
dicenjis p. 395. Valentis et Vrfacii ex Athanafii apo»
logia n. 58- T. I. p. 176. Difputat deinde a
p. 406 fqq. de aliis ad lulium fpeclantibus cpiflolis
et a p. 4 1 1 fqq, de Decretis ei attributis. In appen-
dice denique p. 69. fuppofititia , quae fupra notaui-
mus, exhibet.

1769.
Venet. f. in Bibliothecam Patrttm GalUindii
T. V. Cap. II. 1 -
1
5. nec hic fine annotatione. Ad-
iunxit etiam Marcelli Ancijrani epiflolam, nec nou
Eugenii Diaconi legationcm ad S, Athanafium , pro
caufa Marcelli.

4. Ma-
 ?6& Bibiivfjiecae Patrum Latinorum

4-

Macrobivs,
1. 1. Vitn. Natione fortaflis Afcr, certeAfricanae ecclefiacca-
tholicae, anteaquam ad Douatiflas transiiflet, Presby-
terum fuifle, Gennadius tradit. *) Deinde inter Do-
natianos in vtbe Koma occultus cpifcopus, quartus
loco fuit.

^.2.5«i- Stripfet Presbyter adhuc ad eonfejfores et virgi-

ta *
P nes librum vnum Jaudatum Gcnnadio 1. J. Honorio
II.5. et Trithemio
107, c. Donatifla vero Epifto-
tam ad plebem Carthaginienfem de paffione Maxi-
miani et Ijaaci Donatijiqrum; quae nunc fola fu«
perefl.

$. 5. Erii- Edidit primus, fed non integram Mabillonius in

u '
Anakftis* Parijiis 1675. 8- T, IV. p. 119. iterum-
<juc in cditionejfecunda, ibid. 1723,11. p. 185; Ulte *

grjorem autem et correclam ex Cod. Corbeienfi Du-

pinius. Ad calcem Optati, Lnt. Parif. 1700. f.

p. 199. aoo. cjuocum recufa efl in repetitionibus

AmAelod. 1701. ct Antwerpienfi 1703.

5-

LlBERIVS.
$. 1. Vita. A. 353. Menfis Maii d. XXII. inuitus, vt ipfe

faflusefl, lolio fucceflit. Quo munere in turbulen.

tiflimam incidit per nouas Arianorum feditiones tem-

peflatem.

*) Gennad. de V. I. V. quod ipfum tamen an vcro

cp.
confentaneum dubhim vocauit Lardner P. II.
Gt, in
Vol. VII. p. 237. adeo vt duo eiusilem noininis ho-
mines ab co confufos cfle putet. Hacfit imprhnis in
co, quod ad Confefforcs exhortationem fcripferit, quo-
rtiara Catholico iftius actatis Ep. vix competat.
 Hijlorico LiUrariat Cap. IV. 26 9

peftatem. Interfedo enim Conflante et deuiclis Ma-

gnentio et Decentio, Conftantiuy, cui iam fuinma re-

rum parebat, in Athanafium Arianae ia&ionis ioflii

gationibus multo quam 'antea magis exafperatus eih

Liberii autem a primordiis epifcopatus gcfia diuerfi-
mode tradi folent. Nam qui epifloiam eius Athana-
fio infcriptam ,
quae inter Hilarii iragmenta*) repe-
ritur, genuinam putant, liuc referre iolent, ftatuentes*

eum ad temporum conditionem animum accommo-

dafte et Athanafii aduerfariis gratificatum, adco cjui-
dem vt ledis eorum ad praedeceilorem eius luiium
denuo datis literis Athanafio multa grauia exprobran-
tibus lulioque mortuo ad ipfum perJatis iiiico Atha-
nafium Romam venire et ad crimina obietfa refpon-
dere iuiferit. Athanafius autem quamuis improuifa
re pereulfus tam petulanti imperio obfequium abnuit,
{ed collegas quosdam Aegypti Epifcopos, vt in caufa
fua literas ad Liberium darent, roguuit. Quibus ilie

commotusEufebianorum partibus, quibus fe in omni-

bus aiTentire, neque cum Athanafio communionem lia-
biturum, per iiteras iam fignificaucrat, relidis Athana-
fium in amicitiam tuteiamque recepit ac vfque adeo
defenfor et propugnator eius extitit, vt odium acerri-
mum et grauifiimas Confiantii miuas animo imper-
territo fpeclaret; Taiem vero conftantiam et forti*
tudinem non ede animi inter metum et aiTentatio-
nem fiu&uantis arbitrati aiii negaat ab initio Athana-
iio inienlum fe prcicbuifie et a praedccefforis fui mo-
ribns et fentcntia nifi extrenm aetate receilifTe, adeo-
que fidem epifioiae eius infringunt. **) Diu fane et

fortiter/

*) I. p. 40. eo\ Bened.

**) Septem arguraenta profcrt Dopimus R
Bibl. SS. Eccl.
(Coi. Agrip. 169:. 4.) T. 2. p. 128. qtiibus falfaru
cam elTe probet; atque infuper etiaro ex locutionibus
qiubui-
a?o BiHiotheeae Patrum Latinorum

fortitcr quibusuisConfiantii tentationibus refiitir. Nam

cum Confiantius pro fuo in Athanafium odio, Conci-
lio femel iterumque Arelatem primum, mox Me-
diolanum coa&o, praefentes Epifcopos, vt contra
Athanafium fententiam ferrent, adegiflet et folus Li-

berius cum eo facere videretur, viclis iam et animo

deieclis per imperatoris affentatores vel pertinaciao
poenam exilio luentibus, quos ad ea concilia Liberius
demandauerat, epiicopis, ipfum denique de fubfcri-
benda Athanafii damnatione follicitare perrexit. Ac
primum quidem per Ennuchum Romam transmif-
fum polltcitationibus agere, fed cum niliii ilJe profe-
cifTet, Liberium Vrbe per Praefectum Leontium iub^
duclum Medioianum ad fe transmitti iubet. Vbi
cum nihilominus ftrenue in fententia perfiitiffet, Be-
roeam in Thracia in exilium mifius ci\^ Felioe quo-
dam diacono in locum eius fubrogato. Hic tamen
poft duorum fere aiinorum fpatium exilii faedio, de-
;Gderioque fedis Romanae, precibus etiam quorun-
dam, vt ferurrt, quorum interefi, vt quam minima
fanditas eius Jabe poiluatur, victus, confilium muta-
vit, et pofiquam pcr literas cum Epifcopis Orienrali-
bus communicauerat, fimulque vt gratiam ei a prin-
cipe impetrarent, precibus contenderat, formulam-
que etiam Arianam a Demophilo fibi oblatam
fidei

approbauerat, Sirmium a Confiantio accitus, decre-

tis contra Athanafium et formulae Semiarianae*)

fubfcri-

quibusdam confendit. Ac licet fingula non eiusdem

ponderis fint, e. c. quod tertio loco ex filentio Atha-
nafii petiit et quartnm quod inter hanc cpiftolam ct
reliquam orationem in fragg. Hilarii ncxus nullus in-
tercedat, quae Bowerus (Gefch. d. Pabfte T. I. 202.
verf. vern.) imprimis vrget reliqua tamen argute
:

magis quam feiiciter impugnabis.

#
) In tcrtio Sirmienfi Concilio a. 35S. concepta,
 Hijiorico Literariae Cap. IV. 271

fubfcripfit. Dehinc Romam rernittitur, vt vna cuni

Eelice in eics locum antea fuffedo ecdefiam guber-
naret. Hic vero, cum vix vrbem Libcrius intraffot,
vel fenatu, vel plebe cogente Roma expulfus eft, Li-
berius JoJus et trancjuille ad obitum vfque per nouem
integrox annos Jocum tcnuit, mortutis 366.
a> Poe-
iiituiilc ilium fadi tradunt et quod inuitus in Athana-
fiurn aclmiferat, recantafie. Non iniuria fortafie»

Scd quae circumfertur ciu.v nomine fidei formula ad

Athanafium milTa, manifefio faJfa ac leriori dcmum
tempore confi&a efi.

Liberii quae extant, maximam partem epifloJis $- *. Sc«-

tz%
circa res a nobis expofitas confiant, hac lerie: I. Ad?
Ofum. II. Ad Caecilianum , fragm. ep. III. Ad
EuJ<binm Vercellenfem. IV. Ad ConfaHtium Augk
V. VI. Ad Eufbium Verc. VII. Ad Erfebium
Dwnyfnm et Lucijtrum ExuUs. Pofi Japfum de-
,

inde: VIII. Ad Orientates. L\. Ad Vrfacium Va-

kntem etGermininm Epifcopos in. aula Imperaforis*
X. Ad Vincentium Capuanum. XL Ad Catholicos
Epifcopos Itoliae. XII. Ad Vniuerfos Orientis or-
thodoxos Epifccpos, graece. XIII. Praeterea fuper-
fcint Liberii diffa, ad Eufebium fpadonem, dum ipfuin,
vt in Athanajium fnbfcribms Imperatori obtempera-
ret t adhortabatur ct XIV. Dialogus Eius et Conjlan-
tii imperatoris, triduo antequam in exiiium deporta-
retutc, habitus. Denique XV. Oratio Liberii Mar-
celimam S. Ambrofii fororem dato virginitatis Velo
conjecrantis.
De deperditis et fuppoptis ad Couflantium iedo*
re# ablegaraus.

Ex his Epifiolae u. t II. IV. VII. VIII. IX. X. XI. *• h M-

ab HUario oobis transmiffie funt
w "

inter fragm. V.
 27* Bibliothecae Palrum Latinorum

et VI. Sed quae funt n. III. V. VI. ex Vercelltnfis

Eccle/iae arcJiiuo primuin apud Baronium ad a. 353.
n. 20. 3^4. n. 6. et codcm a. 11. 8. ncc non deinde
per Sttphannm Ferreriunp Vercellenfem Epifcopum
prodierunt. Ex iisdcm tabulis Ecclefiac Vercellenfis
etCodice Vaticano apud Baronium ad a. 355. n. 32.
etStephanum Ferrerium vulgatus efi. VII. Idem Ba-
ronius epifloiam VIII. IX. X. ex duplici coiieclionis,
Vt vocat, Crefconianae exempiari ad a. 357. n. 34.
publicauit. Sed in eam non aiiunde nifi ex Hilaria-
110 opere translatas effe , Couftantius monuit et com-
probauit. Tandem epiflola n. XII. apud Socratem
H. E. iib. IV. cap. 12. extat, quam praecedit ibi-
dem, apud Sozomenum iib. VI. cap. 11. etiam repe-
riunda Legatorum Lampfacenae fynodi ad Liberium
ep. cui haec refpondct. Porro n. XIII. apud Atha-
najium ad Monachos §.36. Opp. T. I. P. I. p. 365.
ed. Montefauc. n.XIV. apud Tfaodoret. H. E. lib. II.
cap. 16. occurrunt. n. XV. denique ab Ambrofio de
Virgin. lib. III. cap. I. II.III.Opp. T. II. p. 173- 77. 1

ed. KB. (Parif 1690.) feruatur.

Ex his tam diuerfis locis coilecfrae funt et annota-
tione iilufrratae epiftoiae a I. n. XIII. et XIV, a Cou-
ftantio a p. 422-463. Subiecit notitiam non extan-
tium aut fuppofititiarum (exquibus potiora fimui^
nernpe Epiftolas eius ad Orientales et Athanafium
eum huius refcripto , et Libevii quae dicuntur gefia^

appendix d p. 87- 102. pracbct) itemque Decreto-

rum, quaeLiberio tribuuntur, cenfuram p. 463-467;
Nouiflime Andreas Gallandius in Bibi. Vett. PP. et
Aut. SS. Eccl. T. V. ioco fcxto exhibuit praeter
n. XIII. XIV. et XV. epifiolas I-VII. XI. XII. Epi-
floias autem n. VIII. IX. X. commemoratas aeque
ac iliam, cjuam poft initium epilcopatus fiatim ad
Orientales fcripfiiTe fertur, fpurias et ab haereticis
eon-
 Hijlorico Literariae Cap. IV* 27 3

conficlas cluxit ac locum illis ia Biblioth» fua iie-

gauit.

G.

HlLA R I V S.

Natus eft Hiiarius Piclauii in Gallia fub initiurtl *• *• Vita -

faeculi IV. parentibus gentilibus, non infimi Joci.

Quo fliclum eft^ vt optime literis et ingenuis difcipli-
nis, vtut tunc temporis in GaJliis erat earum conditio,
erudirctur, iiterarumque adfeclatione in Jibros facros
incideret, quorum praeftantia et imprimis fententia-
rum grauitate captus, fe vxoremque et fiiiam Aprant
nomine fidei chriftianae addixit. Prima quidem,
quam in contubernio Chriftianorum exegit, actas pa*
riter ac tempus, quod gentiJis adhuc traduxit, in ob*
fcuro latet. Summum ecclefiafticae dignitatis fafli-
gium quin eruditione, morum integritate et deuoto
penitus religioni animo meruerit, nulium dubiuiri
cft. Num vero ab inferioribus clericorum gradibus
fenfim afcenderit, an fubito in fedem cpifcopaJem Ht
euectus, diuinare difficiie fit. Certius videtur annus*
quo epifcopi fedem occupauerit, CCCL. poni- Hi-
larius lioc officio imprimis fibi datum exiftimabat^ fi-

dem orthodoxam, quae audiebat, contra Arianoruni

vexationes defendere; quod fcriptis iuxta ac viua voce
animoque intrepido, fed nimio feruore ac vehemen»
tia nec ea vbiuis, quam res imperii ec eccJefiae pofce-
bant, prudentia praeftitit. Ac primum quidem in
hac caufa a. 355. poft ConciJia Arelate et MedioJani
a. 353. et 355. celebrata librum vnutn ad Conjlan*
tiam mifit, adhortafus imperatorem, vt orthodoxae
fidei feclatorcs perfequi defifteret. Simul Saturnino
Arelatis Epifcopo, Vrfacioque et VaJenti epifcopis,
Arianae fadionis per GalJias, Pannoniam ac Moe-
fiam ftatoribus, omnem fecum communionem inter*
Tomus L S dixit,
 274 Bibliothecae Patrum Laiiiwrum

dixit. Non impune. Nam Saturninus, qui pluri-

inum gratia apud imperatorcm vaicbat, effecit, vt
Biterras*) Concilium deccrnerctur, a c]uo abeffe
Hilario per Conftantium non iicebat, quamuis quae
Athauafio etipfi intenderentur ibi pericula, facileprae-
videret. Ergo quicquid in illo concilio pro Athana-
Ho et Cnncilii Nicaeni formulis cohtra Arianos ab
eo proferebatur, quod nou nifi defijltorie pcr illos
fieri poterat, ad ipfum folum apud impcratorem in-
vidia opplendum valuit iuffucjue Conflantii Phrvgiam
in exilium miffus efi, Rhodano, ToJofiie cpifcopo,
comite. Quo haud dubie putaue-
loco inirnici efus

rant exilii poenam non Jeuiterfore cxaceibatam,quan-

do non Phrygiam folum, fed omnem Afiam mino-
rem Arianis plenam cognofceret. Et accidit fane,
fed mitigabatur dolor Galiicanorum Epifcoporum ii-
teris, quibus vincuium et comtnunioncm inter eum

et ecclefiam Gailicanam faluam fore ac integram, Sa-

turninum contra iri Ecdcfiae focietatem non admif-
fum iri fignificabant. Hinc ad eos perfcripfit librum
de Synodis f. de Jide Orientalinm et librof de Trini-
tate ablbluit. Anno autem 359. cum Concilia Ari-
mini et Selcuciae haberentur, Hiiarius quoque, incer-
tum quo auctore et impnlfore, certe iniuffu impera-
fons accitus Quumque Anomoei viciffent, Con-
efi.

flantinopolim cum Jegatis fynodi petiit expecftaturus,

Fhr\ giamne an Gallias repetere iuberetur.
r
Ex quo
coiligas, HiJarium in ea opinione fuiffe, fe impera-
toris Ariminum miffum effc.
iuffu Ibi Orientaies
quosdam Epifcopos, Nicaenam formuiam tantum non
totam amplexos, Gnllicanis conciiiauit, quo faciiius
coniuncli fe tuerentur. Vtque copia fibi daretur
cum Arianis difputandi, flagitauit et pofi Conciiium
Confian-
•) Bczim in Languecloc.
 Hiftorico LiUraria$ Cap. IP. 375

ConflantinopoJi (360) habitum, quod in 'gratiam

Anomoeorum cefTerar, ad Conjlantium alterum li-
bellum non mitiori pe&ore fcriptum dedit. Sed pro-
tinus Conflantinopoli decedere et Gallias reuerti iufTug
cfl. Lente tamen in hoc itinere pcrrexit, in quo Ji-

brum etiam contra Conftantium foetum

, atrae bilis
cmifit. I11 GnlJias deinde, forfan Iultano iam impe-

ratore, reuerfo, prima cura fuit, vt Epifcopos GaJii-

canos, qui Ariminenfis Concilii formulae fubfcripfe*
rant, et pro Japfis habebantur ab orthodoxae fidci de*
fcnforibus, Ecclefiae recuperaret, quod imprimis
ConciJiis iiinc ibi habitis effecit. Aliquot annis poft
Valentiniano et Valentc imperatoribus de Italia ab
fcaereticis purganda foliicitudo eum inceflit et prafc
cacteris Auxentium Mediolani Epifcopum Arianae fa-
<fiionis per occidentaies regiones ingens columen eJ
ln auJa Caefarea magnopere gratia florentem debeJJa-
vit, fed pofl varias machinationes et editum aduer*
fus eundem librum } qui nunc quoque extat, ipfe cx
vrbe fccedere iufTus, reliquum vitae tempus tran-
quiJJe dcgit^ vJtimoque operc expojitionum in PfaU
tnos exarato a. 363* d. XIII lan. vitam reiiquiffe pu*
tatur.

Scripta Hilarii quae fbperfunt, fecundtfm tempo- $»*• W«

ris fericm: Ad Conftantium Iiber primuf a. 355.
Commentarius in Euangelium Matthaei circa a. 3 56.
De Sijnodif f. de jide Orientalinm, in editionibufc
vetuAis: de fynodif Graeciae a. 3 5 S- De TrinitaU
J. XII. a. 359. f. 360. abfoiuti. Ad Confiantium lu
berfecttndus Aducrfuf Conftantium a. 361*
a. 360*
Aduerfiu Auxentium Mediolani Ep.z. 365. Ex-
poftionef in Pfaimof extrema feneclute compofitae,
audiores pofl edit. Veronenfem per Edmundum Mar-
tene redditae. Fragmenta Hikrii ex Jibro hifloriara
S 2 Con-
 276 Bibliotheceie Pcitrutn Latinorum

Concilii Ariminenfis et Selcucienfis complcxo et ad-

verfus Valentem et Vrfacimi infcripto.
Falfo tribunntur Hilario: EpiJIota ad Apram
fiiiatn et Hymnus matatimis ad eandem, quamquam
a Benedd. pro genuinis accepta; Carmen in Genejin,
liber de Patris etfilii vnitate, liber de efjentia patris
et filii vterque e iibris de Trinitate confarcinatus, con-
fejjio de Trinitate, Aicuini potius, cuius libris de
Trinitate adhaefit: denique Epijtola f. libellus etfer-

mo de dedicatione ecclefiae a Trombello vulgati.

Deperditorum non exiguus efl numerus, in qui*

bus tituli Nimirum Liber ad

aliquot valde fpeciofi.
SalluJIium, contraDiofcurum medicum, Hymnorum-
qne liber, liber Myflcriorum, Epi/Iolae in Volumen
colicclae, Tracfatus in lob ex Graeco Oiigenis trans-
lati, et, de quibus tatnen dubitare licet, in Epifiolas

Pauli. Aiunt quidam, Hieronynms inquit,*) fcri-

pfiffe eum ct in Cantica Canticorum; fed a nobis

hoc opus ignoratur. De fihgulis pofi Coufiantium
prolixe etdo&c egit Oudinus T.I. cap. '5, p. 45 2 fqq.

ed. Weidmann.

$. j.Edi- Pauca Hiiarii opufcula, in quibus tamen opus

praccipuum dc 1 nnitate hut, vna cum Augultini de
eodem argumento iibro, Geo. Cribellus, Medioia-
nenfis presbyter, e fitu prinuis ywduxit Mediolani ob-
ftetricante Leon. PacheL a. 1489. Vnicum exem-
plar, quod reperire potuerit, pailim a fe emendatum

fcribit. Sed quo ifiud valuerit, dictu eft difticile.

Omnino autem plus curae Augufiino tribuifle videtur,
<]uam Hiiario, vt infra notabimus. Eadem iterum
excufa iegimus Venetiis , et rcpetiit adieclis non fine
honefia gloriatione reliquis potioribus ab aliquot viris
doctis

*) De Vir. ill. cap. C.

 Hijlorico Liierariae Cap. IV. 277

do&is Badinr Afcenf a. 1 5 10. tribus

fibi oblatid Ioci.

Tomis, qui volumine non admodum magno com-

prehenduntur. Sed vniueifa vitiorum nubes tantam
circumtuderat caiiginem, vt ad fententias eius et cffa-

ta plurimi caccutircnt et vfus imprefii HiJarii fere

ceffaret. lluic igitur calamitati iubuenit commode

EraiVnus, cjui deprauationis fpeciem et cauias reuol-
vens tum einendando grauiora, tum fpuria a genui*
nis fecernendo plus prae/litit, quam a quoquam prae-
ter hunc virum 1523., quo Frobenii preJa opus
a.

luci dederunt, expectari poterat. Sed nimirum noa

vnius viri hoc nec aetatis erat, omnes Jabes eJucre et
pritfino nitori, de quo iplo propter diclionis eius in-
dolem, et rcs a Jatinis Patribus non antea traclatas

iudicium confufum et incertum futurum erat, Hiia»

rium Multo rninus autem cum Erafmi
reftituere.

ingenio colindebat per codicum inceita vefiigia fedulo

lcdliones pJaufibiles rimari, atquc vbi Iii deftituturi
eifent, in vadis fubfiflere, kd totum flatim fimuJac
ad cognofccndum aliquem fe dediifet, animo metie*.

batur, argumenti vim, tratfationem atque eiocutio*

nem, aliunde et ex fe petita, verbo, quicquid virtu*
tum aut vitiorum feie exlcreret, animo notabat, fe-

cum reputabat atque quaudam quafi aucloris imagi-

nem ex omnibus fibi eflingcbat, quam in expoliendo
textu fequerctur, quo fane effecit hoc, vt de caufis
variisque vitiorum generibus nemo ipfo reclius ientL-
ret, nemo feiicius ca detegeret. 8ed nequaquam
omnibus emaculandis natus, curas fuas poflerorum
diiigentiae perficiendas reliquit, quibus vtinam inge-
nium (juoque. Traclarunt igitur currente faec. XVI.
operam Erafmianam duo Viri Dodi non aeque inge-
nio quam fludio, quod vterque contuJit, difpares, Z«-
douicns Miranis , qui a. 1 544. apud Carolam Gui\-
/an/Hilarium excudi eurauit ct Mariitms Lypfm^ per
S 3 cjuem
278 Biblioihecae Patrnm Latinorum

quem reeognitus apud Froben. Baf. 1550. prodiit.

Vterque Codices MSS. adhibuit, fed diligentiam fo-
lus Miraeus, fed nec ipfum ma,gnam MSS. copiam
nqc in omnes traclatus habuiiTc afque plufculum cre*
didifle anteceflbris fui ingenio et coruetfuris ; Ly?
pllum adeo propriis coniecluris plus aeque indulfjfld
Hilariumque pluribus in locis contaminafle magis
quam caftigafle, Kenedicliniqueruntur. Interea con-
ferri quoque coepit lucis aliquid inteljigentiae aud^o-
ris noflri ex vitae ctaetatis, quam iiiuflrabat, fedula no-
tatione, quod Jaboris genus primus tentauit, fed fatis

Griimens edito a.
infeiiciter loh. Iac. 1570. Hiiario
Baf. apud Eufebium Epifcopium. Aufpicatius ceffit
Jo. Gillotio Galio Campano in ed. Parifiis apud Ni*
pelliuma. 1573. facla, cui commentatio docta atque
elegans de rcbus ad Hiiarium ipeclantibus , nec non
llyio et fcriptis eius praemittitur. Huc vfqne Hiia»
rius varia quoad numa-
vice cditus nihii incrementi
rum librorum ceperat. Nam fpurium tracfiatum
Erafmianae repetitae a Frobenio 153;. additum de
effentia et vnitate patris et jil\i Giiiotius rurfus etiam
refcidit.Ian* vero 1598- nouum opus, Fragmen-
torum nomine, ex deperdita Coucilii Ariminenfis Jii-
fioria fuperftes, e Bibliotheca P&tri Pithoei per Nic.
Fabrum foras datum, et Hiiarii res nouo fpiendore,
ft temporum iflorum in eccieila gefta luce ciariori
coliuftrauit; cui ne confufo ordine et impiicato re-

rum nexu officeretur, editoris perfpicacia et eruditio?

ne cautum eft. Nunc quoque ineunte faec. XVIL
3. 1605. focietar tijpographica Parifienfis animum

ad parandam Hiiarii editionem appuiit et fuperiorum,

editorum bona comprehendentem et nouis acceflioni-
bus e codd. MS$.
Jocupletatam , quae per integrum
paene faecuium obtinuit, aliquoties per eosdem, et
Coioniae Agrippinae etiam recufa. Sed parum inj»-
gnifice
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 379

eadem fenferunt Benediblini, quibus iam

gnifice de
decus fummum Hiiarius et honeflam conditionem de-
bet. Horum enim folcrti diiigentia, coryphseo flu-
diorum Petro Coutantio effedum efl, vt editioni fub
extrcmum Saec. 1695. folito fplendore Parifiis facrae
nihil fere m Ed. Vcronenfi ab cruditiflimo Marchio-
ne Scipione MafjYjo 1730. adornata addi potuerit me-
ritoque ea inter praeflantiflima indufiriae fratrum
huius congregationis monimcnta numeretur.

S A E C. XV.
1489-
Mediolani, per Leon. Paehei. f. Hilarius tt
Arguflinus de Trinitatc. Jn fine: Impreflum Me-
dioiani per Magiflrum Lconard. Pachel, Anno a Na-
DomLni noflri Itfu Ohriftj Millefimo quadrin-
tiuitatc

gentefimo oduagefimo nono feptimo Idus Iulii. Ad

Calc. Auguftini: anno, vt fupra: feptimo Kalendas
Iunii. Characlere gothico rotundo et nitido. Ti-
tuii et iibrorum numeri fingulis pagiuis infcripti funt.
S a x e,H$fi. Mediol. typ. p DLXXXV. Pin. I. p. 90.
t

Praecedit epiftola*) Ge. Cribelli ad Guid. Ant. Ar-

thimboldum , Archiep. Mediol., qua ex vnico, quod
nancifci potuerit , in vrbe Mediolanenfi horum libro-
rum exemplari manu propria eos transfcripfifle, quan-
tum fieri potuerit, emendaffe, fuaque ipfius impenfa
imprimi curafle fcribit. Accedunt autem praeter H-
bros de Trinitate, iibcr aduerfus Confiantium Aug.
Libri II. ad Confiantium. Liber contra Auxentium
et ipfius Auxentii ep. purgatoria et libcr de Graeciae
Synodis , quem, inquit, facunda ilia natio ita admi-
rata eft, vt in propriam linguam veitendum cura-
verit.

S 4 S.l
•) Ap. Sax. p. CCCCXCIV.
28© Biblicthecae Patrum Latinorum

5. /. cum Auguflino de Trinirate. Venttiis pei

ragaum de Paganinis: 4. 5. Hilarii Libri XII. de
Trinitate contra Arianos.

Saec. XVI. 1510-1600,

15 10.
Parrhifiis ap. Afcenfum. Opera complura S.f.

Hylarii Ep. hac ferie comprefia. D. trinitate con-

tra Arrianos lib. XII. Contra Conflantium haere-
ticum lib. I. Ad Confiantium lrnp. 1. II. Contra
Auxentium Arrianum 1. I. Auxentii Klafphemiae
plena ep. I. De Synodis contra Arrianos habitis
Jib. I. Ad Apram F. diui Hylarii Ep. I. In pfal-
nios Dauid commentarii feu libri II. In euangelium
Matthaei lib. I. Venundantur vbi imprejfa funt iu
aedibus afcenfianis Parrhifiis in via regia ad divum
Jacobum fub tribus luciis. (1510.)

Praefatus eft epifiola appofita nuncupatoria ad

Ioannem rhedonen. anfifiit. et confelfionis Reginac
Francor. auditorem (d. ex gymnafio pleffeiaco Par-
rhif. 7 ld. jan. 15 10.) Robertus Fortunatus Maclo-
vienfis — de Hilarii vita , fcriptis et exfiantibus c-t

deperditis eorumque fiilo. At poflquam librorum a

Cribello editorum meminit, haec addit: Commenta-
rios autem duos in pfalmorum explanationem loan-
ms Solidus cracouius , vir litteris et moribus probatis,
adhortante praefertim lacobo Fabro fiapulenfi, phi-
lofopho multis nominibus laudato, acri vigilantia et
non pauco labore e fitu ac fqualore redemit. Porro
tractatus in Matthaeum et epiflolam ad Apram fiiiam
diui Hilarii, Guilielmus Paruus regiae confeilionis
auditor e diui Benigni diuionen. coenobio ad Badii
officinam, vt iatinis characleribus vir tam anxie latinus
impri*
 : :

Hiflorico Litcrariae Cap. IV. 2gi

imprimeretur, transmifir. fubnexum Huic epifloJae

cernitur epigramma afcenjianum ad Guil. Paruum.
In fine epifioJae, ad Apram, f. XCIIX. quo prima
editionis pars finitur, iiaec Jeguntur verba: ExpJici-
tum eft opus fancli HyJarii Epifcopi de Synodis: cun-
clis orthodoxae religionis zeiatoribus, cum vtiie tum
neceffarium. In Jlrianos inque praeuaricatores Aria-
nis aflipulantes. ImpraefTum foJerti opera in aedi-
bus Afcenfianis ad quattum Idus feptembres, Anno
M. D. X. Explanatio pfalmorum. AJtcram quafi
confiituit partcm. tertia inchoatur Talmla canonum
euangdii Matthaci. Uli finis hifce verbis imponi-
tur: fol. XXXV. a. Finis traclatus Sancli Hyla-
rii Epifcopi in Mattheum, de quo vetus hoc extat
epigramma
Hylarii hoc opus eft dige/lum praefulis ore;
Qui iunxit veris edita cum typicis.
Suppofuit facrae patratis vcrba figtirae
Quae leni fcripfit myfiica diiTeruir,

Recentius de Dino Hylario difiichon

Galhrum columen, Gallus non Gallus , at hcros.

Hylar i v s docTus , docla per ora volat.

Impreflum hoc opus quanta maxima potuit dili^

q(\

gentia pro exemplariorum paenuria in aedibus atque

impenfis Afcenfianis. Anno faiutis noflrae M. 1). X,
Ad Calendas Ianuarias Eod. foi. b. breuis Jegitur nav-
ratio de vita et operibus K. Hyiarii per fpanhemenfem
(Trithemium Abbatem).

1533-
Baf. ap. Froben. f. Hoc tituJo: Io. Frobenius
Fio Leclori S. D. Diui Hilarii Piclauovum ^pifco^i
S 5
lucu-
 3

?8 Bihliothecae Pairitm Latinorum

Jucubratione* per Erafmum Ilotcrodamum non me-

dJQcribus fudoribus emcndatos, formuiis nofiri-s ope-
raque noflra, quantum licuit, ornauimus, Priorem
•aeditionem non damnamus, fed quid interfit, ipfe
cognofces ex coilatione, ledor optime, fimuiquc
valebis. Catalogum reperics in proxima pageiia.
In officina Froheniaua apud inciytam Baiiieam. An-
no M. D. XXIII. menfe Febr.
Exhibcntur eodem ordine ac in fuperiori edi-
iibri

tione, nifi quod Comment. in pfalmos Tomum fe-

cundum confiituit, qui fimul indicem cuiufiam eru~
diti in omncs libros compie&itur. De nouo acceflit

Lymnus ad Apram filiam, fed vna cuni epifloia ad

eandem pro nothis dcciaratus. Caeterum pracfixa cfl
Jiuic cditionifamofaiiia etPontiftciisinuifa tpijlola de-
dicatoria Erafmi ad Io.Carondiietum Archiep. Pauor.,
in qua de interpolationibus in Hiiario a muitis
inde faecuiis commiffis et multorum temere aufis
acerbe conqueritur, finguiorum fcriptorum argumen-
ta, caufas et origines tam libere quam perite exponit,
dcnique de ipfius Hiiarii ingenio ac moribus ita difpu-
tat , vt miraremur iurc prpfeclo, ii inter prohibitos
libros non reiata effet haec Hiiarii editio. Modera-
tae funt lienedi&inornm de praeproperis iiiius iudi-
ciis querciae.

1526.
Baf. ap. eund. f. Erafmiana repetita. Caucus,
qui editionem primam Erafm. ignorat, laudat 1516.
ocuii haud dubie errore pro a. 1526. T ef fia vice
repetita eft ibidem ex Frob. off. 1535.

1538.
Bafiteae. f. D. Hiiarii Ep. Piclauorum de pa-
\l\s ct illii vqitatc et quorundam iocorum ScripturaeS.
inter-
 HiJIorico Literariae Cap. IV. i%\

interpretatione; in Antidoto contra diuerfas haerefes

p. 83-91.

1544.
Pari/iij ap. viduam Carolam Guillard. f. D t

Hilarii opera ex rccenfione Ludouici Miraei.

„ Haec Miraei editio omnium , quae ante et poft

prodiere, Jicet noilro iudicio cafligatior, ita tamen,

rara eft, vt Juflratis pJuribus Parifianis BibJiothecis,
eam detegere nos poife iam defperaremus , cum in,
magno CarmeJitarum Conuentu offendiijius. Eraf-
mi laborem plurirnum Jaudauit Lud. Miraeus, ipfe
diiigentia vicit. Nam fcriptis exemplaribus accurate
collatis, quidquid in eis a Frobeniana editione diuer-
fum na&useft, non minore cura notauit. PJurimos
codd. mirae antiquitatis fe contuliffc teftatur, vnos
nominauit Victorinos, qui certe antiquitatis tituJo a
multis Jonge fuperantur. Ex eadem S. Victoris bibl.
emit librum de effentia Patris tt Filii , duas ad Au-
guflinum epiftolas ac Metrum in Genejin. Benedd,

1550.
Baf. ap. Hier. Froben. et Nk» Epifcopium. D.
Hilarii P. E. Lucubrationes quotquot extant, olim per
Def. Erafmum Roterod. haud mediocribus fudoribus
emendarae, nunc denuo uigiJantiifime et ad piura
excmplaria per D. Martinum Lipfiom coJiatac et re-
cognitae. Pagina tituli averfa poft Cat. in fuperiori-
bus contentorum Iiaec leguntur: Additum erat no-
,,

l)is iJJud agentibus fcriptum quoddam, hunc tituJum

prae fe ferens, Hilarij de patris etjilii vnitate: mox
comperimus id non effe nouum HiJarii opus, fed
rhapfodiam fludiofi cujuspiam , partim quidem e fe-
cundo De Trinitate libro, fed maxima ex parte e
nono confarcinatam, omjffis et additis quaelihet, v\
IU*
ag4 Biblisthecae Patrum Latinorum

fatis apparcat, eum

hoc aufus eft, voluiire
quiscjuis

lcctori facere fucum. Attexuit appendicem De variis

Chrifii cognomiuibus, ex autore nefcio quo, nam
hrafis plurimum diiTonat ab Hilariana. Nos vei in
iioc relinqucndum duximus, quo perfpicuum fiat,
quid fit titulis crederc: nec fine caufa in praefatione
defiomachari Erafmum, in eos qui fibi nihil non
permittunt in celebrium virorum monumentis." Ac-
ceiTerunt ergo de efientia patris et filii liber. Epifio-
la ad *D. Aurelium Augufiinum de reliquiis Peiagia-

nae haerefeos. Altera ad eundem, in qua proponit aii-

quot quaefiiones. Eiusdem Carmcn u\ Gencfim ad
Leonem Papam. Dc luis curis Lypfius praeter ea,
quae titulus praefert, ne verbulum quidem. Benedi-
clini vero iudicanf, non negandam efife in meudis ty-
pographicis emacuiandis Lynfii vigiiantiam: fed in
conquirendis ac recenfendis MSS. curam pofuifiTe ion-

oc minorem, quam in excogitandis coniecluris, in

quibus non femper, imo raro felix fuerit. Repre-
hendendus quoque videri pofiit in eo, quod Miraeum,
qucm certc ignorafie vei ba modo aiiata credere prolii-

bent ,
penitus ueglexeric.

1570,
BaJ. per Eufeb. Epifcopiwn et Nicolai fratris
haerecks. Eadem repetita. Accefilt lo. lacobi Gry.
naci vita 5. Hilarii Cai. Aprii. A. MDLXX. perfcri-
pta, quae acreui Giilotii et Benediclinorum cenfuram
pafia cfi.

1573.
Parifiis ap. Sebaft. Niuellium. f. D. Hilarii —
opera, ad plura exemplaria collata, nunc accuratif-
fiuic rcfiituta: ex editione loannis Gillatii Cauv
pani,
Prae-
 Hijlorico Literariae Cnp* ll
r. 285

Praemittitur commentatio, in qua primum ve-

niunt, quae ad HiJarii hifloriain fpcdant, cx iJlius

aliorumque vetcrum fcriptis colleda; tum de ipfius

fhlo et fcriptis diilerit ; ac poflremo Jocos fufpeclos

notat, et quantum potefi, benigne interpretatur:

Ouus pro iJia aetate exquifitum et Jaude dignum»

quamuis pcrmulta in eo reperire fit, quae hifioriae
iam limatiori atque accuratiori afiuefactos nonniJiil
offcndant. Commentationi huic Hitarii aJiquot elo-
gia, ac vitam per Hieronvmum ex Ifb. de SS. EccJ*
per Fortunatum et Gregorium Turoneniem, nec non
Petri Damiani de tnaisJatione S. HiJarii Sermonem
adiecit: libros autem de eiTentia ac de vnitate Patris et
FiJii , centonibus dumtaxat ex quibus confrant nota-
tis, fuppreffit. Ac demum in indicaudis pJerisque
SS. Jocis fuam prol)auit ciiigentiam : at iiiibatum pror-
fus reJiquit textum , in quem etiam Niueiiii incuria
menda irrepferunt non pauca. Benedjd.

Bafleae* g. D. Hiiarii E. P. de S. Trinitate

fragmentum 5 in legatione Imp* Manuelis Comnem
ad Armenios p. 601-605.

1598.
Parifiis ap. Rob, Niuelle. g. B, HiJarii Picla*
vienfis E. iragmcnta ex opere hifiorloo, nunquant
antea edita, ex bibliotheca Pctri PithoeL, et eiutdeni
P. Pithoei vita, fludio Nieolai Fabri. Cat. Bibl.Reg.

S ae c. XVI L
1605.
Parif.Jumiihus foc. typ. fub injlgne magnae iVJz-

vis. f. D. H. P. E. Operaj ex collatione vctt. codd.

ernen*
 ajfi Bibliothcc/ie Patrum Latinorum

emendata, variis ledlionibus illuflrata et quoruudam

tradtatuum acceffione JocupJetata fludio et cura Ioan-
nif Gillotii, C.
Typographi, quid in hoc negotio a fe praeflitum
fit, cxplicant his verbis: „Primum, inquiunr, ab eo,
qui praeJegere preloque adornare libros exeudendos
foiet, HiJarii Opera curauimus cum optimis quibus-
que MSS. couferri , quos nobis fuppeditarunt ad —
libros de Trinitate Nic. Faber, ad Tra&t. in Pfalmos
Jacobuf Bongarjtuf f ad Comm» in Matth. recenfeu-
dos Pauluf Petaueuf Seii; Parif. Deinde vero cum
adfcriptis ad oram margiuis variis Jeclionibus fuatn
nobis operam quidem doctiflimus non denegafTctj
vir

Vt earum deJeclu habito, quae jam receptis praeferen-

dae viderentur, reliquas expungeret, vifum efl ctiam
ab aitero impetrandum, vt eas, quae in fuperioribus
editionibus toieratae fuerant, fub Jibri calcem colli-
geret: ne forte a te ilJae quoque defiderarentur, fiue
quod earum verbis alibi citata teflimonia quaedam
poffent occurrere , fiue quod vtrum liis nouis poflha-
bendae fuerint, judicio tuo veJies expendi. Adjeci-
mus praeterea fragm. ex op. hiflor. quae a 1598*
(apud jimbrof. Drottar. Nic. Fabri opera*J v. c.

P. Pithoeus pubiici juris fecit, et exfcriptos ex iisdem

MSS. libris Traclatus in PfaJmos 13. 14. 149. et
1 5o.*
,c
— Nec tamen multo puriora H. fcripta his
curis prodiiffe, Benedicrinorum efl iudicium, fiue'

quod is, qui Vr. leclt. felegendis operam fuam com-

modauerat, iudicii fuerit non admodum exquifiti,
five perfunclorie hoc obierit; ita faepenumero muta*
vifTe, quae retinenda fuerant, et contra quae fuiflent
mutanda , retinuifTe eum notanr. Sed et Parifienfes

typograplii, inquiunt, qui quod aitis fuae non erat

aliuude

f) Ita infertirai a Bencdicr.

 Hifiorico Literariae Cap> Ir* af!7

aliunde mendicarunt, ita neglexerunt, quod crat

induftrt&fe fuac, vt corum editsont prae multitu-

dine mendorum, facile anteferendee videantur Ball-

leenies.

1617.
Ccloniae Agr. f. Recufa Parifienfis nouiifima*

1625.
Frantof. ap. Dan. et Dau. Aubriof et Cafpar.
Schleiehium. 8» Hiiarii Carmina, cum notis M*
loh. IVeitzH.

1631*
Parif. ap. eosdtm ti/pogr. f* Recufa prfma, Le-
tfionibus tamen variantibus, quae antca ad calcem
reicclae erant ,
propriis iocis aptatis ct ad marginem
adfcriptis. Sed quod maior laus eft, leCtiones, quae
in prioribus editionibus obtinuerant, a primae vero
ed. curatore loco male crant motae, non femei re*

vocatae funt.

1652.
Pari/iifimpenf focietat. typogr. librorum ojficii
eccUfaftici jvjju Rtgis conflitutae. i. repctitio prae-
ccdentis.

J693.
Parifiis Exc. Franc. Muguet [Regis, Cleri
Gallicani et iiiuftrirl Archiep. Par. typogr] f. S. H»
P. E. opera ad Manufcriptos Codices Gailicanos, Ro-
manos, Beigicos, nec non ad vetcres editiones cafK*
gata; aliquot aucla opufcuiis, praeuiis in locos diffi-

ciies difpntationibus, praefationibus, admonitioni*

bus, notis, noua S. Confeflbris vita, et copiofiflimis
Scripturarurn , Rerum , Gloilarum Indicibus locu-
pietata
fl8B Bibliothecctc Pairum Latinorum

pletata et illuftrata, Jtudio et labore Monachorum Or*

dinis S. Benedicli^ e Congregaiione S. Mauri.
Egregia prorfus Benediclinorum opera effeclum
eft, vtHilarius non modo puiior et emendatior prodi-
rettandem, fed et inteliigeretur facilius et legeretur
commodius. Textum enim fumma confideratione
adhibita adCodd. MSS. iu vnum confpirantium fidem
exprefferunt, variantibus, quarum ingentem copiam
cx omni Gallia, Britannta Itaiiaque conquifiuerant,
vbi minus tuta videretur cafligatio, in margine ap-
pofitis. Rationem vero mutatarum prifliuarum le-

clionum notulis fubiecbs fat frequentibus (quibus

tamen nemo lectorum, vt ipfi veriti funt, it afcetur pu-
to) explicauerunt. Iisdem notis iiluflrantur et fxpli-

cantur locutiones inufitatae, implexae phrafes, (eiu

tentiae fingulares; ex aiiorum eruditorum operibus^
quicquid ad geftorum , quae Hilarius attingit, noti-
tiam faciliorem conduceret, ailatum; loca pugnantia
aut fufpecla compofita et ex ipfiUvSmet potiflimum
verbis ab errore vindicata. Momenta quaedam cele-

briora aut difficiliora in prolegomenis curatius expe*

dita funt, vt ipfius fcripta non prius offerrentiir,

quam praecipuae fufpicionum nebulae prorfus iuif-

fent diflipatae. Quod ad commodiorem operis vfura
attinet, praemiflas habes fingulis operibus admoni-
tiones aut praefationes, in quibus quicquid ad Operis
occafionem, tempus, fcopum, veritatem et id gcnus
alia fpeclant, ipfi explicuerunt, fubnexa etiam inter-
dum totius operis fynopfi. Praeterea argumenta bre-
vibus fummariis in ora iibrorum indicata, traclatus
ipfi in varios numeros funt diflincli. Ordo totius
voiuminis is efi, vt praemiifa epifioia nuncupatoria
ad Card. Caef. Eflraeum in praffatione generali de
edd.opp. Hiiarii, Operibus deperditis, caufis obfcurati
fermonis Hilarii, denique de fine huius editionis
difleranf»
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 289

differant, tum difficiliores Hilarii fententias, quales

ftint de conceptione Chriffi etc. diffufe expiicare co«

iientur Monachi Eruditi. Quibus cmnibus triplex vi-

ta Hilarii, 1) cx ipfius fcriptis eoiiecla, 2) ex Hie-

ronymo et 3) Fortunato auclore, libris II., nec
11011 Petri Damiani fermo de translatione S. Hiiarii
fubiicitur. —
Opera Hiiarii hac ferie Cq[q excipiunt:
Comment. in Pjalmos. in Matthaeum. U XII. ds
Trinitate. Lib. de Synodis. Refponfa apologetica
ad reprehenfores fuperioris libri (hic primum edita)*
J£p. ad Abram. Hymnus adeandem. L. 1. ad Con*
jiantium. L. II. ad Conflantium. L. contra Conjf,
L. contra Auxentium. Fragmentum libri, in quo hU
ftoria Ariminenjis et Seleuciae fynodi continebatur.
Fragmtnta ex aliis operibus. Porro appendicis ioco:
Carmen in Genefn. L. de Patris et Filii unitate;
L. de efftntia Patris et Filii; Fides Alcuini fub no+
tnine hilarii graece verja; Nic. Fabri praefatio i»
Hilarii fragmenta, notuiis ad oram a Benediclinis ad-
fcriptis; Syiiabus MSS. ad quos recognita funt H«
Opera. Index tripiex locorum S. S. rerum» fententia*
rum et gioflarum.

Saec. xvnr.
1730.
Veronae. ap. Pdr. Ant. Bernam et Iac. VaU
iarjium.f. II VolL Hilarii — opera, ffudio et la-
bore Monachorum Ordinis S. Bened i&i e Congre-
gationc S. Mauri caftigata, aucla, atque iiiufirata.

Nunc vero iibris de Trinitate et Commentariis in

Pfalmos ad binos Capituli Veronenfis Codices, anti-
quitate ac praefiantia quosuis ad hanc diem cognitos
facile exfuperantes, diligcnter exaclis, atque oclo ma»
xime variantium Tradatuum adiedione locuplctatis.

Tomus L T Curauit
290 Bibliothecae Patrum Latinorum

Curauit Ccleberrimus Marchio Seipio Maffeitu,

cuius praefatio Codd. duorum Veroncnfium antiquif-
fimorum ct optimorum defcriptionem et fpecimina
flftit et ad calcem odto in Pfalmos Hiiarianos tracra-
tus exhibet, ab.editis valde recedentes. Caetcrum
ratio huius editionis eaeft, vt integra recufa Jienedi-
&inorum opera. libri de Trinitate et Commcntarii
in Ffalmos iflorum Codd. ope, ubi tuto fieri pateret,
refarcirentur, reliqua ledlionis varietate textui a Kene-
diclinorum notis feparatim fuppofita et numeris di-

flindla. Contulit dicl.os Codd. ad editionem Kenedi-

dinorum lofeph. Blanchiuius, Veronenfis, Eccl.tunc
Canonicus et Bibliothecarius.

1733.
D. Hilarii Ep. P. Intcrpretatio ali-
Parifif. f.

quot Pfalmorum (XV. XXXI. XLI.) haclenus inedi-

ta, ex MSto Aquicindenfi. Accedit ex eodem co-
dicc fermo in die Pafchatis, in quo Pl. CXLIX. ex-
plicatur, qui fi Hilarii faitem antiqnifiimi lcriptoris
efl ; in Edm. Marte ne et Vrsini D v r a n-
di vet. Scriptor. Colltcl. amphff. T. IX. col. 55
vsque ad 84.

1749.
Vciutiisy apud lacob. Capdiati. f. Tomi II. Hi-
Jarii opera fecundum Veroneniem editionem cxpre/fa.
Commemorat hanc ed. Vcroncnfis repetitionem Ce-
Jeb. Obcrthiir. Sed ita negligenter traclatam ac vi-
tiis inquinatam efle, addit, vt foium vile Jucrum
mercatorem fpeclafie appareat. Talem vero ncgli-
gentiam cr turpifudinem typographos Venctos etiam
in aJiorum PP. operibus prodidifle, opportune ob-
feruat. Nos iu Tcrtuliiano eam reprehcndere me-
mini.
1751.
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 291

Bononiae.4 mai. S. Hilarii Ep. Picl. Epijiola

Paraenetka et fermo de dedicatione ecciefiae HiJario

tributus, nunc primum edita a Canonicis Regularibuf
S. Saluatoris in Vett. Latinorum opufculis nunquam
antehac editis Tomo II. p. 38-185« Editor eft /0.

Aloyfms Mingarellius , fed commentarii et diflerta-

tiones tres, in quibus Hilario illa epifloia vindicatur et

loca difKciiiora eius iiluflrantur, lo. Chryfojl. Trom»
cuidodram diifertationem,
btlli eife, Feltrus profitetur,

in cjua eandem Hilario ereptum iuit, debemus, Ro-

mae 1762. euulgatam hoc tituio: De Epiftola feu Vu
bellofub S. Hilarii Piclauienjis nomine a Canonicif
R. S. S. a. 1751. eciito dijfertatio, in qua ojlenditur
Epiftolam illam feu libellum non Hilario Pitlauo»
rum Ep. tribnendum ejfe, autlore Angelo Maria FeU
tri a S. Antonio — in nouo ColL Calafanclio. S«
TheoL Prof.

1769.
Venetiis , ex Typogr. lo. Sapt. Albritii. £ S.
Hiiarii Pitf. Epifcopi, Pfaimorum XV. XXXL et

XLI. interpretatio , quae in nouis editionibus defidera-

tur. anonymi Sermo

Acceflit vetuftiiluni Scriptoris
in die pafchatis, in quo Pfalmus CXLIX. expiicatur:
in Andreae Gallandii Biblioth. l/et. PP. T. V.
p- 85 - 95. Accurate ex Marteneo defcripta funt.
Praemittitur in Prolegg. cap. IX. p. XV fcj. notitia de
Hiiario.

i7«5 -88.
IVirceburgi ex off. Stahel. 8- Tomi IIII. S. HU
Iarii Piclauienfis Ep. Opera omnia. Recudi curauit
Dr. Francifcus Obcrthur (Opera otunia SS. PP.
Latinorum Tomtts Vlll XI.
T a Placuic
 •

393 Bibliothecae Patritm Latinoriun

Placuit Celcb. editori, inflrucliorem et ornatiorem

dare Hiiarium, quam reliqui VP. cx hac officina com-
paruerant, cum propter peculiarem fcriptorum cius
vim ac grauitatem, tunc in honorem amici magnifice
ab ipfo cuili, cui haec cditio facra erat futura 1'erill.

ac S. R. Baronis de Fechenbach. Ex omnibus igitur,

tjuae a Rcnedi&inis ad vitam , doclrinam et contex-

tus librorum eius, qualis iamiam e(}, rationem illu-

firandam confcripta erant, quaeque horum iucubra-.

tionibus a MalTeio erant fuperaddita, potiora per fin*
gulos huius defcriptionis tomos ita difiribuit, vt pri-

nwf cum parte operum, I. Vitam Hdarii et II. Elen-

chnm fcriptorum eiur compicclatur, alte.r et tertius
cum reliquis libris breue Hiiarii dogmatices compen-
dium f. crijln fummariam \\\ fcripta Hiiarii duce
Couflantio, quartus denique poA breuem Epicrifin I.

in fumm. Crif. (in qua Semleii argumenta aduerfus

Hiiarii orthodoxiam ad Raumgartenii Polemicam
T. III. proiata a fe neglccla eife, qua de re Annal.
Heimfr. iitt. editores et Roeslcrus eum admonuerant,
e*cufat), II. Hijloriam litterariam operum Hitarii,
III. optra quaedam eins dubia etfuppofititia, IV. Va»
rias lecliones et obferuntiones in quaedam Hiiarii lo-

ca, atqne V. indicem textuum Scripturae, qui in iocis

non iuis expiicantur.

I78Q.
Parifiis, fumptibus Petri Didot. f. primrig. fol.

S. Hiiarii iiber de Synodis not is et totius hifloriae

contextu iliuflratus in Cothblione Concilior. Galliae
tam editorum quam ineditorum jludiis Monach. Con-
greq. S. Manri T. I. p. 145- 1 S 5

-8- -&-

Codices: Libcr vetufus Cribelli.

Codtx
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 293

Codex Coenobii D. Benigni Diuionenfis, quem

Guil. Paruus ad Badium dctuiit, Comment. in Matth.
et Ep. ad fii. Apram complexum.
Codicvs Lud. Miraei. Quales fuerint, haud in-
dicauit. Vnum in fpecie appeilat cx Bibi. Comobii
S. Vittovis Parifiis.
Codices Nic. Fabri, Iac. Bongarfii et Pauli Pe*
tavei, (]ui Typographis Parifienfibus in 1605»
ed.
pracfio eranr. Sed quaies fuerint, et quaenam opu-
fcula in fingulis contenta , ex notitiis eorum uon li-

quido confiat.
Beneditlini codices fzt multos adhibuerunt et
peruetuftos, quos ita indicant, vtl finguiis iibris

emendandis profucrunt. Si in vniuerfum nomina eo-

rum vis, praefio fuerunt: Aibinenfis, Beccenfis, Bo-
herianus, Camutenfes duo, GJiercienfis , Coiberti*
ni quinque, Corbeienfis tum vero Sangermanenfif,
Eiuonenfis vuigo 5. Aiuandi, tum in Bibi. Archiep.
Remenfis, Germanenfis, Martinianns, Michaeiinus,
Miciacenfts , Ottobonianus, Prateiienjis , Regii duo,
Remenfis, in bibiiotheca Archiepifcopi , Remigia*
iii duo, codex Coenobii B. Mariae Sihtae maioris,
Sorbonici duo, Teiierianus , Theodoricenjis , Turo-
iienfis.
Vaticani tres, in quibus vnus Chriftinae Sueco-
rum fuit. Vnus Vatic anae bafiiicae , cuius variantes
primum ex Lat. Latinii , tum Petri Ciacconii ac de-
inum Ioh. Bapt. Bandinii recenfione annotatae edito-
ribus transmiffae erant; VicJorinus, Vindorticenjis*)
Ad manum erant praeterea Nic. Fabri apographum,
T 3 qua

*) Codices, qiiorum nomina literis rotundis funt exfcri-

pta, minoribus tantum libellis veluti epift. ad Apr<im^
libellis 1L ad Conftant., libro in Conft., tibro adu. Au-
xentitm vfui fuerunr.
 394 Bibliothecae Patrum Latinorutn

quo ad fragmenta Hilarii edenda ufus fuerat, ex Bibl.

Coibertina, cum Pithoeano exempiari.
Refiant Codices duo Capituli Verontnfis a Celeb.
Maffeio in ed. Veronenfi traclata, quorum defcriptio*
nem vna cum fpeciminibus aere expreflls in praefa-
tione exhibuit, alter, iibros de Trinitate conlinens,
(juinto aut fexto faeculo fcriptus, vt contra Mabillo-
nium monuit, qui de Re Dipl. 1. V. p. 3^6. fub
finem faeculi quarti aut ineunte quinto fcripium eum
dixeratj accuratiilimus et paucifiimis mendis adiper-
fus. Alter antiquitate et ipfa facie vetuflatis cum
quocunque aiio certans, commentarios in Pfalmos
complexus eA, quorum rara admodum fcripta exem-
piaria occurrunt. lilos in IX. XIII. et XCI. in MS.
Vaticano vnice adhuc rcpertos pariter hic probat et

recenfet.
His adde codicem Aquicinblenfem fexcentorum cir-

citer annorum, quem Edmundus Martene in Germa-

liia peregrinatus euoluit, et deprehenfis Pf. XV.XXXf.
et XL. antea nondum editis, in CoJiedr. Vet. Script. I.

fupra 1. indicauit. Pleraque Hiiarii continebat fub

epigraphe : S. Hilarii de Trinitate libri XII. et alia

opufcula eiusdem; eleganter fcriptus.

%
Evsebivs Vercellensis.
i* t. Vita. Ssrdinia oriundus, primum Romanae ecclefiae
leclor, deinde ab 340. Verccllarum in Infubribus
a.

Epifcopus. Ab anno inde 354. nomen famamque

adeptus eA, poflquam a Liberio Rom. Ep. rogatus,
vt vna cum iegatis fuis fidei patrocinium apud Con-
ftantium fufciperet, non folum ab imperatore obti-
nuit, vt Concilium Mediolani ediceretur, fed in eo
etiam tam iibere et conftanter caufam fufceptam tui-

tus
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 295

tus eft, vt nec minae, nec vultus infiantis tyrannf,

qui adeo ira excanduit, vt gladium in eum et Lncife-
rum mente foiida (juaterent, ct vinculum
firingerct,
et exiiium forti animo fubiret. Relegatus eft primum
Scythopoiim, vrbem Syriae Decapoiitanae, vbi pri-
inum a Iofeplio Comite perhumaniter exceptus, dein-
de vero a Patrophilo, Arii quodam focio, diu vexa-
tui> Dehinc varias regioncs exul peragrare co-
fuit.

aclus e/r, in Cappadociam primum, dehinc Thebai-

dem fupcriorem dcportatus, vnde promuigato a. 363»
Iuliani edidlo de epifcoporum exulum reflitutione
Aiexandriam rogante Athanafio fe contulit, vbi et fy-
nodo interfuit ab codem coaclae et a&is illius iatine

fubfcripfit, *) poflremo Antiochiam fe contulit, vt

fecundum Synodi mandata pacem in ecciefia ifia
propter Epifcopi eledionem conturbatam reflitueret,
fed fpe fruflratus Ilaliam reuerfus a. 371, diem ob*
iifle fertur.

Extant eius epifiotae tres •

I.
'
Ad Confi antium Aug. 2. Scri< $.

II. Ad Presinjteros et Plehes Italiae. lli. Ad Gre^'

goriitm Epifc. Hifp. Practerea libetlus faUi ad Pa-

trophilum Arian. Ep. quem epifioiae |ad Vercellenfes
illigauerat. '•"*) Intercidit verjio eius Commentario-
rtm Eufcbii in Pfatmos. Codex Euangeliorum ipfius
Eufebii manu defcriptus Verceliis afferuatur atque lu-
ci pubiicae datus eft poft lo. Andr. Jricum ( Medio-
Jani 1 74S - 4.) in Blanchinii Euangehario quatru*
plici (Tomo IV. Romae 1749.),
T 4 Editae

*) Athanaf. ad Antioch. Qpp. T. I. Part. N. p. 776.

**) Qiiapropter a Gallandio non feorfim numeratur;
nec in Bibliothecis PP. antiquioribus, in qtiibus onini-
bus vna tantum ad Presb. et Plebts Italiae cpiftola no-
minatim extat, vbique tamcn hoc libello faHi fubiecto,
Oudimis pro fingulari pp. cenfet.
 q$6 Bibliothecag Patrum Latinornm

$. *. Edi- Editae funt duae priores epiflolae cum libello fa-

eli primum , vt Gallandius loquitur, ex archiuo Ver-

cellenfis ecciefiae erutae a Baronio in Annal. Eccl. ad
a- 3 5 5- §• 356. §. XCII fqq.
VII. a. Ego vero quae-
fluerim ex eo, vnde vna illa ad Vercellenfes ep. cum
libello faclr') iam in Tomo primo Bibl. PP.
edita,
Parijienfis a. 1 575. compareat, fi rede Ittigium ca-
pio, qui epiflolam Eufebii Vercellenfis memorat,
quae nulia alia efTe poteft. Eadem pofthac edita in
fupplementis ad M. Bibl. Parif. editionis quartae
(Parif. ap. Aeg. Morelhim 1639,) T. I. p. 627. et
6a£. item in quinta Bibl. huius Parifinae editione
Cfumpt. eiusd. Aeg. Morelii 1644.) T. XV. p. 637.
et 63g. etibidem recufa (a. 1654.), quam Ittigius de-
fcribit. Nifl forte haec prorfus eadem fit, titulo
tantum modo reficlo, quod verifimillimum,**) fi
reputes, quod Ittigium quoque pupugit, noui Suppie-
menti Combefifiani a. 1648. editi nullam in ea ra.
tionem efle habitam. Tandem leguntur in BibL
Max. PP. Lugdunenji (apud fr. Anifjonios 1677.)
T. V. p. 1127. 1 1 38« Epifiola tertio loco comme-
morata edicoepta efi inter fragmenta Hilarii XI. §. V.
Vnde cum praecedentibus ad Baronium deicriptis no-

viflime exhibuit Gallandi in Tomo V. n. 7. (Vener.

31769.) cum notulis et variis leclionibus paucis, prae-
sniiTa de Eufebio notitia in Prolegg. cap. VII.

8. Lvci-

*) Non tres priores, 1. c. hae duac cum prima ad Confh

vt Oudinus 1. 1. inquit. Idcm etiam in fecunda ed,
Bibl. Bigneanae a. quod fal-
1589. repctitas tradit,
fum eft , fi recle Catalogum texuit Ittigius.
**) Cf. Ittigius.
 Hijlorko Literariae CapAV. 5 97

8-

LVCIFER CALARITANVS.
Caiaris (Cagliari) in Sardinia Epifcopus vaa j. :. Viu.
cum Pancratio, Hiiario Diacono et Eufebio Vercel-
lenfi ad vices Liberii gerendas in concilium Mediola-
nenfe inifius ac huius quidem gloriae, iaborum aeru-
mnarumque focius et per varia exilii loca comes, for-
titudine ac animi robore ipfi par, ied longe inferior
inoderatione et prudentia. Pofiquam muita gravia
ab improbitate et iiuore faclionis Chrifiianae Medio-
lani pertuierat diuque in fquaiore carceris duri deten-
tus fuerat, Palaefiinam in exiJium miiTus, Eleuthero-
poii duos ad Conjlaninm libros exarauit, quibus
omnem hominis verecundi et fani ipeciem prorfus
cxuiflefe ofiendit. Qua fua dementia et animi im*
potentia non folum imperatorem, vtpote aduerfarium
omnium, cjui formuiam orthodoxam cum Lucifero
adamarent, inceflit et Jacefiluit, quanquam Conflan-
tius tantam eius temeritatem non vlrus ef]:*) fed inter

fuos etiam turbas mouere coepit Lucifer. Nam cum

Antiochiae tempore Synodi Alexandrinae Catholicos
di flentien tes deprehendifTet, ipfe Paulinum Antiochiae
Epifcopum ordinando, quocum communicare ilii re-
nuebant, difcordiam magis accendit , et cum faclum
eius Eufebius Vercellenfis improbare videretur, adeo
flomachi feruore exarfit, vt homini famiiiarifiimo er.

T $ per

*) Qiiod equidem non magnanimitati huins hominis

qualicunque tribuerini, iftius enim ne leuhlima vm-
bra in illum caderc poflc videtur, praefertim cum
incertuui fit, quid, niii morte praeuentus crTet, fuif,
fet fachims. Jam enim Florentio OfF. Mag. leclo
opere mandaucrat, vt ab ipfo Lucifero per literas
quaereret , num eius fe auctorem profitcretur.
 3 98 JBibliothecae Patrum Latinorum

per tot cafus ipfi probato omnem porro communio-

nem lecum intcrdiceret. Addidit ferociae eius Aiinii-
Jos Synodus Alexandrina Epifcopos cathoiicos poe-
,

nitentes, quod cum Arianis communicauerant, recU

piendos cenfcns; quam fententiam Lucifer prorfus de-
treclauit et in Sardiniam reuerfus non eos folum, cjui

Arianis communionem dederant, {q(\, qui vel fo-

lummodopoenitentes recepiifent, procul a fe habuit et
feiunxit j vnde nomen fchifmatis Luciferiani ortum.

$. 2, Sai- fecundum annorum ordi-

Luciferi Scripta funt
&•*• nem, quem Coleti fratres inierunt: Epijlola ad Eu-
febium fripta menfe Martio aut Aprili a. 355. De
non comitniendo cum haereticir liber intra a. 356. et
358. ineuntem, cum Germaniciae, vbi Eudoxii Aria-
ni Germauicenf. Epifcopi crudeiitatem perpelTus efl,

exularer. De Regibus Apofaiicis , Eleutheropoli

tertio exilii loco a. 3 58. confeclus. Ad Con/iantium
Aug. pro fartlo Athancfio duo ibidem circa
libri

a. 360. exarati. De non parcendo in deum delin-

quentibus eodem circiter anno. Libellus cui titulus
,

Moriendum pro Jilio Dei ipfis anni 361 exordiis fcri-

ptus videtur. Ad quem annum epiflola quoque ad
Florentium ojfciorum Magiftrum referri debet. Per-
peram ei aliquando Fides a Faujlino conftgnata fuit
aafcripta. Jntercidit epiftola eius ad Catholicos , qui
m ecciefiam Medioiani conuenerant, e clauflris, qui-
bus in aula Conflantii Arianorum perfidia detinebatur
mifTa; ncc non tota ^//zawn/H verflo graeca fcripto-
tum Luciferi.

f. \ Edi- Primus Luciferi opera e vetuflis Codicibus defcri-

tionefi pta Parificnfibus typis cdidit Ioannes Tilius Epifcopus
Meldenfis (Meaux) 156S. etPioV. Pontifici Ma-
a.

ximo dicauit. h quidem aiiquantum operae ac ia-

boris in iis corrigendis impendit, fubie&isque notis
diffici-
 Hiflorieo Literariae Cdp. IV. 299

difliciles quasdarn cuiusque Jibri et obfcuras locutio-

nes ac fententias explicare nifus efl; fed multo plura,
ea pracfertim , quae fpeclant ad teflimonia facrae fcri-

pturae, leSiori minns , quam ipfeerat, occupato coU

ligenda, emendanda reliquit, vti fafetur in Epiflo-
et

la ad Pontificem. Qunre cum ab Au&oribus Lugdu-

nenfis Bibliothecae Patrum (a. 1687.) opera quoque
Luciferiana Tomo IV. inferenda eflent, hanc curam
iJii fufceperunt, vt ilia emendatiora proferrcnt; fed
imprudenti conillio fuoque prorfus arbitrio manus
ita

111 ea immittere aufi funt, vr nuJJa veterum Codicum,

nulia doclorum hominum auclorifate freti, verba,
fententias, ipfasque interpun&iones immutauerint, et
quod magis improbandum, facrorum Ribjiorum te-

ilimonia, quibus lefertiflimi funt Luciferi libri, ad

exemplar Vulgatae Kibiiorum emendauerinf, Latini
tamen Latinii obferuationibus et correclionibus quan-
doque adhibitis, notisque Tiiianis ad caJcem adieclis.
Qui vero aute Lugdunenfes Auclores eadem Luciferi
opera in prioribus PP. BibJiothecis ediderc, nihilo di-
ligentius aut fludiofius in ilJorum emeudationem in-
cubuerunt. Cum itaque corruptiifinia ferrentur in
vulgus Luciferi exempJaria, Jo. Baptijla Cotelerius
hanc operam fummo fludio aggreflus efl, vt Jibros
Luciferi e mendis omnibus purgatos, integrosque
quo tandem modo id fieri liceret, eruditorum homi-
num probandos publice exhiberet;*) fed haec
iudicio
conamina, incertum quibus de caufis,**) euentu ca-
ruerunr, nec pofl mortem Cotelerii in eius fupeileclili
libra-

*) Huc vsque funt verba fratrum Coleti.

**) Fuerunt, qui fufpicarentur , intermimim eiTe opus a

ne Galliarum regis animum laedcret, qui tum ma-
sime Caluinianis erat infenfus : Fabric. ttibliQth. Gr*
Vol. VIII. p. 403.
 300 Bibliothteae Patrnm Latinorum

libraria quidquam repertum quod huc fpecftaref,

effe^
ex fide Baluzii notat Rich. Simon;*) nonnulias cor-
recliones tainen partim in notis ad Confiituiionts
Jlpofiolicas , partim Monumentis Ecclejiae grae<ae.
infunt. Caeterum contulerat aliquantum fludii oi ;
m
in Luciierum Latinns Latinius in Bibl. Sacra et Profi
p. 157. fuisque correclionibus adfpei ferat, qua> in eun-
dem Confaluus Ponaus meditatus erat. ldem pacne
pofl cum Ludouicus Cfrda in Aduerfiariis Sac ts
la

cap. 37. 38- et 47. fecerat. His igitur fubfidiis et

fpe nancifcendi codicis adiutus nouae editioni paran-
dac fe accinxerat Erh. Andr. Frommannus Director
Caflmir. Coburgenfis, quod pubiice cdixit anno
huius faecuii LXVII. in Epiftola de Lucifero Calari*
tano olim Praefule.**) Sed nec hic profligando
Operi immOrari potuit, quod paucis annis pofl, be-
nigniori fortuna vfus Andreas Gallandms exfecutus
efl. Sed infignius adhuc de Lucifero reflituendo me-
ruerunt Ioannes Dominicus ct lacobus fratres CoUti,
de quorum opera iam, cum ad flngularum editio-
num enumerationem accedimus, pluribus conflabir.
Peculiarem vfum Luciferi fcripta teflimoniis facrae
fcripturae vtriusque foederis refertiffima, praebent ad
antiquam latinam Bibliorum verfionem, quam Italam
vocant, eruendam, quam operam a Paulo Colome'
Jio animo agitatam, a Ludouico de la Cerda nauari
coeptam , haud fegniter reccntiores editores variis flu-

diis perfequuti funt: fingulari autem confiiio contulit

Petrus Sabatierius in opere celebratiflimo, Bibiio-
rum SS. latinae verfiones antiquae Remis apnd Rcgi-
nald.

*) Obfcruat. in Dupin. T. I. p. 60.

**j Coburgi 1767. 4. edita, vt Rud. Erdm, Fifchero,
amuim quinquagefimnm rauneris eccl. fcl. cxaclum
nomine Gymnaf. Acad, gratularetur.
 !

Hijiorico Literariae Cap. IV. 301

nald. FJorent. 1743. tribus Voll. f. edito. Nunc.de

finguJis.

1568.
Parijiir, apud Joannem Bene-natum. g. Lu-
ciferi Epifcopi Caiaritani ad Confiantium, Conflanti-
ni Magni F. fmp. Aug. Opufcula.
Libcr admodum rarus. Compleditur omniaLu*
ciferi opufcula, quae ad Conflantium diriguntur, ita

vt vna tantum epifloJa ad Eufebium VerceiJenfem fuo

et fociorum nomine fcripta excJufa fit. Totum enim
volumcn quanquam in Jibcilos partitus fit aucflor, Ti-
lioopus vna traSiu Imperatori Conjlantio continua-
tum videtur. Jnfertae autem funt epiflolac III. Atha-
nafii ad Luciferum, Liberii ad Conflantium Imp. et

Athauafii ad fervos Dei. Codicem, vnde ea deprom-

pferit, non mcmorat. Subiecit fchoJia paginis paulo
plus fexdecim, loeutkmes aut fingula verba, inter-

dum etiam nexum et fenfum breuifiime iliuflrantia.

Caeterum pJacet fibi pius Epifcopus Mcldenfis in afli-

milanda reiigionis et facrorum in Galiia conditione,
temporibus Lueiferi, neque negiigit animum, quo
fuorum temporum haereticosafkcru* fit^
ipfe aduerfus
cum Luciferi animo comparare; deplotat imprimis
quod non amplius liceat tam fanflfae vitae ac facrati
ordinis viro , talibus verbis principem fuum impro»
bnm et perditum profcindere , qnemadmodum hic di-
gnus faciebat confefjor ani ferpentem belluam et
, ,

immanijjimam feram laironem , facrilegum carnifi-

, ,

cem, homicidam, idololairam, templum dacmonum^

e/ religionis euerforem , haeretictim, Apojiatam, An-
praecurforem , atqne adeo ipfnm Antichru
tichrijli

fium Conflaniinm vocauerit

Sermonem eius rudcm efle et incomptum vt to-

tius iflius aetatis, dicit, ipfum hoc fateri 5 at qui diJi-

genter
30 3 Bibliothecae Patrum Latinorum

genter perpcndat, eum graucm et fententiis refertum,

virique ingenio valentis, cfle inuenturum. Meuda ty-
pographica pauca ad calcem voiuminis corriguntur,
reliqua, quae illi infunt, nOui(Timi Editt. monent,
non typographi magis, quam antiquorum librario-

rum infcitiae aut incuriae efle tribucnda : immo pau-

cis interieclis , incuito potius ac paeue barbaro homi-
nis fliio tribuenda eife, quam librariorum culpae af*
firmant.

i6i8.
Coloniae Agrippinae fumt. Ant. Hierati. fol.

Luciferi opufcula ad ed. Tilianam defcripta in To*

mo IV. M. BibL PP. a p. 131-190.

1644.
Parifiis ap. Aegid. Morellum. f. Eadem m To»
mo IX. Col. 969 fqq. M. Bibl. PP. Parif h. a.
et de anno 1654. Vide quae ad Eufebium Verc. dc
hac monuimus.

1677.
Lugduni, apud AniJJoniof. f. Eadem in To.
mo IV. fol. 1 8 1 fqq. Max. Bibt. PP.
1770.
Venetiis, ex typogr. Io. Bapt. Albritii Hier. f.

fol. — Luciferi Ep. Calar. ad Conflantium Confl.

M. Imp. Aug. Opufcula per Io. Tilium Meiden-
F.
fem Epifc. in lucem edita. AccefTerunt nonnuila
flue eiusdcm Luciferi fiue aliorum ad ipfum Epiflo-
Jae. Omnia nunc primum recognita, emendata no-
tisque illuflrata in Bibl. Vett. PP. Antiquorumque SS.
Eccl. curante Andrea Gallandio. ia Bibl. Vett. PP.
it Eccl SS.T. VI. p. 153.260.
Secu-
 Hijlorico Literaviae Cap> IV. 3°3

Secutus eft Tilianam editionem, vt aParifienfibus

a, 1664. exprefTa erat. Scd quoniam ea (nefcio'

principem an Parifienfem innuat) librariorum vitio

inquinatiflima foeduquc mcndis obfita comparerer,

cmacuiandani et Latinii, CoteJcrii aiioiumque cafti-

gationibus ct coniecluris, quas occafione accepta pafc

£m dttegeret, emcndandam curauit, Fatctur autcm
editor diiigentifiunus, fe ncuticjuam penitus dctcrfos
Lucifcri libros praeflare: quin immo, ait, in iis re-

cenicndis nonnulla ipfi deprehendimus, quae in emen-

dandis adhuc (forte corngcnda propofuimusj vt pro-
etiamnum inLucifero fupcreiTe, quae ma-
pterea piura
ijnm medicam expecrent codicum MSS. ope pr?cfer-
tim adiutam, vltro agnofcamus. In id potilTimum
fe incubuilTe fcribit, vt, quum Lucifer in libris con-
ferme facrorum bibiiorum volumi-
fcribendis integra
na ordinatim percurrat, aliamque verfionem Vuiga-
ta vetufliorem adiiibeat, loca vtriusque foederis fiue
cum intcrpretatione LXX viraii fiue cum textu N. T.
conferrentur: eo imprimis nomine quod antiqua illa
verfio iatina, ad iibros quod attinet V. T. ad LXX.
fenum editionem exada nofcatur. Sed his promiiTis
eum non fietifTe nec multa elTe , quae cum gi aeca m-
terpretatione contuierit, nouilTimi edd. notauerunt,
Caetcrum quo deinceps Luciferianorum ieclio pro-
nior faciiiorque fuccederet, iibros omnes in feCtiones
diflinxit atque in proiegomenis cap. IL de Lucifero
docle et cum iudicio dilTeruit.

1778.
Venetiis excudebant fratres Coleti f. Luciferi
Epifcopi Calaritani opera omnia quae extant curanti-
*bus loanne Dominico et lacobo Coletis*
Pauci funt Ecclefiafiicorum Scriptorum, qu! tam
fplendido ornatu ^efliaut, cjualem Calaritanus hic
epifco-
5 04 Bibliothecae Patrum Latinorum

epifcopus Coletorum beneficlo cum totins defcriptio-

ne ac ipfi* tvpi^, tum marginihus iatifTimis prae feferr.

In cjua editione accidit iucunde, vt qui ante decern

amplius ducentos annos a primo editore Pio V. P. S.
infcriptus eilet Lucifer, is ?am a nouiliimis cditoribus
fexto eiusdem nominis Pontifici offerri poffet. Hi
ergo non fatis habuerunt ipfam Tilii editionem fe-

qui, fed Codd. duos, ex Vaticana vnum, aiterura

Venetiis nacli , horum aucloritate ct ex Tiiii, Lati-
nii, Poncii, ia Cerdae, ac Gailandii notationibus,
nec non aiiis, in epiflolas Luciferianas ex Baronio,

Coufrantio, Chiiletio, Papebrochio Montiauconio

ct

colleclis notas compofuerunt in inferiori marginefub-

icclas, et fuis ad hiiloriam ecciefiafiicam imprimis
fpeclant?hus , (quod genus a Gaiiandio negleclum effe

reprehcndunt) paifiin interflinclas. Ita textum exhi-

buerunt emendatum, vbi iutaclus nulio modo relinqui
poffe videretur, reliquas animaduerfiones criticas vel
ieclorum iudicio permittentes vei fuo (latirn impro-
bantes. Quod ad Scripturae ioca ex verfione antiqua
a Lucifero prolata attinet, quae res a multis non feiict

fatis fucceffu tentata et innumeris obfepta effet diffi-

cuitatibus, quas lucuientcr fone defcripferunt; vno

tandem expedienda confiiio vifa eft , vt nimirum fiiv»

guia facrae Scripturae ioca a Lucifero defcripta cuni

Ifala qualem Sabatierius ex-
interpretatione antiqua,
hibuit, componerent: quodque in iila a Luciferianis
teflimoniis diflerret, in fubieclas notas reiicerent, fi

quae lecliones vei e Graccis vei e Latinis codicibus aut

e Latinis Patribus a Sabatierio produclae cum Lucife-
rianis confentirent iis in iocis, in quibus apud Lucife-
rum a textu antiquae Verfionis diuerfae funt, eas ex»
fcriberent, atque omnino in vno Lucifero exemplar
luculentifliiiium Antiauae, Latinae Vzrfionis lesenti-
bus ofTerrcttt idamjue Coteierii ct Miiiii, et ipfius

Saba*
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 305

Sabatierii ope, correctum et ab iis mendis purgatum^

quae facilius cuiufquam oculis poterant obuerfari.
Praeter haec alio ac editi fuerant ordine Jibros dispo-
fuerunt atque addiderunt, quae a Tiliana abfunt Lu«
ciferi et fociorum ad Eufebium Verceiienfem et Libe-
rii ad Luciferum exilio iam damnatum epiftoias, re-
feclis duabus, quas aiieno ioco hic fubiecerat Tiliu*
Conftantium et Athanafii ad Lucif.
Liberii ad Tan-
quam fpurium opus vero ad calcem reiecerunt For*
mulam Fidei, quae Lucifcro tribuitur, pecuiiari critica
animaduerfione praefixa. Denique, quodionge prae-
fiantiflimum efl, in praefatione eieganti ac fubtiii do-
cTrina contexta cum nouae editionis confiiium tradi-
tur, tum in fpecie de Luciferiana S. S. interpretatione,
item de tempore, quo finguii Luciferi iibri fcripti
fint, difTeritur, nec non animaduerfio theoioqica ia
nonnuiias Luciferi iocutiones et quaeilio critica in aii-
quot ioca efi exhibita, quibus omnibus proxime vita
admirabiii diiigentia perfcripta, in fine autem index
vtiiifliinus fuccedit.

Codices. De Tilii Codice non conflar.

Vaticanus nono faeculo fcriptus fertur et in lo-
,

culis Bibl. Vat. num. 75. iitt. N. P. extare. Fortafle

Chriflinae Suecorum fuit, in cuius bibliotheca anti-
quiflimum Luciferi Codicem fe vidifTe If. Voffiua
Paulo Colomefio dixerat,*) cuius teftimonium From-
mannus profert. Sed diuerfas eius a Tiliana ed. le-
diones non eiusmodi fuifle, quae fententiam immuta-
plerumque voces, varia ab editis ex
rent, fed varias
Tiliano codicenomina foiummodoexhibuifTe, Coleti
afErmanf.

*) In Paralipom. de S$. Eccl. p. 703. Qpp,

Tomiir L V
 3o6 Bibliothecae Patrum Latinorum

affirmant.Codex Venetus, qucm penes D. Matthaeum

Aioyfium Canonici ciuem Venetum efle iidem nota-
verunt, non tam Luciferi Scripta, quam Athanafii
quaedam ct Athanafio tributa eompleclebatur, in liis

longiorcm huius epifiolam a.d Luciierum, cuius MS.

exemplum cum Tiiiano Cod. conrulerunt.
Praeterea Frommanno fpem codicis vei varietatis
alicuius nancilcendi accenderat Io. Aib. Fabricius, Ti-
lianam cditionem cum bonae notae codicc MS. col-
latam fe euoluiiTe in bibiiotheca Ioliannea Hambur-
genfi profeflus. *)

9-

HlLARIVS D I ACONV S.

j, i. Viw, Patriam habuit Sardiniam. Diaconus erat Eccle-

fiae Romanae, quo nomine a Liberio Epifcopo cum

Lucifero Epifcopo Calaritano pofl Conciiium Areia-
tenfe ad Conflantium miflus, cum in Conciiio Medio-
lani habito flrenue Athanafii caufam defendiflet, vir-

gis caefus et vna cum Lucifero et Pancratio in exi-

lium miflus efl. Poflea Lucifero fe adiunxit, fed eo
temeraria opinione proceflit, vt Arianos et qui cum
his communicafTent, omnesque omnino aiiqua hae-
jrefi pollutos iterum baptizandos ciTc flatueret, ante-
quam in focietatem ecclefiae catholicae recipercntur.
Hmc lepide, fed parum lcite ab Hieronymo mundi
Deucalion diclus Bene vcro adum tunc cum
efl.

ecclcfia fuit, quod Diaconus tantum eiTet Hijarius,

cui, quoniam nuiia erat clericos ordinandi copia, ne-
mo fere adhaefit, adeoque haec eius docrrina , quae
alioquin ingens fchifma excitatura fuiflet , cum ipfo
auclore a interiit.

Scripta,

•) In BibJ. mcd. ec inf, Lat. VoI.IV. p. 839,

 Hiftorico Literariae Cap. IV* 307

Scripta, quac HiJario tribui foient, funt fidei ad- &*• Ssu»
p
modum incertae et dubiae, videiicet Commentarius
in epiftolas Pauli cum Ambrofio edi foiitus et Quae-

Jliones Vet. et N. T. inter Auguftini opera reperiun*

dae, de quibus fufius, fed ita vt Hiiario vtrumque

abiudicarct, difputauit Oudiaus.*)
«

10,

POTAMIVS.
Gente Hifpanus* Epifcopus Oiy/Iiponenfis a par- S* «• Viu,

tibus Catholicorum, quibus, fi genuinum eft, quod

iamiam extateius monumentum, olim erat addidiffi-

mus, ad Arianos tranfiit a. 357., quid, quod ipfe
adeo fecundae Sirmienfis formuiae auclor extitifTe
fertur. Lucri cupiditate ad id adaclum fuiffe, odio
vero in Hofium, eundem fenem iam et vitae fere

pertaefum in easdem partes peiiexiffe, non perceptis

tamen perfldiae fruclibus, poenam fubita morte luiffe,

Fauftinus foius, fed fufpecla flde, narrat.

Pro Potamii fcriptis feruntur; Epiftola ad Atha* tf^Stfl*

na/ium Epifcopum Alexandrinum de confubftantialu

u
tate Filii Dei,* ) quam a. CCCLV. dum adhuc fidei
Nicacnae affertor effet, fcripferit; et Sermones duot
de Lazaro alter, alter de martyrio Efaiae prophetae»
NIS. extitiffe iibrum eius contra perfidiam Arii Atre-
bati apud Vedaftinos Benediclinos ex catalogo vetufto
V 2 pro-

*) T I. de SS. Eccl. p 48C 49T.

**) Duplcx eft infcnptio; alia exMS. vt videtur prolara
fic fonat: Epijiola Potamii ad Atbanafium ab Arianis
impetitum (vt Daclierius eX conicclura fupplet) poft*
quam in concilio Ariminenft fubfcripferunt. Sed hanc ai

librario imperito potius quam ab ipfo auclorc profc*

clain efTe, ex temporum rationibus coyitur.
 3o8 Bibliothecat Patrum Latinorum

prodiJit Anton» Sanderui in Bibl. Belgica Manu-

fcripta p. 63.

§.3. Edi- Epiftolam faeculo fuperiori 1657. ex codice a.

ta -
AhbatiaeS. Ebrulfi iuci dtdit Benedidtinus e Congreg.
S. Mauri, Achmus (D'Acherv) in Spicilegio Vttt.
antiquar. SS. qui in Galliae bibliothecis , ruaxime Be-
nediclinorum fuperfunt, T. II. p. 366. 367. et no-
vae editionis per Steph, Baluzium adornatae, T. III.
p. 299. cum adnotationibus.
Sermoncs antea inter Zenonianos vuigatos pri-

mum P$>tamio cum ex Veneta Zenoniana cditione,

tum ex MSS. omnibus, lectione vnius ioii ad Sermo-
nem I. rcflituta, ailerueLiint fratres Ballcrinii et notis

doclis vna cum epiftoia eius iii appendice ad Vero-

nenfem editionem a. 1739. p. 297-303. cum co-
piofa adnotatione ediderunt, refelientes fimui St. Ka-
luzii opinionem, c]ui graece fcriptam et a quodam
poflerioris aeui interprete latine redditam ex /liio ob-
fcuroet barbaro fufpicatus erat. Non negant quidem,
fententiam hanc probabiicm fuifle, quamdiu de vna
epiftola fermo efTet; quod fcripta id generu» e Graecis
latine rcddita faciie iuuenias. At ex tra&atibus, quos
non nifi ex ceiebrioribus fcriptoribus latinitate dona-
tos reperire liceat, auclorem Graccae forie originis,
fed Latinae aiicuius vrbis Epifcopum fuiife coiiigi,
qui fciiicet eius vrbis, cui praefectus erat, iinguae
fcribere coaclus, difficiii fiilo vfus fit. Nimirum
non Epifcopo Viyffiponenfi, fed longe diuerfo eius-
dem nominis ac aetatis homini, poftcriori epifioiae
Potamianae infcriptioni inhaerentes tribuunr. Hoc
autem refpuit imprimis Andreas Gallandius , quod
reiiqua attinet, Baiieriniauam editionem apprimc fe-
cutus h\ VtmU Bibl. PP. et Scriptt. KccL T. V.
(1769.) p. 97-99. inferiptioncm pofieriorcm, vt fu-
pra
 Hijiorico Literariae Cap. IV* 309

pra monitum , ad Jibrariorum imperitiam rcfcrens in

rroic-g. c. X. p. XVII.

1 1.

Phoebadivs.
S. Plioebadius, Agcnni in Aquitania Epifcppus ,et$. 1. viu«
formuiae Orthodoxoium per illud tempus, quo Sir«-

mienils et Ariminenfis Conciiii formulae in Gailias

interehanrur, flrenuus aflertor. llli enim, quum eo-
dem eflet perlata, non foium fubfcribere reculauit, fe&
pecuiiari etiam fcripto eam confutauit. Ariminenfi
autem Conciiio, quod adum efl a. 359. ipfe interfuit
et poflquam omncs fere, quotquot aderant epifcopi

imperatoris minis eflent capti, folus cum Seruatione

Tungrorum Epifcopo reflitit. „Sed praefeclus Tau-
„rus, ut Sulpttius Seuerus memoriae prodidit, qui
„Conciiio regendo ab Imperatore erat datus, videns
„fe hoc modo elus conflantiam vincere non poffe,
„precibus aggreditur ac iacrymans obteflatur, melio-
„ra vti confuieret. CJaufos intra unam urbem Epi*
„fcopos iam feptimum menfem agere: iniuria hie-
„mis et inopia confedis, nuliam fpem reuerfionis
„dari, ni fidei ab Orientalibus prolatae fubfcriberent:
„fequeretur plurium exemplum, audorifrarem faitem
„ex numero fumeret. Etenim vero Phoebadius pa-
„ratum fe exilio, atque ad omne fuppiicium, in
„quod dcpofcerctur, profiteri: fe ab Arianis conce-
„ptam fidem non recepturum. Ita in hoc certamine
„aiiquot dies tracli, vbi parum ad pacem proficiebat
„PJioebadius, pauiatim et ipfe infra&icr, ad extre-
„mum propofita conditione euincitur. NamqueVa-
„Jcns et Uriacius aflirmantes, praefentem Fidem ca-
„thoiica ratione conceptam, ab Orientalibus Impera-
, vtore auclore prolatam , cum piacuio repudiari: po-
V 3 „flremo
 g 10 Bibliothecae Patrum Latinorunt

„firemo fi quid minus plene praefenti flde editum vi-

„deretur, ipfi adderent, quae addenda putarent: prac-

„bituros fe, in his, quae eflent adiecta, confenfum.
„Favorabiiis profeflio pronis omnium Occidcntalium
„animis excepta. Dein conceptae a Phoebadio et
„Seruatione Tungrorum Epifcopo profefliones edi
„coepere: in quibus primum damnatur Arius, totaque
„eius perfidia: caeterum etinm Patri aequalis et fine
„initio, fine tempore, Dei filius pronunciatur. Tum
„Vrfacius et Valens, tanquam adiuvantes, fubiecete
„fententiam, cui inerat occultus dolus: Filium Dei
„non effe Creaturam, ficut caeteras Creaturas. Fefei-
„litque audientes fraus profeflionis." Patuit mox do-
lus, et deceptum fe cum reliquis Gailiae epifcopis ab
Arianis Phoebadius declarauit. Interfuit 574. Con-
a.

ciiiis cum Valentino, vt ex actis eorum apparet. In

alterultro etiam praefidium eum tenuifle, quorundam,
fed non fatis, probata efl opinio. Hoc certum fit,

non minus aucloritate quam annis iiium crcuifle, fi

Hieronymo in SS. Ecci. tefle, tum adhuc fuperfles
fucrit.

$.2. S«j- Scripfit Librum eontra Arianos circa a. 358.

pte.
^j ec i m piobabiliter ipfi liber dejide orthodoxa intcr
Ambrofii et Gregorii Nazianzeni Opp. extans, et alius
libtllus fidei , qui apud eundem Gregorium Nazianz.
vifitur, dcferri foient. Interciderunt non pauca, fi

Hieronymo credimus, qui tamen diferte nuiium ap-

peiiat.

$. 5. Edi- Priorem librum primum a. 1570. Geneuae, ex-

cudente Henr. Stephano. 8. cum nonnuiiis Athanafii,
Bafilii et Cyriiii fcriptis graecis ex parte antea non-

dum editis in lucem produxit Theodorus Beza, ad

quem P. Pithoeus, vir veiuti faclo quodam, vt Keza
etiaminquit, ad eruenda vetuflatis monimenta natus,
quum
 Hijiorico Literariae Cap. IV. 31 1

quum ih Bibliotheca Iurisconfulti cuiusdam Coliado-

Hii inueniflet, detulerar. Dehinc proxime ab eodem
P. Pithofo editus eft inrer Veterum aliquot Galliae

Theologorum fcripta. Parif. ap. Niueilium 1586.

4. ac deinceps in Ribliothecis PP., Parijimfi, edi«

589.) T. IV. et Colonienfi (161 &.)

tionis fecundae (1

T. IV. p. 230-234. Seorfim vero prodiit

1633.
Francofurti , typis WecheLSumpt. Danielis ac
Dau. Aubriovum et Ctem. Schleichii. 8- Phoebadii
Aginnenfium Galiiae Ep. contra Arianos liber. Ca-
fpar Rarthius animaduerfionum librum
recenfuit et
adiecir. — Barthius librum ipfum in capita defcri-
pfir et commentario locupleri fenfum et iocutiones
infigniores illuflranti, raro critico inflruxit. — Poft-
hac etiarrt Mngnae RibL Parijienji 1644. iterumque
1654. T. IV. p. 169 fqq. infertus eft, nec muito fe«

rius iii Petri Delalande fiippl. ConciL Galliae a Sir-

mvndo editorum. Lutet. (Parif.3-9.) 1666. foi. p.
lociim occupauit hoc utulo: Epifcola Concilii Vafen*
fic ad Epifcopos apud Sirmium exifientes contra fe-

cundam fidei formulam in Si/nodo Sirmienjl confiitn-

iam f. libevfidei orthodoxae Epifcoporum Galliae con-
tra Arianos , per Phoebadium Aginnenfem confcru
ptns; et in Lugdunenji Bibl Max. (1677.) T. IIL
foi. 300 fqq.
Alter libellus in Gregorii Nazianz. Operibus eft:

Oratio XLIX. (T. 717 fqq.) et inter Ambrofii

I. p.
opera legitur Append. T. II. p. 345 -348« edit. Be-
nedd. Denique libellus fidei apud Gregorium Na-
zianz. efl Oratio L. quem etiam Ballerinii Operibus S.
Leonis T. 279. adiecerunt; qui tamen ionge
III. p.
ab eorum fententia, qui Phoebadio vindicandum pu-
tant, recedunt, ct omnino Gregorii Nazianzeni ex Ru-
V 4 fini
 %12 Bibliothecae Patrum Latinorum

fini verfione efTe fiatuunt. Omnia coniunclim tan-

dem et pofieriores quidem libellos ex Benediclinorum
et Balleriniorum recenfione edidit et notulis fuccinclis
praeuiaque de Phoebadio notitia illufirauit Andr. Gal-
Undi T. V. BibL PP. Venet. (1769.) p. 250-266.
etprol. cap. XV. p. XXIV- XXVI.

12.

Z E N 0.'i

j.fi. Vita. Epifcopus Veronenfis, de quo admodum pauca

funt, quae certa fide atque continua rerum memoria
traduntur. Fuerunt, qui nomine du&i Graecum pu-
tarent, et Auonymo quodam verfificatore tefie Syria
oriundum. Quorum hariolatio eum per fe fit fatis

leuis atque parum communita, tum infringitur plane

didionis genere longe puriori atque propiori , quam
Graecus homo fiudio priuato videtur confecuturus
fuifle. Contra ex eodem ftili colore non fine iure
fibi videntur, qui identidem diclionem eius depraedi-
carunt Vv. Dd. Cafaubonus, Barthius aliique, Afri-
canum eum fuifTe. Atque huic opinioni calculum
adieCerunt fratres Ballerinii editores ex Tr. de Arca-
dio martyre in Caefarca Mauritaniae paflo ; cuius me-
moria cum prorfus apud antiquos ignota fit, fieri non
potuiffe exifiimant, vt Veronenfis Ep. tanta cum reii-

gione natalitium eius diem celebraret, nifi praecipua

quadam dcuotione eidem fuilTet addi&us atque adeo
fortafTe ex eadcm Africae prouincia oriundus; ofien-
dentesfimuJ, non alienum a confuetudinibus Fxcle-
fiarum Occidentis fuifTe, vt Africanos meritis iufigne»
Epifcopos et Clericos crearent, nec minus moris fuif-
fe expeditiones in terras Orientis fufcipere. ltdem
Epifcopum eum ordinatum eiTe fexto Idus Deccmbris
anno 363. (pofiremo Iuliani) fcribunt. Iuliano
crgo
 Eifiorico Literariae Ccip. IV* 313

crgo a. 363. vita defunclo, cum imperium ad Caefa-

res religionem Chriflianam foventes iterum elTet tra-
duchim, iioui muneris aufpicia exinde feiici/fima Ze-
no cepit, vt partim paganos, quos frequenter tunc
Veronae fuifle verifimiie efi, partim Arianos, qui
fub Conflantio, Iuliani praedeeeflore , Catliolicos ia
his regionibus pacne oppreflerant, adoriretur, quos
partim facundia fua ad fidem conuertit, partim im-
pugnationibus acribus tantum non penitus deuicit, vn-
de Veronam erroribus purgafle atque ad veram czYu
gionem perduxifle diclus cfl. EfTecit quoque fludio
iliuflri, vt nouaVeronae e fundamentis ex-
ecclefla
ftrucretur, primumque, ea aperta, Chriflianorum
conuentum fermone, etiam nunc fuperflite, celebra-
vit. *) Atque primam hanc fuifle ecclefiam Veronae
hos in vfus aedificatam , ex eodem eius fermone non
iniuria auclores ante laudati coniiciunt. Morum ac
vitae gnauiter ducendae cuflos vigilantiffimus fuit, et
quo plurium tunc temporis per
fuperefl traclatus,**)
Italiam Epifcoporum exemplo in eos inuechis efl,
qui agaparum nomine in commeflationes, ebrietatem
ac impudicitiam abuterentur. Imprimis autem vir-
ginum difciplinam ab eo excultam efle , adeo vt Ve-
ronae non folum virgines eflent, quae pudicitiae vir-
ginalis voto obflriclae in domibus fuis fe continerenr,
fed etiam quae virginitatem profeflfae communem \w
monaflerio vitam degerent, ex Ambrofio***) potiifi-
inum cognofcimus. Annus, quo vita exceflerit, vt
plurima eius gefla, incertus efl. iMacuit Baiieriniis
380. vel 3SL, vt adeo per annos XVIII. eccJefiae
Vcronenfis regimen tenuerit, quod fpatium ad omnia,
V 5 quae
*) Traa. XVI. 1. I.
**) XV. 1. I,
**n Kpift,
 314 Bibliothecae Patrnm Latinorum

quae tam obfcure accepimus, gerenda vix fatis ma-

gnum purant. De miraculis et martyrio in praefenti
nihil dicere attinet. Illa cjui curat, editores opeium
eius et fontes, vnde illi liauferunt, adeat; pofieriu* fa-
bulam efTe, ipfi hallerinii maioris quam forte opus
erat operae impendio probatum iuerunt.

$.2. Scri- Eius fuperfunt Sermones longiores XVI. breuius-

pu *
cnli LXXVII.
§. ?. Edi- Ante Eallerinios fratres nemo fuit, qui bene de
Zenone meruiffe dici poffet. Nam qui valde mature
quidem, anno nimirum 1508. ex codice a Guarino
Veronenfi repcrto Zenonis nomine luci dati funt fer-
mones, non modo nihil famae buius auctoris pro-
fuerunt, fed etiam ad confundenda doelorum de eo
iudicia valuerunt ,
praeeunte imprimis Io. Sixto Se-
nenfi,*) qui, cum aliquot tradrstus deprehendiffer,
qui partim Hilarium aut Bafilium auctorem haberent,
partim aucfrorem longe Zenoni, cuius infuper aeta-
tem Sixtus cum Petro Equilino Epifcopo ad Gallie-
num vfque retraxit, feriorcm monftrarent, facile fe

dubitatione abripi paiTus e(\ ad fidem reliquis etiain

omnibus derogandam , vt maiori ex parte colleclos
e(Te ex diuerfis audoribus, ducentis paene annis Zc-
noni poilerioribus flatueret. Hinc aliquanto plane
dubitatum fuit, num inter Scriptores Ecclefiafticos

Zeno effet referendus?**) Ac quanquam audores

cditionis Veronenfis a.
1586. vindicias fat prolixas
contexuerint; „cum tamen ipfa in editione praeter

5,
alium fcrmonum ordinem, quo ifti in duos libros
„difiri-

*) In Bibliotb. Sancla 1. IV. ed. Colon. Agr. 1626".

p- ?9i.
**) Mabillon de fltidiis Monaft, Parfre priina p. 277. ed.
fecundae Venct. 1729. 4»
 Hijtovico Literariae Cap. IV. 315

„ di/lributi cernuntur, nihil occurrat noui, fed omnes

„traCtatus aeque fint perturbati, permi/li , ac pro
„Zenonianis diuenditi, ii etiam, quos alienos effe
„Sixti arscnunta manifeftum fecerant: quaecunque
„in tam inalae caufae patrocinium dici potuere, non
N
„folum nihil profecerunt, fe d ad indignationem po-
„tius exflimularunt nonnullorum aniinos, caufam-
„que ipfam, quae imbecillibus valde argumentis fuf-
„fulciri ac fuflentari debuit, imbecilliorem multo
„deterioremque eife, quam ante fuerat, aliquibus per-
„fuaferc. Ad difficultatum cumulum hac in
porro
„cditione acceflit etiam tempus, quo S. Zenonem
„iloruilTe editores /latuerunt, quod cum aiiquot fer-
,,monum teflimoniis aduerfetur manifefte, pro fedan-
„dis repugnantium criticorum animis, eos in maio-
$ ,ra diflidia exacuerunt." Quod fi his addas peruer-

iam, quam in ipfo textu exhibendo fecuti funt ratio-

nem, quamque iidem Ballerinii, quorum fuperius
quoque efi iudicium, acriter notarunt ex eaque dein-
ceps Zenonem defcriptum videas, fenties oportet,
quo iure nemini ante Kallerinios quidquam debuifTe
affirmauerimus. Sub finem faeculi praeteriti noua
parabatur editio, morte dcin aucloris intercepta, de
qua apud eosdem Rallerinios haec leguntur: Fran-
cifcus Sparauerius, Nobilis Veronenfis in Latinis Grae-
cisque aucloribus apprime veriatus, politiorumque li-

terarum ac eruditionis cultor eximius, de quo plura

Scipio Mafleius prodidit part. 3. Veronae Iiiuflratae;
poflquam nonnulla lucubrauit fumma cum Jaude, po-
flrema aetate nouam S. Zenonis editionem meditaba-
tur, in quam plurcs adnotationes parauit.
At moite
praeuentus a. 1697, opus imperfeclum reiiquit. Ve-
ronenfis autem ordincm iecutus, comnientarium pro-
duxit ad medium vkjue lermonem de aedificatiom
Domus Dei, pofr queni trcs alii fupra decem fermo-
nes
 6

3 1 Bibliotheeae Palrum Latinorum

nes ea in editione fuperfunt fine vllo commentario;

quem tamen parafle, etfi dcicriptus non fuent, vel
faltem animo praecepiffe^ inciicant annotationes ali-

quae, in quibus ad obferuationes in eosdem pofire-

mos quoque Sermones Le&orem remittit. Hifce au-
tem in adnotationibus et corruptiora cjuaedam loca
tentauit emendare et difliciliores quasdam fententias
explicare nauitcr et erudite lluduit. Vno codice vfus f
fjuem ierius etiam acccpifle videtur, alios faepe defi-
derauit, qucis finceram ieclionem refiitueret. Aii-
quos tradtatus fuppofititios piane cognouit; at cum
vulgatum de Gallieni aetate praeiudicium nondum de-
texiflet, haefit aiicubi, quo minus aiiquos addititios
tra&atus aiienos credcret, alicubi etiam genutnum
Zenonis fermonem, qui ei aetati non congruit, ab
codem abiudicandum putanit: vt ne tamen certum
fit, an mutaturus fuilTet fententiam, Ci editioni perfi*
ciendae iongiorique meditationi tempus fuperfuilTet.
Nunc affeclus hic Sparauerii commentarius ipfe quo-
que Baileriniorum editioni acceflit. Horum igitur
immortaii opera effeclum eft, vt, cui antca honorem
fcriptorum atque ipfum fiatum docli denegarent, is

iam munere, meritis et fcriptis iucuientiifimae editio-

nis honore decoratis elucefcat. Baileriniorum recen-
fionem ac difiributionem fecutus efi Gallandius. No-
viflimae in Zenonem curae funt Bartholomaei Pe»
razzini et lacobi Maichionis Dionif. Nunc de
'
fingulis. v

Venetiir , apud Bened. Fontana. Eximii et ex-

cellentis viri praeciariflimique Docloris Sancli Zeno-

nis Epifcopi Veronenfis SermonOm elegantiflimorum
ad populum exceptorum ex vetufiiffimo volumine
Veronae ab Guarino Veronenfi viro eioquentiffimo
ia
 Hijiorico Literariae Cap. IV. 317

in Epifcopii Veronenfis bibiiotheca rcperto. Ad cal-

cem : Ad iaudem et gloriam iuinmae et indiuiduae
Trinitatis, et bcatiiTimae Virginis Mariae, et beato-
rum Pontiflcum Zenonis et Caeiarii ct omnium San-
«frorum, fermones in hoc voiumine pofiti , et num-
quam alias imprcfll, foieitiilime recogni //, et (ludio-
fiflune per venerabilim Patrem /flbettum Cajlella-
num Ordtnis Praedicatorum corrtcti, ac per Magi-
ftrum lacohum de Leuco impenjis Domini BenediUi
Fontana Venetiif diligentiflime imprrjfi anno Domi-
ni MCCCCC VIII. die XXIV Ianuarij feliciter ex-
pJiciunt.
Ex pleniori hoc titulo facile apparct, perperam
a multis inde annis ad BaJlerinios vfque, qui primuni
hunc errorem correxerunt, tributum efle editionis
huius honorem Guarino Veronenfi, qui iam anno
faecuii XV. fexagefimo diem obierat, cuique codicis
tantummodo Zenoniani inuenti gloria debebatur.
Dispertita eft in tres- Jibros, quorum primus fermones
compJeclitur XVII. qui Junt de virtutibus et vitiis;

fecundus fcrmones XXXVIII. qui Junt de rebus vete-

ris tejtamenti; tertius fermones L. de rebus Ujlamen-
tinoui, lubiedis in fine homiliis S. Caefarii AreJa-

tenfis et aliis quibusdam a genuinis tamen Zenonis

tradatibus non diftincftis veJ infcriptione fecretis,
praeter vnum fermonem, qui S. Gaudentii Brixiani
nomen praefert.

1586.
Veronae apud Hieron. Dijcipuhim. 4. Sermo-
,

ncs de plurimis S. Scripturae Jocis et rerum diuina-

rum argumentis; cum Epiftola nuncupatoria A. Va-
lerii (adSixtumV. P. M.).

Nihii habet praecipui haec editio impulfu ac

confiiio Cardinalii Auguflini Vaicrii Praefulis Vero-
ncnfi,
3 1 8 Bibliothecae Patrum Laiinorum

nen Cis per Raphaelem Bagatam et Baptijlam Peret-

tum fa&a ; nifi quod fermones omnes in duos libros
diflributi fint. Nam Jicet vetufium codicem appel-
lent, exquo aliquot locis emendatior faclus fit Zeno,
oficnfum tamen a Ballcriniis, codicem fuifle recentis
admodum aetatis, faeculo XV. fcriptum, cuius vfus
vix maior fuerit, quam vt pauca quaedam loca, quae
in prima editione erant corruptiifima, emendari pof-
fent. Ncque vero hoc, vt par erat, vfi iunt, fed
pefiimum eorum, qui fub Sixti V. aufpiciis Ambrofii
opera ediderunt, excmplum Jecuti, et codicis et pri-

mae editionisfidem paflim deferuerunt, adeo vt Baile-

riniis iudicibus in hac Veronenfi cditione ac caeteris
inde deriuatfs praeter confuiam perturbatamque alie-

norum tracftatuum cum Zenonianis miftionem, arbi-

traria locorum intcrpoiatio , nemini cctero-
aliquot
ojuin, vt iidem monent, ob primae editionis rarita-
tem obferuata, plurimum ofiendere debeat. Vitam
Zenonis praefixam habet Raph. Bagata, vt ferunt,
audore.

i$89-
Parijtis. f. Zenonis Ver. Ep. de plurimis S. S.
locis etc. fermones $ in BibL PP. Bigneana ed. fe-
cundae T. III.

1618.
Coloniae Jlgrippinae. — f. Zenonis Ver. Ser-
mones. In BibU PP> T. III.

1644.
Parif.ap.Aeg.Morellum. f. Zenonis Veron.Ep.
Martyris ct Docloris eximii de pluribus S. S. locisetc.
fermones in Bibl. PP. T. II» col. 359. Ibidem ia
cadem de anno 1654.
1657.
 Hiftorico Literariae Ccip. IV. 319

1657.
Lugduni , fumt. Laur. Aniffon et In. Bapt. De-
VF.net. f. Zcnonis (ermones varii in Aloyfu Lipoma-
ni Catena in Genejtn, necnon Ei. eodcni I. et a. edifa

Caicna in Exodum.

166:.
Parifiis , fumpt. Ant. Bertier. f. Zcnonis varii
fermones in Franc. Combejifti Bibl. PP. Concio-
natoria.

1677.
Lugduni, apad Aniffonios. f. Zenonis fenno-
nes %n Bibl. Max. PP. T. III. p. 359. cum vita
praefixa. p. 356»

17 10.
Patauii. S. Zenon is fermones. Recufi ad edi-
tionem Raph. Bagaiae.

1739-
Veronae, typis Seminarii apud Augufi. Caratto*
nium. f. (f. 4. potius) Sancti Zenonis Ep. Veronenfis
Sermones. Nunc primum, cjua par crat, diligentia
editi. Alienis nimirum feparatis ac in Appendicem
reieclis, codicibusque compiuribus confultis, inter
quos fcripto ante annos circiter mille per March. Sci-
pionem Maffeium in Gallia conlato. Recenfuerunt
ct diilertationibus perpetuisque adnotationibus illufira-
runt P e trv s et Hieronymvs Fra tr es
Uallerinii Presbyteri Veronenfis.
Haud exiguae profeclo molis erat talem condere
Zenonis reliquiarum editionem, in qua non maior
circa ipfum textum quam auclorem labor exantlandus
fuir. Nempe patriae amor hoc potuit, cui Epifco-
puni
 3 20 Bibliothecae Patrum Latmorum

pum rerum et fcriptorum memoria iliufirem vindiea.

turi erant. Duo autcm imprimis obfiiterant, quo
ininus verum hac in re docli ceteroquin et acuti viri
antehac cernerent, videlicet inueterata ex Martyroio-
gio opinio, S. Zenonem fub Gallieno vixiiTe et marty-
rium effc paiTum, et Sixti Senenfis praeiudicium, Ser-
mones, qui Zenonis audiunt farraginem, ex multis et
conditione et tempore longe inter fe diucrfis eile au-

ctoribus. Vnus haronius fufpicatus erat, auclorem

paulo ante S. Ambrofium vixiiTe, tum ex epifloiis
Ambrofii, tum quod in traclatu, qui efi h. ed. 7. 1. 2.
Ariana haerefis tangitur; attamen ialuum etiam cu-
picns Zenonem, quem Martyribus fub Gallieno Imp.
adicripferat, diuerfum hunc a Veronenfi fcrmonum
auclori atque duos adeo Zenones fiatuit. Mox ta-

men cum a Veronenfibus editoribus didiciilet, Vero-

nenfis ecclefiae perpetua traditione nuiiutn aiium Ze-
nonem cognitum fuiife praeter Zenonem epifcoputn
et Martyrem, eundem, qui fub Galiieno martyrium
obiiife traderetur, quemque fermonum audorem illi
defenderent, priorem fententiam repudiauit et huic
fubfcripfit, ita, vt eos tantummodo tradtatus, in qui-
bus Arianorum mentio fit, ab amanuenfibus Zeno-
nianis intrufos putaret. Poil eum non iatuit quidem
viros doclos,Veronenfem Epifcopum ad tertium fae-
cuium euehi non poffe, nemo tamen ad difcutiendas
enucieandasque, quibusresimpeditavidebatur, difficul-
tates paratus fuit , quas tandem Ballerinios tam feiici-

ter extricauiffe laetamur. Quam in rem ante omnia

memorare oportet, Vindicias pro aucTore ac fcrmo-
nibus eius perfcriptas in prolegomenis Zetwnianif tri-

bus differtationibus comprehcnfis, quarum prima de

genuinis tracTatibus S. Zenonis Ep. Ver. et de eius
actate, aitera de DocTrina eius, tertia de AclisS Ze-
nonis et de eiusdem cultu agit, quibus ad calcem
JWqmu
 Hijforico Literariae Cap. IV. 331

Monumenta de S. Zenone et tejlimonia felecla fubiiV

ciuntur. Atque altera ad no* nou pertinet, tertiae

debetur breuis notitia Vitae Zenonis, quam fupra de*
dimu.s. Primae tantum, quae totius editionis rationes
ac fundamenta exhibet, confpeclum hic fiflamus.
In prooemio variis Criticorum cenfuris ac difK-
cultatibus recenfitis, fuppofititii tradlatus a genuinis
tandem certo codicum indicio feparantur eoque ipfo
fons ac fedes potiorum difficultatum euertitur. Quod
genuiniZenonis traclatus a luppofititiis diiudicari noa
poterant, editorum fuperiorum culpa factum eflenio-
nent, qui fuppofititios Zenonianis fubiedos m fine
Cpdicum haud feparatim dederant, immo nec in ma*
nufcriptorum fine pofitos efle monuerunt quidem,
(quae monitio ad omnem Iitem dirimendam eruditis
fatis fuiflet) fed eos cum genuinis permiflos nuliaquo „

diflinclos notatione exhibuerunt ac uti Zenonianos

promifcue venditarunt: iique cum Zenonem audo-
rem habere neqmrent, omnes quoque Zenonianos in
dubitatumem coniecere. Tales numero funt et con-
ilanter m fine omniuni codicum fubiedi, undecim,
quos ipfi quoque editores ad calcem editionis fuae ad-
iecerunt. His demtis fupererantXCIN. quorum vnurn
audorem efle ftatuunt et argumentis, tum e codicibus
tum ex fliio defumtis, variifque obiedionibus, quas ab
argumenti, indolis et longitudinis diuerfitate petierunC
viri dodi, dilutis, euincunt. Haec capite primo
$.1-1111. Pergunt cap. aitero audorem horum tra-
datuum fcripfiffe IV. faecuio, eidemque omnia con-
inomnibus tradatibus contineantur. Hia
gruere, quae
primum afferunt locum infigncm ex trad. 5. 1. 1. ubi
quadringentos ex fua retrorfum ad Pauli Apoftoli
aetatem annos audor numerat; quod temere Edito-
res Veronenfes in ducentor mutauerant et Baronius
aliis argumeutis deinde adftruere conatus erat; quae
Tomus 1. X fingula
323 Bibliolhecae Patritm Latitiorum

fingula diluuntur. Tum vrgetur argumentum graue,

quod Auctor contra Arianos difTerens IV. faeculo ad-
iudicandus fit, fulcitum ab alio, quod piures faeculi
quarti haerefes in his tractatibus impugnentur. His'
addunt publicum in vrbe Verona monumentuni, ec-

clefiam fub aufpiciis eius aedificstam ab eoque (tra-

ctat. 14. 1. 1.) in ufus communes apcrtam ac dedica-
tam; quod ante faeculi IV. tempora fieri non potue-
rit. Item, quod interdi&a Gentibus templorum aedi-
ncatio et pubiicus nihildmrhus idoioiatriac cultus, de
quibus auclor meminit, aetatem eius poft medium
quartum facculum ac Iuliani obitum certioribus limi-
tibus definiant. Porro non Laclantium folum, fed et
Hilarium imitatum auctorem videri. Tandem m*
fignis au&oris iocus de captiuorum redemtione cum
a.liis duobus S. Ambrofii mirifice congruens, ipectare

oflenditur captos a barbaris poft Hadrianopolitanam

pugnam a. 378. fimul non ultra faec. IV. aucftoris
aetstcm prorogari pofTe, fed ante a. 391. eum fk)-

ruiife fiatuitur. Denique obiectio de perfecutionibus

et martyribus disiicitur, breui perfecutionum faecuii
quarti hifloria cap.II. §. I- VIII. His ita praemonitis,
tertio capite probare annituntur, auctorem tracitatuum,
quem IV. faec. vixifie oflenderant, eiTc S. Zenonem
Kp. Veronenfem, prouocantes primum ad codices et

antiquos tefies et Ecclefiae Veronenfis traditionem,

a quibus omnibus traclatus ifti Zenoni huic tributt
fint. Deinde vulgare praeiudicium de S. Zenonis
aeuo fub Gallieno, quod vrium ha&enus confiitutis
opponi pofle videretur, ad examen reuocant, origi-
nem et fundamentum, nempe Coronati Notarii nar-

rationem, deciarant atquc monumentis ccrtis S. Am-

brofii ad Syagrium epifioia et Ordine antiquo Epifco-
pormn Vcroncnfium IV. facculo eum vixifie compro-
bant. Infuper denique Co.ronati Notarii narratio fe-

ptimo
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 333

ptimo vel odauo faeculo feripta perftringitur et fabu>

Jis poflremo aetasS. £cnonis, qua-
icatere oftenditur;
cum omnia conuenianf, certisfinibus, intra annos 356
et 380. definitur cap. UI. §. I-V. — Multa prae>
terca hifioriae ac literaturae ecclcfiafticae capita, v£
poftea in Leonis operibus, dodiilimi editores aftige-
runt et discuflerunt, quae in omnium eruditorutn
memoria verfantur. Sed nobis iam ccterae huius edi-
tionis dotes deciarandae funt. Nouem contigit nan-
ciici codices, quorum odo omnes fermones contine-
bant, vnus autem vetuftiifimus, Remenfis^ fons re*
liquorum videbatur. Horum igitur ope non folum
fuppofititios traclatus a genuinis fecreuerunt, vt Qt
ante diclis patuit, fed infigniter etiam ac multis in Jo-
cis vei emendarunt vei antiquam Jeclionem muniue*
runt. Quod ad partitionem ac ordinem fermonuna
attinet, neque editorum fuperiorum neque codicum
exempium fequi e re vifum, quoniam apud vtrofque
longiores et breuiores promifcue conferti* argumen-
to et tituio fimiies disiech% ab iiJis praetere^ genuini
cum fpuriis confufi eilent. Sed coJIeclis in vnum
eiuidem inicriptionis tra&atibus vniuerfos fermones
in iibros duos diuiferunt, quorum primus longiores
et quidem omnes fere de vitiis ac virtutibus praeci-
pientes, aiter breuiores, numero plures ac argumento
diuerfos contineret. Ne codicum et editio-
quis vero
nis Veronenfis, quae vuigo allegatur, ordinem defi-
deraret, vtrumque cum nouo collatum diftindis ta*
bulis ante ipfos fermones exhibuerunt. In adnota-
tionibus non foium id intenderunt, vt correclionum
rationcm adferrent, fel^das variantes Jecl iones adpo*
nerent veJ difrlciliora Joca explicarent, fed vberius
quoque fludium in di&ionis declaratione oftenderent.
Atque iioc etiam tum ad confirmandam audoris aeta-
tem , tuin ad Jocutionis Jatinae puritatem vindican-
X 2 dam.
g 34 Bibliothecae Patrunt Lalinoruvi

dam. , . nonnullorum, inquiunt, qui

In gratiam
„praeiud. ciis aiiquot iam inolitis deuinc!ti tenentur,
;

„oportuit, pares quasdam aiiorum IV. vel fcquioris

„etiam facculi Patrum fententias alicubi recitare, qui-
„bus aliqras Zenonis formulas, feu teflimonia non-
„nulla, aotiquioris mulfo iietatis vulgo exiflimata,
„in quattrm quoque, vel poflerius etiam iaeculum
„cadcre prcbaretur. Voccs feu loquendi rationes
„aliquot mir.us vfitatas, quac exoticac vel infimae la-
„tinitatis videri poffcnt, probatiorurh , fi fieri po-
„tuit, Scriptorum indicatis exemplis purgare fludui-
„mus, adeo, vt perpaucae illae, quas apud nemi-
„nem reperimus, fatis ex ceteris vindicatae maneant,

3
,cum praefertim non omnes Romanae et antiquae
„voces in libris veterum inueniantur. " TraclatnsXI.
auclorum aiiorum appendicis modo adiecli, etfl il-
milem curam experti non fint, non tamen adnotatio-
ne critica deflituuntur. Pofl appendicem fuccedit
cum praefatione et epifloJa nuncupatoria cd. Vcr.
a. 1586- Francifci Sparauerii adnotationum olvto-
GXeSisuTfjLtt, cum praeuia admonitione cditorum, ex
qua paulo ante quaedam delibauimus. Multiplex le-
clio in vtriuique linguae aueloribus aeque ac fcriptori-
bus ccclcfiaflicis ct ingenii faeilitas 111 explicando et
emendando vbique in iflis animaduerilonibus elucer.
Caeterum praeciarae huic editioni nec index idoneus,
ncc praefatio diligens, nec dignum decus ab arte ty-
pographica deefl, neque patronus, quo ifla aetate glo-
riaii liccret, cuique nuucupata eft, Cardin. Paffio-

1769.
Venet. ex typ. lo. Bapt. Albriiii. f. S. Zeno-
nis Ep. Ver. Traclatus cx luculenta Kallerinia ^i\\->

tione Vcroncnfi anni MDCC XXXIX, cura Andr.

Gallan-
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 335

Gallandii iu Tomo V. Bibl. PP. p. 109-157.

Textus tantummodo transfcriptus eft. Obferuationes
aliquot locis adieclas, quae Ballerinios, vt fcribit, fu-
giife viderentur, commemorafTe vix operae erat. De
Zenone diflerit Prolegg. cap. XII. p. XlXet XX.

1784-
Verona. f. Le Opere di S. Zenone volgarizzate
dal Marchefe Gio. lacopo Dioniji Canonico Veronen-
fe. Infine: prefTo Dionigi Ramanzini.
De noflrum iudicare non efT.
verfionis bonitate
Scd magnificentius puto, quam Zenoni competebat
<le eJoquentiae eius vi ac numeris iifdemque in trans-

ferendo affequendis auclor fenfit. Quam in rem

multa ab eo iit praefatione difputata funt, quae aeque
ad communia transferendi praecepta ac regulas, quam
Zenonianam hanc traduclionem fpedant. Vniuerfe
fententias et ingenium Zenonis exprimere magis
quam verba et didionis colorem laboraffe fe affirmat.
Sed quod ad plures forte pertinet, fingulare habet
munus haec editio a criticis et exegeticis Bartholomaei
Perazzini, Archipresbyteri Veronenfis, adnotatio-
nibus, fingulis tradatibus adiedis, in quibus partim
interpundio, partim ipfa vcrba, prout vel Ballerinio*
rum vel omnium omnino editionum confenfus vel ra-
tio hisomnibus potior fuadere videretur, correda vel
fententias alitcr ac hadenus confueuit explicatas inue-
nias fagaciter et cum infigni iudicio. Nec vero pau-
cae eae funt, quamquam a verfionis audore, qui
fiilum quoque accommodauit, in breuius contradae.
Accedit praeterea hoc commodum , vt iu indice non
defultorie confedo vno intuitu lediones nouae, poft*
iiminio rcdudae, fuppletae aliaeque, nec non inter-
pundionum mutationcs fpedari poifint. '
Caeterurn
X 3 poft
$26 Bibliothecae Patrum Latinorunt

poft praefationem Vita Zenonis addita , infcribitur

autem Pio VI. S. P. Nitor typorum atque chartarura
c/t plane eximius.

Codices. Hoc loco adnotaffe'non pigeat, quae

aVcollecbone Sermonum S. Zenonis Ballerinii obfer-
varunt, eam pauio pofi S. Epifcopi mortem ipfo
quarto faeculo exeunte vei ineunte quinto ex fchedis
cius Veronae reliclis eductam atque expreffam effe.

Auclorem ipfum eam paraffe ac edidiffe negant pro-

pterea, quod plures imperfecli, repetiti ac mutili oc-
currant, vnde probabile effe exiftimant, quod ea,
quae in vfum fermonum, quos ad populum frequen-
tiujmos habuit, poft mortem in fchedis reliquiflet,
ab aliis inuenta, ob eximiam Viri exiftimationem
colligenda nauiter vifa fint, idque tanta fa&um dili-

gentia, vt quidquid reperiri potuerit, fiue perfeclum

fiueminus, totum colleclione et editione dignum iu-
dicatum fit, fragmentum licet exiguum efiet, vel ex-
ordiolum vel vnica etiam periodus. Sedjjad propofi-
tum properamus.
De Guarini codice mentio iam fupra allata eft„

Nuilum iam codicum Zenonis vefiigium in bibliothe-

ca Capituli Veronenfis fupereft. Inter Bailerinianos
wullus antiquior fuit ac praefiantior quam
Remenjis , quem Remenfium Benediclinorum Bi-
bliothecae ante annos ferme nongentos ab Hincmaro
Epifcopo dono datum. P. Ruinartius in acla S. Ar-
cadii, et P. Coufiautius inVett.Codd. vindiciisp. 293«
ac in ed. Hilarii p. 463. ed. Veron. aliique etiam ali-
bi commemorarunt. Quoniam in eo tanquam anti-
cjuillinio totius fabricae veluti ba-fis ac fundamentum
fit, accuratam eius defcriptionem vna cum duobus
fpeciminibus in praef. p. VI- IX. dederunt. Iidem
ex
 Hi/lorico. Literariae Cap. IV. 357

ex indiciis ccrtis codices antiquiores librario eius ad

manum fuiffe notauf. Hunc praeter praeflo fuere
Tolentinas. Vcnetiis in Bibliotheca Clericorum
Regularium Tolentinatum exiflens codex membrana-
ceity pulcherrimique characleris «quique ad XHF. circi-

tcr faeculum pertinere putatur. Lecliones ad Remen-

fcm multum acceclunt, vt a iibrario. ininus perito et
indiligenti fcriptus apparet, cum eadem voce alicubi
lecurrcnte, frcqucntes faltus occurrant.
Vaticanus 1235. membranaceus XIII. faeculo
n.
feriptus, ex eodem^cum Veneto fonte proreclus, licet
emendatior, cuique codicem a Guarino repcrtum peN
fimilem fuiiTe videri Edd. noflri obferuant.
Vaticanus Vrbinas 1 50.' membranaceus itern,
fed iam defcripto aliquanto poflerior et faeculo forte
XIV. exaiatus.*)
Codex Bajilicae S. Petri in Vaticano, fcriptus
incuntc facc. XIII. vel ineunte XIV. fignatus litera
F. 33. praeter titulos fermonum in omnibus cum Re-
menfi concordat. Huius non plenam collationem,
fed aliquot folum.traclatuum et diificiliorum locorum
variantes lectiones procedente iam editionejpoflulaue*
a*ant et obtinuerant.
Veronenjis Monajlerii S. Zenonis / recentioris
aetatis, faecuii XV. .haud dubie, ex membranis com-
paclus, idem ille, quem Veronenfes Editores a. 1 586.
Vetuflum appellarunt. Cum Remenfi quoque quoad
,

ordinem et numerum traclatuum, titulis modo exce-

ptis, ci conuenit. Diuerfum autem hu nc effe a Go-
dice, quem PetrusCalo Ordinis Praedicatorum ineunte
X 4 faec.

*) Duo praeter hos m Vaticana codices Zenonis extaiit,

fed cum nuineri quibtis notati funt, non nifi duorum
,

fuppetercnt , duorum tantum collationum copia a P»

Iofcpho Blancniriio ipfis fieri poterat.
 g 3$ Bibtiothecae Patrum LatinorntH

XIV. fe ibidem vidifTe

faec. in MSS. Colledaneis' ab
Henfchenio laudatis tefletur, Kallerini affinnant.
Sparauerianut. MS. liber, quem F. Sparauerius
olim cum editis contnlit, variantesque eius lectiones
rotauit in obfT. fuo loco laudatis. Qiiis ilie fuerir»

ignoratur. Plerumque ei cum codice Monaflerii S.

Zenonis conuenire, ita tamen, vt in aliquibus difcre-
pet, Ballerinii monent.
Pompeianus. Codex recentis aetatis fed librarii
accuratioris a Comite Alex. Pompeio Editoribus fup-
peditatus. Exaratus efl fub medium XV. faecuinm,
Ordo numerusque traftatuum idem ac in Remenfi.

13.

Fabivs Marivs VlCTORINVS.

fi"«. Vita.
Natione Afer, rbetoricis fludiis Romae fub Con-
ftantio clarus, vir multiplici lectione et omnium do-
dxinarum libcralium peritiillmus. Erat autem Au-
guflino et Hieronymo teflibus tanta hafce literas do-
:

centis celebritas, ifque nobilium hominum fenatorti

cum primis ordinis ad eum confluxus, vt ob infigne
praeclari magiflerii flatua ipfi poneretur.*) Quam-
obrem non parum etim-
docli ipfius aetatis chrifliani
primis Auguflinus ille talem virum fenem iam fa-
clum ad fidem conuerfum gefliunt, quod extremo
Conflantii imperio accidiffe probabile efl, vt adco
adhuc aliquamdiu rhetoricam docuerit , donec luliani
ediclo, ne Chriflianus literas orationem doceret,
et

prohiberetur. Quo faclo, reliquam aetatem, quae

incerta efl, omnem in perfcrutandis fidei dogmatis
tranfecit, vt libri etiam ex parte reliqui, comprohant»
Efl

.*) Auguftin. ConfeflT. I VIII. c. V. Hkron. 4 V. L c. CL

Chron. ad a. MMCCCLXX.
 Hiflorico Literariae Cap.lV. 329

Eft locus apud Hieronymum , quo effici vidctur,

Viclorinum a. CCCL XXXII. in viuis adhuc fuiffe;
fed adhuc fub iudice lis. *)

Quae de Scriptis eius hodie fuperfunt, hac fcrie fe $+*. Sa-i*

t>ta *
excipiunt fecundumGallandii fententiam: libelli duo,
vnus ad Ittflinttm Manichaentn contra citto principia
Manichaeorum et de vera carne Chrijli inlcriptus; al-
ter de verbis Scripturae: Fatlum efl Vejpere et Ma.
ne, Dies Vntts; de Generatione verbi dituni opufcu-
lum f. Confutatorittm Candidi Ariani ad eundem;
de Trinitate contra Aritim Libri IV, abfoluti, vt ve-
rifimiliimum videtur, a. 365; libellus de ofxoovtTiop

recipiendo, epitome librorum de Trinitate. Hymni

tres de Trinitate ametri ct anarvthmi. Quod eidem
a multis tribui folet carmen defeptem fratribus Mac-
cabaeis, a Gallandio repudiatum efl ac cum Viris qui-
bufdam dodis Hilarii Arelatenfis potius habitum.

Ex his finguli variis in Coileclionibus Scriptorum $. j. E4I-

a'
Ecclefiailicorum editi funt et repetiti, vniuerfi pri-
lnum in BibJ. Max. Lugduncnfi reperiuntur eofdem-
que emaculatiores Gallandius dedit, De fingulis col-
legifTe iuuabit fecjuentia.

Bajil. apttd Henricpetri

f. in Antidoto contra
&mnes Haerefes: Vidtorini contra Arium iibril-IV,
foi. 40-76; carmen de Trinitate, fol. 76; de Ho-
inoufio recipiendo, foJ. 77. hymnus fecundus.,
foJ. 78; hymnus tertius, foJ. 79; Carmen deMa.
chabaeis, foi. £3.
X 5 1548,

*) JHieronymi opp. ed. Martiatu T.IV, ep. XXX. P.2ag.

T. I. ep.XLVW.p. .10,
 $lo Bibliothecae Patrum Latinorum

1548-
Bafil. per Io. Oporin. f. tn lac. Ziegteri Conce*
ptionibus in Genefin et Exodum: M. Viclorini de
GenerationeVerbi Diuini liber cumCandidi libelio de
generatione Diuina p. 232-237.

1555-
Bajil. ap. Henvic - Petri. f. in Heroldi Orthodo*
xographis: Eadcm, p. 461 .469.

1556.
Bafil. ap. Henric- Petri. f. m Heroldi Hacrefio-
logia: Eadem, p. 186.

1575-
Parifiif, ap. Mich. Sonnium. f. in Bibl. PP.
Bigneana ed. primae T. V. M. Viclorini libii IV,
aduerfus Candidum Ariauum. Hymni. Traclatus
de homoufio recipiendo.

»589-
Parifiis. f. in eadem Bibl. PP. ed.Jfecundae,
T. IV. Eadcm et Carmen de Machabaeis. Simili-
ter haec in ed. tertia a. 1609. et quarta 1624. extare
arbitramur.
1618.
Cotoniae Agripp. Sumpt.Ant.Hierati. f. in BibU
PP. T. IV. M. Vidorini iibri IV. aduerfus Ariuin
p. 190. de Machabaeis carmen 220. de TrinitateHy-
mni II r. p. 223.
1630.
Parifiis. Sirmondi operibus dogmati*
8- in lac.
cis Vett. M. Viclorini Jibelli duo ad Iuftum Mani-
chaeum et de Verbis Gen. I, 5. —
Edidit ex Co-
dice
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 331

dice Herivallenfi. Sed infcriptiones decrant, quas

cffinxifle fe faflus cft.

1644.
Parijiis, ap. Aeg. Morellum. f. in Bibl. PP. ed.
quintae T. IV. M. Victorini libri IV. aduerfus Aria-
nos. col. igi. Hymni III. de Trinitate et de Ho-
moufio recipiendo coL 254. De Machabaeis carmen
T. VIII. col. 625. Eadem inueniuntur de a. 1654.

1652.
Gothae, fub preto Reuheriano per lo. Mich. Schat-
lium. -
—M. Victorini Hymni tres de Trinitate et
de Generatione Diuini Verbi confutatorium Candidi
Ariani, cuius ipfius quoque liber, vt tanto melius
confcrri ambo poflint, praemiflus, cjuamquam ab
aliis fere omiflus, imo vterque paene amiflus fuit, cum
notis et praefationeD. Andreae Riuini in Duum Vu
Sorinorum fcriptis , quorum titulum plenum fupra,
vbi de Viclorino Petauionenfi fermo fuit, dedimus.
Ibidem iam conflitir, Riuinum earmen de Machabaeit
fratribus Petauionenfi tribuifle.

1677.
Lugduni, ap. Anijfonios. f. in Bibl. Max. PP,
T. IV. M. Viclorini libri IV. de Trinitate aduerfus
Arianos fol. 253. Hymni tres cum tradatu de ho-
moufio recipiendo f. 294. De Machabaeis fratribus
carmen f. 297. Accefiit in hac editione eiufdem Yu
ber contra duo principia Manichaeorum et tracfiatus
jn verba Gen. I, 5. ex cd. Iac. Sirmdndi f, 289.

1685.
Lutetiae Parijiorum. f. Fragmentum epiflolae
Candidi Ariani ad Mariuin Viclorinum. Refponfio
M,V,
 3 3 3 jBibliotheeae Patrum Latinorum

M. V. Rhetoris Vrbis Romae ad Candidum Arria-

num, id Vcterum AnaleEforum loh. Mabillonii,
T. edit. nouae p. 1. Velut inedita haec
IV. p. 155. et
Mabillonius ex Codice Auguffano S. Vdalrici vulga-
vit. Efl vero fragmentum iliud Candidi nil amplius
quam pars opcris de generatione diuina, vt primum
Oudinus vidit.*)

1696.
Parifiis. f. M. Viclorinf llhelll duo ad Iuflum
Manichaeum de verbis Gcn. I, 5. m Operibus Sir*
mondi T. J.

1773.
Venetiis , ex iyp. Io. Bapt. Albritii. Fab. M.
Victorini Afri V. C. Opera cjuae exflant omnia: nunc
primum reflituta et illufrrata in Bibl. PP. et SS.
EccL cur. Andrea Gallandio T. VIII. p. 133-199.
Singula ex ordincGaliandii lupra enumerauimus. In-
ferta funt fuis locis Candidi de generatione diuina li-

ber et epiftola ad M. Viclorinum. De Auclore agi*

turProlegg. c. IV. p. VII-IX.

14.

C AND I DVS.
Secla Arianus, qui circa annum 364. floruerit
Amicus et familiaris Marii Viclorini fuit, ad quem
iiber cius de generatione diuina ct epiftola diriguaturT
nec ah illius operibus auulfa edita funt.

15. Da^

*) Dc SS. Eccl. T. I. p. 528.

 Hiftorico Literariae Cap, IV. 333

15.

D A M A S V S.

Natione Hifpanus,*) e leclore Ecclefiae Roma- §. • Vita,

nae pcr omnes gradus ad fa/ligium fandem ecclefia-

flicae dignitatis a. 366. pofl mortcm Liberii euecTus.

Accidit autem non fine ingenti ccclefiae Romanae et

eodem tempore ab alia qua-

ipiius vrbis tuuc clade, vt
dam cleri ct plebis faclione Vrfinus quidam Epifco-
pus eiigeretur, vnde ab animorum diflidio ad ma-
nuum confertiones re traducla caede et incendiis vtrin-
cjue faeuitum fuit. Non defunt vtriufque facTionis
patroni et accufatores, quibus tamen inter fe collatis
neutrius partis aucTorem culpa caruifle apparet. Inter-
ea fortuna Damafum iuuit, vt ab aiTeclis fuis Vrfinus
exvrbepcllcreturetCaefaris fauor fedem eius muniretj
quamquam haec vicToria non omnino tranquilla fuit.
Nam cum anno vix elapfo Valentinianus Vrfino Ro-
mam fimulque omnes eius focios
reuerti concefliflet,
Jocis, vnde depulfifuerant, refiitui iuiTliTet, fub con-
ditione quidem , ne quis pacem temeraret, mOx ta-
meu nihiiominus turbae funt exortae. Quocirca
a. 371. in Galiias eos abiegare placuit. Sed mutata
haud fegnius fententia permifliim eft, vbi commo-
dum videretur, degere, modo Koma et prouinciii
fuburbicariis abflinerent. Attamen nec imperatoris
iufTa nec infidiofa Damafi fociorum vigilantia impe-
dire potuerunt, quo minus aduerfariorum manus aii-
qua refidua in vrbe conuentus ageret. Quos vbi mox
con-

*) Vt nuper argumentis haudquaquain dubiis euicit

Franciscvs Pb-
conterraneus eius docHifijmis
REzivs Bayerivs in Diff. Hiftorica infcri-
ptt DAMASVset Lavrentivs Hijpanis ajl
:

firti et vindkati — fplendidiflame typis defcripta Ro~

tnat 1756. in typegr. IgJ, n Fhil. de Ruleis,
354 JSibliothecae Patruvt Latinorum

confluerc in templum quoddam patefaclum c(l, Cae-

far Damafo follicitante eripi illud iubet, quod per
Praetextatum Praefeclum Vrbi non fine multorum
caede faclum perhibent. Neque vero extra Roma-
nae ecclefiae limites etiam Vrfinus quietus Sed fuit.

Mediolanum accedens et Arianorum partes amplexus

Ambrofio moleftus fieri coepit, qui, fimulac ad Gra-
tianum Imp. de nouatore retulifTet, Coloniam ad
Rhenum exulare iuiTus eft. Poftrema tandem Da-
mafi inimicorum machinatio fuit, vt criminis, de
quo non conftat, reum apud Imperatorem , Iudaeo
quodam delatore facerent, in quo cajumniae damna-
ti nihil amplius apud eum vaiuerunt, quin potius ex
illo inde tempore impenfius ei Augufti tauebant.
Quamobrem cum a. 367. a Valentiniano ius in eurn
eiTet collatum, in caufisEpifcoporum [dioecefeos fuae
feu prouinciae fuburbicariae] coram cognofcendi, quo
res omnes ecciefiafticae ab arbitrio iudicum ciuilium
exemtae funt: Epifcopi anno 378« Romae congre*
gati precibus apud Gratianum obnitentes, vt in aiios
quoque epifcpos illud concederetur, facile quod pe-
tierant, obtinuerunt. Ac haec quidem intra eccle-
fiae fuae fines a? Damafo gefta. Neque tamen ibi fe
continuit, fed firmata tandem aucloritate, Arianos,
quotquot per Occidentales regiones elTent refidui , de-
bellare coepit, damnatis in Concilio Romae coacto
Vrfacio, Singiduni Epifcopo, et Valente, Ep. Murfae;
tametfi contra Auxentium Mcdiolani Ep. Arianae fa*
,

clionis propugnatorem ionge Wlis fortiorem , ob gra-

tiam imperatoris nihil auderet; quod orthodoxos Ae-
gypti Epifcopos Alexandriae cum Athanafio confi-
flentes laetitia fimul ct dolore affecit. Antiochenfi-
Lus quoque, quae ex longo inde tempore vrbem iftatn
et ecclefiam diftrahebant, turbis fe immifcuit, excita-
tus quidem femcl atque itcrum a Bafilio M.Caefireae
ifl
 Hijlorico Litsrariae Cap. IV* 335

in Cappadocia Epifcopo. Sed lenre fecit et" rerum>

conditionis et animorum diuerfarum partium prorfus
igrrarus. Quo faclum efl, vt, quoniam in caufa in-
cognita faciiius haberet femel fententiam qualemcun-
c|ue pronuntiare, quam rerum
cura adhibita fiatum
confiderare, Paulinum epifcopum nominando com-
inoueret magis quam fedaret animos. Apoilinaris
etiam haerefi fe oppofuit in Concilio Romae a. 377»
'
aclo; quo tempore a Vitaii quodam Apoilinaris, vt
ferunt, difcipuio, ambiguis formuiis deceptus fuit.
Fraefuit dehiuc Damafus concilio 3S2.'Romae coila-
to, in quo praeter Apoliinaris haerefin iterum da-
mnatam, Epifcopi nonnulii Orientis, inque iis Fia-
vianus in locum Milefii Antiochiae Conciiio Conftan-
tinopol. conftitutus improbati funt, iisque ecclefiae
focietas ab Orientalibus denegata eft. De Vicario
Pontificis Romani in Iliyria a Damafo, vt ferunt,
Thefiaionicae primum conftituto, res eft ab omni
dubitatione nondum expedita. Extrcmum paene ope-
rum mortalium eius idque vere laudandum fuit, quod
Symmachum, Praefeclum Vrbi, falfo accufatum,
tanquam Chriftianos crudeliter vexafTet, apud im-
peratorem purgaret et crimine impado exfoluerer»
Quod anno ipfo mortis eius 384. accidifie ftatuunt.
Creditum eft aliquamdiu Hieronymum per aiiquod
fempus Damafo in rebus ecclefiafticis a fecretis fuifTe;
quod quidem falfum efie Mazocchius ofiendit. Enim-
vero iuuifie fe Damafum, in chartis ecclefiafticis im-
primis, quae ad rcs Orientales fpcctarcnt, Hieronymus
ipfe fatetur.

Ad opera eius pertinent Epiftolat VII integrae* jr.i. SctU

quae iuxta feriem chronologicam apud Couflantium pu *

Jioc modo fe excipiunt. I. Epijlola Damafi et Epi-

fcoporum XCIII qui cum eo ex Italia et Gcillia con*
venermt.
 356 Bibliothecae Patrtim Latinorum

venerant, ad Epifcopos •Adnumemtur a.

lllyrici.

372. II. Epiftola ad Faulinum, cum profeffione

Jidei catholicae ad eundem, quae pars poflerior etiam
eiusdem cpiflolae cenferi folet. Nonnulli pro dua-
bus epiftolis habent, fcr. c. a. 378. III. Ad Acho»
lium et alios Macedoniae epifcopos , fcr. c. a. 380.
IV. Ad eundem, paulo pofl fcripta. V. Epijlola fy-
nodica Damafi contra Apollinarium et Timotheumy
fcripta intra a. 3^2 et 84^ VI. Ad Hieronymum
JRomae degentem, c. a. 382. VII. Ad ettndem, cum
ibidem adhuc verfaretur, a. 384» Praeterea VIII.
Fragmenia epiftolae , f. expofitionis fldei in Synodo
Komana fub Damafo editae, a. 378. fuperfnnt. Car*
tnina f. potim infcriptiones et elogia breuia XL.
Interciderunt epifiolae aliquot et iibelli cum pro-
fa, tum verfu fcripti, in quibus erant de virginitate.*)
Singula fere quae defiderantur, et quorum piura in bi-
biiothecis adhuc delitefcere dicuntur, notauit Fabri-
cius. **) Suppofititia funt epifiolae plures et decn*
ta, liber de vitis Fontificum Romanorum^ de qui-
bus practer Couftantium idem Fabricius conferri
poteft.

§.?. Edi- Ex Iiis epiflolae quaedam inter aliorum fcripto-»

tiones.
rum ecclefiaflicorum opera inueniuntur: I. ap. Theo-
H» E. 1. II. cd. Sirmond. cap. 17. Valef. c. 23.
doret.
Sozom. 1. VI. c. 23. fed apud iilum reclius fe habet,
quam in hoc; item iatine apud Epiphan. Tripart.
I. V. c. 29. II. apud Auguflinum de Temp. 129.

nunc Append. Eiusd. T. V. Serm. 233.11. 5. in*

in
feita efl. Apud Theodorct. 1. V. c. 11. pans poflew
rior tantummodo. V. apud Theodoret. 1. V. c. 10.
Epiphan.

*) Hicron. QvI Euftach. dc Cuftodia Virg.

*; In Bibl. Mcd. ct Iuf. Lat. T. II. cd. Manfi p. 5. 6.
 Hijlorico Literarlae Cap. IV. 337

Epiphan. 1. IX. c. 1 5. VI et VII. inter Hieronymia-

nas. Hinc in colleclionem Ifid. Mercatoris migra-
runt, fcd mutiiae et cum fpuriis coniunclae. Paflim
eti^am operi fuo Baionius inferuit. Deinde Lucat^
Holjlenius aliquot in iucem protraxit et quarundam
exempJaria meJiora dedit. Carmina maximam par-
tem ex ipiis marmoribus, in quibus etiam nunc Ro-,
mae Jeguntur, coJleclae funt. Pauciora codices an-
tiqui fuppeditarunt, quorum exigua pars mature in
diuerfis poetarum chriflianorum coileclionibus locum
cepit, piura a Baronio in Annalibus et ad Martyro-
logium Romanum exhibita funt. Primam auteiu
omnium reliquiarum eoliecT:ionem inmtuit Sarraza-
nius, vuigauit Vbaidinus a. 1638. In ea carminibus
maior honos habitus, quam epiftolis, inter quas
nuilo dilcrimine fpuriae et genuinae receptae funr.
Quae Holftenio debcntur, editae funt 1662. Diui-
fa extant in diuerfis voluminibus Bibi. PP. Max. Lug-
dunenfis. Nouam operum Damafi editionem moli-
tum effe et iibeJJos de virginitate fuilTe additurum /0-
fephum Mariam Suarejium, tefles funt a Fabricio iau-
dati*) praeter ipfum iu Apibus Vrbanis p. i6g. Al-
Lud. Iac. a S. CaroJo in BibJ. Pontif.
latius et p. 61.
Sed quid egerit et congeiTerit pJane ignotum. Sae-
culo currcnte Epifioias pro more fuo fub acrem cen-
furam vocauit et cum aiiis easdcm illuihantibus mo-
numemis CoitJIantius. Hunc fecuta cfi omnium
opufculorum Antonii Mariae Merendae 1754.
editio
Vtrumque fecutus eft optimo exempio Gallandius.
cuius el\ nouiflima Damafi recenfio. Iam fingula
luflremus.

1503

*) Bibl. Med.et Inf. Lat. T. II. ed. Manfi. p. 5.

Tomus I. Y
338 SibHotfucae PcUymn Latinovum

1502.
Aldum. 4.
Venetiis, ap. S. Damafi aliquotSan-

clorum clogia: inter Poetas Chrifiianos Aldi ipfam

Aldi collediouem non vidi. Nefcio autem, an recle
diuinarim, Ci praeter vndecim elogia in infccutis poe-
tarum chrifiianorum coIIectionibusconnanteretMaet-
tarii adeo corpore propoilta nihil verfuum Damafi in

ea contineri fiatuam.

1564.
Bafileae. 4. inter Ge. Fabricii poetas chriftianos.
Haud plura inefTe puto, ac in Aldinis.

16.11.

-
Aureliae Allobrog. 4. in Corpore omnium vete-
rum poetarum fecundum Jhriem temporum digejlo-
rum. T. II. p. 673. S. Damail aliquot SS. elogia.

16 is.
Colon. Agripp. f. iri BibL PP. T. IV. p. 543.
eadem vndecim elogia exhibentur. Atque horum
editorum tanta fuifr focordia, vt in indice fcriberent.
Reliqua Damafi partim apud Hieronymum, partim
apud Theodoretum , partim apud Baronium legi.

1638.
Romae, tijpis Vaticanis. 4. S. Damafi Papae
Cpera quae extant et vita ex codicibus MSS. cum no-
tisMartii Milefii Sarrazanii, I. C. Romani. Ty-
pisne parata erat, an pro Iubitu tantum confecta haec
Sarrazanii opcra quam Cardinalis Francifcus Barberi-
nus, qui beneuolentia infigni oiim auclorcm com-
plexus erat, ex Bibliothecac fuae cimeliis Frederico
Vbaldino euulgandam ct Vrhano VIII. P. M. nuncu-
pandam
 Hijlorico Liferariae Cap. IV. 339

pandam dedit, ex dedicatione illius haud patet. Di-

vinare tamcn carmina tantum numero XL* col-
licet^

lecla fuiifc, quippe ad quae fbla Sarrazanii notae fpe-

dant, quaequc feparatim ab epiftolis iitevis capitalibus

imprcila funt. Epiflola* fortafle Vbaidinus adiecif.

Saltem nihil efl, quod easdem Sarrazanium quoque
curaile fuadcat. Praccedunt plagulis duabus integris
omnes fere et veterum et reeentiorum deDamafo me-
moriae et notitiae et tribus itidem Vita eius ex vetu-
ftiilimo Codice MS. numerat XII. Damafi
Epirtolas
nomine infcriptas, I. IL ad Hieronymum , indicatis ex
eiusdem epiflolis, quae his refpondeant. III. AdEpi-
fcvpos lllyrici. IV. Ad Epifcopos Orientis. V. Ad
Paulinum TheJJal. VI. Ad Paulinum Antioch. Ep.
VI. Ad Hieronymum cum Ej. refponforia. VII..
Epijlola Stephani Archiepifcopi et trium ConciL Afri-
cae ad Damafum. VIII. Damaji ad Stephanum. IX.
Ad Epifcopos Numidiae. X. Damafi et Epifc Ro*
niae congregatorum ad Epifcopos lllyrici. XI. Ej.
ad Epi/copos Jtaliae vniuerfos. Epiflola Aurelii
Carth. Ep. ad Damafum. XII. Damafi ad Aureliwn.
Subdita funt pauca epiftolarum fragmenta ex decreft>
rum Colieclionibus Gratiani et Iuonis. Locum vlti-

miiQi occupant Sarrazanii notae in Carmina, quae ho-

minem induflrium et multae in Vitis San&orum fc-

Ciionis oftendunt.

1644.
Parif ap. Morell. f. S. Damafi Elogia aliquot
Sanclorum: in Bibl. PP. T. VUL^. 844- ct repe-
tita in eadcm a. 1654.

1652.

Lipfiac, typis lo. Bcmeri. 8. S. Damafi, natio-

ne Hifpani, Romanorumprimi Pontif. Max. Carmi-
Y 2 m
i4<> Sibliothttae Patrutn ' Latinovum

na Sacra* Hymni, EJogia ct Epigrammata, qnae ilic

Bafilicis, PJv.-!oniis et Conciliis SS. Martyrum Romae

feje infcripfit; diu fane defiderata, ncc vfpiam typis
haclenus femei euulgata, Nunc figillatim e Rom.
Marmoribus, prifcisque Chrifiianorum Monumentis,
Manuque partim exaratis, partim etiam editis Codd.

congefta emaculata, et notis breuibus illuflrata ab Atu

tirea Riuino.
XLIV. funt, in quibus etiam , quae lanus Grute-
rus in opere Infcriptt. a p. 665 67 - 1. ex Jibro vetufio
membranaceo Bibliothecae Paiatiuae protulerat.

1622.
Rotnae, typis lac. Dragondeiti. 8. iii Lucae Hol»
ftenii CollecJione Romana Bipariita veit. aliquot hu
monumentorum. Damafi epifio-
ftoriae ecclefiallicae
lae duae ad AchoJium. Parte I. p. 37. et 42. Exem-
plum Synodi Romae hahitae XCIII. epifcoporum cx
refcripto imperiali. p. 165. Capitulum ex Concilio
Vrhis Romaefnh Damafo Papa de explanatione fi-
dti. p. 178. Damaji epifola ad Paulinum Antio.
clienum. p. 180-189. Decerpta funt ex bibiiothe-
caBarberina, excepto fragmento de explanatione ji-
/ki, quod ex vetufliilima colledicne Canonum Bibi.
Vat. depromfit.

1677.
Lugduni, ap. Anijfonios. f. S. Damnfi carmi-
na ct epifiolae in Bihl. PP. Max. T IV. fol.
635. et
iterum T VIII. fol. 888- et melius cum notis Martii
Milefii Sarrazanii in T. XXVII. foJ. 55.

1713.
Londini. f. in Maettnrii poctis iat.' prof. et ecri.

VoL il. p. 1579. 80. Damaii SS. aJiquot elogia.

1721;
 Hiftorieo Literariae Cap. IV. 341

172L
Pariflis. Damafi Papae Epifiolae et Decre-
f. S.
ta in Epi/tolis Ro?n. Poniif. cur. Petro Couflant.

p. 47 1 633.
•

XVIII. recenfet tum Damafi, tum aliorum ad

cius res fpectan tes epifiolas, quales funt: I. Ep.
f.
Conflituiio VaUntiniani aci Damafum vt eccleflaftici
€t continmtes de viduarum bonis nihil vel tefiamento
vel donatione valeant percipere, a. 370. II. BafllU
ep. ad Damafum , a. 371.. VI. Epiflola Romani
Concilii adGratiannmet V
alentinianum imperatoref,
a» 578- VII. Refcriptum Gratiani Augufli ad^qui^
tinum Vicarium vrbis. X. XI. Hieronymi ad Da-
mafum epiflolae duae, circa initium a. 381. fcript?»

XII. Ep. Aqidlcitnfis Concilii ad Gratianum impera-

iorem> a. 381» exeunte. XIII. Ep. Conftantinopolit.
Concilii ad Damafum et Occidentales Epifcopos-.
XVI. Hieronymi refcriptmu ad Damajum de v.OJan~
na. XVI II. Hieronymi ep. aci Dumafum de qnaeflio*
nibus a Damafo propofitis , a. 384. fcr. Praeterea
cpifiolae tertiae, quae cfi inter ipfius Damafi prima,
fubdita efi altera interpretatio antiqua ex Holftenio.
iam ex his inter ipfius Damafi literas infertis patet,
quantum Coufiantii ratio a fuperiorum editorum tra«
datione recedat. Huic autem reliqua quae addere
folet, notae, monita fingulis ep. praefixa ita rcfpon-
dent, vt nihil quod vcl ad totius vel fingulorum in-
telligentiam ex rebus in ecclefia geflis faceret, feu a
re critica fuppeteret fubfidii, prorfus omiffum fit.

Vberior denique, quam in aliis acceflk notitia reli"

quorum fcriptorum fru geftorum quae ad Damafum
(tttinent a p. 591-622.
,

Y 3 1754
$4* Bibliotheeae Patrum Latinorum

1754.
Romae Venantii Monaldini ex typogr. Linguar.
Oriental. Angeli Rotilii in aedibus Maximorum. f.
S. Damafi Papae opufcula et Gefia cum notis M. M.
Sarrazanii iterum collecla, nunc vcro primum aucla
ct illuftrata IDiatribis duabus altera de Geftis Liberii
Exulis. Damafus fauerit aliquando Maxi-
Altera an
mo Cyuico aduerfus Gregorium Nazianzcnum et Ne-
c"tarium. Quibus praeter indicem materiarum adii-
ciuntur etiam opufcula Apocripha (ftc) eiusdem.
Oclo genuinas Damafi cpifrolas numerat, duas ad
Paulinum cenfens. Expofltionis fldei in Synodo Ro-
mana fragmentis locum fecundum dedit, jn extremis
vero pofuit fragmenta ex Conc. V. Romae fub Da-
raafo de explanatione fidei. Carmina babetXXXVH.
cum appcndice quinque aliorum ex Gruteri Infcri-
ptionibus. Ad calcem totius voluminis apocrypha
ea fere, quaeSarrazanius genuinis epiflolis interfperfe-
rat, reiecla funt. Notas de fuo addidit haud ineptas
adfperfis paucis Holflenii et Coufiantii. Sarrazanii
integras pofl carmina fubiecit. Maiorem voluminis
partem occupant gefia Damafi fecundum annos docle
quidem, fed tam parum concinne fcripta, vt paucos
fore fpcremus, qui legendi taedium vincant; id quod
de diflertationibus fubieclis et in titulo laudatis pariter
valct. lam aetate proueclior erat editor, cum ani-
mum anegotiis, quibus diuafTueuerat, vacuum otii ho-
nefie transigendi caufa ad Damafum appelleret, Pli-
nianum iilud I. IX. Ep. 17. amplexus: Demus alienis
obleclationibus veniam, vt nojiris impetremus. In-
fcripfit librum Iofepho Dominico de Lambergh Card.
Ep. et Principi PaiTauienfi. Indignaberis vero, fi nien*
datypographica, quibus non parum volumen dehone-
flatur, fpectes, ilmulque Lartantium a typis Rotilia-
nis haud clementius habitum effc rcputcs.
1770.
 j

Hijiorico Literariag Cajp. IV. 34

177.0.

'Vcneiiis ex typ. lo. Bapt. Albritii. f. ia BibL

PP. et Scr. Ecct. cur. Andrea Galtandio T. VL<
p. 3 3 1 • 3 5 2. S. Damafi papae cpiflolae et carmina.
EpiAolae I. et III. duplex ex\~mplar, Holflenia-
num quod apud Theodoret. extat, proponituft
ct

p. 331. 23. 35. et 27. Quatuor praeterea Hierony-

mi epiflolae n. VI. VII. XI. et XII. additae funt et
SynodicaConflantinop. Conciiii ad papam
n. VIII.
Damafum et Occident. Epifcopos p. 333. Carmina
funt XXXVII. cum appendice Gruteriano. Notae
maximam partem fupcrioribus cditionibus debentur;
pauciores fcd egregias Gallandius fcripfit. Notitiam
de Damafo dedit Prolegg. c. IV. p. VIII.

Codices, qut peculiari volumine Damafi fcripta'

eompleclantur, nemo
haud paucos vero ab
laudat;
cditoribus confultos clTe videbis, qui inter aliorum
fcriptorum vel canonum ^collediones fingula Damaii
monumenta praeferrcnt, quos recenfere piget.

16.

O P T A T V 8.

Afer, Mileuis in Numidia Epifcopus fub Valen-f. t. Vitai

tiniano et Valente principibus*) inter 375. a. 372 et

fcripfit. VixuTe autem adTheodofii imperium etSi-

ricium vfque, qui a. 384. epifcopi Romani fcdem oc-
cupauit, Dupinius verifimiliter flatuit. Nec quic-
quam praeterea feu de vita, feu de exitu eius
conflat.

Y 4 Scripfit

*) Ita Hieronymtis in Vitis.

 344 Bibliothecae Patrum Latinorum

?.=. Scri- Scripfic de fchifniate Dqnatiflarum contra Par-

P £a -
menianum quorum aetatcm recle Dupinius
libros VI.
aeflimauit. Ne enim ad Siricii tempora cuius 1. II. ,

§.3. mentio fit, aetatem corum protrahere lubeat,

fententia vetat ab eodem probata, auclorem iterum
opus fuum rccenfuilfe eaque tanquam additamenta ad-
icciile, quae iam libri VII. nomine veniunt.

j.j.Jdi- Optatum primum e tenebris, quibus diu latuerat,

ttunes.
prodire iuflit lo. Cochlaeus, a. 1549.«» fed nuilo prae-
ter hoc lucismunere donatum, quamuis et indole
fua et habitu, qui tum erat, vix alius fcriptorum ec-
cleliaHicorum ope liberali eifet egentior. Muitos
quidem patiqnos ad hanc vfque aetatem non inuenir,
fed duos, qui multorum inflar, aeternum de eo et
omni re ecclefiaflica promeruerunt, Francifcum BaU
duinum Ludouicum E. Dupinium. Nam nec AU
et

bafpinaei ed. quae poA mortem eius 1631. prodiit,

nec Merici Cafauboni Londini eodcm anno facra mul-
tum profuit. Rigaltiana fucceffu caruit. His vero
aucloribus duae Optati editionum familiae conflanter
regnarunt. Balduini, a duabus edd. 1563. et 69.
a.

profecla, ad finem faeculi XVII. durauit, Dupiniana

ab a. 1700. in compluribus repetitionibus et recens in
Gaiiandiana ct Oberthuriana \igQt. Tefles per fin-
gula videamus.

Saec. XVI. 1549-1600.

M49-
Apud S. Viclorem prope Moguntiam , ex offcin.
Franc. Behcm Typographi. f. Optati Mileuitani
«juonddm Fpiicopi libri fex , de Schifmate Donatifla-
rum contra Farmenianum Donatiflam, aduerfus quem
et S. Auguilinus poflea Tres aedidit Libros. Ex Bibi.
Cufana
 Mifioruo Literariae Cap, 1V« 345

Cufana prope Treuerim cum D. Conradi Bruni Ic.

libris VI. dt haeretieis in genere et al. eius opufculis
peculiari fub titulo (1550.) typis exfcriptis. Titu-
lus, (]uo Optatus a reliquQ opere difcernitur, k eft,

quem fupra adfcripfimus.

Editor eft lo. Cochlaeus, Canonicus Vratislauien-
fjs, Bruni familiaris, cuiuscpiftola (ad Arnoldum Ab-
batem Mouafterii Ordinis Praemonftratenfis in Ton-
gerlo) de exemplo, ex quo typis exfcriptum dedit
Optatum, exponiu Krat nempe illud ex Iiofpitali S*
Nicolai propc Cufam per Chriftophorurn Priorem
fratrem Cartufiae Treuiienfis ipfi transmiflutn idque
ex antiquo codice quopiam meudofe ab indoclo Li-
brario (quales, addit, fuerunt olim ferui litterati Mo-
liafteriorum ) fcriptum, et ab alio deinceps multo.
adhuc mendofius refcriptum* Aceeperat praeterea^
dum aliis libris edendis iniudaret, hac tantummodo
conditione, vtintra tresmenies bona fide reftituerct:*)
vt mirum adeo uemini eiTe poffifc, quod et otio ipfo et

aliis oecupationibus praeclufus, et deftitutus fubfidia

alius exemplaris ,parum emaculatum Optatum dede-
rit, quem ex omni parte completum et redintegra^
tum iri cum Bibliothecae infirucliffimae Tougerlenfis
copiis, tum Abbatis ipfius ingenio fperat et optat.
Completorum fpecimina in laudata dedicatione Coch-
laeus prodidit, quarum maxima pars in literas et fyl-
labas male coniunclas aut disiunclas cadit. PraemiP
fa iunt in titulo ipfo Hieronymi, tum tituli pagina
aueria Auguftini contra Parmenianum tefiimonia et
Gerhardi Lorichii Hadramarii Carmina in laudem ct
commendationem Optati. Poft Epiftolam nuncupa-
toriam fequitur Compendium Summarum e iibris
Y 5 Optati

*) Hoc addit in admonitione ad LecTrorcm, quae ad cai«

ccra libri vifitur.
 346 Bibliothe&ae Patrum Latinorum

Optati cxcerptum et in capituia digeftum, deinceps

breuis Donatifiaruai coniutatio ex verbis S. Augufhni
fuper Pf. 85« ctc, Summaria Gollaito Donatifiarum
ad Schiimaiioos huius temporis, deni(]ue index re-

rum mcnumibilium. Ncque vero obiitus eil Coch*

lacus, fingulis iibris argumenta praefigere,

1563.
Parijtis ....$}. Optati M. Libri VII. ad Par-
menianum de Schifmate Donatiflarum. — Quam*
quam auclorem noflrum fexcentis iocis emendatum
hac editione dare fe pofife profiteatur Balduinuf, quo-
rum maxima pars MS. exemplari, quod vtendum ipft
dederat Claudius Efpeneaeus x Theoiogus Parifienfis,
debeatur: fupereile tamen non multo pauciores locos,
<jui magna mendi fufpicione laborent, fed fanari finc
auxilio veteris libri, vix ac ne vix quidem poffint re-
<fie monuit. Quocirca fatius duxit praefentibus frui,
quam committere, vt eodem fqualore, quo antea pla»
ne inquinatus iucrat, Optatus recuderetur. Ac fpera-
verat aliquantifper, fore vt accederet alterum emen-
dation/s praefidium ex codice Ioannis Tilii Epifcopt
Brioecnfis. Sed quod iam praefrari non poterat, ab
altera forte editione expcdare iubet. Praemifit edt-
tor epiflolam ad Io. Lentallerium AntifHtem Aquifcin-
Qienfem, in qua fuper Optato et hifce eius libris
multa ptaeclare difputauit; praeterea praefationem ad
Io. Lucanium (Caiuinum) valde prolixam et multa ex
omni re ecclcfiaflica vna cum acri Caluini impugna-
tione compiedtente, quam in editione altera refecuit.
Num vero priori huic cditioni Baiduinus feptimum
iam librum addiderit, nullo quidem fatis certo indi-
cio cognofcere potui;*) cum primae huius Balduini
edi*

*) Qiiem Dupinius et ex eo Fabricius in Bibl. Med. et

Inf. Lat. cd. Manfi T. V. p. 170. minutioribus typis
ex-
 Hi/Iorico LiUrariae Cap. IV. 347

editionis tanta fit ne Catalogis quidem

raritas, vt
Bibliothecarum locupletiilimaruin laudari eam me-
minerim.

1569.
Pavifiis aptid Claudium Fremy via Iacobaea fub
diui Martini injigni. #. Delibatio Africanae Hiflo-
Mihuitani libri VII.
riae Ecclefiaflicae, ilue Optati
ad Parmenianum de fchijmate Donatijlarum. Viclo-
ris Vticenfis libri III. de perfecutione Vandalica in
Africa, Cum annotationibus ex Fr. Balduini IC.
Commentariis rerum Ecclefiafiicarum.
Quem fexcentis faitem cmendatum priori
locis,

dederat editione Optatum Balduinus, nunc non mul-

to paucioribus purgatum mcndis ex altera Iiac recen-
flone prodire arlirmat, duobus MS. exemplaribus
fubnixa, quorum alterum lo. Tilio Ep. Meldenfi, al-
tcrum Maccreo Tlieol. Parifienfi deberet vel fic ta- ,

ineii multum abefle, vt nunc tandcm in intcgrum

planc re/litutus dici poflit iudicans; immo feci, in-
quit, vt iacunarum notae indicarent, aliquof locos
fuperefle etiamnum mutilos. Libri feptimi paginas
complures deficientes Tilianum exemplar fuppiebat,
et quae in iflo defiderabatur pars poflrcma, eam alia
exemplaria fuppcditabant. Balduini adnotationcs ad
ilnguios Optati libros folas hiflorias ecclefiaflicas fpe-
ctant, quarum mirifice callidus ille fuit. Vt vero
plenior fimul hic Donatiflarum hifloria hauriretur et

Optato abunde fatisfieret, integram cxpofitionem dis-

putationis de ecclcfia in conuentu Carthaginienfi

olim

cxfcriptum dicit librum feptimum, edido altera non

ita profcrt, fed fimili literarum ac reliqni libri, ge-
nere excufura. A<1 primam igitur, fi lnbct, haecDti-
pinii verba refcras.
34$ Eibliothecae Patrum Latinorum

olim praefentc Auguftino annts aliquot poft mortem

Optati cum Donatiftis hab'tae, quam annis fuperiori-
bus fub titulo Hifloriae Coltationis Carihagimnjis fe-

paratim edidexat, denuo recognitam adiecit, def.actis

iis, quae ad rem minus pertinere videbautur., quae»

que tn Caluinum et Kezam feruidiore animo pronun-
ciauerar, et confcriptis fimili ratione in Viclorem pro-
lcgomenis. Hinc libello tituium fecit: delibationis
j4fr. Hift. Kccl. Nequealiam ob caufam, quam vt
inuidiam vehementioris inuetftionis et nimiae in Cab»
vinum acrimouiaeeffugeret, fermonem prolixum, quo
priori editioni praefatus erat, procui ab hac efle iuillt,
fat- s
;

fuperque eiTe inquiens editam iuo tempore femei

fuiiTe, eiusquc ioci aiiam ad ieclores oratiuncuiam
fubftituir, Nuncupauit librum Cafparo Barchino
IC. et caufarum criminaiium Iudici Medioianenfi.

Parifiis, ap. Mich. Sonninm , fub fcuto Bafilien-

Jt, via lacobaea. tf« Eadem prorfus cum praeceden*
tej bibiiopelarum xiominibus tantum differunt.

1599.
Ex Bibliopolio Commeiin. 8« Optati — Libri
Sex de Sciiiimate Donatiflarum aduerfus Parmenia*
num, muito quam antehac cmendatiores. Acceifit
Coihnio Carthaginenfis inter Catholicos et Donatiflas
fub Honorio Imp.
Kalduini efl recenfio prima, vnde etiam epiftoia
ad Aquiicinct. Antifl. nuncupatoria iterum exfcripta.
lnefl ctiam iib. VII. licet a titulo abfit. Quocirca
non vanis augurationibus fufpicari nobis videmur pri-
nia: paritcr Haiduini editioni hunc iibrum iuiife adie-
clum. Contta Coilationem Carthaginenfem, quam
tituius poliicetur, uon expcdes, fed Houorii tantum
* et
 Hijtorico Literariae Cap. IV. 549

Impp. conHitutioucm contra Donatiftas da-

et Arcadii
tam Kauennae Conflantio et Couftante CoiT! ex Cod.
T/uod. L. 44. c. Th. dt iis, qni fnper Religionem
confendunt transfcrirtam , quod indicatum tamen
non efl.

S A E C. XVII.

1613.
Lugd. BaU ex ojf. loh. Patii. 8- Optati A.M.
in N. E. de Schifmate Donatiflarum aduerfus l'arme-
nianum Lib. VII. multo quam antehac emendatiorcs
ac emendationum ac notarum Jihcilo iiJuflriores.
Repetitio ed. a. I59y. f. primae Baiduini; praefatio
quibufdam Jocis contraclior apparet. Notae rextui
praemilTae maximam partem Leclionibus Variis fe-
cundac Balduini et Cafparis Barthii emendationibus
quibufdam conficiuntur. Iu quibus id oilendit meri-
to vnumcjuemcjue, quod, cum iecliones alterius reeen-
fionis Baiduini ad vnam omnes Jaudibus eilerantur,
tamen prima deterior ilt typis mandata»

1618*
Coloniar Agr.fumpt. Ant. Hierati. \\ Opt. Mi-
lev. de fchifmate Donatiftarum contra Parmenianuoi
lib. VIL in BibL Magna i>P. T. IV. p. 269.

1631.
Parijiif, apud Claudium Sonnium, via laco-
baea, fub Scuto Ba/itetnji ei Circino aureo, f. S.Opta-
ti M. Opera cum Obfenwtionibus et notis Rev. D»
Gabr. Albafpinaei Aur. Ep* AccefTerunt eiufdem
dc veteribus Ecclefiae ritibus Obferuatiooum iibri duo
ac Notae in Concilium Eiiberkamim ct quofdam alios
ajniquos Canonj^s n aiiquot TertuJliani Jibros.
Manc
550 Bluliotheccie Patrum Lalinorum

Hanc 'cditionem intuens nefcies, cui magis fuc-

cenfendum fit, iibrariorum impudentiae, an igno-
rantiae cius, qui eam adornauit, quem Caroliuu Pau-
Hnwn* ex Soc. L fuiiTe, ipfius ml Card. de Richclieu
epillola in liminc libri pofita prodere videtur. Dem-
tisenim Albafpinaei obferuationibus, quae iam antea
feorfim lucem adfpexerant, perfefatis quidem vtiiibus,
ad Optatum tamen quo nomine etiam a Merico Ca-
faubono perfiringuntur, minus facientibus, reliqua
omnia fupra quam dici poteii, ineptf funt coiviarci-
nata. Textus quidem eft fecundae rccenfionis Bal-
duini, quem proximo loco excipiunt Albaipinaei iu
finguios Optati libros notae, fcnfum breuiter expli-
cantes} dehinc Balduini in finguios libros adnotatio-
nes; tum eiufdem hiftoria CoJl. CarthacT. titulo Dcli-
bationis Hiftoriae Africae, quem Baiduinus toti libro

Optatum ct Victorem compicclenti olim praefixerat,

inepte huc traduclo. Mox futiles iliae incerti autho*
ris didtae emendationes ct notae ex ed. Lugd. Bat> quae
cum nihil practer diuerfitatem Secundae Baiduini re-

cenfionis a priori, quam Bataua cxpreillt, crepent, hic

vbi ipfa fecunda recenfio defcripta efl, fiuporc piane

admirabiii funt incuicatae. Sequitur ex P. Pithoei
BibL*) appendix, quae affia ilia et gefta, quorum
ab Optato fit crebra mentio, quaeque fuis iibris anne-
clenda Optatus ipfe curauerat, compleditur; tum
fragmenta ex Hiftoria Pajjlonis SS. Datini, Satur-
nini etc» Hinc veniuilt: Ge/ia ColL Carth. Gtc. vt
a. 1588« Parifiis a P. Maifono crant 'u\ iucem edira,

ad
*) In fine: „ ExpTiciunt 0. E. iibri nnmero feptem ct Ge-
Jla Purgationis Caeciliani Fp. et Felicis ordinatori eiuf-
elem ncc non Lpi/lolac Conftantini linp. Dco Gr." Sic
habuit amiqiii{]hnum fid non integrum exemplar iibrc-
rum O. M. cx quo banc illornm appcndfcejn primutn ex-
jcrip/i. a. c. r. r. cij. loLxinr:
 fliftorico Literariae Cap. 1V± %5I

advnguem excufa, collata tamen et emendata ecodicc

M^- pcr Pithoeum; iam vero, quod vix credas, Bal-
duini itcrum hiftoria Coll. Carth. primae ed. Clau-
dunt agmen obferuationes Albafpinaei. Textum O.
antecedunt Albafpinaei vita et obieruationcs in capita
potiora Donatiflarum hifloriac ct Optati. Supereft
<juod innumeris etiam mendis typographicis hoc opus
fcatere Dupinius notat. iam fatis diclum efie pu-
Ita

tamus ad iudicium reclius dc hac editione informan-

dum, quae ob infignem haud dubie quem praebet ap-
paratum, nimium fortafTe aeflimata fuit,

Londini, typis loh. Legat. 8. Optati A. M. E.

de Scliifmate Donatiftarum contra Parmenianum Do-
ivat. Libri Septem. In Eoftiem Notae et Emendatio-
pcs Merici Cafmboni Ii. F. Canon. Cantuaricnf.
Textui Balduini Sectindae recenfionrs feruato^ ea
quae mutanda exiflimarct, in notis*, breui tjuidem,
fed egregte, cjuae deprauata vel obfcura viderentur,
dilucidante animaduerfione protulit. Emendationes
vtique foio ingenio et coniedturarum acumine nixae
absque Codicum afienfu. Praefatio in notandis edd.
Lugduno-Bataua etParifienfi, nec non Albafpinaei ob-
feruationibus confumitur,

1644.
fumpi. Aeg. MorelVu f. S. Opt. Mileu.
Parijiis ,
de fchilm. Donatiflarum contra Parmenianum i. VII.
cum Franc. Bald. V. C. commentariis et recognitioni-
bus; u\ Bibl. Magna PP. T. IV. coL 325.

1676*
Lutetiae PariforHni, vidna Io. Dupuis. fol. S.
Optati, Mileuitani Epifcopi, opera; cum obferua-
tionibus
35* Bibliolhesae Patrum Latinorum

tionibus et notis integris Gabr. Albafpinaei , Franc,

Balduini, Gafp. Barthii y
Merici Cafauboiii etc. ex
recenfione et cum praefatione Philippi Priorii. Ac-
cedunt Facundi, Hermianenfis Epifcopi, opufcula,
cum annotationibus lacobi Sirmondi: adiecftae funt
Gabr. Albafpinaei obieruationes ecclefiafiicae, cura
aliis eiufdem operibus. Cat. de la Bibl. Roi. T. L
p. 371.

1677,
Liigduni, apud Aniffbniof. f. S. Opt. Mil. d$
fchifm. Donatift. contra Parm. in Bibl. Max. PP.
T. IV* f. 341. cum additione ad lib. III. f. 369.

1679.
Parif Sumpt.' Ant. Dezallier, in Vico San. la*
tobaeo ad Coronam auream. S» Optati M. E. Opera
cum obferuationibus et uotis integris G. Aibafpinaei
A. E., Franc. Balduini IC, Gafp. Barthiis Merici
Cafauboni etc. Pkilippus Priorius annotationes et

praefationes adiccit. Accedunt Facundi Hermianen-

fis E. pro tribus Capitulis Concilii Calched. Libri XIL
cum annotationibus Iac. Smnondi S. I. et eius Facun-
di Opufcula. Huic quoque cditioni adieclae funt
Gab. Aibafpinaei Obferuationes Ecclefiafticae, cum
aliis eiufdem operibus.

Titulus fatis, quae huius cditionis dotes funt, cx-

pofuit; paucis ergo defungi licebit. Textus eft pri-

xnae reccnfionis Baiduini , fc-u potius cxpreiTa ei\ ed\»

tio Lugduno-Bataua, ita tamen, vt uotae ilngulorum
cum alicjuo Jecloris commodo textui fiatim fubiun-
clae fint, pi imum feparatim Priorii, tum reliquorum.
Hifioria Coll. Carth. Balduini ad exemplar primum
a. 1566. feorfim cditum et lo. Tiiio Fp. Meldenfl
infcriptum, propofita cfi. Obfcruationes Albafpinaei
ecclc-
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 355

ecclefiafticae poft Facundum funt reiedae* Caete*

rum haec editio vtParifienfis fuperior ctLugduno-Ba-
taua vnice librariis quaeftui fuo profpicientibus debe-
tur et Phil. Priorius operis forma iam defcripta de
collatione aliqua demum interpellatus eft. Quid?
quod nec alia de caufa Facundum adiecerunt quam vt
hac forma editus Optatus iujlae magnitudinis opus
videretur. Sunt admonitione ad L*
Priorii fpfius in
verba. Bene in hanc rem Mericus Cafaubonus ia
praef. ed. Lond.: Eo iam res rediit, inquit, vt libri
non vfu aeftimentur, fed mole et pondere; eo melio-
res vtique , quo maiores* Habitns externus huius
ed. admodum elegans eft et nitidus* Caeterum nec
Priorius nouae cditioui a typothetarum mendis cauif*
fe dicitur.
1700«
Lutetiae Parijtovum, apud Andr* Pratard. f*

S» Optati Afri, Miicuitani Epifcopi libri VII. de fchifi

mate Donatiftarum ad MSS. codices et veteres editio-

nes collati, et innumeris in locis emendati; quibus

acceflere hiftoria Donatiftarum > vna cum monumen*
tis veteribus ad eam fpectantibus; nec non geographia
epifcopalis Africae : opera et ftudio Lvdovici E i.*
lies du Pin. Cat* de la Bibl. Roi. T. I. p. 371*
Praeftantifiima haec editio ipfa ad manum non ef%
fed vide fequentem Antverpienfem*

Saec» XVIIL
1701*
Amftetod. £ Dupiniana recufa»

1703*
Antverpiae, ap. G. Gallet Praef. Typogr&phia*
Huguetanorw. S. Opt. A. M. E. de fchifmate Do*
Tomut L Tm natifta*
354 Bibliothecae Pairuui Latinorum

Datiftfltnm Libri feptem: ad MSS. codices et veteres

editiones coliati et innumeris in Jocis emendati. Qui-
bus acceffere Hifloria Donatiftarum vna cum monu-
mentis veteribus ad eam fpe&antibus: nec non Geo-
graphia epifcopalis Africae opera et fludio M. Lvo.
Ell. Dvhn — (Sacrae Fac. Parif. nec non Phil.
Prof. Reg.) cum eiufdem notis, vt et Gall. Albaipi-
naei, Mer. Cafauboni, Cafp. JJarthii et aliorum,yzw-
guiis paginis tn hac editione fubietlis.
Dupiniana Parifienfem eo fal-
Praeflat Jiaec iterata
tem, quod notas Albafpinaei, Mer. Cafauboni, Cafp.
Barthii et feiectas incerti iiJius fcriptoris, quas iila

cum reliquis vberioribus BaJduiniet Albafpinaei obfer-

vationibus ad caicem reiecerat, fingulis ftatim pa*ginis
poft Dupinii ipfius animaduerfiones exhibet. Quin-
que codices Dupinio in fanando textu praefto erant,
quorum ope vix dici potejl , inquit, quot loca refii-

tuerimus; corrupta emendauimus, laxata fuis reflitui-

muslocis, omifla fuppleuimus, afeititia rcfecauimus;

vno verbo, textus Oprati natiuo fplendori reflitutus
integer et emendatus prodit. Variantes lecliones coni-
niode feparatim a notis in fine vniuscuiusque paginae
acifcriptae funt, bono etiam confiiio textus in articu-
los et paragraplios diftindlus eft, breuibus argumcntis
iid marginem appofitis. Notas de fuo addidit editoi
paucas et tum vero fuperiorum editorum, tan
breues,
eas, quae ad textum iJluflrandum proxime fpeclarenl
quam ampJiores iftos ad vniuerfam rem ecclefiafti-
cam pertinentes Balduini et Albafpinaei eommenta-
rios, repurgatos ab innumeris mendis typographicis,
quae in Aibafpinaei et Priorii irrepfcrant libros. Prio-
rii notae, quod inutiJes omnes viderentur, omilfac
funt. Variorum notas excipiunt monumcnta vetera
ad Hifl. Donatiftarum pertinentia, tum ab Optato ipfo
tuin ab editionibus fuperioribus adieda et hac noua
editione
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 355

editione auda et commentariis variorum Dd. qui vel

feorfim illa, vel in aiiis operibus illufirauerant, exor-
nata. Nec omiffa ert Baiduini hirtoria Coil. Carth.
Porro Dupinius animaduerfiones circa fedes Africano-
rum Epifcoporum, qui collationi Carth. intcrfuerant,
cxBaiuzio, Ruinarto imprimis eolledas addidit. De-
nique Geographiam facram i. e. notitiam prouiocia-
rum et Epifcopatuum Africae contexuit et tabula Geo-
graphica ornauit. Vniuerfo operi port praefationem
Donatiani fchifmatis hifioriam praepofuitordinechro-
nologico accuratiflime confcriptam. Jndices portrc-
mo locupletes opus finiunt.

1769.
VenetiU , ex typograph. Io. Bapt. Albritii f. in
Bibl. VeU PP. ft Andreae Gallandii T. V. a p. 461
vfque ad 67 5 S, Optati Epifcopi Mileuitani de fchifl
.

mate Donatirtarum libri VII. ad MSS. Codices et ve-

teres editiones .coilati et innumeris in locis emendati:
opera et rtudio M. Lud. Ell. Dupin. Acceffere Mo*
numenta vetera ad Donatifiarum Hifioriam pertinen-
tia; quorum compiura ab eodein Optato memo-
rantur.
Ex notis Dupinianis eas potiflimum, quae ad tex>
tus varietatem adfiruendam conducerent, G. felegit,

iifque paflim nonnullas intexuit ad idem infiituturn

comparatas. Praefatus eft de Optato ia Prolegg;
cap. XVIII. p. XXIX fq.

1790 - 91.
Wirceburgi, in off. libr. Staheliand, %. D To*
mi. S. Optati Afri Miieuitani Epifcopi de fchifma-
te Donatifiarum libri VII. sliaque huc pertinenri*
vetera Monumenta. Recudi curauit Dr. Francifcui
Oberthiir.
2 a Primufn
 ;

356 Bibliothtw* Patnm Ldtinorum

Frimum huius editionis tomum fruflra in lihrantt

pppidaiuiquaefiuimut ; alterum tantummodo impicere
licuit,, vnde intellcximus in priori textum Optati, et

quae ad cum fpccUrent monumenta, comprehendi

hic Varias Lecliones et Adnotationes contextum O.
illuflrantes , n.eo nnn Adnoiationts ad quaedam alia

yeura, caufam Qofia*\ftarum conctrntntia, ex iis co.

piis, quas DupiniaHa exhibet feieclas. Praemiilt duas
epifioias hodoeporicas primo vol. ad Henckenium
prof* Helmfl. fecundo ad Boeniekium Prof. Wirceb.
admodum prolixas, in quibus, dum a viro candoiis
eximti et fenfus tenerrimi per varias Germaniae no»
flrae regiones lubens duci te patiaris, facite obliuifce-
ris,quo loco obtingant. Pertinet auttm ad nouifli-
liuim hanc Qptati editionem Celeb. auctoris liber tri-
fcus Voii. hjs ipfis^nnis editus : Idta biblica Eccle*

$aeJD'i.

. Verfioues. VtilcA tantum extat Francogallic*

Vlfili ad primam Balduini ed. fada et a. 1564.
Ffarif per Fecferic. Morel. ocloui-s exfcripta hoc titu*
io: LMnftoire du fchifme, blafphemes, erreurs, fa?
^riieges, hoiiM.eides, incefles, et autrez impietez des
ponatians, ecrite en Latin par Optat, Evtfque Mitc*
vitain, mife en langue francoife et repurgee de piu?
£eurs fautes, augmontee aulli par le Suppiement de
queiques imperfeclions et explication de licuz djflici»

les , par Pierre Viel. Repetita eft ibidem apud

Rob. Fontt. £.

1' Codices. Codex Bibliothccac Cufanae prope

1.
Treuirim , quo Gocliiaeus vfua cfu Mendis omni*
generis obfitus.
 Hiftorieo Literariae Cap. IV. 357

3. 3. 4. tres Balduini quorum vnum in prima

cd. adhibitum ab Efpencaeo Tfreoi. Parif. acceperat;
aitcrum /0. Tilio F-p. McMcnfi, Luciferi editoii, ter-
tium Maerrato , Theoi. Parif. debebat.
5. Codtx S. Theodorici apud Rlvmos feptingen-

torum annorum a Dupinio aeftimatur.

circiter

6. CodfX S. Gtrmani a Pratis non quidem eiuf-

dem antiquitatis fed optimae notae et reliquis cmeu-
datior. Fft iecundus Dupinii.
7. Codtx S. Pauli Cormaricenjts prope Turones,
qui tunc, cum Dupinius eum confuieret, in Bibl. Coi-
bertina extabat 11. Sexcentorum annorum tuit
195 i.

et optimae notae, fed priores quinque libri cum ini-

tio fexti interciderant. Contiuebat autem nionumcn*

ta ad vcterum Donatiftarum hiftoriam pertinentia>
quae in uulio alio manufcripto coclico adhuc tunc in-

venta erant. Quartus apud Dupinium eft.

[ tS.]
Codex Phil. Siluii S. Faculf. Parif. tunc D.
Tertius Dupinii, fed idem, quo iam Balduinus vfus
crat, dum penes Maceraeum eftet; receutiori manu
cxaratus et valde mendofus.

Vidcs ex his od:o vei feptem potius codicibus eos,

quos Dupinius in vfum vocauit, caeteris fuifle prae-
ftantiores. Idem vero obferuat, codicem Siluii videri
e codice S. Theodorici excerptum et Codicem Sau-
gcrmanenfcm ex Cormaricenfi. Caeterum cum
quinque MSS. nominet, non plures tamen quam
quatuor recenfet.

Pacianvs.
Barcilonae in Hifpania epifcopus, tam vita quanu, 1. vita.

fermone ciarus, vt Hieronymus inquit; floruit.maxi»

me ciica a. 370. vitaque admodum fenex exceiTk
Z 3 f«t>
 358 Bibliothecae Patrum Latinorum

fub Theodofio principe, ante annum 393. vt' idem

Hieronymus prodidit. Erat ei fiiius Flauius Dexter
fummis honoribus geftis et nouiilime praefeclura
praetorii infignis, ad quemHieronymuslibrum deVi-
ris iiluftribus , fuafu iiiius elaboratum , dedit.

f.u S«i- Reftant hodie de fcriptis cius opus contra Nb*

I.
'*••
Vatianos f. tres epiftoiae ad Sympronianum Nouatia-
num i) de catholico nomine;' 2) de Symproniani
literis ; 3) contra traUatus Nouatianorum , quas poft
a. 377. fcriptas Tiiiemontius arguit, II. Parae-
nefis feu libellus exhortationis ad poenitentiam.
III. Sermo d$ baptifmo. Inieriit iibeiius Ceruus in.
fcriptus.

f. 3. Edi. .
Haec Paciani opufcula edidit primum lo. Tilius
toncs. Epifcopus Meldenfis, idem qui princeps ctiam Lucife-
fum in lucem emifit, eiusque poflquam varie
editio,

in Bibl. PP. repetita fuit, nuper a Gallandio retradlata

efl, adeo vt praeter Latini Latinii , Cafparis Barthii

ct Cardinalis de Aguirre fymbolas nihii ex doclo*

rum Virorum iucubrationibus in iibeiios iflos colia*
tum fit, vt fequens indicuius deciarabit.

1538.
Parifiis, ap. Carolum Guillard. 8- D- Paciani,
Barciionae Epifcopi, paraenefis ad poenitentiam, alte-

ra eiusdem de baptifmo, et epifioiae duae. accefTit

tra&atus eiusdem contra Nouatianos : omnia nunc pri-

mum edita fiudio loannis Tilii.
Cumhaec nobis defit, indicare nequeo, ex qui-
bus libris Tiiius hauferit. Sed fortaiTe dc his ne
monuit quidcm, vt apud Luciferum experti fumus.
Ioanni Gagneio nuncupatam efie Ittigius comme-
morat.

1564.
 Hijlorico Liternrias Cap. IV. 3 59

1564.
Fontae, ap. Panlum Manutium Alii F. in aedib.
Populi Rom. f. Paciani Barcilonenfis de poenitentia
et confcflione, cum Soluiano et aliir a p. 1 8 3 - 2 n.
Quamcparn in titulo vnus tantum de poenitentia
libellus laudatus fit, tamen omnia continet
reliqua
hoc volumen curante Petro Gaiefinio editum; quod
Hedle olim conieclura tetigit Nicol. Antonius*) Sed
cum caeteris fereomnibus notne aliquae fint adfper-
fae, Pacianus tamen expers manfit et nudos exhi-
feetur.

M75-
Parif ap. Mieh. Sonnium. f. Paciani opera in
BibU PP. Bigneana. T. I.

1589-
Parijtif. f. Paciani ttarcil. Ep. epiflolae IIL
eiusd. paracnefis ad poenitentiam, item fermo ad fide-

les etCatechumenos de baptifmo, in Bibt. PP. cd.

fecundae T. III. p. 427- 4 57 « 58.

1610.
Parif f, Eadem in AucHuario Bibt. PP. ed.
tertiae p.93. 113. 119. Nec in quarta eius editio-
ne deefle putamus, quae a. 1624. prodik.

1628.
T

Colon. Agripp. f. Eadem in BibU PP. T. IV.

p. 235. 344. et 46.

1644 et 1654.
Parif. f. Eadem in BibU PP. cd. quaitae T.IU.
COl. 49- 6 9- 75»
Z4 l6 5S-

•) In Bibl. Hifp. I. 2» c. 7. praef. p. LXX.

360 Bibliothecae Patrum Latinorum

1655.
Cygneae, typ. et fumt. Melch, Goepneri. 8. Fa-
ciani Ep. Barc. Paraenetfcus ad Poenitentiam , cum
Claudicmi Mamerti libris III. de ftatu animae,
quibus
etiam Gregorii Tiiaumaturgi libejlus de
anima et
Hermae Paftor acceflerunt ftudio Cafp. Barthii a
P- 93 3 - 95 3 Merus textus hic proftat, fed ad emen*
-

dationem et illuftrationem libelli ledor ad

Aduerfaria
Barthii ablegatur, *}

1677.
Lngduni, ap, Aniffcnios. f Paciani opera in
Bibl. Max. PP. T. IV, col. 305.315.317.—
1694.
Romae, typ. lo. Iac. Komark Bohemi. f S. Pa-
oani, Ep. Barcilon. Epiftolae tres ad Sympron. No-
vat. CoIIatae modo cum MS. pulcherrimo SerenifT.
Suecorum Reginae , oclingentorum circitcr anno-
rum antiquitatis, exftante nunc in Bibl. Vaticana, ad-
oifa ad marginem varietate lechonum. Accedit eius-
oem Jibellus exhortationis ad poeniteutiam; in lof
Saenz de Aguirre Card. T. II. 79-11 2.
p,
Inferenda haecCardinali vifa funt, vt Defenfio Pa-
trum ConciJii EJiberitani, quae proxime procedit,
inaius robur acciperet, vberiusque conftaret Nouatia-
norum errorem ab iis, immo a tota Hifpania quarto
faecuio abfuilTe. Addere ftatim decreuerat libellum
de baptifmo, fed omifit, quod et alias cum exftare
videret, nec proptcr anguftiam temporis conferri
ille
poftct cum MS. Reginac Sueciae, denique nec adrefu-
tandam

*) Horum loca, \t ibt notata funt, liuc ponamus:

Lib. >LIU. c. XV t XUV. c. XXX. XLV. c. VIII.
CLXIV. c. 1.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 361

tandam haerefin Nouatianorum fpectaret. Sunt au-

*em non folum Variantes LL. non infrequentes mar-
gini adfcriptae, fed fingulis etiam epiftolis breues,
poft omnia vero ampiiores, notae Cardinalis ad-
iunclae.

1770.
Venetiif, ex typogr. Io. Bapt. Albritii. f. S.Pa-
ciani, IJarciJ, ep. Epiftolae tres ad Sympronianum
Nov. AcceiTere eiusdem S. Patris Paraeneiis ad poe-
nitentiam et Sermo de Baptifmo, curante Andrea
Gallandio in Bibl. VeU PP. et SS. Eccl. T. VII.
p. 257-376.
Tiiianam ed, pro fundamento huius recenfionis
cfle iam diximus. Caeterum in capita feu fecliones
diftinxit, quae antea minus commode continuo du-
clu ferebantur deicripta. In iliud vero fe maxime
animum intendifTe fcribit, vt textus in praecedentibus
cditis, pluribus in locis deprauatus ad priftinam inte»
gritatem reftitueretur, qu*m in rem aJiquae obferua-
tiones ad veram leclionem Latinii pierumque confir*
raandam fubinde funt adfperfae.

ig.

Ambrosivs.
Mediolani Epifcopus, origine Romanus, nobiliet tf, 1, Vi?a«

fplendida famiiia". Natus exiftimari folet inter an-

num 335 et 340. Pater fuit Ambrofius Galliarum
tunc temporis praetorio praefeclus, quem vi huius
inuneris alii Arelate, Galiiae Vrbonenfis Metropoii,
aiii Lugduni, aiii rurfus Auguftae Treuirorum com-
inoratum eiTe dicunt, ac pro diuerfa fententia fua, di-
vei lum foium Ambrofio adfignant.
uataie Cum pa-
tci mature deccfiiilet, mater cum forore Romam h
L 5 COIK
 $62 Bibliothecae Patvum Ltitinorum

contulit, vbi pueritiae atque adolefcentiae anni Jite-

rarum fiudiis dicati fuerunt. Quibus cum egregie

profecifife putaretur, caufis in auditorio Praefecturae
Fraetori dicendis admotus cfi, quas tanta eloquentia
tantoque fucccfiTu cgit, vt Probus Praetorio Praefe&us
eum Confiliarium adfcifceret, mox etiam infignia
Confularia ei deferret, commifTis ipfius regimini Li*
guria et Aemilia Prouinciis, quarum caufa Mediolant
confedit. Atque hic accidit ei imprudenti, vt, dum
poft mortem Epifcopi Auxentii a. 374. Arianorum
ct Catholicorum de eligendo nouo Praefule partes
acriter contcndentes alloquio fuo atque audoritate fe-

daturus in ecclefiam prodiret, plebs oris eius ac for-

mae totius habitu augufto fimul et facundia captus
Ambrofium Epifcopum creandum tumultuatim excla-
iriaret, atque ipfum re improuifa perculfum, fugien-
tem et multifariam reluclantem tamdiu prece fua vr-
geret, donec vinci fe et efflagitari pateretur, Quo
faclo facro baptifinate tincTtus (erat enim adhuc Cate»
chumenus) vt muneris initia rite capeiTeret atque to-
tum fe rei facrae vindicaret, bona fua diuendidit et
ia pauperum vfum erogauit, et [Simpliciano Presby-»
tero Romano duce] fiudiis Thcologicis vacauit. Ma-
ture autcm ingenio indulfit et cum ab initio ftatim
muncris fandtitas et excellentia animum penetrafief,
adeo deinceps intimis eius fenfibus (e{e infinuauit, vt
nihil non muneris et religionis fuae effet, fiue memo-
riae et fidei mandandum fiue ad ritus ecclefiaflicos et

alias funcliones pertinens, fanclum, a communibus

notionibus rcmotum et fjLvo-TYjqioofac putaret. Qua-
propter cum citius quam meditando affequi poterat»
fcribendas fumfiffet res V. T. traditas, in allegorias
ci myfiica acumina Sed eadem de caufa acer
incidit.

erat ct in ea, quae formulam catholicae eccleiiae Ipe-

dabant, intcntus, grauis porro in officio admini-
ftrando
 Hifiorico Littrariat Cap. IV. 36$

flrando et magnificus, fed nec a faflu liber et religio-

nis caufa arrogantior, quam pcr debitam hnperatori-
bus rcuerentiam apud quos plus gratia pote-
iicuiffet,

rat ct aucloritate cfliciebat, quam vllus Latinorum

Epifcoporum ante et pofl eum. Nam erat aulae gna-
rus ct ingenio faciii ad cxcitanda principum fludia ct
cloquentia tantum poilcns, vt grauiflimas pro impe-
ratoribus legationes foius fuflinerct. Hoc igitur ani-

mo atque his artibus, quae ab eo infigniter facla ac

gefla fint breuiter, temporis feriem fequentes enarra-
bimus. A primis muueris initiis operam dedit, vt
Arianorum rcs, quamuis in eius elcclionem iubenti
animo confenfiifcnt, labefadlaret, quo Gonciiium
iuffu Valentiniani a. 375. in Iilyrico coaclnm perti-
net, in quo fides Nicaena denuo confirmata efl, cum-
que Vaientinianus hoc ipfo anno e viuis exceflifTet,
non minus apud filios eius, Gratianum imprimis, qui
ab a. 378. omni Occidentis imperio praeefTe coepit,
vt iilorum viribus detrahcretur, contcndit. In eorum
quoque perniciem cum Orientis Cathoiicis confpira-
tum efl BafilioM. conciiiatorc. Pari fludio a primis
ftatim cpifcopatus annis coeiibatum iaudauit etadiuuit.
Anno 378. cum Gratianus Valenti auuncuio contra
Gothos auxiiium laturus, fide catholica inflitui cu-
piiffet, opus de jide mchozuh Ambrofius, quod an-
no pofl, cum Gratianus rediiffet, perfecit. Annis
380 et 381. cum Arianis iterum conflidratum efl.

Fauebat horum partibus impenfe Iuflina imperatrix,

(«Juae cum a. 380. Arianum Sirmii in Iiiyrico Epi-
fcopum fieri veiiet, Ambrofius a Cathoiicis Iiiyrici
Fpifcopis inuitatus et ardore fuo impuifus eo venit
atque Catholicae fadionis Epifcopum, Anemium no-
niine, eiigi curauit, plebe licet aduerfante et vehemen-
tcr fremente. Eodem anno ac infequcnti in Oriente
iuxta quam Occidente a Gratianoopprefll funt. Im-
primis
364 Bibtiothetae Patrum Latinorum

prfmis Ambrofius in Concilio a Theodofio a. 3S*f.

habito duosIliyriciepifcoposArianos Arianifmi, quemv

ceiabant, conuicir et damnari fecit. Anno 3^. Gra-
tianus cum vix annum XXIV. attigifVet, in expediho-
ne contra Maximum imperii viurpatorem perfidi»
miiitum fuorum periit, magno Arrbrofii dolore.
Foft mortcm eius imperium celfit Valentiniano 11*
vixtum annorum XII. puero. Quamobrem cum
magna trepidatio rcs omnes inhiberet, Iufiina Am«
brofio perfuafit, vt legationem ad Maximum fubiret
cumque exoraret, ne viterius pergeret; quod haud
fegniter praefiitit, quamquam pacem aegre impetra»
ret. A. 384* interdixit Ambrofius, ne fuper fepuicris
Martyrum commefiandi porro venia effet. Circav
idem tempus Augufiinus Mediolanum venit et Am-
brofius contra Symmachum obtinuit apud impcrato*
rem, ne Ara Vicloria reflitueretur. Quid quod adeo
Iuflinae imperatrici obfifiere aufus, ecciefiam quam
extra Medioiani moenta pofceret a. 381. ipfi pcrtina-

citer deuegauit. Anno 387. Maximus denuo Italiam

inuadere minatur, iterumque Ambrofius iegationeiu
obire iubetur Treuiros, fed afperiorem fe gerens ni-
hii Iam vero alterum,
profcc.it. qui pofl Ambro.
fium mittebatur, iegatum Maximus decepit, amicum
Vaicntiniani fe fimuians, cui copias contra Barharo-
rum incurfiones cum ipfo mifTurus effet. Quas ceie-
riter fecutus Aipes fuperauit et Aqutleiam, in qua Im-
pcrator cum matre degebat, ex impronifo paene op-
preffit. Sed iam Theodofio fuccurrente vidus et
fupplicio affeclus ert 388- Quo farto Theodofiuf
aliquautifper Mediolani fubflitit ibque Ambrofii pre-
cibu*. conceflit, vt Chrifliana plebs, quae Iudaeorum

fynago#am et lucum in Mefopotamia incendio per-

vaflauerat, impune hoc facinus ferrct. Hoc et aiiis
Tlieodofii iacilitatis exempiis accidit haud dubie, vt
tantoi
 Hijlorico Liferariae Cap, IV. 965

tantos fibi eundem fpiritus fumeret. Omni-

aduerfus
bm nota eius Pxcommunicatio ob caedem in Thelia-
louicenfes fine caufa rebelles nimis praecipitanter

commiiTam. etiam Valentinianus II. cui

Anno 392.
aeque ac Gratiano olim, Ambrofius carus ac diledus
fuit, vicenim ab Aibogi?fte in GaJlia occiditur, dum
Ambrofiu* ipfe ab eo arcelTitus in iter fe contulilTer.
Quo paene doJore opprefTus efr. Neque cum tuge-
iiio, quem Arbogaftes imperatoria dignitate vefiiuit,
rem habere voluif, fed tamdiu Mediolano cxce/Ik
per iiteras eum admonens, ne quid contra
tantum
ecciefiam auderet. Tandem hic quoque a Theodo-
jfio a. 394. prope Aquileiam caefus e/r. Pe qua vi-
•CTorra Ambrofius Theodofio gratulatus, vt fontibus
ignofceret, fiagitauit et obtinuit. Moritur ineunte
a.395. Theodofius eumque luxit orafione foJemni
Ambrofius, neque diu fub Honorio ei fuperiles fuit,
Hiortuus d. 4. April. 397.

Ambrofii fcripta ex ordfne , quem Bentdi&ini $. 2 . Scri*

inflituerunt, enumerabiinus: P ca *

Hexaitmeron J. VI. fcr. circa a. 375.

De Paradifo liber, c. idem tempus.
De Cain et Abel Jibri II, codem a.
D« Abraham Jibri II, 1
De Ifaac ct Anima iiber,
De bono mortis, \

Dt fuga facculi, ^ c. a. 387»

De lacob et Vita beata libri II,
De lofcph Patriarcha, \

De benedicHionibus Patriarcharum,
De Elia et Jeiunio, fcr. c. a. 390.
De Nabuthe lezraelita, c. a. 395* ,

De Tobia liber, c. a. 37'*.

D$ <nterprtlati9nc lob et Danid L iV.c.a.sg^,
Apolo*
 366 Bibliothecae Patrum Latinorum

Apologia Prophetae Dauid ad TheodoJ. Aug.

c. s. 384*

Apologia altera Proplictae Dauid. Dubitant Be-

nedi&ini aa genuina fit.

Enarrationes in (XII) Pfalmos: I.

XXXV - XL. XLIIL XLV. XLVII. XLVIII. Diuer ^

tempori-
r
Expofttio in Pf CXVllL vigintiduo- f
hm fcri-
bus fennonibus conftans,
Expofitio Euangelii fecundum Lucam *

libri X.
De officiis ininijlrorum libri 391.
III. fcr. c. a.

De Virginibus ad Marcellinam fororem L UL

c. a. 377.
De Viduis liber.

De Virginitate, c. a. 378.
Zte lnJHtutione Vhginis ad Eufebium liber,

c. a. 392.
Exhortatio Virginitatis , fcr. c. a. 393.
De lapfu virginis confecratae, ^ Horum fidcs
De myjleriis liber, c. a. 387. ^ admodum eft
De facramentis libri VI. J fufpecla.
De poenittntia libri II.
De Fide libri V. ad Gratianum Aug. fcr. ab a.

inde 377.
De Spiritu SanSfo libri III. ad eundem c. a. 38 1.

De Incarnationis dominicat facramento fermo

c. a. 383. habitus.
Epijlolae XCI. ln duas clafles diflributae, quo*
rum prior eas continet, quae certis annis allignari pot*
erant^ numero LXIII. poAerior reliquas incerti tem-
poris compleclitur.
De txcefju fratris fui Satijri libri II» fermonet
duo a. 379. habiti.

Confo*
 Hifiorico Liierariac Cap. IV. 367

Confolatio deobitu VaUntiniani iunioris a. 392.

habita.
(Jratio de Obitu Theodofii Imp. habita a. 395.
Hijmni duodecim, quos pro genuiuis acceperunt
Bencdd.
His infuper annumcres Commentaritnn in CantU
ca Canticorum e fcriptis S. Ambrojh a Guiilelmo
quondam Abbate S. Theodorici pofiea monacho Signiar
ctnft coilftlum ad calcein Tomi priini ed. Benedd.

vulgatum. Neqwe vero minori iure hifce genuinis

Ambrofli foetibus acccnfendi erunt, quanquam a l>e-

nediclinis omifli funt et peculiariter ei abiudicati, pofi

Mazocchii et Gallandii nuperas vindicias iibri V. //«-

Kgefppi QojephiJ de Bello ludaico et excidio

fioriae,
Hierofolymitano. Suppoftorum fcriptorum ingens
numerus eft, ex quibus Benediclini ad calcem Tomi
fecundi reieda funt: De XLIL Manfwnibus FiliO'

rum lfraei. Commentaria in Epifioias XIII. H*

Pauli. De Trinitate f. in Symbolum Apofiolicum.
De Fide orthodoxa contra Arianos f. de Fiiii Diuini»
tate et Confubfantiatitate. De Dignitate Sacrdo*
tali. Ad Virginem deuotam. Strmones LXJIL
in dies dominicas. Epifiolae quinque ex reJiquorum
cataiogo exemtae, quarum duo priores ad facrant
Virginem Demetriadem et ad Virgines Jacras in
omuibus edd. vulgatae fuerant: tres vcro pofleriores
De imientione Santlorum Geruafii et Protafii, Dt
inunitione SS. Vitalis et Agricolae atque epiflola ad
Fiorianum Romanis editoribus primum in lucem
a
emiiTae iuut. Sed primam, quae ab aliis Leoni M.,
ab aliis rrofpero viudicata eft, in diuerlorum PP. Ope-
ra recepta plane omiferunt Benetficrini, — Prera-
tioues dziae ante Jlhfjam. Bercngaudi expoftio 111

Jlpocalijpfin. De Poenitentin. De Spiritu Sancto*

Concordia Euangtlifiarum Msittbaei ct Lucae. Dc
digni*
 3 68 Bibliothecae Patrim Latinorim

dignitate conditionis humanae. Exoreifmns. —

Omnino exclufa limt a Benediclinis in cditione fua:

Fragmentum de fide RefurreBivnis a Gillotio pri-

mum editdm , fcd quod ex Hieronymi epiftola ad

Pammachium conflatum conflaret, a Romsmis iam
omiflum. Meditationes ab eodem editae ex archiuis
CartuliaeParifienfis inter Auguftnianaetiam reperiun*
dae Romanis pariter remotae; Fpifiolae duae de
et a

Monacho energumeno ex Cod* vno Gcrmanenfi, in

(]uo tres Officiorum iibros proxime fequebantur, aGil-
lotio prolatae, quarum vnam tantum Romani repu-
diauerant; porro, quibus Romani locum non nega-
verant, Libri de vocatione gentium, Liber de vitio*
rum vlrtutumque confii&u; Expofitio fidei Sijmboli
Nisaeni contra Arrium et Photinum; Exhortatio
ad poenitentiam agendam; De moribus Brachmano*
tum; Sermo de purificatione S. Mariae; Atla S.Se-
baftiani. Quibus addi poteft Mifja Ambrofiana , m
quam tamen plurima a compilatore, quisquis ille fue*
rit, ex ipfius Ambrofii fcripfis translata videntur.
Denique Sermones duo de natali Domini Ambrofii
nomine a Daumio prolati. Inter Deperdita referuu-
tur Commentarii in Efaiam. De facramento Rege*
nerationis fine Philofophia feu de Philofophia aduer*
fus Platonem libri ab Auguftino laudati. Homiliae
in librum fapientiae. Sermo de iudicio Salomonis.
Expofitio in omnes D. Pauli epiftolas. Catechifmnt
epifiolaris ad Fritigildem Marcomannorum RegU
nam. De puerilis aetatis in/litutione ad Panfo*
phiann

$.3. Edi- Si quis 'certis finibus temporumque Jifcriminfi

diflinguere amet, quicquid adiingulos audlores veteres
illufirandos et corrigendos doclorum virorum diuerfis
fludiis collatum fueri^ haudineptc quatuor actates cdi-
tionum
 Hijlorico Lilerariae Cap. IV* 369

tionum Ambrofii defcribere pofiit. Prima harum

concluditur annis 147 j- 1492. qua finguli eius Jibri
vel coliedtiones paucorum in Gcrmania atque Italia

cditi funt. Imprimis Mediolanenfes hac ex parte of-

ficiofi erga Antimtem olim fuum fuere, ex qua vna

vrbc praeter aiias Mafelli Veniae , Georgii Cribelli

et Nicolai Antiauarii editiones emiiTae funt, pauca
tantummodo et inter ea, coraplura, quae non Am«
brofii clTeiit, complexae.
Iufiam operum colleclionem tribus voluminibus
Bafileae 1492. prodire iuilit Io. deAmerbach, ra-
ro lane his temporibus exemplo; quippc quae cuncfra
fere genuina Ambrofii fcripta, paucis, quae pofiea
ci abiudicata funt , interieclis continebar. Hinc er-
go alteram ordiri aetatem polfis a. 1527. flniendam,
per quod tempus Amerbachiana in eadem vrbe per
/0. Petr. de Langendorf, duabus vicibus a. 1 506. eC
15 16. totidem voluminibus, fed repertorio adie&o
infiruCtior rccufa c(\. Interca, qui tot aliorum fcri*
ptorum ecciefiafiicorum iabes ac fquaiorem feliciter
detcifit, Erafmus manum Ambrofio admouerat ex-

iitque noua eius recenfio e preioFrobeniano a. 1 527.*

nouum editionum genus exorfa, quod ad a. 1*67*
plurimis Vv. Dd. operam in eam ferentibus perfe-
dum cih Magnum enim huic Erafmianae editioni
ifio tempore fiatutum fuit pretium, optimo iurc

Quis enim praecedentium vnam, feu textus veritatem

feu partitionis ac defcriptionis fpeciem luculentam
fpe&et, cum hac comparandamputet? AtBenedichni,
vt Amcrbachium in vitiofos codices incidifie doient,
fic Erafmum arguunt, quod dcdrinae et famae fuae

fiducia audacior plus ingenio fuo et propriis eoniedlu-

ris quam MStorum aucloritati detuJerit. Rede iane*
Sed cadem cantilcna ab omnibus h. Ord. fratribus,
qui PP. Latinorum editiones curauerunt, quibus Erak
Tomus L A a rau*
370 Bibliotheccie Patrum Latinorum

mus quoque infudauit, figillatim iuculcata efl, quafi

non plus ille ingenio fuo in iflis fcriptoribus profece-
rit quam centum malc feriati, quibus nihii praeter
aliquot PP. paginas leclum codicibus fuis. Qui de
codicibus iudicare iisque rede vti feirent, hac aetate
perpauci erant. Necdum nifi grauiflima menda ex-
emta effe referebat, cutn ad minutiores maculas de-
tegendas ingenia ifiorum hominum nondum dodtrina
liberaliori atque vfu maturuerant. Tantum autem
literarum ambitum vnius Eraftni ingenium capiebat,
vt ad hofce fcriptores perpurgandos facile multis co-
dicibus careret. Tametfi equidem nec els repugna-
bo, qui Ambrofii editionem reiiquis Erafmianis infe-
riorem cenfeant. Sed hoc de Benediclina etiam va-
let ac huius rei caufae non magis in Erafmo quam

ipfo Ambrofio quaerendae funt, qui adeo plerumque

rebus exilis eft quam inanis verbis; quamquatn non
idem fenfifTe Erafmus videri vult, et Ciuq quod faecu-
li ingenio concederet, fiue ne in re tenui JaborafTe vi-

deretur, immenfis laudibus Ambrofium eiusqueimpri-

This dicendi genus extollit. Caeterum Jiaec Erafmia-
iia editio fundus veluti faclus efi, quem aJii deinceps
afildue colerent. Sic cafiigatiorem eam repraefeuta-
runt Sigifm. Geleniur, BafiJ. 1533. typographus Pa-
rifienfis Geruaf. Chevallonius 1539, et Ludouicur

Miraeus Parif. ap. vid. Guillard 1549. et 51. quo-

rum diligentiam longe fuperauit Io. Cofierius Cano-
nicus Louanienfis in ed. Baf ap. Epifcop. 1555. qua
plus quam duo milJia errorum a fe fubJata cffe affir*
mat. Hunc ipfum vero et fubfidiiset cura praefiitit
lo. Gillotius, cuius recenfio Parif. ap. Guil. Merlu
num et focios a. 1568. prodiit. Hanc Benediclini
omnium, quae prius faclae fuerant, abfoJutifIiman ,

/latuunt ac fortem iniquam doJent, qua omnium pro

pemodum maxime ignota remaaferit, oppreffa fcili-
cet
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 371

cet a Romanae, quae proxime illam fecutaefl, editio-

nis fama. Ad hanc, cjiiacum tertiam aufpicari aeta*
tem liccbit, fufcipiendam Felix Perettus Cardinalis
de Montalto pofiea fub nomine Xyjli V. Pontifex
max. animum applicuit, dum adhuc ordinis Minorum
Gencralcm Komae ageret. Deinde vbi fedem Ro*
manam occupaucrat, Io. Bapt. Bandinio prorligandam
commifit. Abfoiuta efi intra annos 1 579-87- Ro-
mae ap. Dom. Bajani , VI. VoJJ. atque aucloritate
pontificia cautum, ne quis per vniuerfam ecciefiam
catlioJicam aJia Ambrofii editione in pofierum vtcre-
tur. Quod caufae fuit, cur omnem iJJa ad fe famam
raperet, et negie&is caeteris foJa fere recuderetur.
Quippe obferuant Benedicfrini, ab a. inde 1586. quo
primum Lutetiae recudi coepta eft, eam fingulis fere
decenniis ineadem vrbe, nulla, quaeaiicuius momenti
cflet, mutatione iaduda, efTe repetitam. Satis fit, fi

forte ab aiiis grauius quid in eam didrum videatur,

Benediclinorum ccnfuram huius editionis JegifTe,
quam paucis vcrbis contraclam auclores Co- M. Bibl.
lonienfis reddiderunt, Romanam editionem confw
fam, truncatam vitiis et erroribus mifere inqriina-
tam dicentes. lam quomodo his malis centum annis
poft medicati fint Iac. du Frifch et Nic. Nourry e S*
Mauri congregatione, fuo loco docebitur. Nunc vl-
tra centum anni eiapfi funt et adhuc fbia regnat noa

tantum recenfio haec Benedicirinorum, fed ipfa adeo

vnica Parifienfis defcriptis a. 1686. et 90. duobus Vo-
luminibus facla. Nouae enim fpes a Dom. Lemeros
excitata, qnae tribus voiuminibus conftaret, cuiusque
primus Tomus iam a. 173 1. fub preio fudavit, vt
CoJ. BibJ. auctores ex typogr. Parif. monito carrtnt,
pJane euanuit et obliuioni credita efl.

An Saec
373 Bibliothecae Patrum Lalinotum

S A e c. XV.
1473.
Augufiae, per lo. Schiibler. f. Ambrofii Hexae-
meron. Ab initio: Hexaemeron beati Ambrofii Me*
iiolanenfis epi. Incipit feliciter. In flne: beati

Am rofii Epifcopi mediolanenfis opufculuni quod he*

xatmeron vocatur ; jucunde explicit. Per Iohan*
pem Sfchubler (fic) imperialis vrbis Aug. ciuem qm
diligenter mprcjfum Anno falutijere incarnationis
hiffu falnatoris, millefmoquadringentefimofeptuage»
fimoftcundo. Circiter ydus maijas XI. Cliaracle-
re gotbico antiquo ataque paginarum et plagularum
numeris et cufiodibus. Margiues ampli folioXXXV»
lineas compleclente.

1474*
Medio1nni,per Chriftoph. Valdarfer. 4. Vita &,
Ambrofii per Paulinum Epifcopum Nolanum fcripta;
S. Ambrofii Vita gloriofe Virgimi Agnetis; PaiTio
SS. Martyrum Vitalis & AgcicoJe, & Protafii, &
Gervafii; de inventione corporum SS. Protafii & Ger-
vafii, & de Officiis Libri tres.

ln fine;
Neclar et Ambrofiam coelefiia munera quaeris
Hoc Sanclum Ambrofi perfpice ieclor opus.
Arida qui tali compleverit ora fapore
Non fitiet. iiullam fentiet ille famem.
ImpreiTus medioiani p Clirifioforuw Valdarfer Ra*
tispoiunfem. M. cccclxxiiii die vii Januarii.
Cbaracler Romanus efi, pagina 3 8» lineas complccli-
tur, numeri, fignaturae et cufiodes defunt» Singu-
Joiuin Jibrorum et capitum tituii Jiteris capitalibus
funt impreiLi. — Ita fere apud Saxivm Hifior.
lit.
 :

Hiftorico Literariae Cap. IV. 373

lk. typ.Mediol. (in Argelati Bibiioth. SS. MedioJ.)

p. CXLV. et DLX. et ia Cat. Bibl. Crev-nnae nuper
divenditae T. L (8-) p» 99- haec ed:tio defcribitur.
Quod ipfum tamcn exempium non integrum ruit, (ed
Vita Ambrofii, nifi tituius negiigentius fit exiinptus,
quod vix credam, deerat. Pienus, qualem nos re-
praefcntavimus, titulus in Cat. P,ibi. Kunav. T. IIF.

1\ I. p. 1 4 y. et Firmianae T. I. p. 43. Jegitur. In

Pinellianac indice confcra T. I. p. 84» Officia Am-
brofii tantummodo h. a. 1. et typogr. laudantur, vt
huius adeo cxempiaris maxima pars dcellct; cuius
iaclurae occafionem defcriptio hi Crevenuae indica
data quodammodo prodere videtur.

1476.
Angujfat, ptr Anthon. Sorg. f. Ambrofii Ex-
pofitio in Evangelium Lucae. — Foliipnmi pagi-
na interiore: Incipit Expofitio ftu explanatio fanSi
Ambro/ii ep. in corpus evangelii fancli luce evangelu
Jle. Et dividitur in decem capitaler libros. fed nul-
li eorum Jingularis praefatio aut prologus premitti*
tur. ReJ. Dehinc foJio fecuudo operis efl exordium.
In fine:
Magni ecclejte militantis lumittaris Ambrofii : fug
luce euangelijie cuangeliis: fcripta: per Antho-
nium Sorg incolam opidi Augujlenfs: ob nature
naturantis gloriatn hujusque exilii ampliorem eru-
ditionem: Jlanneis karacleribus artificialiUr ejjfi.

giata. Atlus puriffimi prefidio Jiniunt felicijpme

dominice incarnationis Anno millejimo quadrin*
gentejimo ftptuagefxmo ftxto.
Characler eft ittdem gothicus, fed multis verborum
compendiis difficilis et Folium lineas 39.
afper.
numerat. Abfunt cuflodes paginarum et plaguia-
lum nuuieri.
Aa 3 1480.
$74 Bibliothecae Patrtim LatinoruiH

1480.
Tarvifii typis Mich. Manzolii. f. S. Ambrofii
Hexaemeron — Liber de Paradifo — Sermo de
ortu Adae — Sermo de Cain et Abel. Praecedcnte
S. Paulini Ep. Nolani Vita S. Arnbrofii Ep. Med. ad
B. Auguftinum Ep. cum praef. Mafelli — cum Eu-
febii praeparatione Euang. ex verjione Ge. Trapezun*
tii. — Cat. Ribl. Chig. p. 19. 20. 185. fed non
fatis mihi liquet, vtrum ad idemEufebii volumen per-
tineant, an tantum compacla fint haec opufcula; nam
alibi cum huius ed. Eufebii commemoratione non
laudata vidimus. Deinde vero cogitafio fubiit, num
forfan haec ipfa fit editio a Benedi&inis ftrictim ac
per transennam quafi oftenfa MafeJIi Veniae, de ijua

poft plura dicentur,

1488.
Mediotani pev Vldericum Scinzenzeter. 4. S.
Ambrofii Opufcula: nempe: Vita illius per Paulinum,
de Officiis, Vita S. Agnetis: Paflio SS. Martyium
Protafii, etGervafii; Epiflola de inventione corpo-
rum eorundem ad Marcellinam Sororem , Oratio in
obitu Satyri fratris, de Refurrectione ac Cruce Domi-
lii, et deBono Jld calcem: Mediolani im-
mortis.
prefium per Magifirum Vldericum Scinzenzcler
Teutonicum opera et impenfa Domini Philippi
Lavagniae civis Mediolanenfis, Anno Domini.
M. CCCC. LXXXVIII. die vero XVII Ianuarii.

Neblar et Ambrojiam etc. vt fupra.

ExprefTa funt Charactere Jatino minori, fine titulfs

et paginarum numeris. Saxe p. DLXXXIII. In-
telligitur autem primo intuitu ed. Waldarf, 1474«»
hac eife recufam et traclibus quibusdam locupletatam.
Quocirca ne miremur idem Iiuic editioni fubinde ac-
cjdere,
 Hijlorico Ltterariat Cap. IV. 375

cidcre, quocl manca interdum et parte aliqua

illi, vt

truncata occurrat. Tale foi tafiis exemplum crat Bibl.

Pincllianac T. I. p. 84. vbi OJficia tantummodo no-
tantur. Intcgrum etiam profert Bibl. Bunov. T. Ilf.
Vol. I.p. 148.

1490.
Mediotani, ap. Leon. Paehet. f. S. AmbrofiiEpi-
flolae. — In caice: Mediolani per Magijlrum Leo-
mardtm Pachel M CDXC. die XV III. ~Decembris.
Editor fuit Georgius Cribdlus Presbyter, Mediola-
nenfis. Ccmplectitur volumen Epjlolarum libros
X. .*
de Vocatione omninm gentium j. II. : Sermones
XC. : Orationes dicendae ante Miffam II. : de Sacra-
mentis ct Myjteriis iib. I.: de Virginibus libr. III.:

de Cohortatione Virginum , et Dedicatione Temptlt,

a lnliana /Jrucli lib. I. : de Inftitutione Virginis ad
Enfibinm lib. L: De leiunio lib. I. Cliara^er mi-
nutus efl, fed nitidus. In fronde reperitur Ordo Epi-
ilolarum. In fine Ge. Cribelii Epigramma, cjuo m
aduerfarios, qui ab inflituta Ambrofii editione eum
prohibcre connifi fuiffent, inuehitur. Sequitur eius-
dem Adnotatio ad Leclorem de ordine et emendatio-
ne facla in hifce Epiflolis cuulgandis. Saxe p,
DLXXXVII. et CCCXX, vbi ipfum editoris

Epigramma recufum videas*

1491,
Mediolani, ap. Ant. Zarotttm. f, S. Ambrofii
Epiflolae et alia opufcula. calcem: Gloriofiet Ad
irrefragabilis Ecclefiae Cathoiicae Docloris et Reue-
rendiilimi Ecclefiae Mediolanenfis Arcliiepifcopi S.
Ambroiii de Epirtolis: de vocatione omnium gen-
tium: de aedificatione Vrbis Mediolani: de Ifaac et
auima et de fuga Seculi Opera feliciter imprefTa funt
Aa 4 in
376 Bibliothecae Patrum Latinorum

m inclyta Civitate Mediolani per Antonium Zarotum

Parmenfem Anno Domini MCCCCXCI.
in Ca-

Jendis Februarii. BibL Pinell. T. I. p. 8 5- Saxe

p. DLXXXVJII. Curam huius editionis gefTerunt Ni-
colaus Antiqnarius , Medicinae Artis tunc apud Me-
diolanenfes ProfefTor, Iacobi Antiquarii ex fratre ne-
pos et Stephanus Dulcinus, Presbyter et Scalae Ca-
nonicus, cjuem ille oclo Epifloiarum libros impret
foribus iam traditurus corrigendo et pcrpolicndo ope-
ris admouebat. Prodiit aufpiciis Ludouici Mariae Sfor»
tiae Vicecomitis et Ducis Barii, cuius virtutes fingn.
lares, amorem in literas ac bbnas artes, religionem
jn fide propugnanda, templis erigendis, prouiden-
tiam denique in imperio adminifltando dum pr&enfca
Epiflola*) iu/lis laudibus condecoraret et ingeniofa
virtutum S. Ambrofii comparatione illuflraret Stepha-
nus Dulcinus praeclaram de opera fua, vndique exi-
mii ingenii ejt doclrinae elegantis luminibus fpem ex-
dolendum
citauit, vt fit, hanc editionem vt omnes
omnino hoc feculo in Italia facias nondum ab edito-
ribus eflfe confultam.

1493*
Baftl. ap. Joh. de Amerbach. f. Ambrofii Ope-
ra. T. I. II. III. Tituli ioco eft effigies Ambrofii
'

ligno impreila quam fupra litcris Autlor

gothicis:
operum fequentium ; iuxta: Stus Ambrojius Medio*
laneh Eps: eccle/ie doclor celeberrimus adfcriptum.
In ima pagiua epigramma m Ambrofium, romano
charadere expreflum , legitur. Ad calcem vero pa-
ginae quartae a fuie volumiuis tertii, yuodfermonibu/
finitur, extat haec fubfcriptio:

Explh

*) Extat apud Saacium p. DI, cf. CCCXIII.

 :

Hiftorice Literariae Cap. IV. $11

Explicitum efl opus fermonu beati Ambrofii epi

Mtdiolanenfs: Bafilee per Magifrum lohannem
de Amerbach : Anno falutiferi virginalis partus
nonagefimo fecundo fupra millefimnm qnaterque
ceniefimum.
Simiiis fubfcriptio pofl epiflolas, quae primum tertii

Voluminis locum occupant, cernitur. *) Contenta

totius Operis papina tituli auerfa fiflit , item cjuae fin-

guiatimTomo altero et tertio infunt, titulus vtriusque

fpeciatim defcribit. Sunt autem numero et ordine
fequentia opufcula: Libri primi: Dc officiis Jibri W\
De vocationeomnium gentium libri II. Hexaeme-
ron libfi VI. De dignitate humanae conditionis li-
ber I. De Paradifo lib. I. De Cain et Abel libri II.
De Noe et arca liber I. De Abraam patriarcha lib. II.
De lfaac et anima lib.L l)e Bono mortis lib. I. De
Fuga facculi lib. I. De lacob et Vita beata libri II.
De Iofeph patriarcha lib. I. De Benediclionibus pa-
triarcharum lib. I. De Nabuthe Iecraelita Jib. I. De
HeJia et jejunio lib. I. De Tobia Jib. I. De Inter-
peJJationibus libri III. De apologia David Jib. I.
De Saiomone Jib. F. De myfieriis initiandis lib. I.
De Sacramentis libri VI. De Dignitate facerdotali
vei Cura Orones praeparatiuae ad
paftoraJi lib. I.

miifae celebrationem II. Libr i fecunde partis: Expo-

litionis in Pfaimum CXVIII. videiicet: Beati imacu-

lati fecliones XXXII. Expofitionis in Euangelium

fecundum Lucam Jibri X. Expofitionis in tredecim
Epiflolas Pauli apofioli libii XIII. Libri tertie par-
tis: EpifloJarum Jibri X. (Epiflolae LXXXHIl,)
Aa 5 Dc

*) Hinc feparatim etiam vcnit hoc Epiftolarum Volti-

incn a reiiquo op«re cum fubfcriptione tura cliaracle-
rc romano eleganti disiunctum. cf. De n I S fappi.
ad Maitt. T. I. p. 319. n. 2623.
 378 Hibliothecae Patrum Latinorum

De Fide ad Gratianum Jibri V. De fpiritu Sanclo

libri III. De Fide confra Arrianos JibtrDe In- I.

carnationis Dominicae facramenro Jib. I. De My

llcrio pafchae lib. I. De ExceiTu fratris iib. L De
Fide refurreclionis lib. I. De poenitentia libri II.
Adhortatio ad Poenitentiam. De Virginibus Jibii IIL
De Viduis lib. I. Adhortationis ad virgines Jib. L
De Inflitutione virginis Jib. I. Ad Virginem deuo-
tam Jib. I. Aa Virgiuem corruptam Jib.I. In Cor-
ruptorem virginis obiurgatio. Ad Virginem corru-
ptam exhortatio. Nonaginta quatuor fermonum de-
clamatoriaium Jib. I.

Fuit ajiqua operae pars in hac editione fratris

loannis de Lapide Monachi ordinis Carthufienfis,

cuius acl Io. de Amerbacli epiflola in iimine operis
conipicitur, exquapauca, quae ad rem faciunt, de-
libemus. Pofleaquam igitur mulfa in Jaudem Amer*
bachii propter infignia de re Jitteraria et ecciefia im-
preflis tum bibiicis iibris, tum fcriptoribus ecciefiafii-
cis merica, diiferuit, Ijlorum (Patrum SS.) igiiur

fcripta , inquit, ut arte iua multiplicares , iam olim

monui: ajfenfijli. Et cum divi Auguflini iam ali*
quid perfecifjes: inciderunt manibus tuis difponente -

domino quaedam difertijfimi Ambrofi mediolanenfis

epifwpi opufcula. Vidi: gaudeham: et ut per te m
lucem prodirmt , hortahar. Futurum id polliceba»
ris: dum faltem etiam reliqua ab eodem viro edita
Jitperioribus adiungere pojfes. EJfcciJli diligentia
tua, ut fere cmitlorum ipjius librorum exemplaria a
longe diftantibus regionibus ad te fusrint congregata,
Pojlulas nunc a me (quia pro tua conjmtudine ac de-
tentia nihil pateris e mambus
aufugere: quod
tuis

non Jit accurato ftudio emendatum: ordinatum: ela-

boratum ac perfe&um) pojlulas , inquam, ut eadem
vccmplaria (quorum fingula pene continuatim et abf-
que
 Bljlorko Literariae Cap. IV. 379

qtte dtfHrSfione interpojita confcripta fnt) -ego per

iapitula dijlinguere et quibusvis libris ac capitulist

argumt.ita quibus ftntentia et ejfeclus eorum explane.
tur : anteponere curem: quo fic minus ta?.diofa et ma-
gis intrlligibUia letloribus reddatur. — Qua tua
petitwne cnnclis Ambrofii nojlri libros letluris rem

tttilem valde pofiulas. — Verum quoniam laborem

non modictm haec res pojiulat: ctti folas vires meas
fubiicere non aufm praefumere: velis et alios viros
doBos adhibere : quorttm opefraetus operam dabo, ut
Jingula nojlri diuini dotlcris opnfcula per capita du
fiuguantnr : qttibus et fua argttmenta breui compen-
dio totam fententiam completlentm praenotabuntur :

quo lctloris animus ad intelligentiam facilius praepa-

varetur. Titum igittir iam erit officium ingeniofi
tnagijler : ut qv.od propofito coepifti: fa&o exequa*
ris : et illms cclcbcrrinii docloris — opufcnla : celeri

diligentia: arte ina et noua facias et quo cundti co-

piam habere pojjint: multiplices. Admoneri te non
oportet , vigihm curam apponas: qna retle cafiu
v.i

genttir: emendentnr: ei accuratins elaborentur:

Hoc enim pro more ttto circa omnef quos ufque hodis
tuis labore et impenfs imprejjifi Ubros diligenter o/>
fervafi. rel.

Satis hinc apparet, opinor* non curam huius ed,

Io. de Lapide gefiuTe* vt Hambergerus*) fcripfit»

fed ea tantummodo opufcula, quae adhuc in MSS,

Codicibus laterent, ipfi tradita fuiffe difpungenda.
Omne vero emendandi et corrigendi textus officium
foli Amerbachio incubuit, qui nec moli tantae, nec
vitiis, quibus oppleta omnia erant, foius par elTe pote-

rat. Quod defcriptionem et cultum typographicum

attinet, charactcrc, cjtio et alibi plerumque Amerba-
chius

*) T. II, p. 908.
38<> Bibliolhzcae Patrum Latinorum

chius vti folitus erat, gothico, et paginae columnis

feclis impreffae funt praeter libros ofriciorum initio
Toini Imi et epiftolas initio Tomi tertii, quae latfl

paginis chara&ere romano funt exarara. Cufiodes ef

pagin^rum numcri defunt.

Mediolani psr Vldericum Scinzenzeler. 4. S.

Ambrofii Liber Pafioralis ; Libri novem ad Gratia-
num Imperatorem; quinque primi de Fide , vna cum
epijlola Gratiani; tres de Spiritu S., vltimus de ln-

carnatione Verbi: de obituS*Satyri Frarris fui libri 3.

in quibus Traclatus de non metuenda mortt : de re-

furreclione: de bono mortis: de Reiurredione, et

Cruce Domini: Expofitio fuper Pater nofler. Ad

calcem: MedioJani opera et impenfa VenerabiJis Pres-
byteri Andrce de Boffiis Prepofiti S. Tecle, Magifler
vero Vldericus Scinzenzeler impreffit MCCCCXCIL
die XVI. Iunii. — Cat. Bihlioih. Firmianae T. I,

p. 44. coll. Characler gothicus efi, fed nitidus.

Praemittitur admonitio ad Lecftorem his verbis: Non
mirabere, Letlor humanijjime, ft aliqua depravata in*
venies in primo Libro , et ftcundo de Fide; id enim
defeclu Exemplaris fuit: Nam po/lea emendatiorem
codicem habuimus , ex quo haec inferius adnotata de-
cerpfimus etc. Adiecftum efl Cjuocjue Epigramma:
Neftar ct Ambrofiam etc.

Denique huius faeculi funt quoque edkiones opu«

fculorum quorundam Ambiofii absque anni nota
euulgatae.

JRomae , per Jo. Philippum de Lignamine. f. S.

Ambiofii olficiorum Iibrj III. lnjinei

Explt-
 Hifiorico LiUrariae Cap. IV. 3$t

Expiiciunt Libri Beati Ambrofii

Epiicopi Mcdiolanenfis de Officiis
B. R.

Ab Audiffrtdi p. 84- 0- XV. ad annum 1471. relata

cftquandoquidem typographus Io. Phil. de Lignami-
ne in pracfatione operi Dominici Caualcae, Pungi
lingua infcripto, quod anno 1472. publici iuris fc-
cit, huius Ambrofii deorHciis editionis ante impref-
faementionem fecerit. Ex eo Jaudauit Dtnis SuppL
ad Maitt. T. 2. p. 487- Characlcr romanus eft;
foiio minori.

Sine loco et anno. 4. Iidem libri. Praecedit

index capitum. Infint: Explicit liber tercius et «/-
timus Beati Ambrofii dt offictis. Deo gracias. •—
CJiaracler gothicus eft,eo fimilw, quo Olricus Zel
de hanau ufus eft. Caret fignaturis, cuftodibus, nu.
meris, Pagina 27. Jineas compieclente. Lau- —
davit Dtburt in Cat. Vall. T.
158- curiofius hi*
I. p.
fpexit ir.ter libros amici cuiusdam exiflentcm et deno-
tauit D**»*/ 4^7. Eandem puto, kd man-
J. I. p.
cam, quam Cat. Bibl. Reg. Parifienfis T. I. p. 372.
proiert duos tantum Jibros exhibentem.

-*- *•
Sint l et a. foJ. Sancli Ambrofil epifcopi Exa>
meron: id eft de fex dierum operibus in principio
mundi. Char. Goth. profert Dtburius in Cat. Kibl.
Vall. T. 157. et haec addit: Ce VoJume fans
I. p.
date, fans nom de VilJe etc. avec des fignaturcs de*
puis a- i, eft imprime avec Jes caracleres de Jean Gul-
cienfciiafT de Maience, fur 2 Colonnes* dont cclles
qui font entieres ont 37 lignes. II a a la tete 3 feuiJ-
lets de TabJes et il finit ainfi: Explicit Exameron fci
Ambrojii.
S.L
3^3 Eibliothecae Patrum Latinortm

5. La. et iypographi noia. (Mediolani 1477-) f»

Ambrofii quaedam: Hexaemerou fiu de principiir

terum ; de Paradifo; de ortii Adae; Sermo de Ar-
bore interditla; de Abcl ei Cain; nec non Vita
Ambrofii a Paulino confcripta*
Charadere rotundo , nitido, qui, Saxio iudice, *)
Antonii Zaroti efle videtur. Frocurauit hanc editio-
nem Mafellus Venia Beneventanus , Monachus Au-
guflinianus, eamque dicauit Ambrofio deCora^ Ge-
iieralis Ordmis Emeritani S. Augujlini tunc Vicario,
pofiea, aPentecofie Anni MCCCCLXX VII. Pi aefetlo
Generali. Hinc egregia diuinatione huius editionis
natales ad hunc ipfum annum retulit laudatus Saxius,
HKomparabiiis vir diligentiae, et exhibita Mafeili
epifioia,**) in qua Ambrofii Corani res per varias
timnerum vices ged^s non firiclim proferuntur, ab
omni dubio Verba eius, quibus Mafeiii
vindicauit.
epifiolam breniter complexus efl, non aiieua ab hoo
-loco erunt. ***) „Nouam hoc anno, inquit, coiie.
clionem Operum S» Ambrofii , feduia partam indu-
ilria, piaelo fubiecit Mafeilus Venia Benev. Doiebat
Vir ifie de nofira Ciuitate ac literis bene meritus, ins-

ter ceteras Itaiiae ciades a Barbaris iliatas, recenferi

debere eam iibrorum, praefertim facrorum, qui po-
tiflima pars funt antiqui fplendoris, feque mirari aie-
bat incuriofam adeo fuiffe fuperiorem aetatem, vt de
reparandis grauibus hifce damnis minimc cogitaret;
inde fermoncm ad Mediolanenfes conuertens, iifdem
negiigentiam exprobrabat, qua pafll fuerant, vt ere-
tfis

*) Bfl. Lk. Typ. Med. in Argdati Bihl. SS. MJiol.

T. DCVIH.
I. p.
**) ib. p. CCCCLXVIF. tt. XVI.
**) ib. p. CLXXXI.
 Bijlorico Literariae Cap. IV. 383

dis moenibus domihusque proflratae Vrbis, pretio-

iiora coelefiis doclrinae inonumenta, quae S. Pater et
Patronus Ambrofius condiderat, deieda ac fepulta in
ruinis iacerent. Hifce querelis nuncupatoriam exor-
fus Epiflolam, referre pergit, quo ftudio diligentia-

c]ue libros Sancliifimi huius Docloris conquifierit,

erutosque e iatebris in Jucem produxerit.*) Paruus
cjuidem riuulus efi, quem ex vafio rlumine, adhuc
latente,

*_) Vt eius quoqueingenium pateat, paucaexepiftola illa

ciepromere iuuat. Poftquam Ambrofium loquentem
et Medioianenfes increpantem induxerat, Haec, vel
his fimilia, pergit, aut queritur, aut queri poteft:
Ambrofius. Qtiam plane culpam ego Mafellus Venia
Beneuentanus, emendare potius quam damnare cu-
piens , libros eius Sanclillimi Viri omni mca cura,
,

induftria, omni ftudio, omni dcnique vigilantia per-

quifiui, perquifitos fumma diligentia imprimendos
curaui. JEt quoniam in omni re feruatus ordo deco-
rcm affert , ab bexabemero de princi-
ac venuftatem
piisrerum, neque enim altius licuit indicare, prin-
cipium fumpfi. Quia vero id volumen per fe folum
percxiguum videbatur, cum totum , quod de Ambro-
lio reperero, promere in lucem intendam , fimul ne
tot libelli per Scamna volitent; de Paradifo etiam li-
bellum; Sermonem de Ortu Adae , et itcm Sermonem
de Arbore interdi&a vna cum libello de Cain et Abel
,

praepofita tamen aucloris vita fubtexere collibuit.

Quam profeclo fententiam illa quoquc ratio confir-
mauit, quod ibidem prima huius mundi aetas termi-
natur. Sed admirabitur quifpiam quod beXahen\eron ,

dixerim, cum a vulgo hexameros abfque fecundo e

afpirato proferatur. Non eam inficias, Pater opti-
me cum ego in
, titulo operis de eadem dicttione du-
bitarem , Virum et latinorum et graecorum peritifli*
nium Ioannem Placentinum Monachum confuluitfe,
ab eoque, quae infra fubneclam, perdidicifife. —
Nec expeclct tua P.euerenda Paternitas, vt me ad
laudes eius gloriofiilimi Viri (Ambrofii) recenfendas
accingam ; fus enim Mineruam attre&are dedecet.
384 Bibliothecae Patrum Latinortm

Jatentc, Ambrofii Eloquentiae decerpere

mcliilluae
tunc potuit Mafellus Venia. Siquidem quinque tai>
tum eidem adfcriptos foetus editio ifla compie&itur.
Nihiiominus laudem meretur non modicam, cum
ampliori quam antea manipulo rarae huius mefiis,
pubiicum horreum ditauerit, fiimulosque aiiis addi-
derit, vt fpicas omnes hinc inde difperlas in vnum
congerentes, iliud tandem pretiofa hac fegete impie-
rent. .Patronum in hac curanda cditione fibi delegit

Ambrojtnm de Cora ad ipfum Epifioiam dirigens,

cum Vicarii Generaiis Eremitani Ordinis S. Augufiini
munere fungeretur. Hinc vero tempus clate digno-
fcimus, quo apud nos prodiit hic liber nulia anni ad-
notatione fignatus; Cum enim in ea dignitate duobus
vitra annum vnum menfibus perdurauerit, ad Supre-
mam iliius Ordinis Praefecluram promotus in Pente-
cofie anni MCCCCLXXVIII. ; cumquc quamplura
in huiusmodi regimine egtegie iam acla ab eodem
Mafeiluscommemoret, dubitari vix potefi, ineunte
hoc anno fuiffe typis commifTum." Talia Saxius,
quae faciie defiderio nofcendae huius editionis per
Benediclinos patres diu fufpenfo fatisfacere polTunt.
Iliorum enim negiigentiae neminem fuiffc putamus,
quin fuccenferet, quos, cum manibus fuis editionem
hanc verfauifTent, non puduit tamen adfcribere a Ma»
fello Veriia, Augufiiniani Ordinis faclam et A. Co-
rano f. Coriolano ordinis eius Generali infcriptam
effe. Interim de iibris qui contenti effent, fecuri ha-
lucinabantur in Itaiia et ante annum 1485« impref-
fam effe oportere, quoniam eo anno Coranus iile
diem fuum obierit. Atque haec oracuia meruerunt
nihiiominus, vt ab Oudino, Fabricio , *) Ceiilicr et
aucto-

*) In Bibl. Lat. Lib. IV. c. 3. ed. Venct. T. II. p. ?ir.

Quod non anitnaduertit Saxius, hattd dulic Mafellunt
pco
 Hi/forico Littrariae Cap. IV* 38$

awcftoribus M, Bibl. Col.*) repeterentur, quibus adeo

nihil de hoc libro innotuit, vt ab illorum effatis non
vngue tenus recederent.

S a e c. XVI.
1J04.
Parif per Ioh. Petit. 4. S. Ambrofii liber of«
ficiorum* Cat. Bibl. Bunav. T. III. Vol. I. p. 148.

1506*
Bajsteae, ap. lohannem Petri de Langendorf. 4;
Ambrofii opera Tomi III. Infine: Libri B. Ambro*
fii Ep. Mcdiolan. dodoris difertiflimi, cathoiicae fi«

dei propugnatoris acerrimi , accuratiflima diligentia*

ne quid ab integritatis tramite exorbitans admitteretur,
adhibita 5 ad Chiiftianifmi cultum, praefati doctoris
doclrina interueniente, ample&endum et ampliandurm
per loannem Petri de Langendorf Bafilee ciuem FiV
niunt feliciter. Anno domini 1 506. die vero penui*
timo Menfis Maii.
Repetitio Amerbachianae, acceffit index copiofus*
Regiftrum florigerum infcriptus cum praefationeCon>
radi Mulbronnenfis ex ordine Ciflercienfi. Epifto*
lae Tomo tertio vt in Amerbachiana alio charadlere
romano puto, nam ad manum ipfa nobis non ef\
impreflae funt. Sed multo plura etiam contineC
quam
pro Mafcllum opcrarum vitio excufum apud Pabrf*
cium arbitratus. Alioquin cum non tcftem aduocaf-
fct, quo Monachum Auguftinianum fuifle Mafelliiia
probasct, p. CLXXXIV.
*) Hi commentis ctiam nouis lecloribus impofucruntj
dum partim confidentcr anno 1485. excufam editio*
ncm , partim Mafellum illum V. ab aliis quoquc Maf*
faeum Vaneum dici produnt.
Tomus I. Bb
38^ Bibliotheeae Patrum Latinorum

quam Amerbachii Quippe ab initio Tomi

editio.

tertii additi funt:*) De Synagoga liber I. Contra

Symmachum lib. I. Contra Auxentium lib. I. De
traducendis bafilicis lib. Confoiatorium Vaienti-
J.

niani lib. I. De morte Theodofii lib. I. De inftru-

clione facerdotum iib. I. De Iudiciis lib. I. De
Circumcifione lib. I. De eligendoPontifice lib. F. —
rofi fermones vero: De Pafiione fanclae Agnetis et

de Inuentione vel Reueiatione fanclorum Geruaiii et

Protafii. Admodum rara efTe debet haec editio, paa-

ciffimis vifa, et nonnifi a Fabricio Bibl. Lat. Jib. IV.
c. 3.**) diiigentius notata: iiic enim contentorum
eienchum dedit. Adde Ge. Pray in lndice Rar.
libr. Bibl. Vniu. Reg. Budenjis P. I. p. 46. Memo-
ratur etiam fed tertio Tomo manca in Cat. BibL
Ord. S. loh. Argent. 1749. f. p. 6.

1509.

f per Baccalaureum Martinum , Herbipolen-

I.

fem. f. S. Ambrofii officiorum libri tres. Cat. —

Bibl. Monajt. ad S. Emmeran. Ratisbonae (1748»
g.) P. I. p. 39. n. 424.

1512.
Sine loci nota (Liptzk) per baccalanreum Wolf.
gangttm Monacenfem. f. Ambrofii Oflicia. Sic in
titulo literis maiufculis rubris imprefTum ; deinde
fubiicitur minoribus et colore confueto: Diui Am-
brofii Mediolanenjis Ecclefiajlicorlt fcriptorum littc-

ratijfimi : tres ojficiorum libri totam viuendi rationem

completlentes. Reiiquum fpatium occupant duo epi-

gram-

*) Ilorum bona pars poftea inter Epiftola* locura occu-

pauit.
n%
) Ed. Venet. T. II. p. 311. J2 t
 Hiftorico Literariae Cap. IV* $87

grammata ad leclorem, alterum fratris Andree Metz*

ler Ordinis diui Kernhardi, alterum loiiannis Bilde-
naueri Egrani philofophie magi/rri; pagina interiori
fiilitur praefatio aut dedicatio potius editoris Ioannis
Bildenaueri ad Andream Metzler artium Mag. et prio-

rem patrem Cenobii WaithfafTen. data Liptzgii ex cu«

bicuio Jiterario. Anno a reconciliafa diuinitate fu-
pra fefquimilefimum oclauo. Subiicitur Epigramma
Georgii Hendel Refani in laudem diui Ambrolii ad
Jecrorem. Nec \\\ caJce deiunt mufatum dona.
Quippe proxime pofl flnem fequitur Carmen Sapphi-
cum Raphei h Souenzonii Poete in pailione domini
noflri Iefu Chrifli, nec non eiusdem ad beatiifimam
Virginem. Tertio Joco denique Ioannis WiJdenauer;
Egrani ad eundem Andream Metzler difricha. Po-
ftremo fubfcriptio: Finitum hoc opus SanBi Am«
bro/ii per Baccahlttreum IVolfgangum monacenlem^
Anno Dhi 1512. charadrer gothicus eft. Imprek
fum eft Jineis Jate diftantibus. Plagulae nunae*
rantur.

1516.
Ba/ileae, ap. Adam Petri de Langendorff impen^
Jis lo. Koberger civis Norimbergenf*) Tomi III. £
Diui Ambrofi Epifcopi MedioJanenfis omma opera
accuratilTime reuifa: atque in tres partes nitidiffims
excufa. Eiusdem fanbJiffimi Ambrofii vita: a Pau-
lino Epifopo eleganter confcripta. Repertorittm m
tripei titum opus beatijfimi Ambrojii alphabetica feriel;

Bb a certif

*) Colligenda haec fuerunt ex praefjtionilms Tomo

primo et Repertorio praemilTis. Nefcio enim, quo)
cafu nifi bibliopigae incuria acciclerit, vt tertia pars
in noftro exemplari defit eiusque loco prima in duplo
extet j
quocirca fubfci iptioneiu de/idero.
388 Bibliothecat Patrum Latiuorum

certijjimoque foliorum numero exquifitiffime dige-

ftuito. Anno M. D. XVI.
Praefuit Andrear quidam HarUnannur,
opcri
Argentinus. Continet eadem opufcula , eodemque
ordine ac Amerbachiana, itcm fimili paene forma
typis exfcripta. Fofl titulum gcneralem , cuius pagi-
na operum omnium elcnchum habet, fequitur
altera

Paulini vita Ambrofii et Hartmanni praefatio cum

epigrammate Decaflicho. Haec praeter titulum ipfum
litcris romanis exarata funt. Dein pofl primi Tomi
titulum altera extat Hartmanni praefatio prooemialir
et commendatitia in opera Ambrofiana, vna cum
primo officiorum opufculo literis romanis exprella.
ReJiqua gothico characlere, columnis feclis impreffa
funt, nifi forte in epifiolarum opere etiam Amcrba-
chianam Hartmannus iJle vero in
repraefentauerit.
priori praefatione (data Baf. ex off. Adae Petri —
III. Cal. Iun. 1516.) pofi pauca de Ambrofio verba

ad hanc operum eius imprellionem fe conuertens ia

hunc modum differit: „Quo fludio, quibuscjue vigi-
liis ii Ambrofiani codices, nouis etiam formuiis,
quam nitide quamque emaculate fint excufi, tute Je-

cror fuauiflime, periculum facito. NiliiJ equidem

verborum phaJeris opus, vbi rei veritas enitefcit. Sed

nolome his adnumeres, qui Gngula in fronteiibrorum

fe refiituiffe atque correxifle poJJicentur: cum in pro-

ceflii compJura defiituerint

veJ refiaurarint nihiJ: vel
corruperintque. Ego nonnuJIa hoc in Ambrofiano
opere, praefertim graeca, acriorem quandoque li-
mam expolcere ingenue fatcor. Quandoquidem
Graecis tanta inerat deprauatio, vt nedum inconcinna
mutilarum diciionum coliaerenfia Jeclorem diflurba-
ret: immo pleraque vocabula, ex confonantium cre-

luTrimo coucurfu, nulJa vocali littera intermediante,

nec concipi nec effari a quopiam quantum viro doclo
poilent.
 Hifiorico Literariae Cap. IV. §89

poflent. Quo fit, vt illa 'absque eorundcm archety-

pis, ab omnibus prorfum labeculis abfoluere , cuique
etiam Graecanicae Jinguae peritiflimo , difficillimum
duco. Itaque et nos, confultis originalium Jibrorum
exemplis, aliquotque iliufirium virorum hac in r«
nequaquam poenitendorum ope, quos deprehendi-
mus errores, eliminauimus. Caeteros cuilibet fludio»
fo, faniora fi forte exemplaria nactus fuerit, expun-
gendos rclinquentes." ReJ. inueliitur data hac occa-
flone in obtrectatores fludii linguae graecae. In epi-
flola fecunda (d. Cal. Iulii ei. a.), quae ab initio Bafi*

leae vrbis, pracflantiam cum amultarum aliarum re-

rum pulcherrimarum copia , tum imprimis quod ex*
pun&ijfimif et emendatijfimis imprejjoribm ea tempe-
Jlate excdleret, mirifice extollit et amplificat, dein-
de in Ambrofii laudes excurrit, poflremo de Reper-
torii ratione et vfu ita tradit: „Vt tibi, Jedor fuauifli-

me, Jabor in quacrcndo, quid Ambrofius in omnibus

his voJuminibus dicat, minuatur: et diligenti fludio
fedulitati tuae prouideatur: ecce tabulam alphabeta-
riam magno labore et exquifita induflria coIJcclam:
quam alphabeticum repertorium nuncupari placuit:
in omncs Ambrofianos codices tibi fubferuiens #«
principio vel in fine appreflimus. Cuius ordinatio-
nem brcuiter aduerte: te docebo. Frimum fcias has
tres partes librorum Ambrofii per omnia folia nume-
ro fuperius elfe fignata , ab vno et deinceps ordine
fuocontinuata. Dcinde autcm vnumquodque folium
oclonis alphabeti Jitteris efle fignatum. In prima fa-
cie A. F). C. D. In fccunda autem E. F, G. H. ita
vt dum quidquam quaeris: numerum folii afpicias:
deinde habito folio, literam alpliabeti tencas: circa
quam quod quaeris inuenias. Hoc tam commodo
ac facili repertorio et hac pulcherrima et expunclifii-
ma exprcfllone vifa: mccum quaefo Icclor non fo-
F)b 3 Jum
IQO Bibliothecae Patrum Latinorum

lum amplifTimam ciuitatem Bafileam: fed potiffi..

irium illos egregios et prae/Tantes viros: imprimis

Ioannem Koberger Nurenber^enfium ciuem : cuius
duclu atque expenfis praeclariilimum illud opus tam
fplendide (vt ctrnis) enitefcit Hinc Adamum Petri
praefatae ciuitatis Bafiieae ciuem: qui fiia induftria
magnisque laboribus hoc taie opus f\c omui ex parte
iwbilijfimum et perfecliiTimum erTecit: immortalibus
laudibns extollere; magnificareque fummo quo potes
frudio contende:
Bucoiicum illud et pafioraic car-
men fuccinens proclama: femper honos, nomenque
tuum, iaudesque manebunt. u Acceffit etiam ipfi re.
pertorio praefatiuncula quaedam eiusdem Hartmanni
data XIII. Idus /\ug. 1516. (ed quae non nifi ad vtili-

tatis eius amplificationem et commendationem com*

parata eil.

*5 2 7-
Ba/ileae, ap. Frobenium, f. Tomis IIII. (2 Vo-
lum.) Diui Ambrofii F.p. Mediolanenfis omnia
opera, per eruditos viros, ex accurata diuerforum
codicum collatione emendata, Graecis, quae vel ab-
erant, veJ erant corruptiflima, plerifque in locis feli-
citer reflitutis, in quatuor ordines dige/la, quorum
primus habet mores , fecundus pugnas aduerfus hae-
reticos, tertius orationes, epifiolas et conciones ad
populum, quartus cxplanationes voluminum vetcrum
veteris et noui teftamenti. — Infpice leclor et com-
peries alium Ambrofium quam antehac habuifii. —
Erafmus auclor huius cditionis fuit, cuius prima
cura, vt tituius adeo declarat, in libris per certas ciaf-
fes difhnguendis verfata efi: porro ad libros genuinos
a fuppofititiis difcernendos fe applicuit, ea iege, vt
iwn femoueret ftatim, quae voda viderentur, fcd
criiin fuam dc finguiis in Tomi cuiusque praefatione
nro-
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 391

proponeret. Denique ad cmendandum etiam tcxtum

fe dedit non ex ingenio folum, fed et codicibus, cjui-
bus tamen inclinandis pro more fuperfedit. Verba
eius apponamus ex epifloia nuneupatoria ad Ioannem
a Lafco Archiepifcopum Gnefnenfem ct totius Poio-
niae Primatem (dat. Baf. Id. Auguft.) 1527. cjuae de
Ambrofii indole et meritis fufe praecipit. „Quan-
tum fudoris exhauflum fit in lioc reflituendo, dum
collatione veteium codieum emendantur deprauata,
reilituuntur amputata, refecantur affuta, reponuntur
graeca, quae vel aberant prorfus, vel figuris nihil
figjnificantibus fuerant addita, tuae prudentiae fuerit

aellimare.
u Sed citra inuidiam hoc concedere po£
fis, plurimum ab ingenio virum ingeniofiflimum
fumfifle; nempe quod temporum et librorum ratio
poftulabat. Ad calcem operis acceflit index rerum
non amplus, fed diiigenter confe&us. Frobenius de-
nique in imprimendo Ambrofio plus praefiitit, quam
a multorum bibliopolarum hodienum honeflates ex-
pecles. Perperam Qudinus de SS. eccl. T. I. p. 675
fqq. quinque Tomis conflare hanc primam Erafmia-
nam ait et eienchum contentorum Cofterianae tan-
quam huius repraefentat. Sed quid vetat, quo mi-
nus Erafmianae elenchum demus, vnde et inteiiigas»

quam multa , quae poft Amerbachium adiecfo eranV

rcfecuerit, et fimul de incrementis infecutis iudicium
fit expeditius. Tomus 1. continet: OfEciorum 1. III.

de Virginibus III. ad Virgincs exhortatio I. Inftitu-

tio Virginis I. ad Virg. deuotam. ad Virg. corru-

ptam. de Viduis I. de poenitentia II. exhoitatio ad
poenitentiam. de fuga lecuii I. de bono mortis I.

Tomo 11: de vocatione gentium II. de fide ad Gra-

tiauum V. de fpiritu fandlo ad eundem III. de fide
contra Ari ianos I. de incarnationis dominicae facra-
inento 1. de mytlerio pafchae I. Tomo III. inftmt:
Bb 4 Oratio
 »

3'9 Bibliothecae Patrum Latinorum

Oratio funebris dc obitu Valentiniani imperatoris; de

excefTu fratris fui Satyri funebris; de flde refurrectio-
nis de eodcm ; funebris de morte Theodofii impera-
toris. Con-
Epifiolae ad diuerfos varijs argumentis.
ciones ad populum breues, TomolV; Hexaemeron
1. VI. de Paradifo I. et reliqua quae primo et fecundo

primae et fecundae Bafileenfis cd. contiuentur; hac

difcrepantia , quod traflatus de interpellationibus li-

brisIV. et de facramentis opufculum libr. VI. conflet.

I5 2 8.

Eafleae, excudebat Henr. Petri, fol. — Am-

brofii Epifcopi Medioiani de Refurreclione liber cmcs'-

<Pa\cc iniibro, cuius titulus infcribitur: Antidotum

eontra diutrfas omniiim fere feculorum haerefes, a
Joanne Sichardo, Theologo quodam edito p. 92 —
vfque ad 94. Pleraque, quae volumen iilud continet,
recens ex vetufiis membranis eruta funt, ex quibus
Treuirenfis et Murbacenfis bibliothecae codices in
praef. ad Sigismundum Poioniae regem laudat, fed
in quo Ambrofii liber repertus fit, non fignificat.

1539.
Parif repetitio Erafmianac, paulo auclior. —
Laudat Parifienfem h. a. Ceiilier 689.Tom. VII, p.
cuius fidem ctfi praefiare nolim , non negauei im ta*
men, hoc anno Erafmi editionem additis quibusdam
efTe repetitam. Vt autcm ita ftatuam, facit praefa*
tiuucuJa Erafmi JibelJis duobus breuiufculis de apolo*
gia Dauid et de interpellatione Dauid praemifTa et
Vrincipi GuilheJmo Duci Cliuenfi, Iuliacenfl ctc. e
Fnburgo Brifgouiae Kalendis Iuiiis MDXXIX. infcri-
pta, quae in ed. Cofieriaua T, IV, p. 393, Jegitur,
vnde, quae ad eorum notitiam faciat, adfcribere non
defugiamus, Jncipit ergo; „Vos in opacis faltibus,
«ciarik
 Hiforico Literariae Cap. IV. 393

„cIflrilTime princeps, nos in vetuflis bibliothecis ve-

„nari folemus, in quibus nuper nadi fumus duos li-

„bellos, titulo quidem diuum Ambrofium autorem

„ praefercntes , fed ipfa phrafi, Ambrofianae diclio-
„nis aemulum: verum ita feliciter aemulum, vt do-

f ,tibus aliquot praecurrat. Nam et explicat diluci-

„dius, et minus a re digreditur, nec apte pariter ac

„denfe citandis fcripturarum teftimoniis, nec pietate
„fententiarum, nec allufionum gratia, nec aculeo-
rum acrimonia, Ambrofio tot fufpiciendo nomini-
bus inferior, mea quidcm fententia. Huius arbi*

tror effe libellos duos, quos habemus Ambrofii titu-

io de vocatione gentium." Reliqua ad argumen-

tum librorum fpeclant. Sed quid ipfe egerit, vtrum
feorfim, an corpori omnium operum infertos Prin-
cipi tradat, nihil amplius,. Quare in medio haec re~

linquenda funt.

Coloniat, ap, lo. Gymnicum. #• S. Ambrofii

Officiorum libri III. accurata diuerforum Codd. col-
latione emendati.

Ibidem apud eundem. 8« — De Helia «t Ieiunio

liber vnus. Vtramque ed. laudatam inuenies in IoK

Nic. IVeislinger Cat. Bibl. Ord. S, loh. Hierofol%
Argentinae 1749. f. p. 6. Pofieriorem oculorum
aberratione, quae in iflo Catalogo facillime etiam
curiofillimis viris accidat ,
pro innominata habuit et
ia Suppl. Maitt. T. II. p. 487. pofuit Denifius.

1533,
Coloniae, ap, Io. Gymnicum, g. D. Ambrofii —
commentarii in omnes D. Pauli epiflolas ex recen-.
Bb 5 fione
394 Bibliothecad Patrum Latinorttm

fione Dejiderii Erafmi. Cat. de la Bibl. Roy. T. I.

p. 372.

1538.
Bafileae, apud Frobenium. fol. Tom is V. Am-
brofii — opera omnia cum per Def. Erafmum Ro-
ierod. tum per alios viros eruditos, accurata diuerfo-
rum codicum coilatione nunc denuo emendata, in
quinque digcfla ordines: quorum I. habet orationes:
II. pugnas aduerfus haereticos: III. orationes, epiflo-

las, conciones ad populum: IV. et V. Expianationes

yoluminum vet. et noui Teflamenti, vna cum indi-
ce rerum copiofiifimo. Infpice, Leclor, et compe-
ries, Ambrofium ita cafligatum, vt deinceps melio-
rem editionem fruflra exfpecres.
Repetitio Erafmiauae curante Sigifmundo Geie-
iiio. Textum multis in Jocis emendatiorem reddit.
Additum niliii efl, fed cjui apud Erafmum Tomum
quartum conflituebant libri exegetici , in duo hic di-
ffincli funt, quorum altcr V. T. ; alter, quintus', N.
T. expofitiones complediitur. Confer, fi iubet, Con*
radi Gefwri Biblioth. ed. Tigur. 1583. p. 3^. Pratf
in Cat. Bibt. Budenfs T. I. p. 46,

1 539-
Parijiis, apud Geruaf Chevallomum. f. D. Am.
brofii opera omnia diuerforum codd. coilationeemen-
data. accedit eiusdem enarratio in epiflolam ad He-
breos nunquam impreila: ex editione Desiderii
ER a s m 1. (Cat. de la Bibl. Roy. T. I. p. 371.)
Erajmus in editione prima, vbi de variis Ambrofii
dcpcrdifis aut ipfi aflidis librismonet, praetcr aiia
etian. huius in ep. ad Ebraeos commentarii meminit,
dum inquit: „Ex Anglia quidam docli mifcrunt ad
me fpeciminis ioco paginam defcriptaru ex commen-
tariis
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 395

Fp. ad Hebraeos, quibus pracfixum erat Am-

tariis in

brofii nomen, fed tota phrafis magis reierebat Remi-

gium aut Anfelmum, aut alium eius notae fcriptorem
quam Ambrofium." — E rg° fortaflls ex Anglia
manus Parifienfium typographorum peruenc
allati in

runt. Certi Jiihil affirmare Jicet, cum ad manus edi-

tiononfit, nec in fequentibus, vbi hi etiam com-
mentarii occurrunt, editionibus admonitio vJJa fuper
hoc extet. Hanc editionem de a. 1 540. apud JklJar*
minum laudari, Fabricius*) et CeiJlier,**) ex illo
haud dubie, tradunt; at vero apud BeJJarminum ***)
efi, 549, eaque prorfus diucrfa editio,
1 vt cx elencho
operum patet et fuo ioco apparebit.

1540.
Antverpiae , ap. Guil. Montanum. 8. S. Am-
brofii — expofitio in Epiflcilam K.Pauli ad Hebraeos,
nunc primum edita. Cat. de la Biblioth. Roy. 1. J.

Quam verum fit illud nunc primum ex praeccdenti.

bus noris.

1541.
Gcntuae, ap. JWich. Syluium. g. S. Ambrofius
de Vocatione omnium gentium. Cat. BibL Teller>
(Parif. 1693.) p. 33,

1542.
Antvtrpiae , ap. Io. Steelfium. g. D. Ambro-
fii — libri III. officiorum ex recenfione Dejtd.Eraf*
mi. Cat. de ta Bibl. Roy. 1. ante 1.

*H8-
*) Bibl. Lat. 1. IV. c. 3. cd. Venct. p. 313.
'

**) T. VII. p. 689.

t*f) Coloniae Agr. 1645. $. p, 93,

3<)6 Blbliothecae Patrum Latinorum

Luiftiae, apud Vafcofanum. 4. Beati Ambro-

fli expoiltio ia Apocalypfin D. Ioannis. —
Editor fuit Cutheberius Tonftallur Dunelmenfis
Epifcopus, qui a. 154S. dum varias bibliothecas ex-
cuteret, inuenit, et euulgari curauit. Adiecit ratio-
nes, cjuibus Ambrofii legitimum foetum effe iudica-
ret, cjuas apud Poffminum p. 61. legas. In Catal,
Bibl. Muf. Britt. hic liber eod. 1. et typogr. et forma
fed de anno 1554. laudatur.

1549 et 1551.
Paris , ehez ta veuve Guillard et Guillaume de
Bois. fol. Tomis V. Curante Ludouico Miraeo.*)
Bellarminus Joco fupra laudato recenfum operum edi-
tionis huius ann j dedit, vnde apparet, cjuod dudum
etiam Gefnerus indicauerat, primum hic edi coeptos
eife commentarios in 12. Pfilmos Dauidicos. Ac*
csfTerunt item in Tomo quarto libelli de Apologia
Dauid**) et de interpellatione Dauid; Tomoquinto
vero

*) Ita Ccillier 1. 1. de Gcleniana primum verba faciens

,,Erafme, Gclcnius et quelques-autres habiles gens

l>aiderent dans ce travail. Qiielques foins qu'ils fe
fufTent donnes pour rendre le texte de faint Ambroife
dans fa purcte, il y eut des cndroits defeelucux, qui
leur echappcrent. Lortis le Mire en corrigea quel-
ques-uns
et en prit occafion de faire reimprimer lei
oeuvres de faint Anibroife. Cet edition fut commen-
ce'e cn 1549. en ^ eux volumcs in fol. et ne s'ache- —
va qu*cn 1551. J' en trouve une dans la meme ville
en 1549. chez Ouen Petit. Haec propter poftrema
verba nefcics fortafle, alterutram putes a Gefnero et
Bellarmino verfatam.
**) Ab Erafmo repcrti, cuius praefatio, dc qua ad
a. 1529 nobis conftitit, baud dubie ifticetiam, vt
in Coftcriana, praemifla cft, Gefnerus tantum iibcl-
ium
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 397

vcro defide refurrcbHonit liber acfphalut ex Sichardo,

nec non Meditationes ct Hymni et Canticum fanclo-
rum Ambrofii «t Augufiini, quod incipit Te Deum
laudamus.

1549.
Bafdeae. D. Ambrofii
g. Epifiolae duae^—
quibus refpondetur ad Epifiolam Symmachi, quam
Relationem Ambrofius vocat ad Imp. Valentinianum,
de non refiitucnda ara Vidoriae Senatui ctc. Cat*
BibL BodL edit. nouiffimae p. 40.

1554.
Baftleae. g. Philofophorum aliquot Epiflolae.
Latine partim Diuo Ambrofio, partim aliis interpreti-

bus incertis. — Cat. BibL BodL p. 317.

1555-
Bajxl. per Hicroiu Froben. et Nic. Epifcopinm. f.

Tomis Omnia quotquot

V. extant D. Ambrofii Ep.
MedioJ. Opera, primum per Dejid. Erajmum Rote-
rod., mox per Sigifm. Gelenium, deinde per alios
nunc vero pofire-
eruditos Viros diiigenter cafiigata:
mum per loannem Cofterium ad plurium antiquorum
codicum collationem , plus bis mille erroribus fubla-
tis, praeter integros verfus pluribus locis defideratos,
quos nunc adiecit: emendata vt fuperioribus editio-
ita

nibus, vbicunque gentium euulgatis longe praefiare

aequus leclor, fi vel vnicum tantum librum cum fu-
perioribus imprefibribus contulerit, facile diiudicet.
Quae fingulis tomis contineantur, cum catalogus eo-
rum pofi vitam D. Ambrofii fucccdens , tum Epifio-
lae

lum dc Apologia Dauid laudat, fed diligcntior BcIIar»

niinus vtruoique configuauit.
 |y8 Bibliothetae Patrum Latinortm

laeErafmi, cuilibct feclioni feorfum pnemiflae do»

cebunt. Index genuinus fub finem opcris adieclus eft
foecundifllmus» —
Satis in propatulo fpeclanda ponit fua bona haec
editio. Sed quo rneiius eorum ratio conflet, excu-
tiamus, quae fufius ab ed. pro inflituto fuo difputata
funt in epiftoia nuncupatoria , ad Claudium Caron»
doleium ecclefiae D. Donatiani Brugis Praepofitum,
totius Flandriae Canceliarium etc. qui liberaliflime
fumtus, quo opus proficeretur, impenderat. Ibi pofl-

quam varie de iniqua veterum librorum forte et de

corruptelis ingcntibus eorum, quas partim dtfidia et
ignorantia Iiominum, partim temporis et fitus iniuria
inuexerit, nec non figillatim de pluribus, quae Am«
brofium vfque dum obfidebant, mendis per codices
melioris notae eximendis diflferuit, tandem de fua has
opera verba prolixius facit. Excitatum fe afflrmat
ad operam Ambrofio nauandam codice Epiflolarum
vetuflo et nitido D. Laurentii iuxta
in coenobio
Leodium reperto. Vnde cum largam variarum egre-
giarum Jeclionum melTem fibi cecidifle videret, na«
clus primam cccafionem flomachandi in eos omnes,
qui ingenio freti antiquas membranas fpcrnerent, et
quos maxime petebat, Galiicanae editionis curatores,
cjui fpeciofo, fed mendaci tituio omnia cafligatifTima
et tanquam leliciori TroiKiyyevieiu renata poilicitr,

deprauatiora et antiquis fordibus conuoluta dediflenr,

mox fe impeiii fenfit, vt Ambrofii textum fartum te-

ctumque praeflaret. Vt igitur plura circumfpicere

coepit Critices praefidia et abunde refponderunt eius
defiderio, bibiiothecarum iocupietium vetuflis codi*
cibns poflTelTores Monachi Laurentiani et Iacobinianr,
qui funt Leodii , tum Haffiiginienfcs, quorum Coe-
nobium haud ita procui a BruxeiJa diflat ct Parcenfes,

Louauio vicini, vitio etiam Kicardus Brandisbaeus

exen>
 Hijlorico Literariai Cap. IV. 399

cxemplar offerret vnicum in Angiia, quod olim con-

fcriptum dicit, (]uccl omnia aiia longe iuperaret,

tum denique lucubrationi fe dedit et duorum anno*

rum fedula leclionc et coliatione prae/litit, quod in
ritulo fine rubore profiteri pofle cxiftimaret. Adegit
etiam prcce fua Petrum Nanniwn iatinae iinguae tunc

tetnporis apud Louanienfes profeiiorcm , vt epiftolas

Ambrofii fcholiis fuis iiiuftraret. Quod ad iibrorum

diftributionem attinet, prima, fecunda et tertia pars
eadem paene compledtitur, quam apud Eraimum,
nifi quod iibelii de fnga faeculi et bono mortis , qui

ibi primo annumerabantur, hic quarto Tomo additi

fint; et qui quartum Erafmianae Tomum conftitue.
bant, libri exegetici hic in duos diftincu flnt, quo-
rum aiter, quartus, V. T\, quintus, N. T. expofi-
tiones exhibet. Inferti quoque funt iibeiii per Eraf-

mum repcrti , de Apologia Dauid, et de interpella*

tione Dauid, de quibus ad a. 529. mentio facla eft.
i

Haec praeter acce/Fit vifa Ambrofii ex jpfius potifll*.

nium fcriptis fatis prolixe per Cofterium contexta, ct
index copiofiftimus, a Michaeie Martino Stelia, qui
et caftigando Ambrofio operam naua/fe fe arlirmat,
confechis et Abbati Murbacenfis et Lutrenfis coiiegii
Io. Rud. Stoer infcriptus. Nannii fcholia eidem Ca-
rondolcto, ad quem totum opus dirigitur, nuncupata,
cxpiicant potiflimum Orationem apte et docle.

1556.
Lugduni ad Salamandrae apud Senetoniof fra-
tres. f. D. Ambrofii meliiloquium fummam totius
docrrinae illius Ambrofii fnb titulis, feu generaiibus
capitibus ordine alpliabctico digcftis, compleclens;
ftudio et iabore Bartholomaci ab Vrbino, Vrbinatis
Epifcopi. Cat. Bibl. Reg. J. faepius 1. et Cat. BibU
Bunan. T, III. Vol. L p. 148.
156»,
40« Bibliothecae Patvum Latinorum

1563.
Romae, apud Paulum Manutium* 4. SS. Am»
brofii, Hieronymi et Auguflini OpufcuJa de Vir*
ginitate.
En Aldinam Ambrofii editionem, quam Pofle*
vinus *) laudat , et ab eo confidtam putnbat Fabri*
cius.**) Videtur liber fummae raritatis, cuius ali-
quoties tantum indicium factum deprehendimus.
Conf. Cat. Bibl. Pinellianae T. I. p. #5. n. 523,

1563.
Bajileae. S. Ambrofii Hymni. Inter Poetas
EccL G. Fabricii a col. 363. et 784.

1567.
1
per Eufebium Epifcopium et Nicolai
Bajileae,
Epifcopii haeredes f. Tomis V. Editio Cofle- —
riana ad paginas fingulas exprefla. Error Scriptori*
aut typothetae in Cat. Bibl. Bentefianae Amfl. 1703.
anfam dedit procudendae ed. Baf ap. Frob* 1557.
II. Voll.

1569.
Parijiif , ex typogr. Guiliel. Merlini, Sebaflianl
Niuellii et Michael. Guillardae, fol. D. Ambrofii
opera, nunc ad plurium antiquorum codd. collatio-
nem repurgata, emendata, au&a et indicibus iliuflrt*

ta, fludio et opera Jaanms Gillotii , Campani.

Noua codicum vetuflorum congerie fatfla praeci*
pue e Farificnfibus Bibiiothccis, Vidoriana, quae lt-
feris exquifitifllmis exflrucfla crat, ct Dionyfiana, (in

quod Monaflerium et Francorum Reges veterum

fcripta

*) Apparat. facr. T. I. p. 5$. cd. Col Agripp. 1608«

») Bibl. Lat. lib. IV. c, 3. T. II. ed. Vcnct. p. 313.
 Hijiorico Literariae Cap. IV. '40^

fcripta vndiquc fummo ftudio comportari et Mona-

chos afTeruare curauerant, vt in eo folius Ambrofii
viginti et amplius volumina inuenta fiut,) loarines
Gtllotiuf, quod iis confcrendis vix piures, nedum
vnum hominem fufficere animaduerteref, ipfe paucos,

quibus euoluendis par effet, codices delcgit, caeteros*

que aliorum induflriae commiiit. Addidit ex Cofte*

riana Schoiia Petri Nannii et varietatem eius, Jedio*

num diffidentium cumulo ex antiquis voluminibus

auclam, adiecit. Poffeuinus,*) ex quo praecipuani

huius notitiae partem defumfimus, ctiam lecliones
a Manutio obferuatas additas eile notauit; quod ad
editionem Aldinam paucis abhinc nobis commemo*
ratam fperlat.
Quanti Benediclini hanc editionem faciant, fupra
declarauimus, ct nos aegre ilia in contexendis editio-

num annaiibus caruimus. Nunc, quoniam nemini

dignum vifum fuit, notare, quot qualesue tradatus

denuo in ea accefferint, nobis etiam ignorare fa^. fit.

Si^illatim Poffeuinus commemorat tra&amm de Con*

cordia Matthari et Lucae fuper Gen»alogia ChriJIi^
ex duobus vetuftis exemplaiibus S. Vidoris et S. Dio«
ivyfii Parifiis erutum, Epijlolar aliquot P^ilofopho*
rutii D. Ambrofio interprete et alias duas fub Ambro-
fii nomine in exemplari Parifienfi S. Germani ad Pra«
tum Scholafticorum inuentas caici adtextas.

1576.
Coloniae. S. Ambrofii Homiliae aliquot. in Cof*

Utt. Albini FL AlcuinL

*570

*) Apparat. facr. T. I. p. 55. eJ. Col Agripp.

1608. f.

Tomus L C«
40 3 Bibljothectie Patriun Latinorum

1579-8?.
Romae, Dominicum Bafam. f. Tomis VL
aptid
Voll. 3. S. Ambrofii opera omnja ad veterum MSS.
et emendatiorum codd. fidcm reftituta, cura et labore
Felicis Cardinalis deMonte Alto.
Quoniam ipfam hanc a maximi nominis pontifice
inftitutam Ambrofii editionem ocuiis viurpare non li-

cet, gratia babenda erit Pofleuino, quod de partitione

ct defcriptione operis ea, quae defiderabamus, fuppe»
ditauerit, vberiorem vero confiiii editoris declaratio-
nem ex ed. Farificnfi a. 1614. Romanam quodam-
modo referente petamus. Quinque autem tomis ab
initio editor, quicquid Ambrofii Scriptorum circumfe-
compiexus erat, quibus fextus poft ipfius ope-
rqfratur,

ris decurfum additus cfl, qui vitas, indices et quae

porro ad vfum operis facerent, contineret. *) Ac

priores IV. Tomos h. ed» ipfe Card. de Mont. cura*
opus Gregorio XIII. Fracdeceflori fuo
vit et dedicauit

in (ede Apofloiica, reliquos excudi curauit lo. Bapt.

Bandinim a CafleJio Florentinus, eorumque rationem
Xyflo V. reddiciit m ep. (T. V. ed. Farif. praemifla)
d. Romae VI. Cai. Sextiiislam vcro ad
1585.
quoduam confiifum hanc editionem Montaitus com-
parauerit, age videamus. De immerifa, qua SS. FF.
fcnpta vfque dum opprefla iacerent, barbarie iongum
queflus, „Huicmaio, per^it, vt quoquomodo tan-
dem occurrerent Pius IV. et deinde Pius V. fc-i. rec.
Summi Pontifices, praedecefTores S. V. mihi tunc
iiixta meae profefiionis inflitutum in conuentu ordinis
Minoruni

*) Sic Poffeuhiut> quociiin confentit Cat. Bibl. Cafanaten»

ft et Regiae Farif. Qui alitcr rcferunt vel incurio-
ilus faciunt, velut Benecliclini et pcr cos auHores B&L
Magnat Volamenjis ; vcl cutn Parificnfi a> 1586. ficuti
Laibeut coufuudunt.
 Hiftorico LiUrariae Cap. IV. 403

Minorum degenti, — Ambrofii opera, perinde at«»

que aiiorum huius generis fanclorum Dodorum de-

prauata ac violata, et proinde interdida, denuo dili-
genter euoluenda ac recognofceada , et ab interiedit
erroribus repurganda, atque ad prifiinain auclori*
ipfius puritatem, veterum collatione exemplarium et

alio quocunque aptiori fiudio reformanda manda*

runt. — Quapropter antiquiores iilico bibliotheca*
lufirare ac cum manufcriptis veteribus, emendatiori*
busque excufis codicibus conferre, nec non aiiquo*
praeter imprefios, fi quos reperirem Jibelios, iuuefii*

gare, quae denique Joca ex fancti h. Docl. fcriptt%

tum in Conciliis generaiibus et prouincialibus, tum in
priuatis Jucubrationibus maiores nofiri citauerint, ex>
quirere fedulo coepi : opusque procul dubio abfoiuif-
fem , nifi variis itinerum et aliarum curarum difira-
clionibus praepeditus id imperfeclum deferere coaclus
fuiflem. QuaJemcunque pofiea naclus quietem, hor*
tatu iufTuque S. V. inchoatum opus repetens, praecia-
ros doclores, viros doclrina et pietate graues, et 1'm*
guarum intelJigentia, et hifioriarum cognitione infi-
gnes, praeterea in fcholafiica TheoJogia et Patrum
leclione admodum verfatos deJegi, mihique laborig
focios adfciui. Itaque onus alacriter fubeuntes mune-
rique plures annos firenue vna incumbentes, tandern
multis vigiliis, plurimoque impendio, Deo bonorum
omnium iargitore nobis propitio, opus abfoluimus^
munus perfecimus, abfolutumque S. V. quae beatiUr*
mi Petri fidem tenct et fedem, vt fiudium nofirum
comprobare, gratoque fufcipcre animo dignetur, re^
verenter offerimus. Infigniorcs vetufiioresque diuer-
farum prouinciarum bibiiothecas peruefiigaoimus:
inanufcriptos ac excufos codices contulfmus: Philo-
nem, Iolephumque Hebraeos ac Eufebium Caefarien-
fem , fanclum Bafiiium , re et cognomento magnum»
Cc 2 ac
404 Bibliothecae Patrum Latinorum

ac reliquos fuperiores, jquorum leclione imitatione*

que fandus hic dcledlatus cfl Doctor, accurate legi-

inus: plura Concilia generalia et prouinciaiia diligen-

ter euoluimus: fanclum Auguflinum, Theodoretum,
eaeteroique pofleriores, qui aliqua nb eo funt mutua-
ti, legentes perpendimus:quorum ope atque adiu-
mento obfcura explicuimus, manca fuppleuimus, ad-
iecta reiecimus, transpofita repofuimus, deprauata
emendauimus, omnia demum vt genuinam Ambrofii
phrafin redolerent, eiusque dignitati atque grauitati
refponderent, fedulo curauimus: et vt ipfemet aucioc
Joqui vidcretur, fuppofititiis quibuscunque abfciflis,

pro viribus Auduimus. Nonnullos praetcrea tractatus

et epiflolas ac fermones nufquam adhuc typis datos,
a maioribus tamen diu defideratos, multo conquifitos
labore operi addidimus. Quae omnia m vniuerfum
-quinque Tomis comprehendimus: in quorum difiri-
butione commentitiam iilam Erafmi feriem in recen-
tioribus editionibus obfcruatam vaJidiifimis rationibus
adducli iequi noluimus : verum aptiorem quandam,
rationi , nec non S. Docloris propofito atque inflituto
magis confentaneam aliam nacli iumus, nimirmn vt
Primus, Secundus et Tertius tomus ordinem SS. Bi-
biiorum teneant: Quartus eam, quam poflea icho- m
lis fibi vendicarunt Theoiogi : Qiiintus, quoiermoncs
et epiflolae continentur, quantum ad fermones atti-

net, pro maiori fludioforum vtilitate, vt ad MiiTaii*

Romani ordinem accommodetur; quod autem epiflo-
Jas, vt proprios iiabeant iibros ad materiarum diuer-
fitatem diflinctos. Caeterum vbi S. ipfc Doclor or-
dinem profcripfit, eum ipfum fideiiter fccuti fumus.
rrimou, Secundo et Tertio tomis commentaria et ex-
planationes continentibus SS. iibrorum contextum vel
propria aucloris verfione, prout ex eius Scriptis Jiau-
iire nobis licuit, vei ex LXX Interpretum traaslatio-
ne,
 JHJforico Literariae Cap. IV. 405

iie, qua potifTimum auclor vfus eA, ad faeiliorem

inteliigentiam fummo fiudio adiunximus." Hos —
tantos tamque muitiplices in inflruenda hac Ambrofii
cditione exantlatos Jabores non abs re putabis dignos
vifos efle auclori fuo^in fupremum apofiolatus apicem
cuei%, vt, qua pollebat aucloritate, perfeclos atque
omnibus numcris abfolutos efCc et ab omnibus haberi
iuberet; quod tamen non obfiitit, cjuo minus reperi*
rentur, cjui aliter cenferent, non folum beterodoxa-
rum partium , fed ipfius Romanae ecclefiae fliii ob-
fequentifiimi, ttenediclini e Congreg. S. Mauri. Qui-
bus hoc imprimis fefiiuum accidit, quod dum ipfi

fatis feueram, verifiimam tamen, eius editionis cenfu-

ram feriberent, atque acerbe, quamquam verecundia
adhibita, fummi pontificis ambitionem cafiigarent,
heterodoxos tamen , eadem fentire et eloqui non fine
flomacho laturos fe fignificarent. Redeunt autem,
quae in ea reprehendi pofTunt, ad quatuor potiiHmum
capita. Primum, nempe quod longi illi Scripturae
textus, qui non folum initio certorum tracfbtuum
praefiguntur, fed etiam mediis inferuntur capitibus,
liimium aucloris orationem interfecent atque feriem,
voluminis molem ac pondus grauent, nec ab vllo fe-
re vnquam Jegantur. Deinde operis partitionem non
fatisconcinnam cenfent cum vniuerfe, tum fingilJatim
ctiam, imprimis quod epifiolae atque ccnciones aii-

Cjuot ex ordine proprio exemtae, a Tomo quinto

in primum fub annotationum nominc reuocatae, quin
immo reuulfae nonnuliorum iibrorum partes alio fint
rdegatae. Hoc praeterea reprehenditur, quod tra-

tfatus quosdam valde dubios receptis ac iegitimis qua-

fi indubitatos impiicauerint, cum c contrario in iis

ctiam commentationibus, quas editionum fuperiorum

confenfus admilerat, ad fecernendas veras- a falfis,

ccrtas ab ambiguis, dcle&u et ccnfura opus fLrirTet.-

Cc 3
'
Sed
fo6 Bibliotheeae Patrum Latinorum

Sed nihil in his omnibusmagis ofFendere aiunr\'quam

quod multa in ipfo textu fibi permiferint, quae ei
eorrigendo Montaltus adhibuerit, quod fane moleflit
fi mum legentibu* accidat necefle efl, cum nec emen-
«lationum ratio vjia detur, nec variantum adeo lectio*
num, cum tot bibiiothecae ab eo excuflae dicantur,
nientio flat. Sed ipfum ecce tandem operum con-
fpecrum, vnde ea, quac fecundo ioco reprehenfa
funt, non vana fuifle inteiiiges.
Primo igitur Tomo, qui Romae 158°« editu*
eft, infunt, quae ad iibrum Genefeos fpedant vfque
ad cap. 49. fiue: de operibus fex Dierum, d e Paradi-
fo, de Abei et Cain, de Abraham Patriarcha et aliis,
de Bonomortis, de fuga feculi, de benedictionibus
Patriarcharum, de dignitate conditionis humanae, df
Arbore inierdicla, de Noe et Arca, de Ifaac et ani.

ma , de Iacob §t vita aeterna, de Iofeph patriarcha;

Jtunotationes in Exedi cap. $. 16. 24. 30. 32. Leuitici
tap. 10. 12. 26. Nunurorum
TratHatus de 4«. c. 33.
manfionibus Fiiiorum Ifrael; Annotationes in c. 22*
paitcronowrij, in cap. 11. libri fecundi Regumfub
titulo prioris Apologiae Dauid; Apologiae pojlerio*
ris Danid lib. t.; injlib. III. Regum de Eiia et ieiu-

nio ; de hiunio Eliae in eadem capita ; de Nabuthe

Jezraeiita in cap. 31. libr. III. Regum. Aniioiatio*
nes in cap. 6. libr. IV. Rrgum.
Tomofkundo, qui a. 1 581. prodiit, infunt: In
JLibrum Tobiae , fiue aduerfus foenoris, foeneratoris-
que prauitatem i. 1. In Librum Iob., fiue de inter-
pellatione S. Iob. 1 IV, In eiusd. Libri caput fepti.

mum Sermo. In Librum Pfalmorum Argumentum,

In Piaimum r. 21. 34. 36-41. fiue de interpeliatio-
nc Dauid. Pfalmum 43. fine de interpeiiatione
In
Dau d. In Pfaimum 43». 45. 47. 48, 50. fiue de
Apolo^ia Dauid. In Pfalmum 61.63, fiue de inter-
peila»
 Hiftorico LiUrariat Cap. IV. 407

pellatione Dauid. In Pialmuro 104. 109. 117. In

Pfalmum 1 i#. enarr. 2 2. In Librum Prouerbiorum
f. de Salomone. In idem caput fragmentum enar-
rationis. In caput 31. Prouerbiorum f. de muliere
forti enarratio. In caput 4. libri Ecclefiafta;, Ex-
hortatio ad CJericos. In Libri Ecclcfia/lici caput ter-
tium Sermo, et in cap. 53. enarratio. In Hieremiae
cap. XVII. enarratio. In Danielis cap. XIII. fermo-
nes duo. In Ionae prophetae cap. 3. ct 4. enarratiq-
ncs duae. In Micl^aeam prophetam obfT duae. In
J-J aggaei cap. I. et II. Obferuatio. In MaJachiae
cap. I fermo.

Tomux tertius, qui aute omnes a. 1579. fujt'

cditus, exhibet:
Commentaria in Euang. Lucae, J. X, et in Epi-
jflolas omnes PauJi; Commentarium tamen in Ep.
ad Hebraeos in finc mancum.

Tomo quarto , a. 1583- cdito continentur:

De off. J. III. traclatus in SymboJum Apoftolo-
rum, de fide ad Gratian. 1. V., de Sp. S. ad eundem
i. III., de fiJii Diuinitate ct confubfiantialitate contra
Arianos J. I., de myfierio Pafchae, de paichalis ceJc-
britatis ratione enarratio, deSatyri fr. obitu, de fide
refurreclionis, de initiandis, de facramcnto J, VI. de
facerdotum dignitate, de poenitentia contra Nouatia-
nos 1. II. de Virginis inftifutione, hortatio ad Virgi-
nem, ad Virg, dcuotam, ad Virg. lapfam, de Vir-
ginibus ad MarcelJinam Sor. J. III., de Vocatione
omn. gent. J. II.

Tvmo quinto, qui

158J1 prodiit, a.

Sermones de tempore LXVII. Conciones pro va-

riis Sermones de Sanclis per annum
aclionibus VI.
XXXVI. EpifioJarum libri octp. Precatio prima
praeparans ad Miifam. Precatio fecunda ad idem.
Cc 4 Hymni
4©8 Bibliothecae Patrtm Latinorum

Hymni XXXIV. diuerfis temporibus concinendi.

Oprfcula item Ambrofio adfcripta , quae non funt
eiui : Commcntarii in Apocalypfin b. Ioannis. De
Vitiorum virtutumque conflictu Liber ad Simplicia-
num. Expofitio ruiei Symboli Nicaeni explicatio
f,

contra Arium et PKotinurn, cum notis Wilhelmi Da-

mafi Epifcopi Ruraemundenfis. — De Spiritu S.
libellus f. fragmentum, — De Concordia Matthaei
et Lucae in genealogia Chrifii defcribenda Traclatus.

De Poenitentia Liber. Ad poenitentiam agendam

exliortatio. De origine et moribus Brachmanorum
Traclatus. Expofitio in Canticum Canticorum e li-

bris B. Ambrofii excerpta ab Antonio Demochare.

TomiufextUf denique a. 1587. editus compre-
fcendit:
Poft literas Priuilegii Sixti V. P. M. Epifiolam
«d Lecl. de Stylo ct Diftinclione operum Ambrof jj.
Sermonem de Purificatione S. Mariae Virginis nun-
quam antea excufum et e vetnftifiimo exempiari
MS. monafierii MelTanenfis S. Placidi erutum. Vi-
tam S. Ambrofii a Caefare Card. Baronio collatam.
Vitam eiusdem a Paulino Presb. confcriptam. Indi-
cem locorum S. S. quos Ambrofius libris fuis pafiim
explicuit, Indicem alterum Verborum ac Rerum.
Kotationes ex P. Nannii aliorum fcholiis et feleclas,
ad h» ed. vfum accommodatas,

1580.
Parif. 8-D» Ambrofii Epifiolae duae ad Va«
lentinianum Imp. etc. cum Epiflolu Symmachi a Ju-
reto editis. a p, 304.

1586.
Parijtis per Io. Mettayer. (c. infigni magnae
Nauis) f. S. Ambrofii opera ad Editionem Roma-
nam
 Hijlorieo Literariae Cap. IV, 409

nam emendata. Tomis V. Voll. 3. al. Tomis IV.

Yoll. 2. PrhM habct Cat. Bibl. Cafanatenfis, pofie-
rius Cat. Bibl. Reg. Parifunftf. Trei priores tomi :

iuxta exempiar Romanum expreffi iunt, rclkjui, quo-

niam Jongius protrabi vidcretur Romana, a TJieoio-

gis Pariilenfibus peculiari opera cailigati. Cf. Pojfe»

vinuf. p. 55.

1588.
Lugduni. Ambrofii Expofitio etSermones in
S.

Euangciia ; in Bibl. Homiliar. Cumdii fparfim.

1589-
Parijtis. D. Ambrofii Difiicha de variis rebus

facris. In Bibl. PP. T. 8vo col. 1203.

1 598-
[Genw.at. 8-] — Epifiolae duae ad Valentinia-
num Imp. etc. cum epijtolis Sijmmachi a Letlio editis

«P-553.

S a ec. XVII.

1602.
Moguntiae, apud Io. Albinum. #. S. Ambro-
fli de Officiis libri III. cum Ciceronis libris totidem
de eodem argumento, e regione refpondeiitibos
collati.

1603.
Parijiif , magnae Nauif. fol. To-
fub infigni
mis V. S. Ambrofii Ep. Med. Opera ex ed. Romana.
Sacrae Scripturae contextum ad faciliorem le&orum
intelligentiam , ex ipfa fancli Docloris leclione, et

cx LXX. Interpretum, quos potiilimum fcquitur,

Cc 5 trans-
 410 Bibiiothecae Pairum Latinorum

translatione erutum compleclente. In qua, qune vi-

tio vel incuria erant adiecla, funt reieda: quae fubia-
ta, reflittita: quae transpofita, rcpofita: quae depta-
vata, emendata: omnia ad veterum manufetiptorum
ct emendatorum codrcum excuforum fldem fumma
cura examinata H aiiorum Patrum iecfrione priflinae

integritati ac puritati reddita.

Eft plenior hic titulus ex Romana editione, vt ex
Montaiti verbis fupra aliatis patet, defcriptus. Quin-
que Tomis omnia comprehenfa iunt, vt Vitae
ita

Ambrofii, vna cum Baronii adCard. Montaltum epi-

floJa (d. ex oratorio S. Mariac ad Valliculam. Idib.
Decembr. 158 3-) Primo ab initio acceiTerint, eas-
cjue tantum a limine praecedant Montalti dedicatio et

praefatio ad Le&orem. Piiuiiegium Sixti V. ia

ipfius tittili pagina auerfa legitur. Indices ad calcem
cjuinti funt reiecb'.Primo infuper tomo ante reliqua
opufcula, quae fub annotationum nomine ibi exhi-
bentur, infettae fnnt Epifloiae tres, ad Horontianum
duo, de diuiflone fex dierum, et homine po/I befiias
creato, tcrtia ad Sabinium dc Paradifo. Textus im-
preifus eft columnis fe&is.

1604.
Parijiis. S. Ambrofii Epifiolae duae ad Valen-
tinianum Imp. c. alia ad Eugenium Imp. eodem do

argomento. Cum Symmac/ii Epifiolis a p. 318.

1609.
Parijtis, 16. S. Ambrofii de officiis 1. III.

1614.
Parifiis, fub infgni Magnae Nauis. f. Tom h V.
S. Ambrofii Opera, imprefTione ad oditionem Roma-
uam fada.
Franco»
 1

Hiforico Liierariae Cap. IV. 4 1

Francnfurti. S. Ambrofii EpiflolaeVII. de po-

feflate lmperiali, et F.pifcopaJi, et Oratio in Auxen*
tium de Bafilicis tradcudis etc. in Goldajii Monarchia
T. II. p. 1.

Parijiif. S. Ambrofii duo aduerfus Rela-

libri

tionem Symmachi , in Comment. JJaaci Grangaei

p. 213.
1616.

Jngolftadii. Ambrofius de inuentione S. Cru-

S.
cis ex Oratipne de obitu TJieodofii Imp. cum lf —
Gretfcro de S. Cruce. col. 1 140.

1617.
Neapoli Nemetum. 8. S. Ambrofii Epiflolac
duae ad Valentinianumetc. in caJce epijlolarum Synu
machi ex rec. Ioh. Phil. Parei p, 46^.

1631.

Francofurti. Ambrofii EpifloJae VII. de po-

S.

tcflate Imp. etc. mGoldaJii Monarchia S.R.I.p. 313.

1634.
Parifis. f. S. Ambrofii Diflicha de Variis rebus
facris*, in Bibl. PP. T. 8vo p. 941.

1634.
Antwerpiae. f. S. Ambrofii Epiflola ad Epi-
fcopos AemiJiae de Feflo Pafchali: cum Aegid. Bu-
chtrio de doctrina tcmporum,

1642, 1643.
Parijiis , Juh infqni Magnae
To. V, Nanis. f.

a.VoJJ, S. Ambrofii Opera^ omnia ex editione Ro-

aiana,
413 Bibliothecae Pafrum Latinorum

mana, cum duplici eiusdem Sancli Vita, tum a Cae-

fare Baronio^ tum a Panlino Presb. confcripta; et

cum notis Petri Nannii, et aduertentiis Ferdinandi

Veloflli. Editio fecunda auda.

1643.
Antwerp. f. S. Ambrofii Vita S. Sebafiiaui; iu

'Actis SS. per Bollandum p.; 265. d.XX.Ian. To. 3.,

1644.
Argentorati, ex qfficina Io. Phil. Mulbii. 12.
Diui Ambrofii Ep. Med. dc Offici \s lrbri tres.

Edidit lo. Henr. Boeelerur, qui vberiori eos al*

loquio nuncupauit Conrado Barthio Chph. Kerfte-
et

jiio luuenibus, quo loco de vi et ambitu nominis of-

ficii fufe difputat.

1662.
Parifis. S. Ambrofii Sermones. In Bibt. Con.
cionatoria Fr. Combejijii fparfim.

i66g.
Parifis. S. Ambrofii Epifiola ad Attonem Epb
Vercelienf. de nuptiis non probandis inter virttm et
eiufdem viri Jpiritualis patris filianu la Spicilegio
Dacherii.
-fr- &
Londini, typis T. 7?. S. Ambrofii traclatus,

m quoloca, doCrrina morcs Brachmanorum de-

ct

fcribuntur —cum Palladio Galata de Gcntibus In-

diae et Brachmanibus, editus ab Edwardo Bijaeo.

1685.
Parifis. 8. S. Ambrofii Confcffio Fidei. Ex-
pofitum de Canticis Cantic. Recapitulationes de para-
difo,
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 413

difo, fonte, ac iluminibus et ligno vifae; tum de

ferpente, deque excufatione peccati Adae; in lac.

Hommaj Supplemcnto PP. a p. 259 fqq.

1686-90.
Parifiif typ. et fumtib. Ioh^ Bapt. Coignard. via
S. lacobi fub Bibliif aurtir. f. Tomis II. 2 VolL
Ambrofii Med. Ep. Opera ad Manufcriptos Codi-
za, Vaflcanos, Galiicanos, Beigicos etc. nec non ad

cditiones vetcres emendata Jludio et tabore MonacIiO",

um Ordinis S. Benediffi, e Congreg, S, Mauru
omus Primus. Aiter ib. ap. eund. et fd. Io. Bapit.
690.
Superiorum editionuni vitia et incommoda bene
rfpecta atque eognita habuerunt editores lac. du
Frtfchet Nir. le Nourry , nec defuit iiiis, quicquid.
ex Codd. MSS. vetuflivN expeclari poterat auxilii; ipfi
prctus probe Ambrofiani ingenii iatice perfufum ct

penitiori eius doclrina deiibutum gerentcs atque in fe

quantum efiet de eo condecorando praefidii confifi,
[janc potifiimum fibi fperabant atque exoptabant feii-
citatem, vt Ambrofianis Jibriu totistandem fua opera
expoiitii haeretici conuerterentur, in quo negotio ar-
mis profligando tunc femel Ludouici XIV. pietas ac»
cenfa efTet. *) Quamobrem hanc fibi ab initio fiatim
'
\
,
legem

*) Non aliud quidquam, inquiunt, magis declarar,

quanta doelrinae atque eloquentiae vis fuerit in Am-
brofio, quam Auguuinus ab errore ad veram fidem
Docloris noltri opera et concionibus reuocatus. Hac
quippe vna vicloria iibi trophaeum ac monumentum
acre perennius erexit fanctus hic Praeful. Vtinam
vero neotericis ctiam heterodoxis Magni Auguitini
exemplum profe&o iurc affirma-
imitari libeat! IlJud
re poiiiunus de Chridi pracfentia in Sacramento, de
,

p oteitatc atque daiubus l:cclcfue, dc ncceuitate bo-

noruoi
414 Bibtiothecae Pairutn Latinorum

Icgem fcripferunt, nullam omnino, cuiuscunquo

vt
ea eiTet, coniecluram in textum admitterent; quo
imprimis tela, quae aduerfarii ecclefiae Catholicat
perpetuo contra Ambrofii auctoritatem torquerent,
ereptum iri fibi perfuafum habent.
Atque vt legen-
do illud confiaret, codd. non folum catalogum ad
calcem voluminis exhibuerunt, quibus ad fingulos
traclatus recognofcendos vCi eflent, fed finguiis etiam
paginis in inferiori margine, quid et qua aucloritate
commutatum eifet, nnnotarunt, adieclis quae mo-
menti alicuius efTe viderentur reliquis codicum leclio-

nibus. Diiigentiores etiam in fcripturae Jocis, qui abt

Ambrofio citantur, fe fuiffc poliicentur, quorum va-
rietates interdum etiam haud ita graucs, non folum
ex Ambrofii codicibus, fed e diuerfis quoque biblio*
rum idiomatis enotafTe fe affirmant. Porro fubmo*-
verunt longiores iilos contextus, quibus inRom.ed. Ji-

bri et capita fingula difcerpebantur, fed retinere pla-

quaedam vctera argumenta,

cuit breuiora at, quatenus
fenfum minus perfpicue vci minus latine repraefenta-
rent, correda, Atque vt iunioribus potifTimum theo-
logis confuierent, receptam iam olim traclatuum in
capita diuifionem retinuerunt, ipfa capita in fectiones
difiribuerunt, voces obfcuras aut parum vfitatas, nec
non ea, quae ad hifioriam, difcipiinam atque do-
tlrinam fpeclarent, explicuerunt. Quod iu fecundo
Tomo
tiorum operum , veneratione reliquiarura , beatorum
caelitum inuocatione tam difertis verbis locutura efle
Ambrofium, vt nihil apertius aequo prudentique lc-
&ovi expcrendum fit. Cacterum cum inter alia ifti
refraftarii codicum editorum deprauationem crimi-
tientur quam imiidifftme, editionem noftram boc
tempore , ijuo Re%is pietas omnevi Juatn auclcritatem ad
baeretkorum conuer/ionem confert , fpcramus non fine
fruclu exiturum.
 Hifiorko Liierariae Cap. IV. 415

Tomo frequentius atque fufius quam m Prfmo accf-

dit. Vniuerfe autem de iiifce annotationibus iterata
vice teflantur dodioribus non effe fcriptos. lam ve-
ro in difpertiendo opere cum neque Romana necjue
Erafmiana latis ipfls probaretur, quod vtrobique mui-
ta eflent proprio fuo Joro non pofita , nec Jegitima
ab aduiterinis fecrcta, tres tomos facere pjncuit, quo-
rum duo priores genuina, tertius, appendicis Joco»
fuppofititia contineret. Et vt hac noua etiam difiri-

butione Romanam non prorfus defererent, primo ea,

quae ad Scripturae expofitionem pertinerent, aJtero
reliquas eius commentationes , epifloias et orationes
compiexi funt, quibus omnibus admonitiones de aeta-
te, propofito audoris, et aliis id genus quaefliont*
bus praefiguntur. Quod fuppofititia autem attiner*
noncontenti abJegitimis eafecreuiflfe, partem aliquam
m qnibus videlicet fraus aut ignorantia hominum ma<
le feriatorum manifefia appareret, abieccrunt,non
omiilis ramen, quibus ad fingula Joco mouenda com-
puJfi iuiilent , rationibus. Denique haud poflrema
iJJis cura furt, naeuos Ambrofii imp.rimis iii Scriptu-
rae interpretationibus, dum Origenem imitando vbi-
que ailegorias et fenfum myfiicum captat, confpi-
cuos, cum in praefationc, tum in admonitionibus et
notis pro viribus obtegere aut excufare, nec minus ve-
ro neruos intenderunt* quo eas aflertiones, quas ex
Ambrofio pro variis fidei fuae formulis ducere foJet
Romana ecclefia, fuo denuo conuocio adfiruerent.
Nuncuparunt Benediclini opus Ambrofianum Franci-
fco de HarJey Archiepifcopo tunc Parifienfi. Poft
literas dedicatorias et praefationem ad Leclorem fub-
iecla funt in Tomo
primo feJecla Veterum Teflimo-
nia de S. Ambrofio$ fubnecluntur autem primo et
fecundo indices locornm Scripturae, verborum et
phrafium locupletiflimi. Quod. typotheticas dotes
«ttiucti
416 Bibliothecae Patrum Latinorum

attinet, haec quoque editio nulla reliquorum Patrum^

qui Benedictinorum obfietricias manus experti funt,

efl deterior.

1698.
Siutgardiae , fumpt. et lit. Metch. Gerh. Lorbu
ri. 8- Diui Ambrofii Ep. Med. de Officiis Jibri
tres. Cum Commentatione loco Manuduclionis ad
Philofophiam Moralem et Iurisprudentiam Katura-
lem et Chriflianam veterum Ecciefiae Doclorum
Michaelis Foertschii SS. Theol. D. et PP.
Tub. nec non Stipend. ibid. Superattend.
Comparatus efi liber in vfum Stipendiatorum Du-
cal. Tubingae. Commentatio in titulo laudata quin-
que differtationibus conflat, quorum argumenta funt
fequentia: De officiis Ambrofii, de Patrum Philo-
fophia Morali, de natura et indole officii iuxta difcu
plinam moralem ad lib.l. de officii rfficientia ad lib.IL
de comparatione officiorum ad lib. IIL Ad ftoecleri,
editionem eique praefixam praefationem iaepius relpi-
cit. Infcripfit Duci Eberhardo Ludouico.

S A E C XVIII.
1770.
Venetiis ex typogr. lo. Bapt. Albrilii. f. S,
Ambroiii Mcd, Ep. Hifioriae de cxcidio vrbis Hiero-
folymitanae libri quinque, fub ementito Ege/ippi
notnine pailim euulgati: nunc vero eidem S. Doclori
reilituti, ac recenfiti. Accefferunt Hymni tres ex
MS. codice Vaticano defcripti atque inter opera Tho-
inafiana nuper cditi; in Bibl. Vet. PP. cur. Andre*
Gallandio T. VlL p. 655-772.
Auclor huius Bibiiothecae iam pridem aegre fe-

rcns hunc Jibrum, qui ipfi veriflimus Ambrofii foetus

videba-'
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 417

vldebatur, a tam muitis ffsdemque doctis ac fagacibus

viriseidem abiudicari, compluribus iiterarum moni*
mentis congeftis ac digeflis fe accinxeratad Ambroflo
quod deberetur pro viribus vindicandum: quum fubi*
to in manus eius incidit Alrxii Symmachi Mazocchii
luculenta pJane Jiac de re dtflertatiOy*) qua omni ar»
gumentorum genere opus iJJud docie fimui et acriter
Ambrofio aflcruit. Promtum erat confiiium $ abieclis
incunclanter, quac in eandem fententiam ipfi praefto
erant, ne aclum ageret, ipfam Viri Jaudati Jucu-
brationcm , ex VII. tamen capitibus m V. eontra-
clam, ProJegomenis fuis cp. XX. p XXVIl!
k fqcj»

inferuit*

Codites. Immenfa eft librorum MSS.> quibus

Ambrofii fcripta conditafunt, copia. Nulia fere bi-

bJiotheCa vetufiior, imprimis vero coenobiorurn et

ecclefiarum cathedraJium efl, quin pfures eius iibros
diuerfae aetatis et conditionis praebeat* Primis au-
tem circa typographiam inuentam temporibus non
moris erat, codicescuriofius feJigere et cxpJorarei Igi*
tUr nec defcribere, nec indicare quidem opus facile
ducebant: tantum abefi, vt de Amtrbathianis aut
Erafmianu Jibris pofi ipfos edocearis* nedum vt a
fuperioribus editoribus lioc expedare poilis. Gele*
fiins, editio Parijitnfis apud Ckeualloniwn fada efc

Ludouicus Mirams compJurcs codices ap^eliant^ fed

non indicant. Nec multo difertius Cofttrius Codicer
Coenobiorttm S. Iacobi et Laurentii, Leodii> turn
Hajfliginienjis haudpmcul Brnxeilis et Parcenfit
prope Louanium commemorant. Duo figiilatiin
notat Codicem S. Laurmtii EpifioJarum Ambrofiij
vetufturo

») fn Eiusd. Commnt. in KiUnd. ccci Neap. Vol. II 1*

pgg. 780. 792,

Tomus L D d
418 Bibliothtcae Patrum Latinorum

vetuflum ct nitidum, qui infignem Variarum LL.

copiam praeberet et Codicem Avglicanum Ricavdi
Brandisbaei aliis firnilibus longe potiorem. Com-
plures coiices Bibiiothecarum Parifienfum , S. Vi&o-
rif , Germani ad Pratum haud nomi-
Dionyjii et S.
natim indicatos lo. Giilotius in vfum vocauit. Ro-
manae editionis copias proifus ignoramw, nec Ci fci*
remus, multum prodeffet, cum omnia pro arbitrio,
non ad rationes criticas, curatores iiiiu* mutauerint.
Sed hoc facile pro fe quisque animaduertat, vnumqitem-
que Ambrofii editorem iis codicibus, vtpote fatmultis,
fuiffe contentum, quorum in propinquo efTet occafio.

Idem plane in ltenedictinorum recenfione occurrit,

qui ingentem librorum MSS. copiam, fed ex Galii-
cispierumque Bibiiothecis ac non adeo procul Parifiis
extantibus adhibuerunt, quos nec defcribere nec enu-
merare quidem ordine continuo fuftinuerunt, fed vt
ad vnumquemque iibrum codices praefro fuerunt, ita

laudant et identidem eosdem libros MSS. hi fubieclis

Tomo vtrique indicibus, addita pierumque aetatis

aefiimatione recenfent. luxta alphabeti feriem hi

Audotnianus , Belua*
funt: Albinianus , Alnetinus ,
cen/is, Benignianus , Camutenjis Carolilocenfs, ,

Ciaromontanus , Coenomacenfes , Colbertini , Conu

pendienfis , Corbeienfes , Crefpienfis , Dionyfianus,
Ebrulphenfs , Fifcanenfis, Fioriacenfis, Fulientinus%
codex. S. Gatiani apud Turones, Gerurticenfis,
lliidiani, Foyacenfs , Laetienjis, Lauditms , Lau*
duw.nfs, Longipontinus, Lyrenjis, Mazarinus, Mi-
chaelinus , Nauarrici, Praitileufs , Pontiniaaufu,
Regiomontanus, codex Regius , Remenfis, Remigia-
tius, Sagienfis , Sangermancnfs , Sorbonici , Telle-
riantis , Theodoricenfs, T/manei, Tornaceu/is, VaU
hclarenfis (Vallis-Ciarae), Vallilucenfis (Vaiiis-Lu.
centis), Vaticanorum letliones, VicJorini, Vindo-
cinenfs.
 .

Hifiorico Literariae Cap. IV. 419

cinevfis* Accedunt ad (]iios praeter iam Jaudatos Ji-

bri iu appendicem reiecli funt cafiigati: Baiuzianuf,

Beccenfif, Lugdunenjif et Souchetianuf

19.

Martinvs Tvronens.
Sabariae Pannoniarum oriunduf, natus circa §. 1, viu,
a.316. fed intra Jtaliam Ticini altus efi parentibut
fecundum faeculi dignitatem non injimis , gentilibus
tamen. Pater eius mites primum , pqfl tribunus mu
litum. Ipft armatam militiam in adohfcentia fecu*
tus , inter fcholares alas fub rege Con/iantino: dein*
de fub luliano Caefare militauit: non tamen fponte,
tjuia mature admodum et, fi credere Jicet, a prima
adeo infantia vitam religiofam feu monafiicam appe-
tchat. Sed cum ediclum effet a regi/ms, vt veterano»
rum filii ad militiam fcriberentur , prodente patre^
qui felicibus eius aclibus invidebat, cum efjet annorum
quindecim, raptuset catenatus facramentis militaribus
implicatus efi. Per hoc ipfum tamen militiae fuae
tempus Catechumenus faclus eft. Quam primum
autem mifiio a militia data eft, HiJarlum Pidlaui epi-
fcopum , cuius tunc in Dei rel)us fpeclata et cognita
jfides, adiit, atque aliquamdiu apud eum commoratus
ad parentes reuifendos et, quod vitae eius auclor HiJa-
rii confiliis tribuit, ex paganismi erroribus exfoluen-
dos patriam rediit, vbi matrem quidem ad fandlio*
rem Dei cultum traduxiffe fertur, patre in malis per*
feuerante. Omn»no autem male habitus et fuppliciis
affeclus efl in Illyrico propter Arianam haerefin, quae
tunc per iftas regiones iate ferpebat, quamque ille

nullo non modo impugnare ftudebat. Tgitur lta»

iiam repefens , cum intra Gallicis quoque difceffu Hi~
larii turbatam ecclejiam comperijjet , Mediokni fibi
Dd 2 mona*
430 Bibtiothecae Patrutn Latinortm

monafterium fed ab Auxentio, Arlanorum in

ftatuit,
ca vrbe et per omnem paene Italiam tunc auclore et
principe, infe&atus et exturbatus ad infulam Gallina-
riam feceffit, prcsbyttro quodam comite. Deinde
cum Hilario a. 360. Galiias redeundi poteflas eflct
facla, ad eundem rurfus, quam celerrime potnit, accur-
rit haud longefibi ab op-
ac gratijjime ab eofujhptus
pido monajterium collocauit, Inde circa a. 371. ad
epifcopatum ecclefiae Turonicae petebatur et cum re-
luctaretur et erui e monaflerio fuo facilenon pojfet,
dolo educlus et plaudente multitudine ad facerdotium
raptus eft, paucis tantum inuitis, qui contenitibilem
ejfeperfonam, indignum epijcopaiu. hominem vultn
defpicabilem , vejle fordidum , crine deformem crimi-
nabantur. Tum vero magis etiam fama de eo per-
crebefcere et in vulgus emanare coepit, et tanta vndi-
que vifendi eius caufa et miracula poflulantium con-
fluxit multitudo, vt ab vrbe fecedere et in huius pro-
pinquo locum monafterio quaerere cogeretur, cui
fumma cum grauitate ad finem vfque vitae praefuit,
quod ocluagefimo anno die XI. Nouembris a. 399.
vcl 400. vel, quae magis adhuc recedit fententia, 397.
contigit.
Virum fanclum pium fummaque 111 Deum re-
et

ligione deuotum fuifTe non dubitamus. Sed cum

planc exfors literarum ab ineunte aetate manfifTet, na-
turaque ipfi eflet ingenium viuidnm, fleri alhcr vix
potuit, quin vacuus ab omni labore inter continuas
preces interdum a mente abeflct. Quodfi adeo deli-
rafle eum credideris ac Vitae eius auclor infulfiffimus
Sulpicius Seuerus memoriae prodidit, vereor, ne ad-
verfarii eius fidc fiut digniores, qui ffuporem ori.s, de-
formitatem habifus ct fordes vefiium in contemtum
ei ducerent; qnippc cui ipfe bonus SuJpicius aliud

intendens tribus Anticyris infanabilc caput cxpro»

brauit.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 421

brauit.*) Nec humilitatem cordis valde in eo demi-

retur, qui, quantis poft; patratum bonum opus fomniis
inquietaretur, Jepidiffime apud eundem Sulpiciumnar-
ratum legerit. **)

Fcrtur fub Martini huius nomine vnius paginae S*u$tri

ptt *
ConfeJJio Fxdei de S. Trinitate, quamquam non, de-
fuerint ,
qui non illius arbitrarentur.

Prodiit primuma. 1 5 1 1. ex editione IodociCIich-. /• 5- Edi

tiunes.
Thomam
i

touei, tum emendata et illuflrata per Beau«

xamis a. 1 57 1. Inferta deinde in omnibus fere Bi-
bliothecis PP. Conciliorum tomis et aliis colledKoni*
bus diligenter recognita eft a Cafparo Barthio, Com-
befifio et Daumio.
Chrift. Nuperrime Gallandius
Thomae Beauxamis editionem retractauit. Sequitur
feries editionum.

1511.
Parifiif, apud Io. Parmim. 4. cum fequentibus
opufcuJis: Sulpicii Sevevi de Vita fancli Martini li-

bri duo, Odonir Ciuniacenfif de fanclo Martino.

Gregorii Turonenfif edita ab HieromjmoChiifitovaeo.
Iodocum Clichtoveum , virum multis et propriis
fcriptis et aiiorum editis Hio tempore clarum, pri-

mum Martini confefiionem 15 12. cum aliis vete-

a.

rum auclorum opufculis edidiiTe, quotquot de Marti*'

no literis aliquid confignarunt, conftantcr aflTeuerant,
Dd 3 praeter

*) Sulpic. Sev. in Vita Mart. cap. VI. n. 5. Hic (in iu-

fula Gallinaria) aliquamdiu radicibus vixit herbarum;
quo tempore ellcborum , veticnatum , vt firunt , gramen,
in cibum fum/it. Sed cmn vim veneni infe grajjantis vi-
cina iam morte ftnfijjct , imminens periculum eratione re~
pulit , ftatimque omnis dolor fugatus rft.
**) c III.
43 3 Bibliotheeae Patvum Latinoriim

praeter Auftores Hifloriae litt. Galliae,*) qui Hfero-

nymum appellant. Erat is afTinis Iodoci, fratris eius

filius , quod ad huius opufculi titulum obferuat nupe-

tus Bibliothecae Lelougianae editor. **)"

1514.
Trajeffi. . . . . S. Martini Tur. Ep. Profe/fio
Fidei de Trinitate. Ex prifcis membranis edita a
Thtod. Pulmanno Craneb.

1566.
Parif. • . . . g. vide fequentem editiouem.

1571.
Pari/iif SuJpicii Severi de vita beati
Martini Jiber, cui ipfiusTuronenfis praefulis profeflio
Fidei de Trinitate fubiicitur.
Libelius admodum rarus, quem manibus verfauit
atque fecutus eft Gallandius, cuius propterea de eo
notitiam hoc Joco repetere non abs re erit. Prac
caeteris, inquit, commendanda videtur Thomae Beau-
xamis foilertia; qui tres vetuftiilimos codices naclus,
eorum coiiatione diligenter inftituta, eumdem fancfti

Turonenfis libelium breui commentario iiiu-

praefulis
ftratum fubieclumque vitae beati Martini a SuJpicio
Seveto confcriptae, preio commifit Parifiis anno
I571. Quandoquidem vero lianc editionem reliquis
multo emendatiorem fccuti fumus, qui praeterea in-
ter rariores recenfetur; iuuerit proinde nonnuJla ex
eodem Parifienfi editore in medium proferre, quibus,
dum
*) Tom. I. p. 417.
*•) Le Lon% Bibl. Hift. de la Franee ed. par M. Fevret
Fomette. Tomc prem. ( Par. 1767. f.) p. 603.
n. 10.75.
 Hijlorico Literaritie Cap. IV. 433

dum iJlc fiudium fuum in hanc opellam impenfum

prodit, eius pariter ilue intc^ritatem , fiue pretium
adfiruit. Sic igitur ille: „ Tria , inquit, e diuerfi*
bibliofhecis voiumina mihi proJata funt , quae manus
ipfa^ fatis antiquiilima efTe contefiabatur: characleres
enimcum aiiis, qui ante miile annos iu ufu erant, coi-
Jaff, perfimiies omnium tefiimoniohabiti funt. Porra
tribus hifce voJuminibus emendicatis, triplex Severi
SuJpicii hi/loria contexebatur. — Verum quum pri-

mo in Jibri cuiusque veftigio compendium noftrae fidei

a 1). Mart 1 n o confcriptum agnoviiTem ; obfiupui
fane, cur, quum toties Severus e preljs prodiret, illius

ne mentio quidem facla fit. Sed, ut arbitror, pratr

ter charadrerum antiquitatem, rei ipfius eos difficultas
deterrebat. Nec enim fuis periodis, virgulis caeterisve
notulis contextus definiebatur: adeo ut quibusdam am-
biguus, aliis mancus, omnibus abfirufior appareref.
Nam quum fumma breuitate rem omuium difficiiii-

mam complccTatur; quis inter dichones incircum-

fcriptas adeo perplexas, quid certi dicere potuiiTet? —
Operae pretium igitur duxi, fuispunclis, quafi vin-
clis, effluentes dicTiones cohibere, ficquc facile D.
Martini Confejfwnem reddere. Et ne quid de-
eilet, adnotatiunculas addidi, ne cuius vocis obfcuri-
tas diutius leclorem fufpenderet." Deinceps vero
nofier editor Parifienfis libeili praeftantiam ediiTerere
pergens, compiures haerefes hac fua Confeffiqne #.
Martinum euertere ofiendit, Ebionis, Cerinthi, Mar-
cionis, Manetis, Apollinarii, Arii, Macedonii ac
Eunomii. Quibus enarratis, ita concludit: „ Vides,
Chrifiiane leclor, compendiofe multas haerefes
ut
nofier Martinus enecet? Illis quippc temporibus ex(\i'
tit, quibus aut qui Trinitatem, aut qui unicam divi-
nitatem evertere nitebantur, pulluiarunt. — Expen-
de vcro, quot fchifmata, facftiones et fedae, quo tenv
Dd 4 pore
434 Biblioihecae Patnim Latinorum

pore floruit, emerfcrint: tum facile agnofces nou

abs re hanc de Trinitatis et unius divinitatis fide edi-
tam fententiam." Hacc ilie. Quae quidem omnia
fi quis accurate enimuero, mea
perpendat, arguet
quidem fentcntia, nonnullos viros eruditos eiusmodi
Confeflionem minus recle fufpe&am habuifle; quae
nimirum in primis vetufliflimorum codicum flde et
aucloritate munitur: digna piane quae cum Expoji*
tione Jidei Gregorii Thaumaturgi conferatur, fi pau-
cas demas duriufculas voces, librariis forte vitio ver.
tendas. Laudatur Editio Thomae Beauxamis de
anno i $66. in Catalogo Bibl. Bodlej. ed. nou. voce
fflartinus Tur,

1575*
Parifiis. fol. S. Martini profeflio Fidei in Bibf.
PP. de la Bigns Tomo V. p. 765.

1586.
Parifiis y apud Sebaft. Nhietliunu 4, S. Martini
Ppifcopi profeflio fidei catholicae de Trinitate; irt

Vftirutn aliquot Galliae Theologor. fcripta per Pt*

trum Pithoeim. *

1589»
Parijiis. fol. Profefllo fidei facla a 15. Martino
Archiepifcopo Turonenfi; in Tomo IV. BibL PP*
Bign. p. 1099,
1610.
Parijiis. f. S. Martini Profcflio fidei ; in Bibl.
PP.Bign. fjKfrMS*
1618.
Coloniae Agripp. fol. S. Martini Ep. Turonenf,
profcOIo fkiei ; in Bibl. PP, Tomo IV, fol. 93 3-
1623,
 Hiflorico Literariae Cdp. IV. 4aS

1623.
Francofurti, typ. IVechel. 8« B. Martini Tur.
Ep. profefho fidei de Trinitate, ex ed. Pirhoeana in
notis Cafpari Barthii ad Galli Confffjoris Chrift.
Doclr. Compend. p. 130-123.
Ad manum Pulmanniana et exem>
erant editio
plar a Theod. Puiimanno ex memhranis prifcis de-
lcriptum, quod Lugduni Batau. ex Rapheiengiorum
Bibiiotheca liarthius redemerat. Ex vtroque paucas
lecliones variantes adiecit. Titulum 111membranis
eife dicit: Santli JWartini Sabarienfis Pannonii de
Trinitate liber; fequi deinde Martini Epifcopt
(Dumienfis) librum, qui formuta honeflae Vitae in-
fcribitur. Fatetur P>. obfcura in tam paruo de maxi-
mis rebus li-belio pleraque omnia effe v quae illuflraro
velle , operae fit non perf undtoriae.

1644.

Parifiis. fol. Profeflio Fidei facla a b. Marfcino

Archiep. Turon. in Tomo IV. ed. Bibl. PP. Bign.
huius anni nec non alterius, quaea. 1654. praefe fert.

1662,
Parifiis. fot. S. Martini Sermo de Sancla Tri-
iiitate ; in Tomo VIII. Biblioth. PP. Concionatoriae
Franc. Combrfifti p. 470.
Adhibuit Combefifius codicem ex Card.Ma- B-ibl.

zarini, fed ita in eo, inquit, vitiofum, vMion vi-

fum fit rcpraefentare: id inde faclum videtur, quod
entiquarius ex vetuAioribus membranis aut ceris non
fatis feiiciter potuerit exfcribere.

Cygneae . S. Martini Sabaricnfis Pannonii

. . .

Ep. Turon. profeffio Fidei de Trinitate; cum Hiero-

Dd 5 nymi
 436 BibUotheeaB Patrum Latinorum

nymi TheoL Graeci dialogo de Trinitate et Gennadii

Scholarii dial. III, de via falutis hum. ex cd. Chrift.
Daumii.

1677.
Lagduni, apud Aniffbnios. S. Martini profef.
fio Fidei in Tomo IV. Bibl. PP. Max. p. 10&4.

1770.
Venetiis^ ap. Io. Bapt. Albritium. f. S. Marti-
ni epifcopi Turonenfis, Trinae vnitatis et vnius Tri-
nitatis ConfefTio; in Andreae Gallandii Bibl. Vet.
PP. Antiquorumque Script. Eccleftaft. Tomo VII.
p. 599. de cuius opera iam fupra nobis diclum eft,

Pertinet autem ad Martinum cap. XVIII. prolegg.

p. XXVI.

ao.

HlERONYMVS.
S. 1. Vita. Natus eft Stridone oppido quondam in confiniis
Dalmatiae et quod a. 377. a Gothis
Pannonii fito,

late has regiones deuaftantibus euerfum dicitur, cuius.

que locum diuerfis rationibus hodie indagarunt et de-
fignarunt. De anno, quo natus f\^ grauiorpaulo dit
ceptatio eft et implicatior: cum
331. nonnulli ad a.

alii ad a. 342. quin alii ad a. 346. nataleseius

340. f.

referant. In hac fentcntiarum diuerfitate ii, qui

a. 331. vrgent, proxime a veritate abeffe videntur. *)

Fater erat Eufebius, qui, poftquam filium domi haud

perfunclorie inftituendum curauerat, Romam mifit,

vt

*) Ita S. Profper in Vita cius, cui qtiamplurima Hierony-

mi loca optime accommodari pofle ortendit Stillin*
gius ad A&. SS. T. VIII. p. 429.
 Hljlorico Literariae Cap. IV. 4*7

Vt Latinae linguae, rhetoricae et philofophicis difci-

plinis operam daret. Quod quidem felici fuccciTu
propter indolis bonitatem et affiduitatem non caruit,

ied moribus paulo diffoiutior fuit, vt identidem con*

qneritur. *) TincttM vero facro fonte baptifmatis, ex-
eunte a. 362. iter in Galliam fufcepit et Treviris ali-
quando fubfiitit, ibique Hilarii libros de Synodis et

in PfiJmos explicationes in Rufini, amici tunc fami-

liariiTimi, vfum defcripfit. Hic quoque primum
eum inceJlit ardor de vita emendanda et ad chriftia-
nam regulam conformanda. Sed fingula ignoramuj,
Redux e GaJlia a. 370. AquiJeiae in confortio Rufini
et Gaudentii aliquantifper vixit et primo quafi gufiu
monaflicae vitae imbutus eft. Creditur etiam pri-
mumJibellum, epiftolam nempe de Midiere feptiet
perrvjja hic fcripfiiTe. Hinc nefcio quo fubito infor-
tunio decedere coaclus a. 373. iter in Orientem parat
ct comitibus adiunclis Innocentio et Euagrio Antio-
chiam, per mare Aegaeum Thraciam, Bithyniam,
GaJatiam, Cappadociam et CiJiciam petiit, vbi alter
comitum Innocentius diem obiit, ipfe vero cummoY-
bo graui confliclatus efl.
Probabile efi morbo ifto alacritatem et animi vi-

res aliquantifper effe imminutas et quafi reftinclas cx

coque tempore accedentibus cum Innocentii morte,
tum fomnio, quod paganorum fcriptorum iedione
ipfi interdixifTe fertur , ad triftitiam et aufieritatem

propenfiorem efTe faclum. Ex hoc fane tempore vi-

tam folitariam ampledi et adamare coepit, et pofU
quam aliquamdiu ab Apollinari Laodiceae Fpifcopo,
haeretico poftea, interpretaudorum librorum SS. ra-
tionem edoclus fuerat , a. 374. Antioclviam rejiquit
et defertum, quod ab vrbe huius prouinciae primaria

ChaU
*) Ep. V. p. 9. VI. 14. et a!.
428 Bibliothecae Patrum Latinorum

Chalcidene nomen traxerat, inter Euphratenvfluuium

et Antiochena iuga fitum fecefTit.

Hic corpus ieiuniis et ailiduo labore et aerumnis

ferendis maccrauit, animumque moerore ct coutritio-

ne continua de peruerfitate fua compunxit et affiixit,

nec tamen ingenium incultum iacere paffus eft, fed
partim epifiolis ad iamiliares datis, partim commen-
tariis in lihros biblicos confcribendis exacuit et extra
limites deferti iui exfplendefcere fecit. Attamen in
Iiac remota foiitudine non a vexationibus tutus fuit.

Meletianae turbae Antiochiae adeo creuerant, totque

aiTeclas Meletius nacius erat in his regionibus, vt
Hieronymum, quoniam ex Occidente huc dela-
qui,
tus eiTet, Pauiino addidior putabatur, non diu liceret
tranquille fententia fua frui, Accedebat altera caufa,

]is fuper voce uttc^c&w, ex quo Euftathiani cum

Paulino in Synodo Alcxandrina a. 362. tres hypofta*

fes in Deo eife, contra fententiam aduerfariorum, qui

vnam tantum dicebant, defenderant. In hoc anci-
piti rerum ilatu ad Damafum literis a. 377. et 378.
fcriptis ita confugit, vt ex eius arbitrio plane fe pen*
dere fignificaret. Interea a. 378. f. 379. deferto ret
lido Antiochiam fe receperat, ibique a Paulino, cuius
partes fequebatur , quamquam inuitus, presbyter con-
flitutus cfi, ea tamen conditione, vt liber ab oificiis
ecclefiaflicis maneret. Anno 379.
380. Conflan- f.

tinopolim ad Gregorium Nazianzenum vifendum et

audiendum profeclus tres ibidem annos transegtt,

cuius iucundiilimae commorationis memoriam et

vberrimos, quos cx familiari Nazi.uizeni vfu ad fe de-

riuauerit, frudus non femei deinde grata mente prae-

dicauif. Hic praeter alia ex Graecis fcriptoribus Eu-
febii Chrouicon transtulit.
Anno 387« moritur Meletiis. Nec vero morte
eius igues fub fauilia latentes cxtinguebantur, fed in
locum
 Biftorico Literariae Cap. IV. 429

locum eius Flauiano arrognto mnnfif vtriusque partis

fludium. Vt enim raulinum Italici cum Aegyptiacis
et Arabicis Epifcopis fcquebantur, ita Fiauiani partes
reiiqui fere Orientis Epilcopi. Videbatur diffidium
in concilio componi pofle. Romae edicehatur ah
OccidentaJibus. Pauiinus Epiphanio Saiaminis Epi-
fcopo etHieronymo comitatus 3&a. eo fe contulit.
a.

Sed Meietiani vcnire renuebant ac Paulinum a con-

gregatis Occidentalium prouinciarum Epifcopis con-
firmatum nihilominus refpuebant. Ad huius conci-
lii acla pertinere videntur negotia ab Hieronymo ge*
fla , cum fe in chartis Ecclejia/iicis iuuij/e Damafum
et Orientis atque Occidentisfynodicis confultationibiis
refpondiffe dicit. *) Pro eodem Damafo etiam ficiel

formulam compofuit, quarn Apollinariflis fubfcri-

bendam propofuit.

Plurima etiam inter eos de literis facris erat dif-

putatio, cuius luculenta funt fpecimina plures Hiero-

nymi epifloiae ad Damafum etiamnunc fuperflites.

Sed quod longe laude dighiffimum eius impuifu fufc

cepit, erat emendatio veteris iatinae Kibiiorum ver-
fionis, quali tunc in ecclefia vtebantur. Sed fama
eruditionis, eloquentiae ac pietatis etiam ad muiiercu-
las percrebuerat, quarum complures ab eo inflitui
cupiebant. Quod animo ipfius tanti coelibatus et vi*
duaevitae patroni **) ionge exoptatillimurn erat. Nec-
cjuicquam facile tanta ailiduitate tantoque cum ardore
egit, quam vt virgines ac viduas adfaeculi huius con»
tcmpttm

*
) Ep. CXXIII. al. XI. ad Ageruchiam.

4 **) Circa hoc tempus a. 384. librum contra Hefaidium

de pvrperwi vir^imtate Mariae fcripfit, quem mox Epi-
itola ?k! Euftochium de feruanda Virgimtan et alia ie*
cuta funt,
430 Jlibliothecae Patrum Latinorum

temptum prouocaret fuaderet, vt otnne, qnod in

et

tnundo armrmt, putarent ejfe pro nihilo.

Tiruncularum harum nomina et elogia pafTim iu
fcriptis eius occurrunt. Ad compiures etiam cpiflo-
lae et libeili tacram fcripturam aut quaefliones ex ea
petitas enucleantes pertincnt. Sed haud paucis etiara

conuenticulae intcr fanctiffimum virum et nobiiiili-

nias vrbis feminas agi folitae difplicuere. Faiam et

occuite cauiiiationibus et caiumnia petebatur horri-

dum et auflerum vitae genus, quod hoc monacho
duce matronae tot fpectabiies fibi eiegerant, vndeque

nec confanguineorum precibus et obtefiatione auoca«

ri, nec muititudinis fremitu, qui haud raro ad con-
vicia et minas proccflif, aucrti et retrahi poterant.
Hieronymus autem tam parum curabat, quo giifcenti
inuidiae materiam fubtraheret, vt potius epifloiis et
adnortationibus ad feminas iflas fcriptis et in vuigus
fpnrfis vltro pergeret odia potentiorum propinquorum
et obtredarorum fuorum iiuorem ciere, et flimuiis
quafi iubditis iacefTere, donec Damafi, cuius patro-
cinio multum confifus erat obitu, et morte BJaefii-

lae, Taulae fiiiae, virginis viginti annorum, quae ie-

iuniis et aiiis id genus corporis fimul et mentis affli-

clionibus contabuerat, vt grauiora, quae ipfi inteuta»

bantur, deciinaret, acceierare difceffum coaclus fuit.

Sed cum tam antea faepius vrbis incommoda, et in-

numerafanciitatis, ad quam adfpirare muiiercuias do*

cebat, in tanto hominum flrepitu et neceHitudinum
impedimentis pericula ingerendo Pauiae obliqtie fe-

ceffum ab Vrbe fuafiflet, iam vei folo defiderio fui

vel adhortatione addita eam cum Euflochio filia ad
vifanda facra PaiaefHnae ioca peiiexit, non linenia*
xima aegritudfne et indignatione eorum, ad quos cu-
ra harum feminarum pertinebat, vt ct corciatiorutn
omnium. Difcefiit a. 3 85- menfe oirciter Auguflo
Paiue-
 Hijlorico Literqriae Cap» IV- 431

Pameiiano fratre comite atque abiens epifioJam ad

Afeilam fliufrreni feminam reJiquit, qua egregie
adomnium quereias refpondere et contumeJioforum
homiuum teJa reprimere fibi vifus eil. Non multo
poft quam AntiocJiiam acceiferat, eodem deJatae iunt
FauJa cum fiiia Euftocliio, quibuscum per Jiiemem
fubfequentem Palaeilinam peragrauit, imprimisque
foJum HierofoJymitanum vna perJuflrarunt. Ineun-
te a. 3^6. cum PauJa \i\ Aegyptum profeclus eil et

Nitriae monafteria inuifit. Alexandriae Didymum,

libros facros interpretantem, audiuit. In Paiaefiinam
deinde eiusdem anni aefiate reuerfis, cum domicJ.
lium in his regionibus ponere decreuiifent, praeter
omnes augulos, Bethleem, Jocus, in quo SaJutis hu*
roanae reparator natus eiTer, arrifit, vbi initio angujlo
hofpitiolo conteutos effe oportuit, donec monafieria
PauJae fumptibus ex/lrucla inhabitare inciperent, ia
quibus ipfe quidem virorum viuendi rationem mode*
rabatur, muiieribus PauJa ad mortem vfque a. 404.
infecuram, deinde Eufiochium praefuit, praetereaque
peregrinantium in fancla haec Joca manfioncs muni*
ficentia eorum paratae erant. Atque hic tandem
omne vitae reliquum tempus inter monachorum cu-
ras et ftudia aflidua diuifit, vt, dum iJlis vnice vacare
videretur, immenfa fcriptorum volumina foras mir*
teret, ex quibus vtramque tantum bibJiorum V. T.
verfionem ex Graecis et Hebraicis fontibus comme-
niorare fufficiat; quarum iJJam a. 590. vel 391. ex
leptuagintauirali textu ita condidit, vt fecundum tex-
tum Hexapiarem Origenis, textui ioov LXX. ea, quae iii
textu hebraico erant, Theodotion interpre*
prout iiJa

tatus fuerat, adderet, praepofitis tamen, quibus di*

fiinguerentur, afierifcis^ iis vero, quae apud foios
LXX. extabant, obeiis notatis. Hanc autem, pofiquam
a. 3^7. magiilro ludaeo, Baranina, literas hebraicas,

quas
432 Biblioihtcae Pairum Laiinorum

<quas olim in Cbalcidene eremo tanfum deguflaueraf,

didicit, ab 391. aggrefius eft et per vi*
a. 390 v'el

ginti quinque continuos annos, interpofitis pailim

aliis opufculis, feiiciter proiligauit. Turbata eft
fubinde aita tranquillitas, quae coeiitus quafi in hunc
locum demiifa erat, lite inter ipfum loaunemHie*
et

tofoiymitanum kpifcopum a. 395. exorta, et multo

magis fimultate, quam ab a. 394. cum Rufino exer*
cuit, quae ad tempus quidem remiflior facla ac re-
conciiiatione vtriusque paeiie fublata videbatur, fed
grauius poflea recruduit, et in manifefla odia proru*
pit, in quibus animum plane impatientem Hferony*
tnus oflendit. Ac mirum profecto hoc videri debet*
quo pa&o iii hac tranquiila et placida vitae extremae
llatione animum manfuetum depofuerit magis quam
in fe auxit, ita, vt leuifTimis etiam de caufis exafpera-
ri fe pateretur. Nam cum Auguflino quoque, quo-
cum ab a.394. famiiiariter literas mifcere coeperat*
ni iiie flomacho eius pepercifTet, parum abfuit, quin
amicitiam recens contraclam rurfus diffolueret. Per-
inde etiam varias haerefcs ex receffu fuo acriter op-
pugnauit, veluti 393. Iouinianum, qui coeliba-
a.

tum et matrimonium, ieiunium et vfum ciborum

tihuQcca, dicere aufus erat. Impar tamen eius ad-
verfus Peiagianos fuit conditio, fiquidem non verba
verbis, fed arma et furorem concitatae multitudinis
argumentis fancti Docloris ii oppofuiiVe dicuntur,*)
atque caede et incendio in monaflerium eius et Eu*
flochii faeuitum efl, vt ipfe vix cum vitae periculo
in locum fecretum euadete poflet. AccidifTe hoc
putant a. 416. quibus ad mouaflerium reuerfus non
ante 4 1 g. videtur. * Sed inoibo ac ianguore
:;:
a. ) vires
diutur*

*) AugunSmis <te geftis Pelagin

**) Stilling. LX. 623,
§> p.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 433

diuturno aliquoties accifae, poflremoque hoc terrore

penitus conturbatae, non diutius vitam fuflentare vaJe*
bant piacideque fatis a. 419. (die XXX. Septembris)
conceflit.

ScriptorumHieronymi recenfum ex editione tf-«.s«ri»

a*
Vailarfiana proponimus, notatis fimul quac in fingu-
lis ille praeAitiife vel primus* vel poit fuperiorum
ediforum , de quibus plerumque iudicium fuum ia^
feruit, fludia, poiJicetur.
1. Epiftolae CXVI. Veteres Editiones eas non
ad temporum ordinem, M materiae quandam fimili-
tudinem et quafi cognationem exhibent* tribus ma-
xime claffibus, Theologicas, Polemicas atque Moraler.
Quae quam vaga fint, quisque faciie per fe intelligit»

Benediclina igitur Editio huic vitio vt mederetur, no-

vum earum ordinem infiituit fic, vt refeclis ab ipfo
corpore et difiributis per finguios tomos compiuribus>
quas Criticas appellat, reiiquas -ad temporis leges exi*
geret, fucceflu tamen non pariter felici, vt Vallarfius
iudicauit et demonflrauit. ReJida igitur erat haec
prouincia VaiJarfio, vt turbatum ordinem chronologi-
cum reformaret et ex integro inflitueret; k\ quod
egregie ipfi ceflTifle nemo abs inuidia negauerit. Re-
motis nempe aliis^ quae in vuJgatis Epifiolarum colle-
clionibus venditabantur, fufleclisque aJiis, quae defidc-
rabantur, feriem caeterarum ad argumenta momenta-
que finpula expenfametad quinquemaximeclafles feu *

periodos redaclam ita exhibuit, vt fimul vniuerfis et

finguliscaufas rarionesque, quibusmotus iocum, quem
obtinent, ipfis tribuerit, inindice chronologico adfcri-
beret. Prima clajfis illas exhibet, quas Hieronymus
ab a. 370., antequam eremum peteret* potiflimum
vero in eremo feripfit vfque ad a. 38 1., quo dudum,
relicla folitudine, Romam contendit, Alttri infunf>
Tomns A Ee quas
434 Bibtiothecae Patrum Latinorum

quasRomac fcripfit ab a» 38^. ad vitra medium 385**

quo Romae pertaefus diiceilit et Hierofoiymam na.
vigauit. Tertia compicditur, quas ab
386. eBeth- a.

leemi monafferio fcripfit vsque ad a. 40 ;., quo de-

inum in Alcxandrina Synodo Origcnes damnatus efi.
Qiiarta cas habet, quas ab a. 40 1 . vfque ad vitae fincm
f. a. 4^0. S. Doclor exarauit. In Qttintam ciaifem
eas quarum tempus incertum eft, adieclis
redegit,
tribus incerti aucloris, minore chara&ere exlcriptis.
Practer haecVailarfiana editio omnia fuppeditat, quae
vfum ipfius facilem ec commodum reddere po/lint;
velut tabulamin fronte operis, qua nouus ordo vetcris

et Benedidinae editionis comparatur, tum Argumen*

ta, quae Editio Bencdictina cxErafmo potiiiimum ex-
fcripfcrat, caftigatiora, capituiationes et id genus
alia, necnon indicem triplicem.
II. Opu/cula Trafifatus. In editionibus vete-
f.
ribus pailim Epiftolis permifia habebantur. Erafmus
eumque fecutus Viclorius, qu'bus materiarum ordo
cordi erat, nonnuilos in altera Claffe fiue Tomo, ar-
repta idcntidem ex Epifloiis occafione, coliocanr,
quod iheytTMo, qgjj cnrcXcyenytd, fiue quae ad di-
veifas hacrcfcs ct malcdicorum calumnias pertinenr,
continercnt: alios ad prioris Tomi calcem recenfcnt,
ipfo interdum propofito et argumenti difiimilitudine
reiuclante. Editor Benedidlinus Epifiolarum ordi-
ncm chronologicum paffirn interpofitis tra&atibus in-

tcrrnpit, nuiia tcmporis fcd materiarum potius ratio-

ne habita; quo fadium efi, vt, dum vtricjue femitae
infiiteret, ab vtroque faepius aberraret. ValJarfiuy,
nulia difiribucionis ratione Iiabita, in Tomum fecun-
dum coegit. Iufunt igitur P. I.

Vita S. Pauli primi Eremitat*

Vita S. Hilarioms Eremitae,
Viia Malchi Monachi captiui.
Ecgula
 Hijlorico Literariae Cap. IV\ 43 ^

Regula S. Pachomii e Graeco latfue reddira.

Eiusdem et S> Theodorici Epiftolae et vevba my.
fiica.
Liber Didymi de Spiritu 5. ex Graeco latine
conuerfus.
Altercatio Luciferiani et Orthodoxi.
Liber aduerfus Heluidiuni.
Libri duo aduerfus Iouinianum*
Liber contra Vigilantinm.
Liber contra loannem Hierofolymitanum.
Jlpologetici aduerfus Rufinum libri tres»

Parti II. praeter nonnulla Rufini* Anaftaiju>

Theodori Mopsvefleni, Gennadii et alia quaedam,
Dialogi contra Pelagianos libri tres.
Liber de Viris illujlribus, addita Graeca verfio*
ne Sophronii.
In Tomo III. Vallarfianae editionis occurrunt ap*.

paratus inflar ad commentarios in libros S» S. probe

intclligendos libri duo de Nominibus hebraicir et dt
Paiaejhnae locis. Illum a fuperioribus editoribus ne*
gledum, a Clerico autem plane contemtim habitum»
iufio honore veftmit atque vtilifiimum Vallarfius alTe-
ruit. Librum autem de Palaejlinae locis cum textu
Gr. Eufebii exMSS.Codd. Vat.Bibl. (nunc
1456.) 11.

optimae notae et fpedtabilis vetuftatis, (jui faeculum

Xmum anteuertere dicitur, innumcris in locis emen-
datum et reflitutum dedit editor, ita vt affirmare aufus
fit, nunc demum integrum Eufebii textum prodire.
Antea tres tantum Codd. MSS. huius libri innotue-
rant, quorum primum e Regia Parif» Bibi. fionfreriu*
edidit, Martianaeus recognouit; alterum Oxon. Aca-
demia feruat; tertium Lugduni Batauorum eBibiioth.
VoiT. in Publicam intuliffe dicuntur Acad. Curatores*
Ad huius infpiciendi copiam nemini adhuc facfrar»
Rhcuferdius doiet. Oxonienfe c Parifino defcri*
Eg a ptum
430 Bibliothecae Patrttm Latinorum

ptum efife non diffitentur, qui illi Bibl. praefmit. Ex

vno Regio exemplo omnes hadenus editiones
igitur

deriuantur, cjuod tamen pcilime habitum. His duo-

bus libris fuccedunt

III. Commentarii Bibtici.

Qiiae/liones Hebraicae in Genefin, quas autmini-

me perfecifle aut, quod probabiliujS exiftimat, mutato
confiiio, cum Commentarios elaboraret, prout congef-
ferat, in confiiium adhibuilTe creditur intra domtfiicos
parietes cohibiturus nec editionis honori committens.
Has pone fequuntur,
Commentarii in Ecclejtajlen ad quos faepe in ,

Apologia contra Rufinum prouocat et

duae in Canticum Canticorum Homiliae, quas ex
Origenis Graeco latine expiicauit c. a. ;83- quamob»
rem quatuor 38R- affignari oportet.
praecedentes a.

Commentarii in lefaiam- (T. IV. Valiarf.) Ad

a. 397. referuntur. *) Nec vno anno perfeclum opus,
praefertim cum aliis curis tunc difiincretur et aegra
vaictudine afFeclus, inopia etiamiibrariorum laboraret.
Tiilemontius inceptum a. 408- , expletum effe a. 409
et 410. coniicit ex morte Stiiichonis, quam vndcci-
mi iibri pracfatione indicatam putat. Tutior ratio
ex Ezechiei is Commentariorum praefatione gcueraii
ct initio iibri III. in Iclaiam jpfufta ducitur, qui ad
a. 411. referrr dcbet, vndeque patet, ante a. 410.
lefaiam non fuilTe expletum.
Homiiiav nouem in Vifiones lfaiae ex Graeco
Origenis. Huc reponimus cx nouiilima Vallaifii
fcntentia, quamquam operum genuinorum
in hac
ferie iocum in vtraque ed. iliius non adeptas. Abiu-
dicarat enim in prima ed. Hieronymo, nec commode
vifuni

*) ViS, VallarC Ep. 6g. it. 70. 71. in Ind. Chr.

 Hifiorico Litcrariae Cap. IV* 437

vifurn eft, ordinem femel defcriptum \\\ fecunda im-

inutare. Attamen Hieronymi effe ineiuclabili ar-

gumenfo, tefiimonio nimirum Rufini libro II. Apo-

logiae n. 27. euinci retradratis curis cognouit et noua
admouitione praemiiTa T. IV. P. II. p. 1098. de-
monflrauit.
Commentarius in Jeremiam. Per interualla di-
Ciauit, poflremum fere ingenii fui monimentum.
Abfoluendo operi vnus modo aut alter Jiber defidera-
batur. EpifloJam 133. et DiaJogum contra
Inter
Pclogianos cum vuJgo recepta fententia fe flatuere, in*
quit Vallarfius. Profert tamen h. 1. (p. VII. VIII.)
aliqua, qtiae dubium rierc poflint.
Commentarii in Ezechiehm libri XIV. (T. V.
ed. Vallarf.) Iis adornandisIV. annos impenditHie-
ronymu.% aiiis fciJicet negotiis interpellatus et per in«
tenuilia tantum diclitans. Inceptus labor vix dum
abfoJutis in Iefaiam Commentariisa. 411. fed inipfb
operis iiiitio Ep. 126. ad MarceJlin.
(vid. Proleg. et
et Anapfychiam) Romanae obfidionis nuntio et ami-
corum obitus feu difcriminis conflernatus, diu ma*
num remifit. Repetiit Jaborem ad eiusdem anni fi-

nem feu fubfequentis initio, vt ipfe ait I. ep. Hoc an-

nofubitus impetus barbarorum fic Aegypti limitem 9
Palaeflinae, Phoenicis, Syriae percurrit injlar tor»
rentis cunclafecum trahens, vt vix manus eorummi*
Jericordia Chrifii potuerimus euadere , nedum vt ani-
mum, quem lere defponderat, ad fcribendum aduer-
tere potuiiTet. Tandem vrgentibus amicis, furtiuis
nodium horis a. 413. hyeme propinquante (J. VII.)
ad Nonum vfque perfecjuutus efl. Reiiquos a. 414.
additos dubitari nequit nc notauit fane Vallarfiusp.XL
momentn.
potiora, quibus annus declaratur,
Commentarius in Danielem feptennio prior efl.
Abfoluerat enim (vid. pracf. hui. 1.) Prophetas mi-
Ee 3 noies
438 Bibliothecae Patrum Latinorum

nores fueratque adeo a. 406. praetergrefTus , qui in

poflrcma explanatione Amos notatione Vlti Confula-
tus Arcadii Augufli et Anitii Probi certiflime defigna-

tur. Anteuertebat porro 408- cuius menfc Augu-

a.

flo Stilichonis efl patrata interfcclio quem viuentem ,

adhuc hocce commentario Barbari exercitiu Roma-

%i ducis nomine petierat; vnde interiecto, quod ra-
tio fuadet, aliquo temporis fpatio calumniandi male-

volis data fuit copia, quos in Praefatione XI. libri in

Iefaiam miflbs fecit. Tuto igitur hofce Commen-
tarios a. 407. adnumeraueris.
Homiliae Origenis XXfflll, explanationes in le*

remiam et Ezechielem continentes, quae librum fingu-

larem conflituunt, quod ab omnibus editoribus lu-
id
periorum tcmporum animaduerfum non efl, licet
fub vna ad Vincentium Presb. praefatione comprehcn-
dantur. Erafmus et Huetius temere diuiferunt, eo-
que ad opiniones de omiflb in Ieremiam prologo de-
lapfi in aliena omnia abierunt. Sed vna tantum
vtriusque explanationem Ezechielis et Ieremiae aufpi-
catur, quod ieclio diligens docet et mentio 3$ Ho-
miliarum tanquam vnius libri in Catalogo confirmat.
Nec vero vna omnibus flmul aetas fed per interualla
ex Origenis Graeco latine redditae funt, ipfo Hiero-
nymo teflante in prologo ad Vincentium, Emififle
vero vna iunclas, pofl Eufcbii Chronici editionem
anteque Ep. XVIII. ad Damafum de Seraphim appa-
ret; quorum illud ad a. 580. certiflime refertur, alte-

rum ad infequentis anni medium fpeclat. Minus re*

cle Tillemontius ad 3^6. XIV. in Ezechielis Ho-

a.

niilias traducit. Edidit ValJarfius partim ex Gene*

brardi partim Huetii editione Origenis, Tot tantis-
que tamcn illius editionem vitiis fcatere narrat , vt a
fe demum priflinae integritati reflitutae in publicum
primum eniitti videri debeaut,
Commen*
 Hijiorico Literariae Cap.1V. 439

Commentarii in XII Prophetas minores. (T. VI.

cd. Vaiiarf.) Hieronymus in praef iibri III. in Amos
adPammachium: „ Prafpoflero orciine atque conjufo,
duodecim Prophftarum opus et cepimns et Cnrifto
adiuvante complebimus. Non enim a primo vfque
ad nouijfimum iuxta ordinem quo leguntur: fe.i vt
potuimus, et vt rogati Jumus , ita eos dijferuimus,
Naum, Michaeam Sophoniam et A^gaeum, primo
,

(Piko7rovu)Tv,TXts Pauiae eiusque jiliae Euflothio

"n^oa-eCpdovyjo-a: Secundo in Abacuc duos libros Qiro-
matio Aquileienji Epifcopo delegaui: Trrtio poji
longi temporis Jilentium , Abdiam et loncim tibi im-
p*ranti ediJJ^rui: Praefenti anno , qui Jexti Confula-
tus Arcadii Atigujli nomen
et Anitii Probi Jaftis
impofuit Exuperio Tolojanae eeclrjiae Pontifici Za»
y

chartam, et eiusdem vrbis Mineruio et Alexandro

monachis Malachiam Prophetam interpretatus Jiim.
,

Stalimqne rtcurrens ad principinm voluminis, Ofee

et loel et Amos tibi negare non potui. "
Ex his faciie vnusquisque ad tempora certa reuo»
cari poterit. Par eft igitur, vt primo loco nomina-
tos in Naum, Michaeam, Sophoniam et Aggaenm
tt quinto ioco commemoratos in Abacuc a. 393, per-
fecerit: quoniam vitimos hos in Catalogo h. a. ador-
nato, diuerfo quidem abhoc ordine, recenfet; lonam
porro a. 397., vt ex ipfius in Prologo teftimonio pa-
tet: nam quod inter hunc et priores temporis effluxe-
rat, id aiiis hboribus impendit, ex quibus ipfe Epi-
floiam LX. Epitaphium Nepotiani, quae certiflime
ad 396. pertinet, ibidem iaudat; atque ante Mat-
a.

tjiaeum anno 39S. abfoiutum lonam procui dubio

abfoiuerat.
Abdiam ad eundem annum referunt, fecuti ipfius
Hieronymi aucloritatem in Commentariis ad Amos:
Tertio poft longi etc. Sed Valhrfius contendit iion
Ee 4 ad
44<> Bibliothecae Patvum Latinorwn

ad annum eundem, quo elaborauerit, declarandum,

iunclos, fed quo refpedu ad caeteros ordine fefe ex-
ciperent, et quinquennio recentiorem Abdiam, facit

ad a. 403. refercns. Palmarc argumentum ex eo

petit, quod in adolefcentia haec poft triginta effudiffe
annos repetita et emendatci in Praefatione inquiat Hie*
ronymus. Iam cum iilud adolefcentiae tempus de-
claret: quando egrefji fckolam Rhetorum diuer* — ,

foftudioferebamur: quando ego et Helioriorus carif

fimus pariter habitare Chalcidis fohtudinnu niteba-
mur , 373: fequiiur manifefio annus ab hoc
i. c. a.

tricefimus 403. Reliqui u\ Zachanam et Malachiar.i %

nec non Ofeam et loekni et Amos a. Confuiatus Sexti
Arcadii Augufii et Anitii Probi, i. e. 406. proiligati.

Commentarii in Matthaeum libri IV. (1\ I^IL

Va larf) Ad a. 3Q8.pertinere probatum iuit (p. VII.}
Valiarfius. Homilias vero ex Origene redditas in

hunc 389- reponendas efle iudicat. (p. XII.)

a. Has
vero ex Genebrardi Origenis ed.itione huc adfciuit.
„Graeca periifie oiim credita nunc maximam par-
fcm a nupero Editore Origenis reperta inaudimus,
inquit."
Commentarii in Pauli Epiftolas quatuor ad Gfl-
latas fciiicct, Ephefios, Titum et Philemonem. Non
ia omnes, vt a Cafliodorio inde, qui in reliquis ex-
quirendis valde defudauit, creditum,Commentarios
fcripfit. Haed vero opinio fraudi faciendae anfam
praebuit, ncmpe Commeniarium in omnes Pauli Epu
fiolas fubfiituendi, qui ipfius potius hofiis infcnfifii-
mi, Pelagii foetus eft. Referendi vero hi commen-
arii ad 387. a.

Chronica Eufebii dc Graeco translata, audta etad

fua vfque tempora dedu&a. (T. VIII. Vaiiarf. ed.
P. .II.) Quod tempus attinet, tuto fe affirmare
poffe Vallarfius putat, traaslata ab eo efle, antequam
Homilias
 Hijtorico Literariae Cap. IV. 441

Homilias Origenis inleremiam et Ezeehielem de

Graeco verteret. Hic autem primus ea feorfim antea
euulgaii folita editionis fuae feriei attexuit, textu ex
Poatacena editione exprefib, fed colJatis fimul Codd.
duobus MSS. et editione principe. Tomo fecundo
integra Pontaci addidit Commentaria, quemadmo-
dum m prolegg. Tomo I. praemifiis de libri Eufe-
biani ac verfionis Hieronymianae per recentiores edi-
tores fatis diligenter pro more fuo difieruit.

T. IX. et X. ed. Vallarfianae fifiitur Bibliotheca

diuina ampleclens Canonem hebraicae veritatis et

quos de graeco textu in latinum transtulit , nec non

N. T Ubros.
1. Canon hebraicae veritatis vulgari modo in tres
ordines difiribuitur, quorum primus^ ordo Legis,
Pentateuchum: fecundus, ordo Prophetarum, libros
Iudicum , Samuel. I. II. Regum I. II. Iefaiae, Iere-
iniae, Ezechielis et XII. prophetarum tertius, ordo :

Hagiographorum, Iobum, Piaiterimn, Prouerbia,

Ecclefiaflen, Canticum Canticorum, Danielem , Pa*
ralipom. I. II. Ezrae I. II. et iibrum Efiher com-
pleclitur.

Confiat, Hieronymum iam fexagenarium emen»

dationem !at. Bibl, verfionis adgrefium, diuerfo tem-

pore nec feruato Librorum facrorum oidine verfiones

fuas perfeciiTe ac ediciiiTc. Vailarfius igitur disquifi-
tione fa&a ordinem chronologicum expcriri fiuduit
atque plane fibi perfuaium habet hac ferie fuifle
editos:

Regum libros a. 390.

Pfallerium et Prophetas XVI. a, 392. Liber Io-
bi hos proxime fubfecutus. His valgo addunt, inquit,
Tres libros Salomonis , cuos ego quidf-m ferius
differendos ex Prologi ad Chrcmaiium atqiie Helio*
Ee 5 dorum
 443 Bibliothecae Patrum Latinorum

dorum verbis exifiimo : interea tamn haud auflm re-

ceptae apud omnet fententiae refragari. Porro
Efiram et Nehtmiam a. 394.
Paralipomma a. 395.
Odtatenchum ab a. 3 98- ita tamen, vt Genefin
citius editam exifiimet, cum reiiqni interim Mofis

libri in quartum quintumue annum premerentur.

lofua non nifi pofi a. 404. in lucem venit, omnium-
que pofiremus fuit iibcr Efiher.
II. Libri, quos deGraeco vertit, abfoluto iam He«

Lraeo Canone. Referuntur iiii partim aci vetus te-

fiamentum, quorum pauci tantum fuperfunt, aitera
parte omnes N. Foederis iibri comprchenduntur.
Huic recenfioni verfionis latinae fuae aetatis ad
graccos fontes praelufifie quodammodo videri poterat
emendatione iiia Pfahuorttm , quam, vt ipfe ait,

Romae pofitits apud Damafum curfim et magna tan-

,

tum ex parte adornaucrat; in quo negotio Comimtni

tantummodo, quae tunc audiebat, editioneGraeca vfus
videtur. Quae cum nihilominus a Romana ecclefia
probata elTet (vnde etiamnum Romanum pfalfrrium
audit), ilJe animum ad illam vniuerfam ex integro
iuxta Graecum atque eum quidem longe emendatilfi-
mum Hexaplarem textum refingendam appulit. Ncc
fane duhium videtur, quin propofitum per finguias
partes exfequutus, totum V. T. Canonem continua
ilia arclietypi comparatione expoliuerit: tamen etfi

duo nunc foii fnperfint iibri ex ea recenfione integri,

lob et Pfalterium totidemque Protogi in libros Salo*
monis et Paralipomenon. Hafce diuinorum iibro-
rum vetfiones iatinas, a Martiauaeo primum Colie-
clioni fcriptionum Hieronvmianarum addi coeptas
atque fpeciofo Diuinae Kibiiothecae nomine infigni-
ras, fuane editione iterum rccudendas curaref , an tan-
cjtiam onus alienum omitterct, anceps aliquamdiu
haefit
 Bifiorito Literariat Cap. IV, 443

haefit Vaiiarfius. Ac placuit aliquando, vt varietatetn

tantum leclionis a vulgari textu recedentem ndmitte-
ret. Mox quantum id fibi negotii facefTeret, ex-
vero,
pertuset plurimorum fimul eruditorum per Itaiiam
concordi fuffragio confirmatus, adiicere integras de-
creuit. Ita vero adiecit, vt non de Benediclina cdi-
tione defcriberet, fed quafi nouum cpus proprio flu-
dio coeptum et exaclum daret. Cum auimaduertif-
fet enim, quantis Hieronymiana verfio a faeculo in-
de VIII. vitiis deprauata elTct, quod attexta breui
emendationis Alcuinianae hiftoria ofiendit, id fibi

negotii datum exiftirnauit, vt natiuam iilius indoiem

ex Codicibus, fi qui reperiri aut dignofci pofTent, qui
Alcuini recognitionem antecederent aut certe non ad-
mifiiTent, repraefentaret. Ac quamuis magni res
negotii elTet, eiusmodi codices conquirendi et interno-
fcendi, non improbum tamen fibi Jaborem fuilTe af-

firmat, ac fidei faciendac caufa exemplar Veronenio

Regum libros compieclens, quod omnem vt aetatem
opinionem faciie exfuperet, profert et defcribit.
ita et

Omnino autem rationem, qua varietatem JecTionis ho-

rum iibrorum aeftumauerit et adhibuerir, ita explicat»

Yt nemini non probare iek poflit.

Hieronymi fcripta , quae non extaiit amplius.

Vallarfiusduas confiituitciarTes: I. quae vmjjime in*

terciderunt\ II. de quibus dubitari licei^ an vnquam
extiterini.

I. u
Interpretatio vetus S. S. V. T. ex Graeco tojv

LXX. emendata, de qua ipfc teflaiur fub fin. prat-

fationis in lihros Paraliponienw et Ep. LXXI- ad
Lucinum. Rationem vero emendationis exponit Ep.
CXII. (ed. Vallarf.) ad Augufiinum. it, Praef. ad
editio-
444 Bibliothuae Patrum Latinorum

editionem pofttriorem Pfalmorum. Specimen qu<*-

que eius operis Commentarii in Ecclefiaften et prae-

cipue in Proplietas maiores, minoresque fuppeditant,

in quibus Latinam iliam verfionem a fe recognitam,
cum illa facpe componit, quam pofica ad Hebrai-
cum exempiar compofuit. Quin etiam duo fuper-
funt integri eius operis libri, lob et Pfalterium (Val-
larf. in II. P. Diu. BibJ.), qui facile vnumquemque,
quod confiiium et quomodo fecutus fit, docebunt.

2.

Euangelium iuxta Hebraeos. Chaldaico fermo-

ne, Hebraicis autem Jiteris fcriptum, cuius deicri-
bendi facultas cum ipfi a Nazaraeis, in Beroea vrbs
Syriae degentibus, effet facfta, in Graecum Latinum-
que fermonem transtulit, quemadmodum ipfe etiam
cap. 3. de Vh\ illujlr. er Comment. in Matth. XU,
13. Juculenter profitetur. Num fuerit authenticum
illud Matthaei Euangelium, quod ad fua vfque tempo-
ra in Caefareenfi Ribl. feruatum tradit, an, vt Jkda
docet in Comm. in Lucam , aliud inteliexerity^fww-
dum Hebraeos , aliud fecnndum Apofiolos. Exerci-
tationis caufa tautum compofitarn duplicem iflam ver-
fionem Vailarfius putat. Idem praef. gen. p. XIIL
et XIV. latinae verfionis fragmenta quaedam coiiegit

et protulit. Huius vero verfionis nomine a Theo-

doro Mopiuefieno Qiiintum Euangelium confixifio
culpatus eft Hieronymus; vciut ex iis patet, quae
Photius Cod. 177. feruauit.

Specimen Commentarii in Abdiam. De quo fic

ad Pammachium Mereri debeo veniam, quod

fcribit:
in adolefcentia mea prouocatus ardore et ftudio S. S.
allegorice interpretatus Jitm Abdiam Prophetam, cuius
hiftoriam
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 445

hiJlori r m nrfiebam cfc. Pofi triginta annos psr vete*

ra ve/tigia ingrrfjus , tmtndaturus, vbijieri poterat,
ctiruos apices Iiterantm , vrl rerte cttlpam dfprecatu-

rus , attatis praettxtu, tandem telam retexuit. Pe-

nitus tamen intercidit, absque viiius iragmenti vefii-

gio. Sufpicatur vero Vailarfius, iatere eos in Bibl.

Goth. n 34. in quo Cod. pofi Commentarium in Ie-
remiam Tra&atus in Abdiam commemoretur.

4-

Commentarii in Pfalmos. Redeunt hic omnia

ad veterem difputationem : In omnesne PfaImos 5 aa
in aJiquot modo, quorum in eius fcriptis fit mentio»
Conimentarios Hieronymus eJaborauerit. NotiiTimae
falfiratis conuictum efi: Hreuiarium in Pfalmos. Ad
germana vero ipfius opera pertincnt: in PJalmos a
X-XVI. traUaius VII. quibus verbis in fuorum
opernm catalogo ab ipfo audrore recenfentur. Ho-
rum ne fragmentum quidem aliquod iupereft, nec
vefiigium, nifi in Breuiario ifto multis afiufs inter*
poJatisque Jateat, quod plerisque eruditis vifum eft.

Nihiiominus fuere Viri doCti, inque his Tiilemontius,

qui de ipforum natura pronuntiare auderent. Inquit
ergo vir Jaudatus, expreiTos fuiiTe feu excerptos ex
Origenis homiliis in vniuerfum Pfaiterium. Cuius
argumenta, vt erant parum flrmata, faciie euertit Vai*
larfius, non prorfu> tamen fententiam abiiciendam
exiftimans, fed Rufini memor, qui in praefatione
ad libros 7re^; tt^tov vltra 70 libellos Origenis homi*
leticos in Latinum ab Hieronymo transiatos dixerat*
fauere haec dictae fententiae oflendit in hoc, quod,
vbi hofce in PfaJmos tradlatus adnumeraueris, opti-
me numerus confiat, minus vix feptuagefimum
fin
attingas. Acldit tamen, et hinc, et exemplo aliato
probat, fatius videri ? ex diffimulante Rufino aiiquid
euift»
 5

44 Bibliothecat Patrutn Latinorum

cuincere, quam ex calumniante argumentari. Sed

praeter traclatus iflosleptem,Pfalmum quoque nona*
ge/imum tertium ab Hieronymo fuiffe expofitum,
tedis cil iocupletiffimus Auguflinus in Commonitorio

ad Fortunatianum n. 14. ex eodem nounuila prole-

rens, quae totidem verbis in eo Breuiario ieguntur^,
quod in vniuerfum Pfulterium Hieronymo infcribi-
tur. Sed cum plane confiet, Hieronymianum foe-
tum ilium haud effe^ fed fludiofi hominis, qui vario-
rum fententias et commenta in vnum
mul- conseifit
taque de fuo afTuit, quin etiam faciie appareat, pkra-
que omnia eiusdem huius Pfaimi commenta ex S. D.
calamo non eife profecla, laudatam 7TS(?ix$77r v ex aiio ;

deperdito opcre excerptam eife, non ert dubitandum.

Quodnam vero iiiud fueiit^ haud expeditum eft di*
vinare. Neque enim Commentarios in Pfaimos a fe
elaboratos Hieronymus vnquam tradit* In animo
quidem habuiiTe ex animaduerfione ad Ief.
ipfius

cap. 63. (quem expofuit ad a. 410.) et Ierem. cap. 3«

(quem fub ipfum vitae finem interpretatus efl) patef*
ied aliis primum de caufis interpeliatum tum ipfa
morte interceptum perficcre non potuiife videtur*
Vailarfius porro poilquam illorum Dd. fententiam
valde improbare fe declarauit, qui tres Hieronymi
cpifiolas, quarum altera efi in Pf. 44. ad Principiam*
aitera in 89. adCyprianum, tertia demum in 126*
ad Marcellam commentariis in Pfalmos accenfent,
coniecluram profert admodum probabikm, lauda*
tam ex Augufiino m Pf. 93. qvj&iv, ex aliqua, quae ii\»

terciderit, epifiola defumptam elfe, quam ilie adAegy-»

ptios monachos fcripierit, qui Anthropomorphita-
rum iiaerefin per ea tempora inflaurare conarentur.

Coiilmentarioli in Pfalmos. tta quidem ipfe au-

clor faepius eos laudat ii\ lib. I. adu. Rufinum» Opus t

ante-
 Hijlorico Literariae Cop. IV. 447

antequam Pfalterium ex Jiebraico \u J.Ttinum fcrmo-

nem conuerteret, inchoatum, ied non perfedum
fuiffe, Vallarfius tum iocis aiiatis et cum caeteroruin
opeium clironoiogia coiiatis, tum ex eo concludit,
quod in recenfu SS. fuorum eius inentioncm prorfus
omiferit.

6.

Verfio latini tibri Origeniani iregl d(?x£v> quam

oppofuit verfioni a Rufino Origenis patrono et de-
fen fore fadae , qua ornnes errores ehis arte et confi-

lio diffimulauerat et occuitauerat. Fragmenta Hiero-

nymiani operis inEpiftoia ipfius ad Aaitum (CXXIV.
apud Vallarf.) fuperfunt, reiiqua vt ipfum Origenis
opufculum periere.

7-
Ver/io Jnue&ktarnm libri Theophili Ep. Alcx.
in S. loan. Chryjbjhmum. Perpauca reftant frag*
menta. Perfuaferat TheophiJus, vt in Jatinum con-
verteret Hieronymo, qui fi huius animi confcius fuik
fet, vix tale inuidiae onus fubiiiTet.

8.

Fpijlolae plures, quarum Catalogum notitiam*

que dedit Vallarf. p. XX fqq.

tt.

Intercidiffe credita* fedteuefn non fcripta*

1.

Qiiaeftiones Hebraicae in V. T. praeter iilas* in

Genefin, qUae hodienum fuperfunt Laudat plurim is
loeis, imprimis in libro, quem ex Eufcbio interpreta-
tus e/t de S. S. locis. Vuigo deperditae exiflimantur»
In alia difcedere videtur Tillemontius. Valiarfius
ia-
448 Bibliothecae Patrum Latinorutn

inchoatas tantum et praeparatas putat, fed otlo defT-

ciente perficere eas non potuiffe. Rationes ibidem

paulo fufins expofuit, ex quibus duas modo comme-
moraffe iuuat, videlicet quod in iflo tantum de $. S.
locis libro iliaium meminerit, in reliquis nunquam,

etiamfi laudandi occafio non defuiffet. Vnde colii-

git, latine redditum ilium fuifie, dum adhuc iiias ani-

mo moliretur, pofieaquam vero incepto dcfiitiflet,

et laudare defiiiTe et (quod alterunv praecipue argu*

mentum efi) confiiio in Cataiogo S. S. omififie.

Commentarii bretiiores in XIL prophetas vtcq-

(ivyfjLciTCL dibli. Diuerfi ab his, qui fuperfunt, inter*
cidiffe flatuunlur. Opinionis anfam praebuit ioeus
Epifi. XLIX. ad Pammach. n. 4. fub finem, in qua
VTccfJLvyudTteV quaedam in XII. Prophetas appeilat.
Iam cum commentarios, quos habemus, a. demum
406. ad finem perduxifTe eum confiet, haec vero cp.
393. fcripta absque erroris metu fiatuatur, acute non
magis quam vere coniecifle nobis videtur Vaiiarfius,
qui Hieronymum arbitratur h. v. partem Commenla-
riorum, quam eo tempore confeciflfet, innuere. Qua
in re egregie ipfo vfu nominis Dnodecim prophetae
tanquam vnitis iibri in Canone facro, adiuuatur: ex
quo confequitur, Hieronymum, eo quod in XII.
prophctas commentatus fit, non inteliigi fiatim fin-
gulos explanafle. Pluraque ad firmandam fententiam
non iine voluptate apud eum cognofcas.

3-

Libri XIV. in Teremiam, quibus telam iex lf«

bris fuperfiitibus inchoatam pertexifie iiium cenfent

Cafilodorii Infi. c. 3. Rabani Mauri aiiosque nuclo*
ritatem fecuti. Dubitatum tamen isun cfl ab aliis

recenti©»
 Hijlorico Littraride Cap. IV* 449
recentioris aeui doclis, an vnquam rot Jibros perfecerit

Hieronymus. Tillemontius quidem Cafiiodorium

corrigere conatus q(\ exclufa voce viginti, nouem fo*
lum retinens. Sed vix fententiam fuam cuiquam
perfuadere potuit. Scita non minus ac cleganti ra-
tione haec quoquc expediifie videtur Valiarfius, cuius
adeo verba, quod pauca fint, apponere vacat. „ t}'t*
ronymus , Ieremiam quatuorderim tracla*
inquit, in
tus , five Homtlias ex Origenis Graeco pridem con*
verterat in Latinum, deinde fex libris fuo fenfu euto*
dtm Prophetam efi commentatus. Maec duo veJuti
genera Commentariorum in idettt argumentum Jt eX
capitum, ut ita Joquar> five librorum numerojex
nimirum et quatuordecim> in unfim conjunxe*
ris , Jummam viginti efficies > quot numero in Je»
remiam dicuntur elucv.br ati. Sic autem exifiimo in
vetuftijftmo aliquo ante Cajftodorium eXemplari^ et
bono quidem conftlio, fex illis Commentarwrum li*

bris , qtiatuordecim alios tratlatus fuijfe fubjunBoSg

ex eoque ortam de viginti in leremiam li ris fenten*
tiam." Suptrefl, quod eodem facit, exLII. capitibus*
quibus totus confiat lerernias^ priora integra triginta
tria exponi ab Hieronymo m ifiis VI. commenrario»
rum Jibris; vnde vix eft quod perfuaderi fibi quis pa-
decem et nouem quae fupereraut^ qu^e-
tiatur, reJiqua

que, quoniam plerumque hiftorica Continerent, Hie-

ronymum contradiori ftylo profligaturum fuiffe pat'

ell, quatuordecim librorum fpatium implere potuifle*

Alexandri Aphrodifei Comnictotarii tatine con*

Vcrfi. Hierouymus Ep. L. n. r; ad Domnionem:
Fruftra ergo Alexandri Vfrti Commentarios; ne-
quidquam me doBus magifter per siroiycoyijv Por»
phyrii introduxit ad Lcgicam? Tocum pro hac ver-
Tomus L F f fioae
45P Bibliothecae Pairum Latittorum

fione Alexandri argumentum vocis verteret netione

nititur, quam Vallariius cum Grammaticis tum aliis

ad ipfum Hicronymum pertinentibus rationibus addu-

dus non interpretari vnius linguae idioma per alte-
rius eiTe putat , fed manu verfare adeoque legere*

5-

Liber ad Abundantium. Veteres Aniium fcri*

bunf, de quo praeter Cailiodorii locum Inil. c. 2.
r»ec in Hieronymo nec alio quouis auclore aliqua ilt

mentio. ImpofuiiTe Caffiodorio libellum aliquem

veterem, Hieronymo inicriptum, Vallarfius coniicit,
fed cum prorfus nihil ex co fuperfit, fufpendere potius
habet fententiam.

Dejimilitudine carnif peccati contra Manichaeos

breuem atcjue elegantiffimum Hieronymi traclatum
Agobardus adu. FeJicem c. 39. vocat, vbi totus in
definienda Hieronymi circa adoptionis vocabuium eil
fententia. Nihil llatuit VaJlarfius, malle tamen fe,
ait, Audentio Hifpano Epifcopo (de quo Gennad.

cap. XIV.) aut Sabbatiae Gallicaftae ecciefiae Epifco*

po (de quo id. cap. XXV.) tribuere.
<y *
Alier eiiif aduerfus Heloidianof liber auBorif
Praedejlinati caiami folum errori debetur. Promif*
fa denique fed non elaborata ab Hieronymo Com- :

tnentarii in Canticum Cantkorum (Ep. LXXV. fin.)

et Hifloria Eccleftajlica (fub in. vitae Maichi) funfr
exiilimanda.

Scripta Suppo/ititia*

Quod iam pridem in vniuerfa re litteraria a Cri-

ticis animaduerfum eft et cxpioratum^ magnorum
viro-
 Hiftoricd LiteraYiaje Cap. IV. 451

virorum nomina etiam poft inortem auclorum fuo*

rum faepe fcriptis feracia fuiffe, id in Hieronymo
quam maxime vfu venit, cui eiapfis ab eo faecuiis
opufculorum feges accreuit, vt
taiua fuppofititiorum
plura iam volumina iis comprehendendis non foffi»
ciant. Nonnulii eiusmodi foetus mature htis pro
fpuriis agniti funt et vel patre tali indigni veJ faltein
abfimiles iudicati. Cuncla primum crifi fuae fubia.
citErafmus, in cuius iudicio omnes fere fequiorum
temporum docli acquieuerunt. Compulit autem
omnia eiusdem farinae commenta in Tomum quar*
tum, adeoque medium paene editionis fuae locum^
quod plurimis inconcinnum vifum efi. Quamobrem
Marianus Vi&orius in nonum feu vltimum ed. Roma*
nae Tomum eodem tenore ac ordine^ quo in quarto
Erafmi collocantur, ea reiegauit* fed dum bac via
eoncinnitati ftuderer, non cauit, quo minus alia quae»
dam fpuria germanis adhuc immixta rernanerent»
quae ab Oudino curiofe enotata funt. *) Poftea IJe»
nediclini fpuria omnia vna cum aliorum fcriptis Hie*
ronymum attingentibus Tomo V, edkionis Parifinae
incluferunt., fed JaudabiJe hoc infiitutum Vaiiarfius
rurfus nefcio quo pado abiecit et piurima quidem
Tomi vndecimi partte fecunda et tertia, nonnuiia itt

fingulis genuinorum fcriptorum Tomis per appendi»

ces exhibuit. Pertinent huc ex tomo fecundo JibeJJu*
de duodecim dotloribur, iam fub I>edae nomine dt
luminaribus ecclejiae vulgati folitus^ ex Tomo tettto
iiber nominum lotorum ex A&is; de fJebraico AU
phabeto et X. Dei nominibus ; de Benedidtionibus lar.ob
Patriarchae ; cuius dupiex exempiar, alterum ex Mar-
tianaeo, aiterum cx Augufhni editione Bened. Valiar-
fius deditj de X. tentationibus in defertoi Commen»
Ff 3 tariut
*) De SS. eccl, antiquis T. L p. 8*?. et 8S&
 ;

453 Bibliothecae Patrum Latinorum

tarius in Canticum Deborae; Qtiaefiiones Hebraicae

IH Ubros Regum ; Qiiaefliones Hebraicae in librum Pa*
ralipomrnon ; Interlinearis Expofitio in Iob^ fub Phi-
lippi, Hieronymi quondam auditoris, nomine alo.Si-
chardo primum euulgata 527. cui Vallarfius ex*
Baf. i
?

cerpta ex Codd.MSS.fubiunxit; exTomoqunrto/7flr.

vula abbreniatioin lfaiam, nam IX HomiliaeOrigenis
in Iefaiam , prima opp. editione huc repofue-
cjuas in

rat, etfi locum quidem etiamnunc occupant, genuinas

tamen ceniuit, vt antea monitum; ex tomo quinto
. Commzntarii in lob Phiiippo pariter a Sichardo tri-
buti et in Lamentationes hremiae , Bedae foitaffe;
ex Tomo feptimo breuiarium in Pfalmos ; liber ii$
Expofitione Pfalmorttm ; praefatio de libro Pfalmo*
rum. Relicjua, cjuae Tomo vndecimo vna feric con-
tinuantur, fic fe habent. P. ll. Epiftola ad Deme»
triadem Virginem, PeJagii; ad Geruntii filias, Eu*
tropii Presbyteri; ad Marcellam, vt aduerfa toUret*
fortaffe PhiJippi; ad Virginem in exilium mijjam,
f. eiusdem; ad amicum aegrotum, S. Maximi Tauri-

nenfis; ad amicum aegrotum de Viro PraefeSto, eius-

dcm S. Maximi; ad amicum de fcieniia diuinae legis>
f. Faufli Rhcgienfis; de trihus virtutibus Homelia;
ad Panlam Eufiochium de Jlffumtione B. M, V.>
et

de Affumtione B. M. V. Sermo, f. Fuiberti Carno-

tcnfis; de honorandis parentibus ; de feptem ordinibus

Ecclefae ; Virginitatis laus , f Pauli Pannonii Pres»

bytcri; de his, quae Deo in Seripturis fantlis tri»

buiintur ; Damafi Symbolum, f. Gregorii Boetici;

Symboli explanatio ad Damafum; Explanatio fidei
ad Cijvillum , PeJagii haeretici; ad Praefidium de
Cereo Pafchali; de vera Circumcifiong > f. S. Hiero-
nymi ex parte; ad Sufannam lapfam, f. Tertulliani
Ju Euagrium obiurgatio, Romatiani Epifc. Niccae;
ad Milittm Satculi, vt Chrijlo militit , f. S. Pauli-
 ;

Hijlorico Liierariae Cap. IV. 453

m; Explanatio in Pfalm. XLL

S. eiusdem Paulini;
Explanatio in Pfalm. CXVll. ad Dardanum de di-
verfis generibus Mufuorum ; de Rejurrefltione Domi-
ni, f. Faufti Rhegienfis; Homelia de Natiuitate Do»
mini; de Epiphania Domini; de Qtiadrage/ima ; de
eju Agni; de Rfjurreclione Domitii, f. vnius eius-
dem Audoris; aci Euftochittm de vinculis E. Petri;
de Olferuatione Vigiliarum^ Nicetii Treuirenfia
Epifc; adPammachittm et Oceanum exhortatoria ; ad
quendam qui in faeculo poenitebat ; de diuerjis gene*
,

ribus Leprarum; de duobus Jiliis , frugi et luxurio*

fo; Valerius Rttfino, ne ducat vxorem; dialogus
Hieronymi et Augujiini de origine animarum; de
Corpore et Sanguine Chrijli, f. Faufti Rhegienf.
fuper Euangelium Matthaei, f. eiusdem; ad Tyra*
Jium fuper morte jiliae; adOceanum de ferendis op*
probriis; ad Oceanum de vita Clericortim; ad Da.
mafum de oblationibus altaris ; Hieronymi ad Da~
mnjiim, Damafi ad Hieronymum; de gejiis Ponti»
Jicum ; Hieronymus Damafo , Damafus Hieronymo
dt Pjahnortim emendatione , Hieronymi ad Chroma»
tinm et Heliodorum , Chromatii et Heliodori ad Hie-
ronymnm de Nat. B. M. V.; adPaulam et Eu/io-
Pfalmorum; ad Augu/iinum: alias
chittm de virtute
Anonymi; Hieronymi deformis hebraicarum Htera»
rttm; S. Hieronymi ad Monachos ; Eiusdem Regula
Monaeiwrum: tum et Monacharum; Canones Poenu
tentiales fecundum Hieronymtim; Martyroioginm
Hicronymianum, praejixis Epijiolis Chromatii et ffe-
Hodori ad Hieronymiim et Huronymi ad eosdem,
,

Hoc opu* a Dacherio primum in Spicilegio Parifir

a.166 1. T. IV. p. 617. prolatum, feorfim (jhocjuc
Lucae a. i66#. in folio cdirum eft fub hoc titulo:
Vetujiius Martyrologium Oicidentalis ecclejiae, Di-
vo Hieronyuio a Cajfiodorio, Beda% Walfrido, Not r
Ff 3 kero,
 454 Bibliotheecie Patrum Latinorum

kero , aliifque fcriptoribus tributum , quod Francif

cns Maria Florentinus, Nobilis Lucrnjis, ex plnribus
probatae fidei Codicibus MSS. illuilratum Exercita-
tionibus et Nctis cdendum curauit. Liber Co* —
mitis , fiue Letlionarins , praefixa Epifiola ad Con*
Jtantium, qui inter Liturgica pridem apud Pamez
lium (Colon. Agr. 1571. et 1609. 4,) Tom. II. ct
ad plures Codices MSS. coliatus a Steph. Baluzio ad
CaLem vol. II. Capitularium Regum Franciae ( Pari-
fiis 1677. f.) prodierat. Praefationem ex MS. Co.
dice Luc, Dacherius Spicil. T. XIII. p. 253. edi-
derar.
Denique T. XI. R III. infunt: Expofitio Euange*
fwrwn de breui Prouerbio edita ; Expofitio in Mar.
eum, in Lucam, in loannem; Commentarius in
jLuangelium fecundum Lucam praemifja Praefatione;
Commentarius in XIV. Epiftotas $. Pauli praemifli
Praefatione; cjuipofteriorcsQmn.es Pelagii efle cen-
fentur,

§.?. Edi- Accidit Hieronymo, quod haud fcio an vJli Scri»

ptorum Ecclefiafticorum , vt ex ipfo fere tempore,
quo feribebantur libri, infcio Auc^ore in lucem effer-
rentur et apographis frequemibus multiplicarentur,
Qua de re non femel ipfe conqueritur, dolens, non
tantum fibi temporis concedi, quo reiegere diclata et
ab amanucnfibus excerpta poffet vel defcripta ex aiiis
codicibus recognofcere. Non fum tantae felicitatis%
loquitur ad Pammachium, quantae plerique huiuf
temporis traftatores , vt nugas nieas, quando volue*
rim emendare, poffim. Statim vt aliquid fcripfero,
aut amatores mei, aut inuicii, diuerfo quidemfiudion
fed pari certamine in vulgus nqfira dijjeminant.*)
Prae

*) Epift. XLIX. ed, Verchenfis §, 3.

 Hifiorico Literariae Cap. IV. 455

Prae caeteriscopiofam atque emendatam recenfionem

fuiiTe, indequc plurimam partem apographorum pro-
fluxifle, Vallarfius fibi perfuafit, quam Hieronymus
Lucini Roctici notariis fe praemififTe fcribit. *) At-
que hodienum etiam Codices MSS. ad Hierony-
efle

mi aetatemproximeaccedentes, faecuio nimirum fex-

to aut ineunte feptimo fcriptos, ab eodem Valiarfio
edocebere. Bene imprimis de coJ Jigendis et emen-
dandis Hieronymi fcriptis meruit Caffiodorius qui ,

fingula paene eius recognouit et in armari is repofuit,

vt quauis fere infiitutionis fuae diuinarum literarum
pagina tefiatur. Sequiori aeuo fimilem induflriam
Rabanus ille Maurns in Hieronymo pofuit, qui iiir

tegros eius libros totidem verbis defcripfit eaque in-

duflria meliorem faepele&ionem nobis feruauit. Nec
aliorum eiusdem aetatis eodem tendentes conatusprae-
termifit Vallarfius. Poflea ingens Jibrorum MSS.
Hieronymi feges infecutis faecuiis, imprimis pofl fae*
culum XII. enata paflim Bibliothecas oppleuit, in
cjuos tamen et librariorum et criiicorum diuerfi gene-
ris licentia temcre graflata eft.

Mature atque ab ipfis paene typographiac prr

mardiis typothetarum operas exercere coepit. Enim"
vero CoJlecliones, qualem. primam Theodorus Lae*
lius Interamnenfis , poflea Epifcapus TaruilJnuS
concinnauit, mox Audreas Alerienfis aliique tenta-
runt, praeter Epiflolas modo plures modo pauciores
Ff 4 Hiero.

*) Ep. ad Luciniiiin , c<I. Veron. LXXI. n. 5. Opufcula

tnea , quae non fui merito fed bonitate tua defiderare tt
,

dicis, ad dcjeribendnm bominihis tuis dedi et defcripta vidi

in cbartaceis codkibus , ac frequentcr admonui , vt con-

ferrent diligentius et emendarent. Ego enim tar.ta volu-
mina prae frequentia commeamium et percgrinorujn tur*
his rekgere haud potai.
456 Bibliothecae Patrmn Latinonmi

Hieronymi et aliorum, velut Oamafi et Auguflini, ni«

hil nifi traclafus quosdam minores iflaque omnia pro
vario editorum lubitu difpofita exhibent. Seorfim
item Commentarii in Sacra Biblia aJiquoties funt
cxcufi. Sed nulla harum editionum fiue Epiftola*
rum, quae ab anno inde 1467. vfque ad annum 1519»
typis defcriptae funt , fiue Expojttionum in f^etur ac

Nouum Teftamentum , quae annis fere 1475. 1477»

1498« imprelTae funt,*) momenti fequio,
alicuius
rum editorum fiudiis fuit, quippe quorum curatores
tiec codicum deledlum facere, nec quod ipfi in reprae-
fentando textu fequi deberent, intelligebant adeoque
corruptiffima patfim cum in Latino contextu tum in
Graecis, nec non Hebraeis, quae quidem Latinis lite^
ris exfcripta efleut, ediderunt, Igitur haec quoque
relidta erat Erafmo prouincia, vt fuperiorum tempo»
rum tarditatem grauitate fua compenfaret. Is ab ini*

tio quidem Epiilolas tantum Hieronymianas (cum

opufcuiis puta, quae illis vulgo admifla erant) per*
polire et commentariis doclis illuflrare animum in-
duxcrat. **) Incalefcente vero diuturna traclatione
animo

*) Nulla harum editiomim uobis vifa, ne quidem in

Librorum indicibus, quoscunque euoluerimus, reper*
ta eft.

**} Teftatur hoc epiftola ad Greuerardum, Hata Parifiis

XV. Cal. Ian, 1499. »F' a S rat i a,n ollva mihi animus,
Hieronymianai epiftolas commentariis illtiftrandi et
nefcio quis deus mihi pcftus accemiit, a^itque. ut
rem tantam et a nullo hactenus tentatatn, audeain
animo concipere. Mouet me viri coeleftis et omnium
Chriftianorutn fine controuerfia longe tum Hodtifliiui,
lum facuncUflimi pietas : cuius fcripta cum djgnafint,
quac ab omntbus paffim legantur et edifcantur , vix
pauci legitnt, pauciores mirantur, paucifiimi intclli-
gunt. Dcum immortalem Scotus, Albertus, et his
impojitiores auclorc», omnibus in fcholis pcrftrepent,
et
 Hijtorico Litiroviae Cap. IV. 457

animo non contentus fuit, ca quae vsque dum vnlgata

erant faipta in vnum collecla emaculare et llluflrare,
Ff 5 fed

et ille vnkus religionis noftrae pngil, iMuftrator ac

himen Hieronvtnus, qui mertiit, vt vnus celebrare-
tur, vnus ex omnibus tacebitur? Sed rem video in*
digniflhnam, ob hoc ipfum negligi Hieronymum, per
quod promeritus ne negligeretur. Nocet autori elo-
quentia, quae religioni profuit. Alienat multos ab-
ftrufior eruditio , qua potiflimum oportebat eum
cQnimendari. Panci itaque mirantur quem perpauci .

intelligunt. Quodfi talis autor dignis commentariis

fuerit illuftratus, futurum profpicio , vt Hieronymia-
na gloria, tanquam noua luce accepta quam latifli- ,

me enitefcat: vt paflim in fcholis, in auditoriis, in

tcmplis, domi, publice priuatimque Jcgatur et edifca-
tur. Nec me adeo fallit, qtiod auiax facinus animo
praefumpferim. Primum, quanti negotii fuerit, men^
das, quae per tot faecula penitus infederunt, erade-
re? deindc quantum in illo antiquitatis, quantum
Graecarum literarum quantum hiftoriarum ? tum
,

quae phrafis, quod dicendi artirkium, quae non

Chriftianos modo omnes longo poft fe interuallo relir
quit, verumtamen etiam cum ipfo Ciceronc certare
videtur? Ego certe nifi me fan&iflimi viri fallit
,

amor, cum Hieronyuuanam orationem cum Cicero*

niana confero, videor niihi nefcio quid in ipfo elo-
queutiac principe defiderare. Tanta in hoc noftra,
varietas, tantum fententiarum pondus, tanta enthy-
niematum voiubilitas. Quod artiiicium in eloquen-
tium indicare, vt difficilliuuim eft, ita longe
literis

vtiliiVinrtim. Id quod ita me modo ipfe dextcr ad-

,

nt , confe&uruni confido , vt, qui ha&enus Hierony-

niianam eloquentiam funt admirati, iam eloquentem
fuifle, fe nefcifle fateantur. A me qujdem, quic,
quid vigiliis, quicquid afliduo ftudio, quicquid eru-
ditione mediocri, quicquid ingenio non peffinio praer
ftari poterit , idHieronymo pracftabitur. **
fedtilo
Taliaque de Hieronymo, non fub priinum tantum
incepti acftum, fcd cum iam diu remiflior animus ex
laboris fatigatione pacne laflatijs cflet fentjt et iden-
;
tidcm repetit.
 458 Jjibtiothecae Patrum Latinortm

fcd omuia eius et latentia adhuc, et quidquid omni-

iiq nominis Hieronymiani eifet, quod tanquam in-
cantamenti vim in Ecclefia Romana a multis inde fae-
culis naclum erat, infiructiilimo fpeclacuio proferre
geiliebat. Summa penes eum erat Hicronymi admi-
ratio , Icclio aflldua, meditatio frequens. Quocirca
cum ingenium eius atque mores in dicendo vt fua
iiofceret, eruditionem foius fortaiTc intelligeret, non
folum genuina eius opera in certas claifes diftribuit,

ex libris MSS. emendauit, argumentis etfcholiis illu-

flrauit, fed innumera, quae falfo nomen eius gerebant
et genuinis eius operibus admifia ferebantur, fecreuit

et vel protinus fubinouit, quae prorfus eo nomine

indigna viderentur, vel feparatim faltemprodire iurTit,

adieCtis cenfuris ct monitis, quibus vnicuique traclatui

nretium iuftum tribuitur.

Ipfe porro Bafileae , dum operae in eo exerceren-

tur, adfuit praeterque ipfum caitigando operi infuda-
runt fratres Amerbachii Bruno et Jiafiiius et qui iis

focios fe adiunxerant homines ex omni Germa- fere

nia tunc docliilimi Ioanues Reuchlinus, Conon No,
rimbergeufis, Gregorius Reifchius et Conradus Pelli-
canus Rubeaquenfis. Tot adiutoribus proiligatum
opus exiit fiafileae typis Frobeuianis anno 1516. no*
vem voluminibus. Ingens eius expeclatio fuerat,
Hortati erant Erasmum fummi viri, Guilielmus im-
primis Warhanus Cantuarien fis in Anglia Epifcopus*
nec non Ioannes Petrus Caraffa Epifc. Theatinus et S,

P. in Anglia tunc legatus, pofiea S. Pontifex nomine

Pauli IV., ipfe denique Summus P. Leo X.; attamen
quoniam paulo liberius partim in argumentis libro-
lum in quaedam fidei catholicae dogmata ct traditio-
ncs inucdus cifet, non eo plaufu, quem merebatur et
eonfccutura videbatur, excepta efr, fcd in plurimas re-
ruehcnfioues incurrit et conuicia improbiilima fiibiic

atque
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 459

a*t]HC Romac adeo ipfius Pauli IV., qui audor olim

ac fbllicitator ipfi fuerat, iuflu combufta eflfe feitur.

Iam tum autem prima ftatim haec editio ex terris

eatholicis exulatura fuiffet, modo repertus eflet ali-

quis, qui fc negotio nouae editionis pofi illius labores

parem exiftimare aufus eiTar. Dum talcm ergo op.

perkbantur, non Bafileae modo repetita efl etcafli-
gata iteratis Erafmi ipfius aiiorumque fimul et poft

eum dodorum hominum curis, fed aliis etiam in

locis pius vna vice excula efl. Tandem Vi&oriana
editio praefiare vifa efi, quod tamdiu pium Romano.
rum fuerat dcfideriun-i. Marianus f^iSforins Ame-
rinus presbyter,poftmodum ReatinusEpifcopus, ope*
ra Hieronymi non plura , quam Erafmus^ protuierat,
neque ordine nifi i-n paucis, immutato, fcd ad OP
,

gentem codicum MSS. cx omni Italia, praecipue au*

tem Fiorentia etBrixia, congefiorum numerum denuo
exada et identidem emendata, et, quae prima eius
cura fuerat, a vitiis Erafmianae, iis nimirum fenten-
tiis, quibus ifios tantopere oflenfos elTe notauimus, re.
purgata, notisque et argumentis fidei ecclefiae Ro-
manae 1565. et fequentibus
confentaneis iliufirata, a.

1571. et 1572. Romae Mantuanis euulgauit*

typis

eaque demum editio plane comprobata efi et 111 terris

catholicis recepta. Recognita ipfius Vwflorii curis

fecundis Antverpiae 1578- e* laepius deinde Parifiis

et Coloniae impreiTa, rtern in Pariilenfi anni 1643,

acceflionibus nonnuliis dodis et indoclis locupletata
eft. Erafmianam editionem omnibus Viclorii notis
et fcholiis iisque, quae in iaudata Pat ifienfi acceflferant*

non exceptis repetiere Lipfienfes Bibliopoiae, fumtus

praebente Friderico Duce Saxoniae in terris Golhanis
regnante, Francofurti ad M. 1684.
•Perfectum quiddam et numeris fuis abfolutum a
Parificnfibus Monachis Benedictinis expe&abatur,
prae*
 460 Bibliothecae Pairum Latinovum

praefertim poft fpeciofam Martianaei promiiTionem

a. 1690. in vulgus emiflam. Jniunclum erat nego-
tium fociis duobus Pouguetio et Martianaeo ; tametfi
coniuncla horum opera nounifi Tomus primu*, Bi-

biiothecam Diuinam nouo iamiam reiiquis

inflituto

Hieronymi fcriptis additamcompleclens, anno 1O93,

editus eit; reiiqui annis fequentibus, nimirum iecun-
dus a. 1699. tertius a. 1704, quartus et quintus a,
1706. vnius Martianaei cura foras dati funt. Ne-
quaquam tamen huius editionis Jaus ad aliorum do-
clae huius Congregationis laborum famam affurgit,
quod omnia, qnae m editore requiruntur, iudicium
fuba''rum, eruditio non vulgaris, diligentia et af*
jfiduitas in Martianaeo deerant. Cuius rei ac*
curatius cognofcendae caufa non opus eit, vt Cle-
ricum aut Simonium appellemus, fed ipfum Val-
larilum nouiflimum editorem proferre licet. „Qui
Martianaeam editionem errores obfident, vt de illis
tantum dicam, qui vniuerfum laborem fpe<£tant v ad
haec fere capita referuntur. Erafmianam editionem
cxfcribit fere continenter, negiecla, inimo faepius
nec memorata Victorii indufiria, a quo tamen erro*
res quamplurimos emendatos compertum eit, qui
denuo infcio lcclore obtruduntnr. MSS. exemplaria,
diligenter in vnoquoque opere a capite ad calcem
omnino non contulit, fed tantum vexatis aliquot lo-
cis in confilium adhibuit; fleri enim nulio modo

poteft, vt numquam, aut perquam raro, tot falfa-

rum leclionum, quae veteres editiones deformant, ab
iis rnoneretur, aut moneret ipfe leclores fuos: va-
riantcs vero vfque adeo raras ofTenderet, vt multo
plures in paruo libeilo nobis occurrerint , quam illo

in praegrandi aliquo volumine adnotauerit a fe repu-

diatas: earum dico, quarum deieclus lecloris iudicio
permittendus e/t, nou quae librarionun inenda fuut
aper*
 Uijlorko Litevariat Cap. IV. 461

gpertiffima. Raro etlam inuenias difTicilia loca ex«

plicari , immo vero Monitis et Praefationibus, quae
Jucem operibus foenerentur, praeter argumenta Epi-
ftolarum, quaeErafmus condidit, ferme defiitui. E
contrario adnotationes ipfas, quae fiCriticas EpifioJas
et duo Lcxica Nominum et Locorum excipias, caete-
ris Jibris oppido paucas ieiunasque adpofuit, plerum*

que falfa iudicia occupant, faepe etiam perfonales,

vt ita dicam^ controuerfiae, quibus arrepta occafione
do&ifimios viros fuggillat, textum vero Hieronymia-
num minime interpretatur. Denique peruerfus ordo,
falfusque, vbi temporum rationem habuit^ et plera-
que id genus alia ,
quae declinandae inuidiae caufa
difiimulamus." Vix tamen haec cenfura et alia ux
Marrianaeum pafTim in notis inclementius forte, fed
haud dubie non iniufie dida in vuJgus emanarant
cum eiusdem Congregationis focio acre ValJarfio bel»
lum indixit; cui ilie pJacide, nihil efiTe refpondit, a
fefcriptum, cuius fe iam poenitcat atque fic iudicio

fuo ftetit»

Hinc denique Vatlarfio, cuius editio Veronae

anno 1734. et fequentibus prodiit, nihil obfiitifTe

cenfent, quo minus perfedi editoris munus et critici

fufiineret, quam nimia de fe ipfo et Hieronymo opi*

nio. Quicquid enim ex temporum et doclrinarum
hifioria ad iJlufirandum ilJum fuppetit, abunde ©C
appofite plerumque ab eo effe allatum nemo ibit in-
ficias, fed Jatinae et graecae linguae Jonge parcior in
eo fuit cognitio, quam textus huius emendatio pofiu-
lat. Quae cum ita fe habeant, patet, ne nunc quidem
pofi tot do&orum
omnibus copiis infiruclifiimo-
et

rum virorum JaboresErafmi operam, qua fine illi vix

vnquam exitum habuiiTent, fuperuacaneam efle red-
ditam.

Saecn
463 Eibliothicae Patrutit Lufindrum

S a E c. XV. 1 46 7 - 1 5 o o.

146?.
Romae per Vlritum Han, foL Editio Priii*
ceps. Vide infra inter edd. loco, anno et typographi
liomine carentes primam, et expreffain ex ipfa Bafi-.
leeafem a. 1489*

I4t58.

Romae per Conrad. Sweynheim et Amold. Pau*

nartz. f. Tomi II. S. Hieronymi Traclatus et Epi-
/iolae, ex recognitione Ioannis Andreae Epifc. Ale*
rienfis. In calce Tomi fecundi : Eufebii Hieronyml
doclonf exxmii fecudum epiftolarum explicit uoiiu
meii. anno chnfii. M. CCCC
LXVIII. Indi*
clione prima. dic uero. XIIL menfifdecembrif Pon*
tifice maximo Paulo regnante fecudo. aiuio eiu*
cjuinto.
Romc m domo magnifici uin Petri de Maxima
t)e occafione huius editionis, quid ipfi fentiamus>
explicabimus, vbi ad praecedentis defcriptionem per-
venerimus; in praefenti audirc iuuabit Alerienfem*
Inquit ergo in epiflola nuncupatoria primi voluminis
ad Paulum II. P. M. paucis de rationibus ftudioruiu
fuorum et pro literis geftis praemiffis, ^cum nuper-
rime D. Hierenymi Libellos Fpiflolafcjue perplures f
mendole fatis fcriptas, et ex diuerfiflimis Codicibus
prius colleclas, in certum ordinem a dociiffimo et

optimo Patre Theodoro TarvifinoEpifcopo redadas#

qui apud fuam Santfritatem , dum in morralibus Qge-
ret, Apocriiarii munus, Referendariique cum magna
commendatione femper impleuit, amici quidam ad
me delatas impendio popofcilTent, vt mea diligentia
emendatiufcule redderentur, quo minore difricultate
legi pofTentj exeufuta rei magnitudine* ingeuiolique
mei
 Hiftoricv Literariae Cap. IV. 463

mei tenuitate, ea conditione rogantibus annui, vt

ineo excmplo ad hoc vtiliflimum opus aptiores inci*

tarem, fciens faepiflime eueniffe, vt ex initiis tenuif-
fimis magnarum rerum primordia nafcerenturj eo-
que id egi libentius, fjucd nunc praecipue vifum eft
tempus opportunifljmum , quo Te Summi Pontifica-
tus Maiefiati praefidente merito in melius cunda pro
6
fedura nonfolum fperantur, fed etiam perfpiciuntur.'
Celebrata deinde haud paucis verbis temporum felici-

tate, quaque Jiterae, Paulo II. regnante, gaudeant*

additaque fplendidiflima artis typographicae hoc fae-
culo coeJitus demiiTae, ac fub ipfo Paulo ifl ItaJiam
aufpicatiflimo fucceflu iJJatae,commemoratione, in
haec verba definit: „Nunc igitur fume, Pontificum
manfuetiffime et vere gloriofiflime, Sancli Hierony-
mi primum Volumen , habiturus deinceps flatutis

temporibus, femper noua tuae felicitatis indieia, cjua-

fi frugum Te digniilimorum primitias, et foue Artis

huius vtilifTimae fub protecflione Conradum et Arnol-
dum Gcrmanos homines, artis imprimendi praefian-
tes adueclores ; et femen CoeJi, popuJum Chrifiia*

num tuo munimini commendatum , apud Deum

orationibus, inter homines pace, et rerum omnium
iuua abundantia» Seruulo tuo fatis funt pedum ofcu-
la beatorum»" Aiterius voluminis epiflola, ad eun-
dem Paulum fcripta, praelonga eft, in eacjue expli*
cat difertius, qua ratione in recognofcendis Hierony*
mi voluminibus, quibusque fubfidiis vfus fit, quan-
toque maiorem hinc pcrcepturi effent fiudiofi vtilita»

tem, fi contulerint cum iis libris, qui prius vulgo

le&itarentur. Habet enim fingulare lioc et a mori»
bus nofirorum hominum recedens, vt ab initio qui\
dem ad Pontificem dirigatur Alericnfls oratio, fed
paucis po(l ad omnes ledlores et literarum ftudiofos
fe conuerrat, et apud cgs ad finem vfque peroret»
v Ante
464 Bibliolhecae Patrtim Latinonm

^Anteomnia, incipit, munerum omnium largitori

Deo, ac Sanclis eius, fecundo loco Tibt, Patcr Bca-
tiffime, Paule II Pontif. Maxime, fludia inea iam du-
dum dedicaui, facrofancloque Fratrum ruorum Col-
legio ampliflimo, in quibus R. Eccl. dignitas, et fa-
lus coilocata, toto Orbe ilorefcit. Prius igitur Di
Hieronymi Epiftolarum partem dimidiam cum
fere
iliius opufculis, mediocri mea diiigentia emendatam^
in manus hominum mifimus. Nunc alteram partem,
in qua fere reiiqua eiusmodi omnia collecla funt, tra-
dimus. Tcrtium Voiumen, quomodo perquiramus^
in (juo, quicquid reliquum diuini huius Docloris
Scriptorum inuenitur, pofl iHa redigatur, folerti ani*
mo meditamur. Haec Tibi in praefentia , Pater
BcatifTime, deinceps ad omnes literarum ftudiofos,
quorum Tibi efl cura praecipua, noflra fleditur ora»
tio.
u ReJ. de emendata horum iibrorum prae tnanu*
fcriptis ledione, quantisque ea fibi laboribus confler,
quaeque fuerint difficultates tum in iegendis codici*
bus manu exaratis* tum per ipfius au&oris immen»
fam eruditionis varietatem fuperandae, item , quid
ab aiiis auxiiii petierit, quaeque relinquenda ipfisleclo-
ribus fuerint vifa. Ex quibus fequentia neminem ie*

giffe poenitcbit: „MifTa Hebraica feci, recogitans in

fuo quemque Volumine ea effe, Ci iicuerit et voluerit)

fuppietnrum. Latina Codicum, quotquot habere

vaiui, diuerfitate, et omnium aflidua verfatione, frc-

quentique repetitione, piurimorum amicorum confui-

tatione, iongo Scriptorum eius a primis vfque annis
vfu, et magnae partis Latinae Linguae Auclorum ie*

clione mediocriter redintcgraui, quamquam in piuri*

bus epifiolis vix vnum Exemplar idque faiehrofum ct

minime faciie inteliectu propter mcndarum multitu-

dinem, et fragmenta quiuerim inuenire, quod, nifi
Deus ipfe magis quam homines tuuc iuuifTct, fortnile
efllcere
 Hijtorico Literariat Qip. IV. 46$

efficere nequiuifTem. Reftabant cognitu neceiTarm

imprimis Graeca, fine quibus, vt praecipua fere La-
tinorum Volumina, ita nullo modo huius Sacrati/h>
mi ad inteiligendi profeclum
Docloris Jegi fcripta
poterant. In his igitur nequaquam omittendis, runa
alios quosdam Jaude viros, et memoriae dignos con*
fului, tum cum primum meum docliilimum hurna-
niilimumque Theodorum Gazam, quem Latiuorumv
hominum rerum Deus, adiutorem*
propitius Opifex
iliufhatoremque praecipuum, vt naici voJuit, ita ad
nos mifit, quem, fi quid ego fuffragii habeo t \\x*
que iudicando ponderis, faciJlime docliilimorurn
temporum Jiominibus quibusque docliiltm is confcro*
multis etiam haud vulgaribus antepono» Hic e/i
meae nauigationis feptentrio, absque Theodoro mea
non magis quidquam aggredior, quam absque mec*
genio etc." His continuo fubiicit excufationem de
opufculis quibusdam, Hieronymum auclorem noa
agnofcentibus, in vtroque volumine diuulgatis, quae
quoniam viri ingenium atque doclrinam haud vulga*
riter commendare videntur, hic etiam recitare nort

dubitamus* „In priore, inquit, veJuti ii\ praefente

quoque Voiumine multa conniuentibus ocuiis, non>
nuIJis amicorum feruientes, inferi tolerauimus potius*

quam confenfimus, ne pedaria quidem (vt aiunt) fen*

tentia decernendo, quae aliorum funt, et eorum fane
quaedam, qui Diui Hieronymf, vt cum Stafio di*
cam, vefligia femper debeant adorare, vt ipfe quid
fentiam , affirmem, non modo tttingerej Ced ne
longiilimo quidem interuaJIo queant profpcctare» E*
tamen minime funt mala, aut fcitu indigna, etCi Hie*
ronymi fplendore et faftigio fint minora* Diuuin
ipfum Hieronymum fciebamus quibusdam in. iocis
fcriptorum fuorum veluti nouum Jufirum facere*
NonnuJJis item, praeflantis aucloritatis viros, inque
Tomuf L Cg fui^
466 Bibliothecae Patrum Lathiomm

fuis facultatibus fapientiae et famae fingularis, inter

quos eii, Pontificii iuris decus egregium, Ioannes
Andreae Bononienfis, qui veneratione atque admi-
ratione multa Diuum Hieronymum fufpiciens et pro-
fequens aegerrime ferebat illota (ne nugalia dixerim)
quaedam tanto Doclori tribui, quae ex illius officina
rrequaquam prodiiife a mediocriter etiam fludiis, vel

primis labris imbutis poffent iudicari ; ex quo etiam,

vt de Homero Ariflarchus, de nofiroTMauto M. Var-
ro, de multis item plerique, ita ipfe in fcriptis fuis
fecit Hieronymo; quae iioc ioco ideo commemo-
de
randa tantuin, non etiam explicanda putaui, ne ni-
mium Minerua
-ne crafTa et praecipiti emendationis
vfum quifpiam arguendum exiflimaret. u Haec pau-
ca demultis: nam etfi vereor, ne nimia quibusdam
videantur, pauca tamen funt pro epiAolae iilius ver-
bofitatej et quanquam fme ipfius editionis infpe&io-
ne nounulla reftent, de quibus in praefenti dicere non
iuppetit, veiuh quaenam in vtroque volumine et quo
ordineopufcula contineantur, oppido tamen plura ad
indolem vnmerfam cognofcendam ex Alericnfis ver-
bis haUriri pofTe fpcramus.*) Caeterum fuppeditauit
Alerienfis praefationcs Card. Ang. Mariae Quirini de
eptimor. Script. editionibus, Romae poft Typ. a Ger-
manis adueclam in lucem datis (inAdpendice ad Ge-
fla Paulill. Romae 1740. 4.). Mcminere autem eius-
dem iam pridem Maitt. T. I. p. 44. 49.
editionis
62. 63. e recentioribus GuiL Franc. Debure Bibl.
Inflr. TheoJ. p. 236. GniL de Bure Cat. Bibl. Va-
lier. T. I. p. 1 5 S • ex quo difcimus epifloiam primi
Vpl. cum Tabuia Epiftolarum contentarum et Vita
Hieronymi, nouem, aitcrius Vol. epiflolam et con-
tentoruiii

*) NonnuIIa ctiam tertiae huius editionis defcriptio

fnppltbit.
 Hifiorico Literariae Cap. IV* 467

eentorum indfcem oclo foiia occupare; Franc. Xav*

Laire p. 129. et qui hunc pro more carpit /0, RapU
Audijfredi, p. 12 fq. qui contra Maettarium etiam
inonet, verficulos: Afpicis illujfres etc. ab hac edi-
tioneabefTe. Ac quamuis haec editio rara fit, lauda-
tur tamen frequenter in infignioribus Jibrorum indf-
cibus, veiuti in Cat» liibi. Reg. Parif. T. I. p. 374.
in Pinell. T. 98»
I. Creucnnae (1789. 8-)
p. T.I.
p. 101. pluraque exempla in diuerfis Jtaiiae jjibl. rna*
nu fua verfata AudifFredus notauit.

1470.
Romae np> Sweynheym et Pannartz. fol. 2 To>
mi: S. Hieronymi epiflolae et Tradatus. Ifl caicd

Tomi primi:
ImprefTum Rome opuf In domo Petrt et Fran-
cifci de Maxmuf. luxta campii Fiore. prefidentibuf
magiftrisConrado Suueynheym et Arnoldo Pamiartz»
Anno dominici nataJif. M
CCCC. LXX. S, d. n»
domini Pauil. II Veneti Pont» Max. ano VI.
Vrbe ct Ecclefia florente. In calce fecUndi:
eadem piane, paucis tantummodo in literis et diftri»
butione mutatis.
Editio a» praecedentis denuo per eordem typogra-
phos recufa, quod impofuit Quirinio, vt plane ean*
dem cum fuperiori tantummodo nota
putaret, anni
diuerfimode a iibrariis lucri cupidis exfcripta» NeC
vero haec opinio fubitanea fuit^ fed antequam me-
moriis fuis finern faceret, addidit, certo fibi de eo^

per diligentem vtriusque integrae editionis coilatio»

nem conftare, et creditum eft audori curiofiflimo eo
libentius, quo difficiiius erat vtriusque fimul editionit
nancifci copiam. JSlihilominus Cl. Audiflhdi *) citra
Cg * omne
468 Bibttothecac Patrum Latinorum

omne dubium euicit, et fpeciminibus collationis pa«

ginarum vtriusque palam fecit omnibus, non fucmn
facere voluifle anno diuerfe exfcripto typographos,
fed ipfam editionem iterum prelo fuifle fubieclam,
ct, vt nobis quidem vifum efi, in nonnullis emenda-
tiorem. Haec dum fcripfimus, incidit opportune in
oculos Io. Andreae epifloia ad Xyft. IV. in qua de au-
doribus a typographis Germanis ab a. 1468-1473«
excufis exponit.*) Numerantur ibi exempiaria Hie-
ronymi exfcripta MC. quae fi cum Maettario vni an-
110 1463. tribuas, quaeret aliquis, quid caufae fue-
rit, vnam Hieronymi editionem toties multipiicandi,

cum in aiiis CCLXXV. autCCC.

quod maximum aut
DL. voiumina fuffecerint. Quodfi eandem fummam
in vtramque ed. annorum 1468- et 1470. dispunxe-
ris, non folum horum ratio cum caeteris concorda-
bit, kd agnofces etiam, ad eundem calculum Ladfan-
tii et Auguflini exempiaria effe reuocanda; quippe
quorum volumina oclingenta viginti quinque non vni
editioni, quae Maettarii et Hambergeri (T. III. p. 7 5.)
eft fententia, fed duabus a. 146^. et 1470. compe-

tunt. Vna Biblia Nic. de Lyra totidem voluminibus

ac vtrique Hieronymi editioni competere diximus,
MC. excufa efTe dicuntur. Sed haud dubie nume-
rus ifie ad quinque, quibus conflant voiumina, fubdu*
cendus eft.**) Laudatur akera haec editio omnibus,
quos ad priorem recitauimus, et frequentius etiam in
Biblioth. cataiogis conipicitur.

Mogun*
I
*) Ex qwifito Tomo Bibl. gloflf. Nic. de Lyra, anno
1472. apud Maettarium T. I. p. 48 fq.
**) Dum Lairii librum diligentius euohio, eandem fen-
tcntiam iam ab eo occupataiu p. 77 fqq. inipr. %l.
inucnio.
 Hijlorico Literariae Cap. IV* 469

Moguntiae per Petr. Schoiffer. fol. max. II To-

mi. Beati Ieronimi Epiftolare. In calce Tomifecttn-
di minio impreiTum legitur hoc epiphonema:
lam decet ut nojlris concordent ultima primis*
Sit decus illi. qui dedit hoc opus iniciare.
Et quijinire dedit ipfum. Jit decus illi.

Ejl decus ecckjie. pugilis totfcripta tenere.

Si quibus intendas. eft decus ecclejie.

Jgitur Scpkronii Eufebii Ieronimi Orthodoxi. Ec«

clejieXfti ppugnatoris clarijfimi Liber leronimianus
aut Ji mavis quod et ipfe velim Liber epiftolaris ex«
plicit. ut dignitas nominis leronimiani Egregio viro
lohnnni Andree permanent. qui hoc ipjitm zelo devo*
iionis erga virum fanclum affeclus. tempore prifco
vulgavit in orbem. Eft auiem prefens opus arte %m*
prejforiafeliciter confummatum per Petrum Schoiffer
de gernfheim in civitate nobili Moguntina. Cuius
nobilitati vir beattis Iercnimus fcribens ad Agerun*
tiam de monogamia te/Iimonium perhibet fempiter-
num. multis milibus incolarnm eiufdem in eccleftapro
Jide catholica fanguine proprio laureatif.
Huic laitdaiori. reddit Moguntia vicem
Tot fuafcripta parans vftbus ecclejie.
'uinno Domini M. CCCC LXX. Die feptima
nienfts feptembris que fuit vigilia natiuitatis Marie.
Da gloria Deo.
Volumen eft formae maximae, characler gothi-
cus luculentus, paginae impreiTae columnis feclis, ab-
funt cuftodes, plagularum ac paginarum numeri.
Vniuerfum opus diftinclum in duodecim partes, quae
diftin&iones appellantur, quarum quinque primo, fe-
ptem altero tomo comprehenduntur. Exordium to-
tius ducit Introdu&orittm inEpiftolare beati Ieronimi
Gg 3 impreft
470 Bibliothuae Patrum Latinorum

imprrjfionis maguntine (fic) fijfi per virtim fama*

ium in hac arte Petrum fchoijftr de gernfheym , vnde
nonnuila, quae huius et fuperiorum temporum circ«
Hieronymum ftudia apertius deciarabunt, transfcribi-
mus, Incipit a iaudatione quatuor fummorum eccle-
fiaedocrorum, Gregorii, Ambrofii, Auguflini et
Hieronymi, in cuius Jaudibus aliquantifper commo-
ratus de ordine ac vfu regiftri eJ>ifioiaris enucleate

praecipif. „Deinde, pergit, non curiofo cuius noa

fatiatur oculus vifu nec auris auditu, fed pio ac flu-

diofo fermonis feclatori familiariter coiloquendo fit

paucis infinuatum, cjuod Egregius yir canonifiarum

iudex iurisque florerum Iohannes Andree gloriofi Ie.
ronimi finguiaris amator,*) fd fuo Ieronimiano plus
commendacioni fandli viri intendens, quam epifiola-
fum tum de iliis quas ia-
ad literam comportacioni,
boriofe congi egafle fe dicit non per omnia quid funt
quidue contineant, fed quorum funt, prodit, paucos
ieronfmoeentonas exccrpendo. Item feciufit omnes
cpifiolas aiiorum ad iheronimum fcriptas, ficuti funt
Damafi pape, Augufiini, Theophiii, Ruflni. E con-
trario affumpfit ad minus triginta quiuque proiogos
librorum et opufcuiorum expofitoriaiium, Item quc-
dam anilia , utpote de infantia faiuatoris, de ioachimi
•t anna , de quindecim fignis, Item fermonem do
quadra«efima qui iucipit Apojlolica, qui potius eft
Leoni quam ieronimo aiTcribendus, Prefens autem
epifio-

) loannes Andreae docroir Iurig Canonici Bononienfia

faeculo X"[V, celeberrimus, cuius Hterunymianus, quem
a. 1482. absque loci indicio impreilum manibus tcne-
mus, excerpta inii^niores fententias ex epiftolis
et
iisque tra&atibus qui cuin his fere Cypis primo vuL
,

gari cOnftietieranf, collectas fecundtim clafles quasdatn

fiftit. Vid. Maiuchelli et quos praeter hunc laudat
Hamberger T, IV, p, 551,
 1

Hijlorico Literariae Cap. IV. 47

non centcmas
epirtolare colligit, fed gloriofum virum
ieronimum diclantem, fcribentem, redarguentem,
confolantem, inftruentem, tanquam redivivum aime
chriftianitati facit coram afTiflere, et idcirco aliorum
epiflolas admittit, ne videretur ieronimus iucafTum
fcribere remenfales, ii prouocatorie non procefliffent.
Ceterum prologos quofque fuis iibris reiinquendo,
aniiia apographa et dubia oculo connivente praetran-
fit. Et hec efi caufa, quod tam pauci fermones fub
nomine ieronimi annotantur in diflinclioneundecima,
quod in talibus facilius, quam in aliis paralogifmus
committitur. Demum ne ventrabilif patris guidonif
carthufienfis videamur ignari, qui fuis fcriptis lohan-
nem Andree fecit attonitum, adeo, ut certas epifto-
las guidonif judicio repudiandaf cum fcrupulo inter
fuas admilerit, rrotiffimam caufam allegantes ftili di-
ftantiam: nos concedentes unicuique cum apoflolo,
ut in fuo fenfu ahundet, ftili iudicium illis commit-
tendo quibus folitum eft, ficut de vino ita de ingenio
difputare: eas epifloias quas iohannes andree admifit
concordantibus exemplaribus perantiquis cenfuimus
admittendas, Quin etiam eam quae infcribitur fecun-
da ad demetriadem et inci pit Jt fummo non repudia*
mus propter hoc quod Auguftinus dicatur eam habere
tanquam a pelagio faclam: cum fliii elegantia et ma-
terie cum aiterius epiAola ad eandem virginem quat

incipit intcr omnes confonantia ut debeat credi effe

ieronimi deprecetur. Et falva unione pacis catholice
dici poflit auguflinum taliter opinatum. — De re-

liquis ouae movere poflimt animum infpecloris, cur

videiicet dyalogus Ieronimi ct Auguflini de anima fit

cxclufus ab epiftolari prefenti; Item cur epifloJa au-

guftini ad optatum fit inferta diflinclioni quinte; Item
de regula Ieronimi pro viris ; Item de epiftoia ad Vi-
giiantium Sic ad propriar; Item ad heiiodorum Quid
Cg 4 facit
47* Bibliothecae Patrum Latinornm

facif o monache ; Item ad Marcellam de laude cafli-

tatis Olofernis; cur talia funt omiffa breviter refpon-

dendum. Adprimum, cjiiod, licet utatur dyalogus
ifle veibis utriusque docloris: tamen per neutrum eo-
rum eft confcriptus, fed per alium compiJatus, nec
unquam fe mutuo confpexerunt viventes in corpore.
Ad fecundum, quod auguflinus fcribeus optato do
anima, de quo dudum leronimo fcripfcrat per lon-
gum pafTum verfatur in laudibus Ieronimi. Ad ter*
cjum et quae fequuntur efl una refponfio: quod ex-
cerpta funt et non originalia. In attitulacionibus epi*
fiolare iflud formaliora et antiquiora fequitur exem-
jxlaria. Vbi fe ofTert diificultas in A. decima , quod
hic attitulatur ciamafo, alibi infcribitur ad damafum
rufticum epifiopum narbonenfem. Ipfe autem Iero-
nimus damafum ut virginem veneratur in apoiogia
ad pammachium de libris contra iovinianum fecun-
dum D. IIIL fol, IIIL d. In ifla autem epifloia fe-
cundum A, decima ammonere videtur pontificem do
abflinentia operis coniugalis. Sive igitur apoflolico
five narbonenfi epifcopo affcribatur, difputandum re-

Jinquimus curiofls, hocfcientes, quod ad pontificem

deJegatur, non qui efl, fed qui fuit unius uxoris vir.
Etiam avifandum de quibusdam nominibus propri is,
in quibus folent exemplaria difcordare vt Ieronimut
ad aletam vel ad letham, ad antonium vel amonium,
advirgkw hemonenfes vel chremonenfcs et in fimilt-

bus, ne quis ftulto labore fc conficiat, cum utrum-

que in id ipfum eveniar. Leclurus etiam in epifto-
Jari prefenti more conventuali obfervet Joca diflincla
duabus punclis, in ilJis circumfledtendo viciilim et
elevando fecundum confuctudinem fui Joci; et ubi
unum punclum repererit, refpirando refervata figno
fjueftionali fua proprietate, et fic faciendo raro occur*

ret neceffitas corrigendi. Poftretuo cum epifloiare

uoftrurn
 Hijforico Literariae Cap. IV* 473

noflrum grecis elementis refperfum non efi: in hoc

communitati confultum eft, in qua pauci funt qui
grece norint. Si quis autem norit et vere noverit in«
veneritque aliquid imperfecftionis in hap parte: perfi-
ciat ipfe in fuo libro , fi iudicaverit expedire. Me-
minerit tum quod ficut afinus ad liram fic et greci
fermonis ignarus ad homerum. Etfi in latinitate
gnariflimus f\t^ pro eodem tamen habebit, fi canat
homerus, fibi vel balbutiat infans." Rel. Hanc
praefationem fequitur regijlrum epifiolarum fecun*
dum ciiJUnffiiones* Numerantur vero epifiolae f tra-
clatus duplici ratione, fummatim et refpeclu fecftio-

niim. Prima JecliQ continet Epp. Damajianas (inter

Hieronymum etDamafum fcriptas) XIV; altera epp.
declaratorias fidei orthodoxae et perfecutionis pro illa
perpeffas et vicloriae confecutae , XXII; tertia epp*
qme concernunt Origenem et Rufinum dcfenforem
eius, XXII.; quarta confutatorias plurimorum hae-
reiicorum et detratJortim b Hier. XXI.; quinta epp.
t

jfugufiinianas , XX; Jexta introdttSorias ad vitam

emendatiorem, XX;*) feptima epp. diverforum que-
Jiionibns fatisfatliuas , XIII; offiaua exhortationes ad
Jiifiinentiam tribnlationum et incommodorum corpo-
ralitim, VI; nona epp. conciliatorias et renouatorias
amiciiiarum, XIII; clecima epp. doMrinalss de diuer*
fis maieriis obmiflis nominibus, ad quos fcripfit, XII 5
vndecima fermones quovundam fdennitatum , qui in
quampluribus exemplaribus lerbnimo afTcribuntur*
VII; duodecima t^.pro deusto femmeo fexu editas*
XLVII. eique annexae funt ep. ad Damafum Portuen*
fem morte acfdici iranfitn Hieronymi, Ep*
epifc. de

Augufiini ad Cyiillum epifc. ierofol. de magnificetu

fia b. ieronimi m vifione fibi ofienfa; Ep. Cyrilli
Gg 5 ai
*) Inter has n, XVIII. totus liber de viris illufiribus^
474 Bibtiothecae Patrum Latinorum

ad Auguftinum de miraculis ab Hieronymo pofl mor*

tem patratis. Summa CCXX. Haec textum prae-
cedentia ofiendunt tribus foliis, quartum pagina recla
columna dimidia epitaphium Hieronymi praebet.
Primus tomus flnitur in extrema paginae reclae linea
verbis: Sequitur diftintlio, pngina auerfa pura reii.
dta. Rubricae omnes minio funt impreffae. Accu-
ratam formae externae h. ed. defcriptionem inuenies
etiam apud Debure iun. Bibliogr. Injlr. TheoL
p. 237. vbi duo exemplaria ficuti a ftniore h\ Cat.
BibL Va\L T. I. p. 154. tria eiusdem proferuntur.
Sed nuperrime complures inter nofirates curiofius
eam traclarunt impr. lofeph. Maria Helmfchrot in
Verzeichnifs alt. Druckdemkmale d. BibL d. Bene*
dicl. Stifts Mang in Fuefsen (Ulm 1790. 4.) p. 3 fq.
et Cl. Zapf Aeliefle Buchdvuckergefch. von Mainz
(Ulm 1790. 8.) p. 47- cjui in eo tamen faJlitur, quod
Romanarum editionum repetitionem putet. Sed iam
ante hos VV. Cll. accuratius eandem defcripfit qui ,

paene diligentiam nofiram effugerat/o. Ge. Gejnerus%

Conr. quondam et Bibliofhecarius Lubecenfis, in
Verzcichnifs der vor 1 500 gedruckten, in d. Bibl. zu
Lubeck befindl. Sch?iften (herausgegeben v. Ludw.
SuhL Liibcck 1782.4.) p. 3i fq. qtii duorum exem-
plarium diligenti comparatione animaduertit, Intro-
du&orium duplex extare aiterumque quod incipifc

Omnes chrijlianae religionis homines ! altero, quod

verbis inchoatur Omnibus ecclefajlici ordinis deuotis
Zelatoribur longe efle elegantius, indeque concludit
prius auclori anonymo, dlfiraclis iam aliquot operis
exemplaribus, displicuiflo et noua foima impref»
fum exemplaribus, quae nondum diflributa eiTent,
efie additujn.

*47f.
 :

Hiftorko Dterariae Cap* IV. 475

1475-
Bafleae . 1 , . B. Hieronymi Homiliae aliqudt
{ex Origene) et in Canticum Canticorum. Vallar»
fius in praef. generali Patte I. n. 7. p. VI. comme-
niorat.

1476-79-
Romae per Conr. Sweynheym et Arnold. Pan*
nartz et Ge. Laur. fol. Tomi II. Hieronymi Epi-
ftolae et Traclatus. Jn calce Tomi primi:
Rome in domo nobilis uiri Pttri de
Impreffum
Maximis iuxta Campum Flore. Prefidente magi*
flro Arnoldo Pannartz. Anno dnici natatis.
M. CCCC LXXVl. Die uero XXVIII. Martiu
Sedente SixtoJI ll.Pontificemax. Anno eius quinto.
Jn fine fecundi
Epijiolarum Hieronymi pars fecunda:
beati
Jmprrjfa Rome per ueneralnUm uirum magu
firum Georgium Laur de Herbipoli: Sub anno dni
M CCCC LXXIX. dieueroLune: gnta m~;p
Aprilis. Pontijicatus fanclijjimi in Ckrijlo patris
et domini nojlri domini Sixti diuina providentia
Pape quarti anno eius otlauo Jinit feliciter.
Efl haec Romana accurante Anu
tertia editio

Fannartz (Conradus enim Sweynheym ad Chalco-

graphiam fe dederat) eodem hoc ipfo inchoata, fed
anno pefle haud dubie confumpto a Georgio Lauer,
quem heredem characlerum eius faclum effe Lai-
rius*) dicit, eodem plane charadere ad flnem per«
ducta. Habentur iu ilia eadem eodemcjue ordina
ac in duabus praecedentibus Romanis, Nempe vt a
Seemillero (HibJ. Ingolrtd. incunbb. typogr. fafc. I.

p. 99.) edocemur in tres partes principales eft diuifa,

cjuaruai

.*) In fpecimine p, 103. 229. 242,

 476 Bibliotfiecae Patrum Latinorum

quarum prima eas Hieroiiymi

aliorum Epiftolaf et

«t Traffiattif alios compleclitur, quiad fymboli jideu

que catholicae expofitionem fpedant. Inftcunda par*
te occurrunt Epiftolae et opufcula ad facrae fcripturae
interpretationem ipeclantia. In parte tandem tertia
tra&atuf et epiftolae moralis argumenti continentur.
Pars quaelibet in fe&iones, quae Traclatus vocantur,
eft diuifa, fingulisque tomis praeter literas dedicato-
rias index fingulorum opufculorum et epiflolarum,
praemittitur. Cf. Audiffredi p. 205. 232. Raro
integra haec occurrit editio vt in Cat. Bibl. Creuennae
(Svo 17 89-) T. I. p. 103. fed plerumque vnus vel
alter Tomus cum altero ed. priorum obuius venit,

Sic ap. Debure Cat. Vali. P. I. T. I. p. 161.

1476.
Antonium Barthelemaeum (Bartho*
Venetiis per
tomaei). fol. Tomi II. Hieronymi Epiflolarum
aliorumque operum volumen in duas partes diflin-
clum per Laelium Auditorem Apoflolicum. (Ad cal-
cem primae Partis exflat Pauli Vergerii Sermo de
laudibus eiusdem S. Docloris.) Ita Cat. Bibt. Chi*
gianae p. 254. Vnde ex principe eam expreflam
efTc fequitur, vt poflea pluribus patebit. Laudant
obiter Caille. p. 22. Maitt. T. I. p. 117. CaU
PinelL T. I. p. 98.

M77-
Norimbergae f . Hieronymi Com-
. . . . B.
mentarii in Sacram Bibliam. Vallarfius tanquam
primam editionem commemorat, quae hofce com*
mentarios e fitu et fqualore in luccm protraxerit.

M79-
Coton f. B. Hkrony mi Comment.in Sacraiu
Bibliam. Praeter Vallarfium a neftiine laudatos vidi.

1480.
 'HiftoricQ Literariae Cap. IV, 4Tt
1480.
Parmae. fol. Tomi Hicronymi Epi-
II. Beati
fiolae. Ad calcem Tomiprimi: ImprefTum in Vrbe
rarmenfi M. CCCC. LXXX. die XVIII. lanuar.
Ad calcem II : Diui Hieronymi religionis ecclefiafli-
cae docloris eximii huic fecundo epiflolarum volumi-
ne flnis imponitur. Quod cjuidem opus vna cum
priore volumine in vfbe Parmenfi diligenter emen-
datum et impreflum efl anno Dominici
Natalis
U. CCCC. LXXX. Idibus Madiis (fic). In quo
quidem, vt diligens poterit Leclor aduertere, multi
et Tracflatus et epifloiae, quae in caeteris impreflio-
nibus minime reperiuntur, inferti fuere. *) Maitt.
T.L

*) Deburiusfen. in Cat. Vall. P. I, T. I. p. 16 1. hunc

titulum confignauit: S. H. Epijtolae , in nouum ordi-
nem redactae in quo quidem opere et tractatus et epifto-
lae qui in caeteris impreffwnilms minime reperiuntur , i/i-

ferti fuere. opera etftudio Theodori Lelii auditoris apo-

ftolici. Optabam igitur aliquamdiu, vt eflet qui iiv ,

dicaret, an Theodori mcntio facla fit ant ipfius forte

praefatio in introitu Vol. I. fuerit expreflfa, vnde
collegiflem primam iftam collectionem iterum hic 110*
,

vis tra&atibus auclam et interpolatam effe , quod pri-

tnum ab Alerienfi faclum erat; nam Lelii colle£Ho
per fe ceteris, fi aheram innominatam exceperis, au-
«Stior nullo modo efle poteft. Iam Scemilleri dili-
gentiflimi ac peritiflimi bibliographi beneficio certug
paene eflemihi videor, Lelii non nifi obiter in Ale-
rienfis praefatione, quae cum tota Romana editione
hic iterum exfcripta eft, mentioncm fieri. Cautiui
hic (fafc. III. p. 116. n. 36.) epiftoias et opera H. mi»
tiora a Tbeodoro Lelio difpofita vocat, quatenus fcilicet
Lelii diligentia in Romana editione, quantumuis dif-
fimuLiret Alerienfis, utramque paginam facit. At
mea quidem fcntentia omnino praeftabat Romanae
rcpetitionem dicere, nc quis cum ipfa Leliana eam
confundere iuducatur.
 478 blblioihecae Patrum LatUtorw.n

T. I. p. 154. Hamberger. T. III. p. 77* Cat. Piit.

T. I. p. 98- Vallarfius omnium fplendidiffimum
dicit, et epirtolis et traclatibus aliquot auctiorenu

1489-
Bajileae per Nlc. Kejfler. foi. Tomi II. B. Hic»
ronymi Epittolarum Prima et Secunda Pars* Ad cal*
cem Voluminis fecundi:

Si deUftet opes (fic)? nomen fi forte rogaris

Artificis: legito: carmina letladabunt.
Mieronijmus latii fum gloria : me venerantur
Chrifiicolae : fum nam doclor et eeclefiac.

Confcripfi varia : diflmxi et ab ordim pfalmot

quod referat: meque dediffe. putes.
Biblia
coram miffurus: transfer: habebiK
Qiiafque vides
Lexfacra dicar ego huic quoque Hieronymut
Nil Lachefifuperat: Nicolaus vivere Kefler
Nomine perpetuo mefacit ingenio.
Cui merito celebri urbs inclita feclaque ab undif
Kheni : condignum dat Bafilea iocum.
Non nummis nocuis: (leclor credas ne labori
Attefiatur opus) parcere doclus erat.
Menda operi nulla efi : calamum fugiaf: pet$
chartaf
Preffas arte ttoua quaere charatKeribus*
Mille qttadringentas ocJoginta numerabis
Cumque nouemfpicis credito preffus cram*
Flammifero Titan clarus vixiffet eoo.
Otlauam augufti dum minor umbraforet*
Haec eft repetitio principis, quae colledionem ThcO*
dori Lelii, Taruifini Epifcopi fiftit. Quod quoniam
tunc demum obferuauimus* quum fequentia de fum-
ma coutentorumetdifpofitione vna cum ii-s
q uae
nu c '

cditioni iam fuat propria, litcris configuata eifentz

nunc
 Hiftorko Llterariae Cap. IV. 479
nunc improbus labor vifus eft locum mutare et ad
ipfam ed. primariam ea transferre, praefertim cum
eadem intcr innominatas a nobis recenfebitur. Inci-
pit a praefatiuncuJa Theodori, in qua primum que*
ritur, epiitolas Hieronymi vfcjuedum fine vJJo ordi*
ne fuille defcriptas ac nulla argumenti ratione habita
cum cjuibusuis aliis traclatibus et commentariis per-
mifias* Huic ergo malo obuiam iturus eas ipfat
tpiftolas propriis materiis anneclere, tradtatibufque
drftinguere inftituit, qua in re PJatoncm fe imitari
exifiimat. Jtaque omnes epiftolas atque traclattts ex~
ceptis maioribus, quos in canonicas fcripturas edidit,
commentariis , generaliter trifaria partitione com-
plexus efl et qttamlibet partium inparticularcs diftin-
xit libros fiue traclatus: atque ab illis exorfus eft,

quibits ficks catholica rohoratur atque ab haerejittn

impugnatione defenditur ; deinde dogmaticos librot
de vtriusqne teftamenti quaijiionibus vil de fcriptu-
rarumfacrarum expofttionibus adiecit. Tertioloco dt
tnoribus atque virtutibus, quibus conuerfatio chriftia»
na, prottt vnicuique gradui,fexui, vel aetati congrttit,
inftituitttr, diftintlos traclatus fubiecit. Ipfis qui-

dem epiftoJis aut ccrte earum plurimis argumenta ple»

rumque ab illuftribus viris excerpta praemi fit. Ab
hac dilcretione fecundum argumenta diuerfa eft altera
in volumina, quorum primum, ne modum, vt ipfl
monent librarii, excederet, finitur traclatu fecundo
partis fecundae folio CCVIII. epifiolasCXVIII. com-
plexum , alterum a tertio traclatu eiusdem partis ini-
tium ducens fol. CCLXXI. epiftolas CXLVII. reprae-
fentat. Textum proxime antecedit Vita beati Hiero-
nymi tribus foliis; finemque conftituimt tres Eufebii
Cremonenfis, Auguftini et CyriJli fuper Hieronymo
vita defunclo epiftolae. Porro vnicuique volumini
praemiuitur tabula contentorum, in qua fingularum
et
 •

'48*> Siblfothecae Patrum Latinorum

et libellorumargumenta breuiter perftringuntur, quae*

que deinde fuis locis repetita videas. Praeterea primi
vol. tabulam breuis admonitio ad lectorem alterius ,

vero carmen Sapphicum praecedit, quo Hieronymus

vitam, quam in eremo tenuit, narrans introducitur
cum imagine ligno imprefla, eundem repraefentante.
Ac in priori tomo tabula ifta tria folia occupat, prae-
miiTo vno tituli, quem fupra fcripfimus, in fecundo
vol. praemifTa VI. fol. isnplent. Quod ad externa
libri attinet, characler eft gothicus, impreflio colu»
innis fediis facla, cuftodes abfunt, fed foliis numert
funt adfcripti, partes denique traclatus et epiftolae ia
fuprema folii ora numcris fuis defignantur. Duo
huius editionis cxempiaria Bibi. Kegia poflidetj alibi
mentionem eius faclam nondum vidimus.

1490.
Venttiu per Beruardinum de Benaliis. fol. To*
mi II. Hieronymi EpiftoJae. — die XIIII. Iulii. —
Eadem quam Maitt. nomine Bernardini de Rcnatis
\
alleoat, quod Denifius T. II. p. 771. cor-
in fuppl.
rexit. Nullus dubito, quin ex Romanis fit defcripta.
Profert Cat. PinelL T. L p. 98. Vid. Dtburt CaU
ValL P. I. T: I. p. 162.

Ba/tleae . .
'.
. fol. Hieronymi Epiftolaa
CXLVII. Laudatas inuenio ab Hirfchingio T. BibL
Gefch. Suppl. p. 315. inter iibros Biblioth. principaL
Fiirftenbergianae, Pragae.

1495.
Norimbergae per Anton* Koberger. f. Epiflo.
larum beati Hieronymi presbyteri omnes partes vnd
voiumiiie contente. Adcalctm: Epiftoie beati Hie*
ronymi
 Hifloricv Littrariae Cap. IV. 481

ronVmi chriitianiilimi docloris omnes uno volumine

contente: bene vife: in famofa civitate Nurnberg pef
Anthonium Koberger impreiTe Anno falutis Millefu
mo quadringentefimo nonagefimo quinro, XIL dle
menfis Novembris: finiunt feJiciter»

Repetitio eftBafileenfis. Praecedunt textum, prae-

ter quod titulum fifiit) eadem praefatio ac
foJium ,

contentorum tabula VI foJiis. Literae funt gothicae

minores. ImprefTae funt pariter ac pracccdentes co*
i umnis fectis>

Parips apud Guidonem Mercatorem. 4. Sancli

Hieronymi prologi in Bibiiam» CaU Biblioth* Reg.
PanT. L p> 374»
1496.
[Venetiis per lac. RubeutH. £ B. HieronymJ
Epiftolae.y *)

M9?»
Safteiie [ptr Nicot. Kefter.J f. Tbmi tl fipi*
flolae B. Hieronymu Ad calcem difiichai Si dele*

Stet opes (fic)? rel.

— chara&eribus , ita vt reliqui

quatuor verficuli defint, quorum Joco anni nota

M. CCCC. XC Vlt. ext3t. Neque vero hihc fo-
lum manifefium fieri videtur, ed. Baf. a. 1495. in ea-

dem cfle recufam, fed eo quod potiflimum praefatio

etiam

*) Cat. Bibl. Pirmianac (Mediol. j%%. 4.) p. 49. haeC

profert, qirac haud facile quisquam concoquat: ,, &
Hieronymi Epijiolarum etc. Volumen. {legitur pofi
p.STft) Venetiiiy lo Rubeus Verceli. 1496 f.p. Ac-
cedit p. ?;7. etz. Regula Monachorum ex Epiftolis a
Traclatibus S. Hieronymi per Lupum (te Oliveio feu
Olmeto , Hijpanum Monachum excerpta. Sic*

Tomus h Hh
48 * Bibliothecae Patrum Latinorum

carmen fupra laudatum in eam recepta fmt.

etiain et
Verumtamen non per omnia cum fuperiorc illi con-
venic, quemadmodum elegantia characfterum et reli-
qua fpecie ionge illam antecellit. Siflit enim epiflo-

las aliquanto pauciores, tomo primo LIII, fecundo

LXXXIII, rertio LXXXVI, fummatim CCXXII.
cum iu contentarum fumma iit CCLXV. nec $
ilia

quamquam eandem partitionem in pnrtes et traSta-

tus fei]uatur, eadem plane in fingulis exhibet.*) De-
nique Jonge melius Jegentium vfibus in hac coniui-
tum eft indicibus duplicibus, vno rerum memorabi-
lium, altero traclatuum contentorum, vnicuique
parti fub tituio Jnuentuarii Epp. H fubiunclis, qui-
bus in prima parte praefatio pnoris Baf. ed. nec non
carmen ibidem iaudatum et vita Hieronymi iunt ad-
iecla. Huic opportunitati non minus reipondcnt
cxterna egregie concinna. Characler Romanus cft

nitidiiTimus, charta candida et tenera, finguias paites

fingularumque partium inuentuaria tituius peculiari
folio oruat,**) aibum folium ciaudit. Folia haud
numeris diflin&a funt, nec cuflodes habent, fed Epi*
floiae numerum et breuem denotationem in fuprema
pagina praebent. In margine loca biblica et aliae
res quam breuiilimc deilgnantur. Conf. Htlmfchrot
p. 176 fq.

Venetiis per Joannem Grtgorktm de Grego-

et

riis. f. Tomi IV. S. Hieronymi Stridoneniis opcra

omnia,

*) Sic pars prima h. ed. cxordittir cum traclatuDe Ef>

fentia Trinitatis et Mcmbris Domini: OiBiiipotenf
Dcus ctc. (Ep. I.); prior editio initiiim ducit ajym-
bolo Rufini: Mihi quidem etc.

**) Qiigd in noftro cxcitiplari parci primse decit.

 Hijlorico Literariae Cap. IV. 483

omnia, praemifTa elusdem Vita. — Sic m CataL

Biblioth. Chigianae
p. 259. ValJarfius editiouem
1498. per hos rypographos faclam Commentarios
a.

m S. BibJiam exliibere ait. Ergo fortaffe pofleriores

Tomi a. 1498» impre/Ti fuerint. Auide equidem
expeclo, vt hanc editionem aliouis inuefiiget et no-
tiorem reddat.

1500.
Viennae. 4. B. Hieronymi Epiflola ad Ma*
gnum Oratorem Vrbis de legendis et audiendis poetis*
edi tore Conr. Celte: cum Eiusd* Septenaria Sodali»
tate literaria Germaniae*

•* ^
Editiones fine loco tt atmo.
Sine loco et anno* Prima. fol. II. B. Hierony*
m\ Epiflolae* Primum Volumen terminatur chara*
tfere maiori fic: Finis primae partis. Secundum
vero eodem charactere fic Finis fecundi Voluminit ;

epijiolarum Beatijjimi Hifronymi. Vtritas vintiU

JA. Rtf»
Ita hanc editionem proferunt Deburlus fen. \x\

Cat. Bibl. Vail. P. I. T. I. p* 160. etX, Laire \a

F*
fpecim. p. 130 ftj. nota e. Vterque in eam concet
fit fententiam, effe hoc voJumen ab VJrico Han
a. 1468» vel 1469. typis exfcriptumt ita plane con*
formem characierem efTe iJJi, quem in Tufcuiana-
rum Ciceronis editione (cum Officiis puta) a. 1469,
ec in Epirtoiis Phaiaridis adhibuerit, Deburius affir-

mat, eundem cum Jiteris in ed» Ciceronis de Oratore

a.1468. comparentibus Lairius iudicat. Eft nimi-
rum femigothicus, quo Vdalricum GaiJum in com«
pluribus auftoribus vfum fuiffe conflatj paginae co»
Hh 2 lumnis
484 Bibliothecae Patrum Latinorwn

lumnis diuifis impreffae; cufiodes, fignaturae et alia

jd genus abfunt. Principem/or/f/a» eile, confedor

Cataiogi Kibl. Smithianae, *) io. Kapt. Pafehalius, fu-
fpicatusefi, nullis praeter characferis vetuftatem ra-
tiouibus, vt nobis videtur, peiicclus. Nam quo mi-
jius ab aliis argumentis iudicium eius arceflas, iiiud
obHat, quod aiiarum, irnprimis Romanarum editio-
niim eius fere aetatis rationem nuliam habuerit, im-
mo fortaffe nec nouerit eas. ldem tamen praefatio-
nibus et literis dedicatoriis huius editionis in Appcn-
dice Cataiogi Smithiani fubiunclis facem nobis prae-
tulit, vt, caeteris antiquis editionibus diiigenter expio-
ratis, certius ac confidentius de eadem flatuere licerer»

Anteaquam enim hofce fontes adeundi copia data efi,

non dubitauimus, quin fubiequens Romana, curante
Andrea Alerienfi facra, princeps effet; qui cum in
praefatione coiieclionis cuiusdam cpifloiarum Hiero-
nvmi Theodoro Taruifino epifcopo faclae mentio-
a

nem fecifiet, quam amici quidam ad eum defercntes

emendatiorem reddi popofciifent: nos dc MS. Theo*
dori iibro iocutum eum aibitrabamur. Offerebant fe
deinde Ediiinnes quaedam in Genhania faclae, nee
Romanas iitas, nec Moguntinam Schoetfcri reprac-
fentantes cum praefatiuncuia ignoti, vt videbatur, au-
cloris, in quibus hoc maxime mirati fumus, quod
pauciores epifloias qnam praecedentes continerenf.
Ecce vero praefationes huius apud Pafchaiium excu-
rientes agnnfcimus Theodori Leiii praefatioucm efle

eandem quam Bafileenfes in limine gerunt. Quid

nuilta ?

*) Bibi. Smithiana fcti Catalogus librorum D. lofephi

S,iutl)ii Angli ( Confulis apnd Venctos , ciusdem, ex
cuins fupelleclile cdit. Cypriani Manutianam in Bibl.
Rcgia Acad. aflcrvari fcripiimus) Vcmt. ap. lo.Bapt.
Pajquati 1755. 4.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 485

inulfa ? Princeps efi haec noflra edftfo , ab Vdalrfcb

Gallo a. 1467. feu incunte 1468- fine anno et loco,
vt tum folermt, excufa, caque, fi quid rudico, Con-
radi et Arnoldi, qui nullo non tempore Vlrico obtre-
clabant, iiuiidiam conrlauit, qua perciti infligarent
Alerienfem, vt aucliorem et, 11 fieri pofllt, emendatio-
rem pararet fufs fumtfbus imprimendam, qua fru-
Jaborum Vlrfci intercepturos fe fperabant. Sed
'fhis

ne viros bonos et de re literaria alioquin aeternum

meritos temere calumniari videamur, age rationibus
iententiam nofrram adftruere conabimur. Ac primo
quidem conuincendi nobis funt ii, qui in figlis JA.-
Ru. nomen typographi latere exiflimant, ex quo-
rum numero efl: AudifTredus,*) qui tantum abefl, vt
in Lafrii fufpicionem de typographo eiusdem conce-
dat, vt potius ipeciminibus ad caicem 1. i. exhibitis,

ex forma characTerum ab illa Vlrici Galli in Romana

Cic. de Oratore diuerfa, dernonftrare annitatur, non
illum fed Sixtum Ruffingerum aut alium quemquam
eius characteribus vfum eas impreflifTe. Imprimebat
hic Ne-jpoli annis 1474 - 1476, eique imprinuV
inoris fuifle, AudifTredus coutendit , annum et lo-

cum et riomen omittere. Sciiicet nihil interefr, quid

fmgatur, modo, quae potior eius curaefl, Lairium
erraffe cum aliqna fimilitudine vcri dicat. Probabi-
liorem coniccturam eorum, qui Cat. Hibl.Harleianae
curarunt, vbi eadem ed. T. I. p. 40.11. 719. occur-
rit, laudauit Himbergcrus. **) Putant illi, per figla
:
iffa defignari lacolmm de Rubeis t)T pographiam intra
annos 1473. et 1476. Venctiis exercentem. Enim-
vcro nec characlerum diffimilitudo, nec figla illa
Hh 3 obfiant,
1

*) In Cat. Rom. XV. p. 13. 14.

ed. fec.
**) Ztiverfefs. Nachr. T. III. p. 76. Cf. Cl.. Zapf m
Aclt. Buchdruckergcfeb. von Mainz p. 51.
486 Bibliothecai Patrum Latinoram

obflant,quo'minusVIrico GallocumLairio vindicemutf.

Quod ad primum enim attinet, quem fugit Vdairici
in parandis nouis characteribus fludium! Notae vero
I. r. .quae facile cum Ia. r u. componawur, com-
parent etiam in fubfcriptione Meditationum Ioannis
de Turre Cremata, quas idem ilie 1467,
Galius a.

menfe Decembri abfoiuit. *) Quidni autem focium

aliquem Virici, quem ignoramus, quemque breui
forfitanVlncus amiferit, iiteris hifce initialibus de*
monflrari putemus, qualis Conrado et Arnoido fuit
Ioannes a Laudenbach fimiii iiterarum compendio
a. i. in ed. AuguAini de Ciu. D. a. 1467. in mon.
Subl. iatens, Sed aiia aggredimur, et quae bibliogra-
phi ifli, qui nii niii apices iiterarum et fignorum my-
fleria curant, pierumque fpcrnunt. An-
Scribit Io.
dreas, colieclionem Epiflolaium Hier., a Theodoro
Taruifino fadam, ad fe delatam erTe feque rogatum,
vt emendatiorem iuis curis redderet. Quaerimus igi-
tur, manufcriptusne iiie liber Theodori fuerit an hic
ipfe potius iiber impreiTus? Quis credatvero, Aie-
rienfem, fi priimis fruclus induflriae Theodori iuci
dedifTet, praefationemeiusomiiTurum iuiffe? Sed, in-
qui.s, non eandem feriem, fed muito
audiorem dedit,
Audio, Attamen fundamento iiia erat
vel fic pro
nec ideo debita ilie iaude fraudaudus. Nec moribus
temporum hoc conuenit, vt ipfius huius iunomina*
tae editionis exempio cognofcas, in qua copiofa do
Theodoro Lelio notitia vna cum praefatione eiusprae-
mittitur, Contra fi noAram fequeris quaiemcunque
fententiam, bene confultum fuit ab AleFienfi ty«
pographorum rationibus defuitoria hacce et ambi-
gua editionis antecedentis mentione; hosvero quid
tliud fecifTe diximus, jiifi quod foiemne ipfis

erat,

*) Laire p, «7, AucUffredi p. $,

 Hiftorice Literariae Cap. IV, 4S7

erat.*) Vt reuertamur tandem, nam pndet paene 111

damnum honeflatis Conradi et Arnoldi argutos fuif-

fe, quae ad plenam editionis huius cognitionem ad-
huc defunt, colligamus. Incipit Vol. I. ab Ariflaea
de LXX Interpretibus cx verfione Matthiae Palmierii.
Sed lpfam Ariflaeac narrationem praecedunt notitia
de Theodoro Lelio, vnde difcimus, Pycenum illum
natione fuiife, a Nicolao Pont. Auditorem Rotae
Rom. conflitutum, a Pio Praefulatu Fcltrenfi et a
fucccffore eius Paulo II. Taroifino epiicopatu orna-
rum; item quod praefationem huic coileclioni fine
nominis fui annotatione praemiferit. Eadem notitia
repeti dicitur pofl Ariflaeae narrationem. Iam Lelii
praefationem , huic flatim fuccedentem, fupra per
compendium dedimus. Eam autem Matthiae Pal-
mierii**) epiflola ad Paulum II. de Ariflaeae verfione
fequitur, quae plane de Hieronymo filet; ex quo ii-

quido apparet, non editoris.vice funclum efle Palmie-

rium, fcd vtriusque eius et Lelii labores a typogra-
pho et qui fortc tum ci iibros pararet, temere coniun-
clos effe.

S. L et a. Altera. fol. Liber epiflolarum S. Hie-

ronymi. CXXXVIIIL quarum
Continet epifloias
prima efl Damafi ad Hieronymum,***) vltima Hie-
ronymi ad Rufinum Le&ir literis
: tuae prudentiae
etc. Praecedunt duobus foliis, coJumnis feclis Capu
Hh 4 tula

*) Laire p. 103.
**) Pifanus fuit, Abbreuiator et Secretarius Apoftolicuj,
mortuns a. 1483»
***) Qiiatuor priorcs cum particula quintae, quae eft H.
ad Damafum de homiliis Ongenh fuper Cant. Cantic.
in noftro exemplari defunt.
488 Bibliothecae Patrum Latinorum

tula libri epiftolavum S. H. quae incipiunt in pagina

interiore folii primi. Charader efi fcmigothicu*,
J^Jon foliis fljmeri, nec plaguiis adfcripti funt, nec
cufiodes, nec a'iud quidpiam. Rubricae fingulis epi-
flolis, inanu funt appiclae. Nufquam commemora-
tam vidimus.
Vtra harum cdd. innominafarum fit illa, cuius
exemplac a, 147 compaclum Jaudat Franc. Car.
1.

jllttr,*) refciuerim. Quod fi enim prior eflef, haud

leuiter confirmaretur fententia. nofira.

/ /. et a. fot. Beati Hieronymi liber de viris il-

lufiribub. acc. Ej. liber de eficntia diuinitatis et Tho-

mae d? Acjuujo fumma de articulis fidei et ecciefiae

facramentis. Sed prior iibelius a duobus reiiqui.s fe-

paratu^ cfi, definens . in pagiua rccla iol, XXXVI- et

feo.rfim etiam occunit, vt exempla apud uos tefiantur,

imprefius efi Charadere gothica maiori, paginis ia,-
tis abscjup vfia nu.mero.rum fignorum accefiionc.
et

Sunt autem tres ifii iibeiii particulae collectionis duo*

decim trachmium , in quibus etiam Augujlini quae*

dam et librr de arte moricndi fm\t, quae integra ra-
jrimme occurrit. Conf. Daiis Garell. Bibi. \\ 332«
^fleujil Bibliograpk. Mega%. St. 1. p. 57 fqq, /&/«*-
fciiya; P. II. p. 4.

f /. et a. fol. B» Hicronymi presbyteri Pfahe*

rium, cjuod ipfe ex hebraico transtulit in latinum,
Initium facit Prologus beati jeronimi pvesb. iupfaU
tevinm quoci ipfe de hebvaico transtulii — Jic — irt

lattnum. frd caicem : Explicit translacio foliloquo-

vum
*) Bibliograph. Nachr. Wicn 1779, 8» p. 183.
 Hijiorico Literariae Cap. IP*. 489

rum fve pfalterium beatijf leronimi eufebii presb,

quod ad ptticionem foffronii trannulit ut in epifiola
ante pfalterium imprejja promittitur. X. Impreffmn
efl paginis latis, foliis 54. Abfunt literae initiales*

jiumeri foliorum, ilgnaturae et cuftocics. Defcribifc

JiJmJchrot 5 fq. memorat quoque Murr iri

V. II, p.

Merkwiird. Niirnbergs p. 24, et inMemorabil. BibU

Norimb. T. I. p. 299.
•*
f /. a. et typogr. fol. Tomis II. B. Hieronymt
Ex :
'
ojitiones in Vetus et Novum Tejlamenium. Val-
larfius citat ex aliorum meutione. Praef. gen. p. VI.

f. I. et Ou 4, Beati Hieronymi oratio declama*

toria de gloriofa B. Dei Genitncis Virginis Mariae a£»
furoptione , ad B. Paulam et Euflochium fUiam eius,
Cat. BibU Reg> Par. T. I. p, 374. n. 632. vetuftiffi*
mam dicit.

f /. et a. 4. S. Hieronymi Ordo viuendi Deo«

Cat. Mtf Britt.
•#- *
Parifiis. f a, g. S. Hieronymi Epiflola do
Carnis refurre&ione. Muf Britt.

S a e c. XVL
1508.
Lugduni apud Jacob. Saccon* fol. D. Hiero*
nymi epifloiae in tres partes diflributae. vide ed,
fequentem,
(«512)
(PariJiisJ apud Poncetum te Preulx. $. D,
Hicronymi Epiflolarum (et Opufculorum) Godicilli
Hh 5 tfes,
 "

49& Bibliotheeeie Patrum LcHinorum

tres. Cum praefatione Nicol. Maillard et Attfloria

vita. Bibl. Firm. T. I. p. 49.

1513.
Lugduni, per Nic. de Benedi&is.fol. „Sandi ac
beatiffimi Hieronymi presbyteri epiflolae et traclatus
quantae fanclitatis veritatisque exiflant nullus morta-
lium digne explicare Ceterum quum
poterit. —
volumen facrarum epiftolarum crebro iam impreffio-
ni absque noua impreffione traditum fuit: binc eue-
nit, vt corruptiora fuerint nouiffima volumina. —
Quapropter ne tam folcnnis liber inemendatus ante
oculos peritorum obuerfetur: per magiftrum lohan»
nem de gradibus vtriusque iuris profeflorcm nouiffi-
me in regia vrbe lugduni caftigatus: in qua rcimpref-
fus extitit: Repertorioque, quod prius in tres partes

diftin&um crat: in vnuni volumen compadlo quo

facilius quod quaeritur minori labore inveftigari
queat.

Haec tituli et praefationis inftar literis gothicis

rubris forma triangulari foJio, quod proxime textum
primae partis praccedit, impreila funt. Praemittuntur
repertorium, vita Hieronymi et reliqua, cxcepta
Theddori Lclii praefatione, ex editionibus Bafileenfl-
bus tomo prinio et fccundoquemadmodum et antece*
dentibus (ubfcriptio typographi cum inflgni eiusdem
et diei, quo abfoiutus flt, addita efl. Ad calcem ter-

tii extant verfus: Si deleMet opes? (flc) etc. —

charatleribus , in quibus diflicimm quartum ^t quin-
tum ita reflcla:

Nil lacheji fuperat : Iacobus quoque vivere Saccon

Nomcn perpetuo me facit ingenio.
Cni merito celebrif urbs inclyta fedtaque ab undis
Rodani condignum Lugduna dat tibi locum.

Impreflfae
 Hiftorice Literariae Cap. IV. 49«

ImprcfTae funt paginis Jatis, charadere rotundo, prae-

ter titulos et initia librorum, in cjuibus gothicus cft
adhibitus.

Lipfiae per Iac. Thanner. 4. Quattuor diui Hie-

ronymi mortalium inftituendam ac-
epiflole ad vitam
commodatifTime ac mira fcatentes eruditione hoc con-
tinentur libello. (Haec characteribus gothicis, reliqua
romanis exarata funt.} Argumenta Singula-
rum Epiftolarum Compendiaria Oratia*
ae contexta.
Prima. Neglectum munus refcribendi : in quo
faepe numero peccamus: perhumaniter repre-
hendet.
Secunda. Sacerdotes: ab Aaron maioribusque
fuis degenerantes ad viam virtutis, reducet.
Tertia. Monachos: qui a fanclitate vite defci-
verunt: ad priftinam vite confuetudinem : re-
formabit.
Quarta. Parentes: fi liberos habuerint: quo-
nam pacto eos educare et erudire debeant:
commonebit.
Jnfine: Hee diui Hieronymi epiflole: venuflo cha-
racftere a prouido viro Iacobo Thanner chalcographo
Lipflgk peruigili cura: abfolute Anno virginci par-
tus 1. 5. 1. 5.

Infunt ad Niciam Hypodiaconum Aquilegie de

ticijjitudine literarum , ad Nepotianum de vita Cleri*
corum , ad Rufticum Monachum de vita Monaftica r
ad athletham de inftitutione puerilis aetatis. Textus
characftere romano fatis bono exfcriptus et marginibu*
lati jircumdatBS eft.

Ij 16,
 /
49* Bibliotheeae Patrum Latinorum

1 5 1 6.
Aptid inctytam Bnfileam ex aecuratijjinia offieina
Frobeniana. foJ. Voil. IX. Opera oinnia Diui Eu-
febii Hieronymi Stridonenfis vna cum argumentis et

icholiis Def. Erafini Roterodami cuiu^ opc-ra poritTi-

mura emendafa funt Cjuae antehac erjnt deprauatifli-

riia et inflaurata ea quae prius erant mutila. Ai caU

tem Tomi noni: 'Bntiieae in aedibus Io. Frobenii, im-
pendio Brunonis, Bafilii et Bonifacii Amerbachiano-
rum, ac Ioannis Frbbenii Chaicographi et Iacobi*
Rechburgii ciuium Bafileenfium, Menfe Maio, Am
M. D. XVI.
Iure fuo Io. Frohenius -fplendidae huius editionis
fronti affixiffet apophthegma, quod in margine infe-
riori pagiuae, qua vita Hieronymi incipit, adicripfit.

^/ioofJLrcsrocf iig-fjaarvov v\' fJLifLY}<?sTQtf, Neque arro-

gans Erafmifdiclum : Illud non verebor dicere, intra
triginta annos imlkm opus excifum typis, parifide»
pari cura, pjari wpmdio. .Siueenim incepti magni-
tudinem cx vafto tot voluminum disperforum antea,
et maximam partem ineditorum colieclioue et reco-

gnitione, feu Erafmi labores, quibus rudem hanc et

indifpofitam
.1Congeriem fecuit, feclamque in membra redcgit
Coecoque cxemit aceruo
fine Amcrbachicrum fratrum confociatam diifgcn-
tiam, fiue denicjuQ iibcraiitatem fumtus praebentiurn
fpecfies: idam aetatem in gencre fuo Erak
vnivOs per
i;inm ac Frobenium fatebere. Ac Cjuantis fibi moie-
'

fliis opus ftetcrit, non tacet Erafmus iii praemiifa ad

Guii. Waramum, Archiep. Cantuaricnfem totius An-

gjiae Primatem et Summ. Cancetl. cpi/loia nuucupa-
toria. Attamen haec omnia cum non ignorarem, in-
cjuit, tamen apud me tantum vaiuit Hieronymi
VU)dicandi fiudium , tanfum vtiiitas eorum, quibus
cordi
 Ilijtorico Literariae Cap> IV. 49$

cordi funt arcanae Jitcrae, tantum denique (uae celfi-

tudinis et iudicium et voiuntas, quem prae caeteris
aiiiduum huius ncgocii impulforem habebam et ef-
et

ilagitatorem; vt contcmptis dirficuJtatibus omnibus,

Hcrcuinno quodam animo laboriofiflimam quidem
fed puicherrimam adiiem prouinciam. vnus prope-
modum cum tot mendarum portentis depugnaturus»
Ncc enim tantundem iaboris exantiatum aibitror in
paucis edomandis nionflris Hercuii, quam mihi in
toiiendis tot mcndarum miiiibus. Neque vero pauio
plus vtiiitatis hinc orbi profedurum exifiimo, quam
ex iiiius omnium 01 e ceiebratis Jaboribus. Frimum
enim compiurium {ed praecipue veterum coiiationc
voiuminum, nonnunquam ex apicurn vefligiis addi*
vinantes, mendas fufluiimus., et germanam repofui-
mus fcripturam. Graeca quae vei omiiTa fuerant, vel
perperam addita, reflituimus: quod idem fecimus et
in Hebraicis, verum hac fane in parte, quod minus
uoflro Marte poteramus, aliorum fuppetiis praefiiti-
mus praecipue fratrum Amerbacliiorum^ J>runonis,
Hafiiii et Bonifacii , quos optimus pater lohannes
Amerbachius veiut inflaurandis bonis authoribus ge*
nitos, trium Jinguaium peritia curauit infiruendos*
Atque hi fane paternum animum et expeclationem vi*
cerunt etiam, nihil antiquius ducentes Hicronymi
gloria et hac gratia nec
impendio parcentes nec vaie*
tudini. Quorum equidem auxilio libenter fum vfus
quod hebraeorum Jiteras deguflaflem verius quam d'u
dicilTem. Et tamen curauimus, ne quid decflet aui*
dolcclori, etiam fi quid deeffet nobis : quodque no-
ftris viribus eflet diminutum id ex aiiorum fuppetiis
,

fatfimus. — Adiecimus finguJis iibciiis aut epiflo»

lis argumenta, veiuti fores aperientes, ingredi volen*
tibus. Dcinde quum non omnibus contigit, tot iin*
guarurw ac iiteurum cognitio^ fi quid remorari pote-
rant
494 Bibliothecae Patrum Latinorum

rant lectorem mediocriter eruditum, id fcholiis addi*

tis illuftrauimus, quae geminam vtilitatem adferant:
alteram , quod tam infignis author, qui antehac nec
ab eruditiflimislegi poterat, poflhac a femidoclis pot*
crit intelligi: alteram quod iam non perinde proeii.
ve fuent cuiuis deprauare, quod ab aliis eft reflitutum.
Nec his contenti* quaecunque faifo Hieronymi titulo
circumferebantur , eaque magna ex parte taJia, vt
non Hieronymum authorem, fed impudentiffimum
et infulfiffimum rabulam opificem prae fe ferrcntt

non recidimus, ne quid omniuo defyderaret auidus

magis quam elegans leclor: hoc eft, vt dicam craf-
fius, ne non haberent fimiies labra iactucas: fed iit
fuum relegauimus locum , nullo alioqui digna ioco.
Denique totum opus, de ea loquor portione, quam
nobis proprie fumfimus* in quatuor digefTimus volu.
m ina. Frimo TFaqouveTiTtdi ngJj Tta^xdsiy^uTizci
complexi: quodeorum, quae ad vitam inftituendam
pertinent* oporteat primam efle curam. Secundum
in tres diuifimus clafTes, in quorum primamretulimus

quaedam non inerudita quidem iJJa , nec indigna le*

dlu, fed tamen falfo infcripta Hieronymo. In pro-
ximam aliena fed quae fuis tituJis authorem teftentur.
In tertiam velut in fentinam reiecimus, ineptiilimas
ineptias impoftoris haud fcio cuius: de quibus merito
dubites infantiorne fit, an indoctior an impudentior.
h mihi certe quisquis fuit, videtur dignifilmus quem
publicis odiis profequantur omnia faecula, qui de
omnium aetatum ingeniis tam male fenferit, vt fpe-
rarit neminem futurum, qui poffit infani rabuJae nae-
nias ab eloquentifilmi, do&iffimi fan&iffimique viri
iibris dignofcere. Tertium voiumen dedimus ihey~
KTfKclV et dTtckoyeTixcT?, nimirum his quae ad re.
fellendos haereticorum errores et maleuoijorum calu*
mnias pertinent. Quartum tribwrnus- -ijryyrjfAciwoTi?
vide-
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 495

videlicet quae facrorum voluminum habent enarra-

tionem. — Subfequitur hanc epifiolarn vita Hiero-
nymi per eundem verbis difertiflimis explicita , ia
qua multa quidem acute ab eo primum animaduerfa
funt, kd in laudibus eiusdem plane fibi non tempe*
rat. Proxima eil Crijis in Opera omnia Hieronymi^
feu lndex omnium operiim cum cenjuris
in Qjuinque digejlus ordines. Primus habet
r
yv/'<7ia, de quibus nulla dubitatio fit, cjuin ab Hiero-

nymo fint edita. Secundus habet dfjLtfiifichoog vcdat,

de cjuibus iure quis addubitet iilius fint nec ne* Ter-

tius ipsvde Tstygoctpa ,
quae falfo titulo Hieronymum
authorem mentiuntur, cuius ordinis fecit tres claffes.
Frior indicat erudita nec indigna leclu. Secunda im-
pudentiiTime tributa Hieronymo atcjue aliis aucloribus.

Tertia do&a fed fuis titulis authorem tefiantia, quae

tamen Hieronymianis lucubrationibusfuerantadmixta.
Quartus oflenditex Hieronymianis et alienis commix-
ta, feu verius confufa. Quintus iudicat ea quae auc
culpa temporum interciderunt autcerte nondum prod-
ierunt in lucem, vtad vefiigandum incitaret fi udiofos.
In quo negotio arduo fane et tunc temporis foiius
Erafmi humeris apto, fl cjuid fubinde humani pa£
fus efl, non erat propterea ludibriofe, vt a multis fa-

«frum eft, exagitandus* modera-

Ipfe iudices peritos,
tos, aequos non extimefcit, fed Cenfuras fuas et im-
primis in fecundurn Tomum praefationem , in qua
totius, quae genuina a falfis fccernere curat partis cri-
tices fundameuta exempiis ex omni graecarum etla-
tlnarum literarum gencre iiiufirata iecit legereet Joca
integro auimo, femota contentione, fiudio aut odio
conferre eos iubct atque ita demum fecum fentire aut
diftentire ipfis concedit. „Nos quod nobis vifum eft,
inquit, in commune propofuimu^ nec omnino fu-
pine, ni fallor, nec arroganter. Si quis fic nofira
reiiciet»
496 Hibliolhecae Pntruin Latinorum

reiiciet, vt adducat meliora, volenter ac libenter am*

ple&emur Tantum abeft, vt errorem obilinate tueri
velimus. Sedulo bonaque fide laboratum efl a nobis
et optimis fratribus Amerbachiis, vt diuus Hierony-
rnus quam minime deprauatus aut contaminatus ex*
iret in manus ftudioforum , non aufim affirmare nos
aflecutos omnia. Illud non verebor dicere, intra

triginta annos nullum opus excuium typis, pari fide,

pari cura, pari impendio. Proinde aequum, vC

quam nos adhibuimus diligentiam in reftituendo, ean*
dem caeteri quoque praeftent' in tuendo* quod refti»
tutum eft. Alioqui f\ licebit impune deprauare, mi-
fcere, confundere principum ecclefi^e iibros, nuiia
certa fuerit vllius authoritas in iibris excudendis* quo-
niam protinus vnicum exempiar in duo miiiia propa-
gatur, vtfingula errata bis millc fiant." -*- Subditus
eft index alter iuxta ordinem tomorurm Praeter?

praefationes laudatas Tomis quatuor prioribus admo*

nitiones de contentisErafmus, quinto BrUno et Bafi*
lius fratres Amerbachii, qiiatuor pofterioribus folus

Bruno praemiferunt. Atque hic opportune obferuat

Tribbechouius (in ed. Francof.) fumfifle fibi Eraf*
tnufia reuidendos tres priores, quartum etiam rigida
cenfura fua notafTe, in reliquos autem ahimaduerfio-
nem aiiis reliquilTe, quod h\ prioribus tribus aeqUalis
fere vbique ftilus, mens genuina Hieronymi, atque
ipfiilima eius manus, il a paucis difcefferis, obuia
fuit, in reliquis autem^ fepofitis praefationibus plu*

rimis, fubitaneus quandoque eius labor, interpoia»

tiones aliorum, eclogae et diuerfae fententiae vario*

rum traclatuum atque exoterica quaedam occurrant*

quae lcdorem fufpenfum faepius teneant, vt in Hiero-
nymo quaerat Hieronymum. *) Quod artem typo*
graphi-
*) His «onfer quae fupra de coniilio, quale ab inido
Erafmo
 Uiftorico Literariae Cap.lV> 497
graphicam attinet, plane curn virorum Jaudatorum flu*

diis aemulata eiTe videtur. Nihil dicam de charadre-

re iucuiento, quo femper excelluit inter pares Frobe-
nius. Sed eiegantiam et fimplicem, quae vbique elu«
cet, munditiem miror. Sic tituii non verbofa operis
defcriptione ac praedicatione funt oppleti et omnige-
no characlere variegati, vt in aliis Frobenianis iibris
crebro vlu venit, fed characrere maiufcuio^ paucis li*

neis et, quod valde gratum ocuiis aecidit^ forma lapi-

dari funt imprelli. Characler tamen hebraicus lucu*
lentior graeco Denique nou praetereundus efl a
eft.

nobis Index in Toinos omnes operum Diui Hierony

mi cum intrrpretatione nominum Graecorum
He* et
braeorum, per loan. Oecolampadium Theologum in
ordinem digeftus> qui quatuor annispoft M.D. XX. e&
€adem qfficina, edente Wolfg* Fahritio Capitont
prodiit et tanquam Tomus decimur nouem iiiis ao
ceflir.

Viennae Auflriae per loan. Singrenium. 4» D»

Hieronymi contra fouinianum Jibri duo cum Apoio*
gctico eiusdem in defenfionem iibrorum contra Ioui*
nianum. Additus efl Iulius Obfequens de auguriis
feu aufpiciis»

Lugduni ap> lac. Saccon. fol. Eufebii Hierony*

ttii Stridonienfis epifloiarum libri plurimis quidem
quibus minoribus excufae formis et mendis, et muti-
latio*

Erafmo fuerit, ex Epiftolis illius retulimus, et adde,

quod fic facilius intelligitur, qui faclum fit, vtfpuriA
ct dubia Hieronymi fcripta medio quaii operi inferue*
rit , et videbis non vanam fuHfe Tribeghouii ratio*
cinationenj.
Tomus t. Ii
498 Bibllothecae Patrtim Latinortim

lationibus fqualebant, folutarum Partes III. Infine:

ImprefTnm fuit hoc opus Lugduni per Magifirum Ia-

cobum Sacon Anno Domini ijxft. die vero XXVL

menfis Octob.

1519.
Cracouiae apud Vi&orem. 4. B. Hieronymi
aliquot Epiftolae.

1526.
Bajileae, apud lo. Frobenium. Tomis IX. /0/.
Omnes quae extant D. Hieronymi Strid. iucubratio-

nes vna cum 1'feudepigraphis et alienis admixtis, in

nouem digefiae tomos, fed multo quam an(e vigiJan-
Def
tius per Erafmum Roterod. emendatae. Ite-
rum Guilielmo Archiep. Cantuarienfi inicripiit data
epifiola Kaf. idib. Iul. anno MDXXHII. in qua fic
diiferit: „Quamquam in prima editione fic aduigila-
tuiri erat, vt vix vili fpes eilet, pofierioribus curis, quas
prouerbio dicunt meiiores, quicquam adiungi poiTe*
Praeful tamen ego magnopere cu-
incomparabiiis:
piens Iioc opus, quod nomini tuo, ceu monumentum*
vtinam vicTurum erexeram, omnibus, quantum fieri
pofTet, numeris abfolutum exaCtumque reddere: cu-
raui, vt denuo feparatim excuderetur et chartis et for-
mulis elegantioribus, quamquam Io. Frobenius fic fe

geiTerat antea in excudendo Hier., vt non folum

omnium verum etiam vix ipfe
fufTragiis antecederet,

fibi iocum relinqueret vincendi fui. Nos in Hiero*

nymi fcriptis paene nihil deprehcndimus, quod eiTet
corrigendum. In nofiris fcholiis nonnulia correxi-
nius, quaedam fufiulimus, adiecimus non pauca.
Refiant tamen adhuc loca, fed ea perpauca^ in quibus
mea diuinatio non omnino fatisfeck animo meo»
Quae fi quis me feiicior vei ingenio vei exemplarium
copia
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 499
copia reftituerit, libenter et hominis induftriam ex*
ofculabimur et publicae gratulabimur vtilitati etc."
Karo occurrit haec editio.

1522.
Bafleae k . . . 4. S. Hieronymi Epiftola ad
Euftochium de cuftodienda virginitate cum SchoL
Erafmi Rot> Cat, Bibl. Barber.

1524,
Bajtleae,apud Io. Frobenium. fot. Tomis VU
S. Hieronymi opera cum fcholiis Defid. Erafmi et
indice* Cat. Bibl. Bernenf.{tf64, 80 T.Lp* i 30.

i$28.
Lugduni> apitd lo. Crefpinunt. 4. T>. Eufebii
Hieronymi, Stridonenfis, opus epiftolarUm, cum
fcholiis Def. Erafmi, denuo per illum vui^atum, re*
cognitum, corredum et locupietatum» Cat. Bibh
Reg. Parif. TL p. 374*
4

Bafxleazrap. A. Cratandrum. 4- Sophroniu$

de vita Euangeliftarum Gn lat. S. Hieronymo inter*
prete c. fcholiis Erafmi\ — ibid. eod. Sophronif
verfio graeca. S. Hieronymi vitarum SS. Ecclefia-
fttcorum cum fcholiis Erafmi. cum Epijphanii Com*
ment. de prophet. vitis et aU

1530,
Lugduni, ap. Sebaft. Grt/phium. fol Yomi VlL
t). Hieronymi opera, ex emendatione et cum argu*
mentis ac fcholiis Def. Erafmi. Cat. Bibl. Reg.
T. l.p. 373*

ti 2 1532«
50 o Bibliothecae Patrtim Latinorum

1532.
Coloniae. 12, Sententiae ex epiftolis S. Hiero»
nymi colledae. Muf. flritt*

1534»
Parifiis . . . , foL Tomis IX. D. Hierony*
mi opera (ex recognitione Erafmi). Cat. libr. impreff.
Mufei Britt. T. L
1537-
Bafleae, ex officina Frobeniana. fol. Tomi IX.
Omnes (]uae extant D. Hieronymi Lucijjrationcs vna
cum Pfeudepigraphis, ct alienis admixtis, in.nouem
digefiae tomos, (ed multo quam ante vigilantius per
Def. Erafmum Roterodamum nunc ponremum emen>
datae, locis non paucis fcliciter correclis, quibusdam
etiam locuplctatis, duntaxat m fchoiiis. — Cura le-

clor, vt nobis ilt tantum laborum et

fauftum et felix

impendiorum fufcepilTe. Erit autem, fi thefaurum

magno vfui futurum libenter emeris. Ad calcem To*
minoni: Eximia haec D. Hier. Strid. opera, quibus
poftremum recognofcendis immenfum laborem ac
diligentiam Dcf. Erafmus Rot. impendit, excufa funt
Bailieae in officina Frobeniana tvpis et aere Hierony»
mi Frobenii et Nicoiai Epifcopii Chalcograpiiiae fo-
ciorum abfolutaque menfe Auguilo an. MDXXXVIL
„Hier. Frobekivs et Nic. Efisco-
p 1 v s L. Quod parens olim nofter et focer Io. Fro-
benius in huius opcris veftibuio dixit, dsvTegoov cifjiet-

vcvwv, eo quod aitera diuini huius autoris Lucubratiq*

num editione priorem fuam Jonge viciiTet: idem nos
optimo iure iiic poiTe repetere ccnfemus, qui hac no*
ftra, quae omnium poftrema cft, et eandcm et cam,
quam nuper Gaiiia dedit^ fuperauimus: quac tameu
gioria non noftrae induftriae, fed venerandae memo-
riao
 Hifiorico Literariae Cap. IV, 501

riae Def. E. Rot. indefatigabili diligentiae efl adfcri-

benda: cjui quum nc quidem impreflio-
hi Parifienfi

ne, vjtra quam tunc ei operi nuliam in poflerum ad-

hibere flatuerat inanum, fibi fatisfeciflet, denuo iflas
tanti viri vigilias vigiianter reco^nouit, nobisque com-
mifit typis euulgandas : Ibi pro noflra virili dedimus
operam, ne vlla in parte deefTemus noflro officio,
atque praeter aliorum neceflariorum curam do&os
pracfiaremus viros cum operi cafligando tum indici
quam elaboratiflimo confcribendo, tum vt Pfalterio
Hebraeo praeter puncla etiam accentus adderentur:
in fumma vt omnia quam liceret, optime fierent.

Caeterum ordo Tomorum idem efl fcruatus, qui fu-

perioris erat editionis, nifi quod Gennadii catalogus
cx quarto tomo in finem primi fubHieronymi, quem
de viris illuflribus infcripfit, catalogum, propter fimi-
le argumentum efl translatus: praeterca indicem, quod

crebcrrime in manibus verfetur, in proprium volu-

111 en minore forma et charta ob commodiorem vfum

feorfum excudimus.*) Idb. Aug. MDXX

X VII. cC
Idem fere de fua opera Erafmus iu praefatione ad Le-
,

clorem data Friburgi !>ri.saoviae. A. MDXXXIII.

in qua praeterea Guil. Warami obitum, qui iilo ipfo
tempore aeeiderat, tcnerrinu afTedus fignificatione lu*
get. Caeterum haec editio omnia quae fuperiores,
nec non praefationem fecundac praemiiTam continet.
Charta ac literae nitore primam longiflime fuperant,
nec tainen in omnibus iliam antecellunt.

Parijiis Carohtm Gnitlard. fol. TomisIV.

, ap.
D. Eufebii Hicronymi opera quae extant ex recogni-
tione Erafnvi Rot.
Ii 3 Nurem»
*) Frodiit anno fquenti endemforma.
$03 Bibliothecae Pafrum Laiincrum

4h -*•

Nurembergae, ap. lo. Montanum. 4. D. Hie.

ronymi Liber contra Heluidium de Virginitate S. Dei
Genitricis Mariae. lbidem. eodem, eademque forma
Eiusdem Epiftola ad Gaudentium de inflitutione &
Jiae. it,

Jbidem. eodem 4, Eiusdem Epiilola ad Pamma-

chium et Oceanum. Weislinger Cat. BibL Ord. S,
Joh, Bierof Argentorati (Arg. 1749, f.) p. 109.

M53.
Tiguri. 8- D. Hieronymi de fancfra fide con*
tra Iudaeos. Cat. BibL Bremenf T. I. p. 1 ao.

1553,
Bajileae, ex ojfcina Frobeniana. fot. Tomi IX,
D. Hieronymi opera ex fecunda emendatione Dtfde*
rii Erafmi, cum eiusdem argumentis
I et fclioliis,
Cat. BibL Beg. T I. p. 374<

1554.
Louanii. 4. S. Hieronymus de Vita CJerico*
rum et Sacerdotum, ,
Muf Britt.

1562.
Fomae, apud Paulum Manutium S. Hie* , . . ,

ronymi EpiftoJa ad Euftochium Paulac flliam de cu-t

fiodia virginitatis. Hanc epiftolam feorfim excufam
hoc modo Jaudat Vallarfius T. I. ed. I. p. 87- Oo*
currit quoque in Cat. Bibl. Bodlei. de eodem a. $t typ*
Epifiola ad Demetriadem de virginitate.

Bajieae, ap. Henric. Petri. fol. D. Hicrony*

mi dc Mundi Exuflione et Die ludicii libri V.

1565.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 503

1565.
BafU ex off. Epifcopiana per Nicol et Eufeb.
Epifcoptof. foi. Tomi D. Hierony-
IX. Voli. III.

mi omnes, quae extant, lucubrationes , additis vna

pfeudcpigraphis et alienis Scriptis ipilus admixtis, in
nouem Tomos per Dejid. Erafmum Roterod. dige-
flae et denuo emendatae. Cat. Biinav.

Dilingae. 8- D. Hieronymi epiftolarumlibrilll.

fludio Petri Canifi. — Weislinger l. /.

1566 -71 -72,

Romae, apud Paulum Manutium. fol. Tom.IX.
Opera D. Hieronymi Stridonenfis Ecclefiae Dodroris
per Marianum Vidtorium Reatinum ex manufcriptis
codicibus multo labore emendata et ab innumeris er-
roribus vindicata. Cum indice copiofiflimo,
Infcripfit editor opus fuum per annos fuccedentes
Rom. Pio IV. Pio V, et Grego-
tribus S. Pontificibus
rioXIII. fummamque piopofiti in prima, quam in tri-
bus prioribus tomis praemifit, epiflola ita fuccincle ex«
plicauit, vt vix paucioribus a nobis vcrbis compreheiv
di poffe videantur.

P I O (Vv A R T O
r
P. M. MARIANVS
Victorivs Reatinvs.
Quot quantaue fint, BcatilTime Pater, ac fem-
per fuerint, aduerfus Catholicam ecclefiam haeretico-
rum commenta; et quibus artibus vafritiisque eamde-
flrucre illi non poteft. Ex his
conati funt, explicari
autem nulJamagis noxia impetitio vnquam fuit, quam
cum fub domeflicorum et orthodoxorum nomine illi
in eam irrueruntj quippe cum nulla maior peftis, vt
li 4 vulgato
504 Bibliothecae Patrum Latinorum

vulgato prouerbio dicitur, fit, quam famiiiaris inimi-

cus. Erafinus Roterodamus Catholici hominis par-
(es profefius antidoti nomine venennm fudit: Quan*
tum autem in refiituendo veteres eccJefiae patres pec-
caucrit, quantumque circa eorum fen[us aberrauerit,
primi, vt credimus, nos in praelentiarum ofiendimus.
Refiituimus enim, in hoc opere Joca, vt ex ipfis
iunclis nofiris fcholiis apparebit, pJus minus miJle et
quingenta, quae partim fua manu maculauit, partim
tempore corrupta, ex rerum imperitia refiitucre ipfe
non potuit. Ex fchoiiis autem eius errores et igno-
rantias confutauimus. Adiuti autem fumus hac in rc
exempiaribus manufcriptis viginti, et antea impreffis

aliquot, quae Fiorentiae, Brixiaeque monachi Cafil-

nenfes, et Neapoii Bononiaeque Dominicaui inuicem
multo Jabore cum Erafmianis codicibus contulerunt.
nec defuerunt ii qui Vaticana Bibi. afieruantur. Va-
riis autem tot exemplarium ieclionibus adhibentes de*
inde iudicium, non pafiim omnia, fed ea tantum
nos feiegimus , quae vel ex ipfa fententia, et dicendi

ordine, vel ex cognitione rerum ita tCCe Jegenda cJaro

nobis apparuit. Et ne temere mutatam Jeclionem
praetendere quis poiTet, mutationis in fcholiis ratio-
nem reddidimus, Qui enim ex folis veteribus exem-
pJaribus loca emendant, %variantibus iJlis, (juod ia
manufcriptis confuetum e(\^ faepe illuduntur. Adhi-
buimus praeterea in refiituendis iocis lilufiriifimi Car-
dinalis Guil. Sirleti iudicium. Explicuimus ad haec
loca omnia, quae aliqua ratione difficiJia erant, prae-

fertim hifioriarum, quibus D. Hieronymus, vti vu-

decunque eruditiifimus, refertus efi. Idque fecimus,
tum quia necefiarium nobis vifum cfi opus, tum ne
pjus in Erafmiana, quam nofira editione, aliquid,
quod vtile videretur, reperiri pofTet. Et ne aliquid
in operc defideraretur, tefiimonia omnia, quae a
D. Hie-
 MJtorice Littrariae Cap. IV. 505

t). Hieronymo citantur, praefertim ex teflamento

veteri, quae fecundum LXX. fua editione nondum
recepta, ab eo' adhibentur, muJto Jabore conquifita,
lateri appofuimus. Argumenta finguJ is Epiflolis, Ji-»

brilqiie praefiximus: et Indicem nouo quodam modo t

veJuti fummamquandamoperis, rerum temporumque
ordine feruato,contextum caJci appinximus. Vu
tam D. Hieronymi antea maiori ex parte ignoratam,
ex eius fcriptis fldeliter coJJeclam primi edidimus,
Rel. Continentur finguiis Tomis : I. Epijlolae et lu
bri contra haercticos vt quidem titulus ct indices pol-

licentur. Sed hoc falfum eft, vt faciJe infpeclio do-

cet. Habet epijlolas ad vitae injlitutionem et mode*

rationem pertinentcs x nec non, quae eodem tendunt,
viias Monachorum et Jibrum de viris Illujlribus.
]I.'EA?7>cnx& ngjj flMrota*yjjTwcaf.contradiuerfas hae-.
refes et maledicorum calumnias fcripta proponit,
III. t# styy/iTMci , ad explanationem fcripturae per-»

tinentia, n\m\rum praefafiones commentariis et ver*

fonibus in Sacros Ubros praemijfas, epiftoias eius-
dem argumenti etOrigenis homiiias. IV, Commen-
taria in IV. prophetas maiores. V. Ecciefiaflen efe
XILProphetas min. VI. Commentaria in Matfhaeum,
Marcum, Pauii Epiflolas ad Galatas, Epiiefios, Titum
ct Phiiemonem, nec non Didymi iibrum de Sp. S,
VII. Commentaria fuper Pfalmos vna cum Pfaheria
ex Hebraico ab ipfo Jatinitate donato, VIII. Com-
mentaria in Iob, Prouerbia Sai. Homilias IV. Ori-
genis et Commentarium iu omr*?s Epifloias PauJi\
IX. EpifloJas D. Hicronymo faJfo adfcriptas, diuifa&

IB tres partes. Index Tomum X, couJiituis,

1 566, ;

Homae in aedihis Populi Romnni apud Pauhim

Manutium , Jlldi Jilium. 8- Tomi IV. D. Hiero-
Ji 5 ry«h
 506 Bibliothecae Patrum Latinorum

nymi Stridonenfis epiflolac et libri contra Haereticos,

ex antiquifTimis exemplaribus nunc primum emenda-
ti, argumentis et fcholiis illuflrati, opera et (tndio

Mariani Viclurii Reatini. adiecla efl operis initio vita

D. Hieronymi ex eius fcriptis collecla, et primum
edita labore ei^sdem Mariani Viftorii. Cat. BibL
Reg. T. I. p. 374. la Cat. BibL Chig. extant To-
ini IIL Voll. z.

Antuerpiae, apud Guil. Siluium. g. D, Hiero-

nymi Stridonenfis decas prima epiflolarum, emen-
data et annotationibus illuflrata fludio et opera Heth
rici Grauii. In CaU Bibl. Barb. eadem iaudatur de
a. 1569,
1576.
Romae [apud Paulum Manutium]. fol. S. Hie»
ronymi Epiflolae et libri contra haereticos.
Cat.
BibL Firmianae T. I. p. 49. n. 173. Pauhim Ma~
nutiuni haud dubitanter addo, quin procliuem me
habet opinio, anni notam in mendo cubare et hoc
volumen ad editionem operum Romanam pertinere,
Nifi forte finguli tomi repetiti fint; nam in Cat. Bibl.

Chigianae cditionem operum Manutianam Jaudatam

inuenio intra annos 1471, et 1476. Tomis IX. Vo«
lumm. 5, faclam.

1578-79-
Antverpiae ex qfficina Chrifiophori Ptantini. fot.
Tomis IX. c. indice. Vide titulum Romanae. Repe-
titionem ab ipfo M. Viclorio curatam Oudinus dicit.

Parijiis , ap. Sebajl. Niuetlium. fol. Tomis IX.

Diui Hieromymi opcra cx anticjuiilimis cxemplaribus
emen-
 Bijlorico Liternriae C<*p. IV. 507

cmendata fiudio et Jabore Mariani Viclorii, cum

eiusdem argumentis et fcholiis.

Coloniae. 8« Hieronymi liber de Soiptoribus

ecclefiafticis cum notis SufTridi Petii. Cat. Bibiioth,
Brancat. et Barbet\

1588.
Pari/iis, apud Sebaft. et Rob* Niuetle. 16. D.
Hieronymi, Stridoneniis, epifioJae felcdae, et in li«

bros tres diflributae, opera et fiudio Petri Canijii, ad

cxemplar Mariani Vitforii emendatae, argumentis-
que ilJufiutae.

f L et a. 4. S. Hieronymi Epifiolae ab Eraf-

tno recognitae. Mnf Britt.

Saec. XVIL
1602.
Parifxis . . . . foi. IV Tomis. S. Hieronymi
opera ex emendatione Mariani Vitforii.

Parifiis .....16. S. Hieronymi Epifiolae ft-

leclae. Cat. Bibl. Brancat.

1606.
Lugduniy ap. Iacobum Pilkhotte. 16. S. Hife»
ronymi EpifioJae felectae, in tres Jibros difiributae*
emendatae argumentiscjue illufiratae a Petro CanifiQ.
AccefTit huic pofiremae editioniGraecarum didipnuni
locorumque obfcuriorum expofitio cum Audoris Vita,
C* Mariano Victorio excerpta* Cat. BibL Chig. p, 3 5 4.
RothOr

1
508 Bibliothecae Patrum Latinorum

# -fr-

Rothomagi. 16. S. Hit?ronymi Epiftoiae fele*

dlae. Cat. Bibl. Brancat. Neapoliy, 152.

1608.
Parifis, npud Bihliopolas arbis Parifitnfis coru
fortes.fol. Tomi IV. cum Indice feparatim excufo,
S. Hieronymi Strid. opera omnia quae reperiri po«*

tuerunt ex antiquis exemplaribus diiigentia et labore

Mariani Vitlorii Reatini , Epifcopi Amerini emen* :

data, atque argumentis et fcholiis iliuftrata. Quibus

acceflerunt hac editione praeter Sophronii Graecam
interpretationem Jibri de Scriptoribus Lcelcfiafticis,

Jlenrici Grauii eruditiflimae annotationes inEpifiolas

itemque variorum locorum ex manuicriptis codicibus
emendationes. Adiecla efl operis initio vita S. Hie-
ronymi olim falfo ab aliis relata quam idem Viclo-
rius ex eius fcriptis colledam primus edidit. Indices
item locuplctiffimi nouo quodam modo veluti fumma
quaedam eodem Viclorio contexti
operis ordinati ab
|

et compofiti, Ad calcem Tomi IV; Lutttiae excu-

debat Petrus Vitre' Typographus, XV. kaiendas Iulii
MDCVIII.
Non cfi mera rcpetitio Romanae, fed muJta Iia-
|

bet fingularia, quae quoniam ab ipfis bibliopolis,

qnam breuiter fieri poterat, declarata iunt, fimulque
ex iila admonitione Societas eorum, quae haud diu
quidem durauit, nofcitur, nolumus eam ab aliquo
defiderari. Dignam etiam , quae ctim aliis compa-»
raretur, cenfuit hanc editionem Simonius.*) Bu
bliopolae Parif. vrbis covfortes L. „Vt ex hoc bo-
narum artium bonarumque literarum vberrimo fonte
Pariilenfis vrbis Aeademia non vno mifTae tubo facro-
rum
*) Lcttrcs choifics T. I. lettr. 34. p. m. 297.
 Hiflorico Literariae Cap. IV* 509

rum tibi editiones librorum cffluerent, praeter eos

quibus inilgne nauis ef! Lutctiae fymbolum, fcxalii
bibliopoJae, quibus eiufdem vrbis ichnographia *)
tc TCOLpcicrvjfJLSv obtigit ad excudcndas niliiio minori
ftudio diJigentiaque fandlorum Patrum Jucubrationes
focietatem coiuimus. Atque vt ab ipfa nominis fa-
cri appellatione foelicius omen captarctur, a bcati
huius Hieronymi operibus initium ducendum cenfui»
rous, quorum vJtimam NiueJlianam editionem ex ac*
curata Mariani VicJorii corretf ione fufceptam bona
flde repraefentauimus, paucis tantum immutatis aut
fubtra&is, adhibito doclorum virorum confiJio, vt
maius Jaborum ac fumtuuin compendium fieret*"
tibi

Frimo igitur epifloias in tres antea tomos diuifas in

vnum compegerunt. Deinde Tomo fecundo* qui
commentarios in prophetas minores exhibet, ilJud ii\
Lamentationes Hieremiae, tanquam merum cento-
nem ex Gregorio Magno fubduxerunt. Porro tex-
tum dupiicem prophetarum ab ipfius Hicronymi
commentariis antea perperam feparatum manufcri-
ptorum omnium et Origenis, BafiJii et Chryfoflomi
editionum exempJa fccuti ilJis inferuerunt* Contu-
liffe praeterea fe affirmant commentarios in Efaiam
et Ionam et alios prophetas
Ezechielem», itemque in
minores cum compluribus MSS. monafleriorum S»
Germani et Vicloris ad muros Lutetiae et Nic. Fabri*
Tertius tomus continet Commentaria in eosdem mi*
nores prophetas et genuinas aucloris in N.T. Jucubra*
tiones: in quartum denique, quae falfo ei adfcriberen*
tur, coniecerunt cum commentario in pfaimos, qui li-
cet muJta exhibent operis Hieronymiani fraginenta,
plures tamen alient fubtemiuis pannos affutos circum*
fert*

*} In priori Tomo aere , in fcqueniibus tribus nec noa

indke ligno imprtifa,
5*o BMwtaecae Patrum Latinorum

fert. Ex his vltimis tomis fublata etiam fiinf, quad

ex Graeco in Latinum Hieronymus transtulit, nec
non plures Augtifiini epifloiae ia fuperioribus editio-
liihus infertae, item commentarii in Iob, quos apud
Bedam quaerere leclores iubent. Tandem graecam
Sophronii verfionem libri de Viris ill. ex Germanicis
editionibus vna cum Henrict Grauii annorationibus
antea nunquam in lucem emiffis addiderunt ,< poftre*
inociue fru&uofiflimo fiudio e duobus Indicibus
trium priorum et fex pofieriorum voluminum vnum
conrlarunt.
i6tt.
Helmaefadii ap. Iacobum Lucium. 4* D. Hie*
ronymi, Strid. Presb. Hierofolymirani, libellus de
illufiribusEcclefiae Docloribus ad fua vsque temporai
ex editione loatinis a Fuchte^

Tornaci. 12. S. Hieronymi Epiflolae feleclae»'

Muf BritL
i6i?.
Lutetiat Parif. ap. Sebaft. Chappetet. 8- & Hie»
ronymi Stiid. indiculus de haerefibus Iudaeorum
nunc primum in lucem editus cura et fludio Claudii
Menardi*
1620.
Parifiis, apttd Claud. Morelliim 4. S. HierO*
nymi locus infignis cap. Ezechielem perpenfus
I. in
et emendatus a Laelbo Ruino, Epifcopo Balneoregien*
fi, ex editione Federici Morelli.

1624»
Luietiae Parifomm. fol. Tomis Ilt. & Hie»
tonymi opera ex editione Mariani Vitloriip ct cum
anno-
 Mijiorico Literariae Cap. IV. 5 1 1

snnotationibus Henr. Grauii ct aliorum et emendat»

Amlr. Schotti»

1643.

Parifns fub infigninauis. fol. Tomi IX. S. Hie-

rOnymi Strid. opera omnia t]uae extant. Mariani
Viblorii Keatini Epifc. Amerini iahore et ftudio ad
fidem MS. et vetuftorum excmplarium, argumentis
et fcholiis iliuftrata etc. Editio Nouiilima.
Acceflerunt in hac editione I. pofl vifam H. a Vi*

«florio colledam Bellarmini cenfura in opera H. ex

libro de fcriptoribus ecclefiafticis defumta» II. Tex-
tus SS. typorum varietate a Commcntariis S. Hier. di*

ftin&us efl. III. H. Grauii annotationes in Epiftolas

et variorum locorum ex MSS. codicibus emendatio-
nes pofl vltimam editionem Parifienfem ab Andrea
Scoto (Schotto) funt emendatae, audae et recogni*
tae. IV. Difficilia S. Hieronymi per Francifc. a
MeiTana Hieronymiani Ordinis Madriti in Hifpania
Dod. Theologum ordine ajphabetico digefta, in fi-

ne noni tomi collocata funt, vti et Aduertentiae fiue

Animaduerfiones fcholaflicae in eadem opera S* Hier*
opera Ferd. Velofilli, Hifp. Epifc. Lucenfis» V. Fed.
Morelli Obferuationum et emendationum diatriba»

VI. Laelii Epifc. Balneoregienf. lcg. Apoflol. emen»

datio infignis loci Hieronymiani.

1644*
Pavif fbl. D. Hieronymi EpiftoJae ad Theo*
philum Epifcopum AJex. in BtbU Magna PP. T. IL
p. gi. ua.
1658*
Antwnpiae. f. S. Hieronymi liber de fcriptori*
bus Ecclefiafticis cum notis Aub. Mirati.

1669«
512 Bibliolhecae Patruin Latinorum

1669»
Vindob. f S» Hicronymi Expofitio fidei catho*

licae. quae reciius Pelagio tribuitur, in Petr. Lam-

hecii Comment. de Bibl. Vindob. lib. II. p. 274 -27^.
ibid. p. 284 '80. duae Hieronymi ad Damafum epi*

floiae praecedente Ep Damail ad Hieronymum.

k

1681.
Hifpali, apud Didac. Philipp. de Vrrieda. g.
Diui Hieronyrni Strid. Epifiolae aliquot feiedae iu
vfum et vtiiitatem adoicfcentium qui latinae iinguae
dantoperam, nunc multo maiori diiigentia et eura*
quam antca correclae, aucfrae et expurgatae per Re*
verendum Patrem Hieronymum Gonwz, de Ob-
Fr.
feruantia B. Mariae de Mercede Redemptionis Ca*
ptiuorum*

i684-
Francof. ad Moenum et Lipjtaeapud Chriftiaii*
Genfchitim. Tomis XII.
foi. S Hieronymi Strid»
k

Opera omnia cum notis et fcholiis variis item leCtio-

nibus Defiderii Erafmi Roterodami, Mariani Viclorit
Reatini, Henrici Grauii, Frontonis Ducaei, Latini
Latinii, aliorumque. Subnexis item indicibus noui*
I. Locorum S. S k II. Capitum docTrinae fidew
III. Mifcellaneorum, Hiftoricorum et Philologico-
rum. IV. Explicatarum Pericoparum Euangelica*
rum. Aucloritate et Sumptibus Sereniifimi principia
ac Domini Domini Friderici, Ernefli PiiFilii^ Du*
cis Saxoniae , rel. Poft Bafiiecnfium et Parifienfium
exemplarium coliationem edita, n\ Diuini nomini*
gioriam et ecclefiae commodum.
Curae huius editionis praefr.it Adamus Tribbe»
chouius Gothanus, vir fua aetate haud mediocris no-
minis. Expreila eft Erafmiana, ordiwe etiam ac
Uifiri.
 Hi/lorice Literariae Cap. IV. 513

diflributione per nouem Tonios iJlius feruato. Sed

acceiferunt tomis tribus, decimo notae , fc/ioJia et an-
notationes Mariani Viclorii, Henrici Grauii, Fron*
tonis Ducaei, Latinj Latiuii; vndecimo Francifci a
Mcflaua expofltiones locorum difficilium et Ferd. Ve-
lofllli aduertentiae; fed hae non de fuo fed dotforum

aliquot in Wittenberg. et Heimflad. academiis viro*

rum confliio, vt Tribechouius non fine aJiqua repre-
henfione fignificat; duodecimo indices noui quadru-
piici ferie diflindi atque hi imprimis Tribechouii
fuafu. Quae de Erafmiana pariter ac Viclorii editiq*
ne egrcgie idem obfcruauit, iupraattuJimus. Merito
Friderico Duci nuncupata efl, fed faclum cfl pietate
in hunc principem, vt aJieno loco h\c inferererur euo-

lutio infignium eius iuxta artis heraldicae principia

fludio Bernhardini Zerhii cum aliquot tabulis aerg
imprejfis. Cf. Acla Erudit. 1684. Aug. p. 343-48*
«t Oudinum T. I. p. 856«

1690.
Lutetiae Parijiorum apud L. Rouland fil. via
Iacobaea ad injigne S. Ludouici. 4. D. Hieronymi
Prodromus fiue Epiflola Domini Iohannis Martianay
ad omnes viros do&os et fludiofos cum Epiflola S.
Ilieronymi adSunniam et Fretelam cafligata ad MSS.
codices optimae notae ac multiplici obferuationtun
genere iiiuflrata. Opera et fludio eiusdem Domini
Iohannis Martianay Presb. acMonachi Ord. S. Bened.
e Congreg. S. Mauri.
Quam neGeflaria efTet noua operum H. editio*
oflendit eruditosque vbiuis gentium diiigenter inuitat
Martianaeus, vt, fl quid Hieronymi inedirum in bi*

bliotliecarum forujis delitefcere nouerint, indicenf:

aut fi quid in priuatis commenfariis fchedisque fuis
fingulare habeant, quod ad exornauda et iiiuflranda

Tomus L Kk HierQ*
 514 Bibliothecae Patrum Latinorum

Hieronymi opera faciat, in publicam Ecclefiae ac

fludioiorum vtilitatem illud conferant. Tantae enim
rholis opus eiTe fentiebat nouam Hieronymi atcjiie

accuratam editionem, tot momentis graucm , fbt dif-

flcultatibus afpcram, tot ambiguitatibus obfcptam et

intricatam, vt totius Reipubjicae Jiterariae fiudia po-
flularc viderctur. Sedenim animum tanto onere fuf-
cento grauatum erigebat et confolabatur Hieronymi
exemplum, quod is, qui fummus facerdos efiet, fieri
iutlilTet et quod magna etiam ab eruditis auxilia ven-

tura fibi fuppetias fperaret. 'Studium cnim fuum at«

que incoeptos conatus apoffolica fua bencdiclione pro-
fequi, nominatim dignari gJoriabatur Samdirflimtim
Papam AJexandrum Oclauum, cuius nutu atque impe-
rio ad nauandam Hieronymo operam excitatus fit:*)
atque il ex muJtorum animo omnium Virorum do-
ctoniYn animu.s hcne fperari iiceat, lactifTimos ex hac
etiam parre fucceifus Cbi auguratur. Ita depraedicat
imprimis cum Regiae bibliothecae praefeclorum be-
neuolentiam, qui faciJem adeo copiam Manufcripto-
cum fibi quotidie fecerint, tum BaJuzium, qui non
contehfus confilium fubminiflrafTe atque hortatus md-
iiidiiTc Martianaeo, CoJbertinam bibJiotJiecam veiut
communem domum ipfi aperuerit. PJurimum etiam
gratiae a fe habendum fignincat Domino TiJmon, a
quo commodatum habuerit abfolutiflimum Manu-
fctiptum voJumen GalJico idiomate vitae 8. Hierony-
mi, quam ex eiusdem S. Docloris fcriptis eque diuer-
ils diucrforum Auclorum Jibris m ordinem ipfe tam

mirabili diJigentia atque feJici rerum omnium iudicio

digefliiTet, vt viam ipfi aperucrit ad illuflranda no.n
pauca

*) Qncmadmodum Hieronyuius olim a Damafo ad SS.

BiMiorum translationem pcrmotus erat. Hoc cft
quod vidcri vult imitari cxcmplum.
 Bifiorico Literariae Cap. lV> 515

patlca obfcuriora Hieronymi ioca ac rem chroiiolo-

gicam lucubrationum eius facilius afTequendam. Ne-
cellitatem autem nouae editipnis probaturus etiam poft
Herculeos Erafmi Rot. et Mariani Vidorii Jabores
inagnam adhuc erratorum iyluam in his operibus re*

lidhiin eifc, exemplis nonnuJlis probare (atagit. Et

imprimis eo nomine in Eraimum et Viclorium inue-
hitur, fjtiod Hebraicis vocibus et tcxtibus ab H. alle*

gatis, fubinde punda appofuerint, et hoc faclo Hie-

ronymi fcnfum et interpretationem faepius plane fub*
veiterint. Altera prodromi pars exhibet S. Hiero-
nymi Epijlolam ad Sunniam et Fretelam , ad MSS*
Codd. optimae notae cafligatam, cui in altcra pagi*
narum columna appofitae funt vitiofae lecliones ia
Erafmi et Mariani Viclorii editionibus occurrentes*
quarum tantus apparatus efl, vt vix tcrtia Epifrolae

huius licet fatis prolixae pars cum MSS. Codicibus

conucniat. Cuius diueriltatiscaufam recre ientit Pro-
dromi auctor fuiile, quod Marianus Vift. et Erafmus
Hieronymum non ex Hieronymo, fed ex hodierno
Maforctharum Hebraico textu et ex feniorum LXX
editione Sixtina, emendare praefumpferint; non in-
telligentes s longe diuerfam luiiTe Hebraicam veterem
leclioncm ab ea, quae nunc Maforctharum pun(5Hs
circumfcripta efl; et Graecarum interpretationum ex*
emplaria, quibus Hieronymus vfus efl^ multum ab
iis diuerfa fuifle, quae Romae cum Nobilii notis edi-
ta hodie leguntur» Subiiciuntur huic Epijlolae notae
in titulum eius et infcnptionem, inque aetatcm eius*
loca difliciliora et celebriora, variantes lediones Grae-
cas, ncc non Hebraica verba, quibus notis fubiungi*

tur index Codicum MSS. ad quos EpifloJa haec nunc

recognita et cafligata prodiit. Caeterum Epiflola id*
gallico fcripta et Micli* Lequenio (Lequien) ab au-
ftore prodromi oppofita ad Hieronymum proxime
Kk 2 non
5i6 Bibliothecae Patrum Latinorum

non fpectat. Cf. Adia Erudit* 1695. Mart. p. 95.

et apud Oudin. p. 857«

1693. 99. 1704. 1706.

Parifis apud Ludouicum Rouiland et loan. Anif
fon. foL Tomi V. S. Eufebii Hieronymi Strid. Prcs-

byteri , opera, ad vetufiifiimos MSS. codd. nec non

ad editioncs veteres emendata, fludio et labore Mo-
nachorum ordinis S. Benedicli (D. Antonii Pov-
GET Ct D. IOANNIS MaRTIANAy).
nouo, cjuod operuin S.
Geflit recens haec editio
Hieronymi fyluae accreuit, germine primo hoccc
tomo per Martianaeum feliciter in dias auras educlo,
videlicet fhbliotheca Diuina antehac incdita, comple*
diente translationes Latinas Veteris ac AToui Tejla-
menti, cum ex Hebraeis tum e Graecis fontihus aeru
vatas , innumera quoque fcholia marginalia antiquif
fimi Hebraei cniusdam fcriptoris anonymi, Hebratas
voces pvejjius exprimentef. Quae quidem verfiones
licet aliae nullae eflent, quam cjuae iam pridem fub

nomine Vuigata legerentur, non inepto tamen con-

filio a Martianaeo repraefentari denuo videbantur,

cjuemadmodum m antiquiflimis iibris exflant, fine

mutationibus, quae poflea in iis fadae funt, eoque
ordine, quo inueniuntur iisdem in libris, nec diflin-
dlionibus, quae in iis cernuntur, omiflis. Optandum
igitur erat, vt quarnplures lecliones variantes ex anti-
quis libris, qui magnam earum praebituri erant co-
piam, quod omnes nimis parce
excerptas addidiffet,
ac nulio confiiio ab eo faclum aegre ferunt ac con-
queruntur. Haudquaquarn vero neglexit, quae fpe-
ciem atque pompam inflituto fub quocunque modo
conciliare poflent, quo partim titulus rhbiioxhecae
Dimnae fpeclat, in quo mirifice fibi placuit, partim
materies, quam prolegomenis condendis vndique ex
hauci
 Hiflorico Literariae Cap. IV. 517

haud foecundis erudftionfs fuae carnpis corrafit atquc

comportauit. Conflant illa quatuor feclionibus, ia
guarum /?nw*a difleritur de nomine Bibliothecae, et
de modo, quo nobis edita fit, nempe I. Quid fignifi-
cct Bibliotheca diuina. II. De Confilio Hieronymi

in vcrtendis fcripturis facris. III. De fludio eius in

liMgua hebraica perdifcenda. IV. Quos habuerithor»
tatores, quos oppugnatores fuarum Translationum
ex Hebraeo. V. Quod in fuis Transiationibus 11 i.
miam vitauerit nouitatem et Interpretationis kcmo^yj-
/\iav. Prolegomeno fecundo de tempore transiatio-

num Hieronymi et earum vfu in ecclefia ; III. de

Canone Hebraicae veritatis et fchoiiis eiusdem mar-
ginalibus; IV. de Tituiis et capitulis, Verfibus et
metris facrorum Bibliorum agitur. Notas, quae fen-
fum locorum illuflrent, oppido paucas M. adfperfit.
Locum vna cum lectionibus variantibus in inferiori
margine obtineat. Tomus fecundus. Edito iam
vtnusque Teflamenti facro contextui Libros Com-
mentariorum in Legem et Prophetas fubneclendos,
eosque, quidqufd fecus aiiis vifum fuerit, Epifioiis

b. Patris moralibus praeponendos eiTe exiflimauit.

Sed cum efusdem iiber vnus de nominibus Hebraicis
alterque de fiiu et nominibus locorum Hebraeorum,
generales veiut commentarii in omnem S. S. nuncu-
pari mereantur, Etymologicus quidcm alfer, aiter
Geo^raphicus, hinc eos primo flatfm loco coliocat.
Mox tamcn duo haec opufcula, excipiunt QuaeJiio~
nes hebraicae in Genejin, quas folas reperire fe potuif-
feteflatur, quamuis aliarum in caeteros iibros facros
Hieronymus ipfe faepius meminerit. Quamobrem
et quoniam in caeteris quoque non nifi particuias ali-

quas plurimorum diuinorum voiuminum ab eodem

cxpofitas teneamus ex Epiflolis eius omnes, quae ad
interpretationeui S. Codicis fpectarent, aGenefi vfque
Kk 3 ad
 8

5 1 Bibliothecae Patrum Latinorum

ad librum Ecciefiaflae tn vnum colledas et iuxfa or-

dinem librorum diipofitas tituio Epiflolarum Critica*
rutn fiflit: quo laclum put.it, vt, quantum fieri poilet,
iattttra Commentariorum Hieronvmi leries exiret.
Singula vero opufcula ex fide plurimorum MSS/ ve-
tuiliilimorum ie emendatfe, tantamque ie in hocne-
gotio diligentiam adhibuiife fcribit, vt dicere haud
vereatur, Hieronymum ipjum propria quafi munu
torrexiffe , et rfjtituiffe in hac edttionc , qnodcunque
in vttrribus libris antea defcriptis corrtiptum fue nt.
Cui indufiriae cum et altera accefierit coilatio ici cet
cjuamplurium Hieronymi iocorum fimilium , quibus
jnuicem iilufirentur faepins fententiae, ac variantes
lc^iones in vnam^genuinam eoncilientur: niatl atfi-
derari poffe, quod ad perfclam textus emendatio-
mm et rejtitutionem neceffarium fit arbitratur. Acla
Eradit. a. itipy. Decembr. p, 529 fq, Quod epijio-

las, cjuas vocare amat criiicas, e reiiquarum coetu fe-

ligendas attinet, confiiium, nofira quidem opinione,

non tantopere reprehendendum atque au&ori fuo ex-
probrandum erat ac fere ab omnibus et nouiilimo
quoque editore fadum nouimus, Nam etCi largia-
mur, fortafie nouandi fiudio piurimam partem eius
efle tribuendam: quis tamen negauerit, aptum et vtilo
efle infiitutum, quod vnius eiusdemque argumenti
particulae difperfao fub vnum obtutum coguntui , vt
cx iufio ioco certius aefiimare queant? Huic tomo
animaduerfiones crebras et fubinde, imprimis ad
Quaefliones hebr. valde prolixas addidit, acriter pro*
ptcrea a Cierico notatus. Tomus tertius com-
r
Commentarios in Xl l. Prophetas.
pledtitur 1'rae-

eedunt Prolegomena II. in quibus edit onis nouao ;

Commcntariornm neceflitatem , quam iam dudum

eum vniueriorum operum H. editionis necefiitate de-
monfiraucrat, denuo comprobat, exempia refiituta-

rum
 Hiflorico Literariae Cap. IV. 519

rum hebraicarum etlatinarum leclionum, notas chro-

nologicas, aliaque ad iilufirationcm fpcclantia exhi-
bet. Lum autem lougius paulo a fecundi Tomi pu-
blicatone ad tertii editionem effluxiiTct fpatium, quo
calculi eruciatibus ab omni Jabore Maitianaeus deten-
tus fuit, prodiit interea (1700.) acerrima in primum
ac fecundum Tomum lo. Clerici animaduerfio,
Qiiaeftones Hieronymianae infcripta, quac innumera
vulnera Martianaco inrlixit atque efFecit etiam, vt fu-
periores eius cauerent, ne amplius inepta notarum mo-
le Hieronymi commentarios Qua de cau-
oneraret.
fa nudum fere ac fimplicem Hieronymi contextum
editum hic habes. Contra vero pofr Comm. in IV.
Proph. maiores p. 1 1 38. inferuit M. Eruditionis Hie-
ronymianae defenfionem aduerfns Iohannem Clericum
characlere maiori ac reliqua imprelTam qu&ei duo- ,

bus capitibus I. de abfoluta Hieronymi eruditione de-

que imperitia fmgnlari Joh. Cierici. IL de finceri-
tate et vtilitate Editionis nouae Operum S. Hieronyr
mi; deque inrperitia et nialeuolentia Qitaeftionum
Hierontjmianarum Johannis Clerici, atque indice ali-
quot infgniorum meudaciorum et failacium conclu-
funcularum Io. Clerici omnem illius impetum repel-
lere atque infringcre nititur. Tomns quartus
parte prima compleclitur Commentarios omnes in li-
bros N. T. infertis et hoc loco fecundum ordincra
librorum SS. Epifolis criticis; altera pors cunStas
alias Epifolas ordine nouo chronologico et in varias

claffes difiributas cum opufctilis Apologeticis et Pole*

micis exhibet. Nec nvnus haec quoqne ad MSS.
codd. fidcm emcndata ac refiituta pollicetur ac prae-
lufit prolegomenis fpecimina emendationis et doclas
in epillolarum aetatem difculfiones exhibentibus. In
appendice I. partis proponuntur Didipni liber de Sp.
S. intcrpretc Hieronymo cum eitisdem in eundem
Kk 4 libruni
5^e Bibliothecae Patrttm Latinorum

librum ad Paulinianuin praefatione. Caeterum no-,

va bella itl Clerieum meditatus fuiiTe videtur bouus
Monachus, vt ex admonitione ad calcem Partis II.

ad ligatores direda patet, qua Appendicem apologeti.

tumpro Hirronymo ac eiusdem ed. noua Benediclina
adiedurum fe fuifTe, fed confilium deindemutalTeSu-
perioribus haud dubie cogentibus fcribit. Tomus
quintu s. Hic tandem opuftulafuppofitHia et incer-

ta edita vel inedita in quatuor feries diuifa exhibet.

Nempe Tripartitam Jrriem Erafmi*) diligentius
editam cum cenfuris eius, cumque variis aliquot le.
ctionibus MSS. codd. et adnofationibus Martianaci;
et Commentr.rios in Libros facros veteris et noui
Tefiamenti falfo Hieronymo adfcriptos. Antece.
dunt i. duplex vita, akera Anonymi ex codd. ite-
rum accuratius defcripta et variantibus leclionibus in-
ftrucla, altera per ipfum cditorem condita fubieclis
Seueri Sulpitii de Hieronymo tellimonio etGennadio
de vtris illufiribus ex noua ad Codices antiquiffimos
reuifione et variantium coronide. Nec fane conten.
tusfuitprolegomenis, quaecunque hac partitionecom-
plexus elTet eyplicare, Ap»
(ed pro bellari is appofuit
fMidhem curiofijfimam in gratiam difcipulorum H. et
fiudioforum itiiiinae fcripturae h. e. Mantifjam Kdu
tionis Benrdiclinae f. Congeriem Thefexv Pofitionum
et Difputationum in Biblia S. it. cum infcriptione
Tracltatus cnriofis non indignus, Theologiam fa-
cram afceticam, Praefationem de triplici gcnere Sa-
erae poefeos, Exercitationem in Pfalterium Dauidi-
cum,

*) Prima parte proponuntur Opufcula , quoruna aucloreg

ignotantur. Secunda ea, quac fuis titnlis proprios
teOantur Au&orcs. Tertia fimiliter quae fuos Au-
clons ipfa prae fe ferunt; fed quae parum dodta
habcnrur.
 Hijlorko Literariae Cap. IV. 521

cum, et Excrcitationem Analyticam et Theologicam

in Pfalterium. 1'orro Exercitationem anal. et theol.

in Cantic. Canticorum; ifagogicam in Elegias facras

Froph. Ieremiae. Theologiam Propbeticam, quae
breuiter oracula Prophetarum exponit, cum adiuncla
chronologia. Denicjue exercitationes in Pfalmos VI-
priores. Singulis hifce voluminibus, quid? quod
fingulis voluminum plerumque index Loco
partibus
rum SS. et rerum additus e(r. Atque vt laudes eti mii
huius editionis paucis compleclamur, I. textum prae-
bet ad Codiccs antiquos et bonos multis in Jocis ema-
culatum et plerumque fide aperta reftitutum, quac
profeclo fi cum clandeflinis et dolofis Romanae edi-
tionis artibus non minima laus eft.
comparaueris,
II. Hebraica, quae peffime quondam ab Amerbacliiis

fratribus ad Maforetharum legendi rationem conftitu-

ia fuerant et characleribus Hebraicis exfcripta, quae
aliter Latinis Hieronymus fcripferat, ad antiquara
formam paflim reuocauit et feliciter emendauit.
III.Chronologicam fenptorum feriem accuratius et
docle plerumque conmtutam fuppeditat. Contra ne-
mo inficias iuerir, I. Martianaeum, fi ampliorem lia-
guae latinae, graecae ac hebraicac habuiflet peritiam,
quae Clerici fuk obieclio, ope codicum et diiigentia
adhibita meliora daturum fuilTe; IL pro ambitiofa,
ne quid grauius dicam , laborum iuorum traducfi ione

et oilentatione typographica, voJuminumque mole-,

laudes eius editionis tenues efle,. III. recleque Clerir
cum ei quod imparatus atque ignarus vi-
exprobralTe,
rium fuarum et rei magnitudinis ad laborem accelTe-
rit. Quod poflremum vel ex eo foie clarius patet,
quod epiftoJam, quam fpeciminis loco olim ediderafr,
niaguo variantium leclionum apparatu et fpeciofe ex-
fcriptam absque vlla mutatione eademque forma re-
cudi fecit, cum reliquis eiusdem argumenti pauciffi-
Kk 5 mas
 522 Bibliotheeae Patrum Latinorum

mas variantcs in inferiori paginae margine appofuit.

Dedicatum eft opus Innocentio XII. P. M. cuius in-
figne gentilitium iingulis tomorum titulis impreflum
cernitur.

1700.
Amftelodami apud 1. Ltid. de Lorme. g. Ioan*
nis Clerici Quaefiiones Hieronymianae in quibus ex-
penditur Hieronymi nupera editio Parifina multaque
ad Criticam Sacram et Profanam pertinentia agi-
tantur.
Paruum hoc fed iudicio et eruditione Jectitfima
refertum opufculum tanto maiori iure Jocum iibi in-

ter annales editionum Hieronymianarum pofmlat,

quanto non Hieronymi magis quam Parifini
ipfius
editoris docrrinam et ingenium feuera Jance exami-
nat. Latifiime profecro vfus eorum, quae noua tunc
et audacler ab ipfo dicla videbantur , vel etiam tan-
quam friuola et iudibriofa fannis et dicleciis excipie-
bantur, ad iudicia de patrum vfu et eruditione vni-
verfum reformanda patuit. Conftat quaefiionibus
XV. quartrm hic index eft. Qiiaeftio I. Quid pofhj-
letur ab eo, qui Hieronymum edere atque illuflrare
aggrediatur. Ad fex capita refert: 1) Non oportere
ab editore pluris quam parefl, Scriptorcm, quem
fieri,

edit, qua in re peccaiTe Erafmum et Martianaeum

oflendit, fimulque data occafione iudicium de vni-
verfa Hieronymi eruditione hifce verbrs promit:
„Si feponas multam Graecorum et praefertim Latino-
rum ieclionem, coniuncfcim cum facultate acriter
decJamandi, aut deciamatorie fcribendi, pro eius aeui
palato*, cetera omnia funt mediocria. Non modo
Hebraicae, fed et Graecae Linguae modica cognitio-

ne fuit tinclus. TJicologiam ceteraique difciplinas

deguflauerat potkil quam exhauferat. In inuentione
quidem,
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 523

quidem , nihil propemodum habee exquifiti; in ordi.

ne, nihil ferme accurati. In ratiocinatione vero et
colieclione confedariorum, plus muito pompae riie-
toricae atque exaggerationis inuenias, quam roboris,
ct iudicii, nifl veiis Dialecticae valedicere; quam nun-
quam in eo laudaffet Erqfinut, nifi communi Edito-
rum vitio iaboraffet. ct 2) Editorem eius peritum
effe oportere Linguae Latinae; 3) Peritum itein Lin»
guae Graecae quarum peritiam Martianaeo cffe negat;
4) Hebraice doelum effe oportere, qua pariter eru*
ditione carere Martianaeum obiicit; 5) Pofiulari
etiam hominem verfatum in Leclione Vett. Interpre.
tum, non fitMartianaeus, quod probatur exem-
qualis
plo vocis Aulon; 6) Eundem oportere effe in tra-
«ftandis MSS. peritum, quod deeffe Martianaeo ex-

emplis probatur. Qu. 11. Quanta Origeni fuerit pe-

ritia Linguae Hebraicae. Qjl 111. Quanta fuerit Lin>
guae Graecae cognitione praeditus Hieronymut*
Qu. IV. Quanta fuerit Hieronymo Linguae Hebrai-
cae peritia, quod attinet Grammaticam, Qu. V*
Quanta fuerit Hieronymo Linguae Hebraicae cogni-
tio in iis, quae fpeclant ad fingulorum vocabulorum

fignificatum. Qit. VL An Hieronymus aliquando

paffus fit fibi fucum fieri a ludaeis, quod aliquot ex-
emplis probatur. Qu. VII. Quanti fint faciendae ra-»

tiones, quibus Martianaeus adduclus efi, vt fummam

peritiam Linguae Hebraicae Hieronymo tribueret*
Qu. VIIL Quisnam fit verus vfus Operum Hierony-
mi, et quaenam adhibcnda cautio in iis legendis.
Qti. IX. Quanti facienda fit editio verfionis Latinae.A
quam Martianaeus vocat Diuinam Bibliothecam Hie*
ronymi, quidue fentiendum de praefationibus Hiero-
nymianis, quarum varia ioca ad cxamen reuocantur.
Qi!. X. Quanti facienda fint Scholia cdita a Martia*

naeo, ipfiusquc adnotata, Qu, XL Quoduam iudt-

cium
524 Bibiiothecae Patrum Latinorum

cium ferendum fit de Libro de Nominibus Hebraicis,

deque Notis et Commentariis Martianaei. Qu. XI L
Qoaenam fit vtilitas Libri de Locis Hebraicis.
Qu. XIII. Qiudnam fentiendum de Hebraicis quae-
ftionibus in Genefin. Qu. XIV, Quanta fit eruditio
in Epiftolis Criticis Hieronymi. Q11. XV. Qnod-

nam ferri queat, iudicium de Commentariis Hie-

ronymi.

Saec. XVIIL

DifTertation critique du P. deVitry fur la 38^ct-

tre de & ffevome. daus les Memoires de Trevoux.
An. 1777. Juin p. 993- 1011. An. 1718- p. 973
vfcjue ad 995.
1718.
Parijiis,P. Maillet. 13. Tullius Cliriftia-
ap.
nus f. D, Hieronymi epiftolae feleclae fiudio Mcna-
chi e Congreg. 5. Mauri. Cat. BibL Reg. Fvanc.
T.I. p. 374.

Hamburgi ap. Chrifi. Liebezeit et Theodor. Chru

Jloph. Felginer. fol. D. Hieronymus de fcriptoribus
ecclefiafiicis, cum veteri verfione graeca, quam vo~
cant Sophronii , et nunc primum vulgatis editoris no-
tis, Hieronymum cum Eufebio accurate conferenti-
bus: adiunclis praetereacafiigationibus Suffridi Petri
et lo. Martianaei, nec non integris Erajmi, Ma»
riani VicJorii, Henr. Grauii, Aub. Miraei, IVillh.
Ern. Tentzelii et Ern. Salomonis Cypriani annota-
tionibus, curante Io. Alb. Fabricio in Eiusd.
Bibl. EccUJwftica.

1730.
 Hijtorico Literariae Cap. IV 525

1730.
Venez. 4. Petri Magagno hifiorica animaduer-
fio EpifioJam S. Hicronymi ad Eufiorhium de
in
cufiodienda virginitates nrtle Novelle della Rep. dtlie
Lettre dtV anno 1730. p. 59.72.

17,31.
Romae ex typogr. Petri Rofaii et Iofephi Bor*
giani in via Parionis. Hiercnymi Presbyteri
8. S.
Epifioiae Selcdae in tres libros nouo ordine difiribu-
tae, Vita S. Docloris nunc primum aucfrae, notis-
que iJiufiratae. Opera et fiudio lofrphi Catalanu
Congrcg* S. Hieronymi Caritatis Presb. ReucrendiiH-
mo Patri Iofeplio Mariae ab Ebora (dedicatae).
1734 - 42.
Veronae apud Petrum Antonium Bermiin et Ia>
cobum Vallar/mm. foL max. XI. Tomis. S. Eufebit
Hieronymi Stndon. Presb. Opera. Pofi Monacho-
rum Ord. S. ttened. e Mauri recenfio-
Congreg. S.

nem denuo ad MSS. Codices Romanos, Ambrofia-

nos, Veronenfes aliosque, nec non ad priores Editio-
nes cafiigata, quibusdam ineditis Monumcntis aliis-
que S. Do&oris lucubrationibus feorfum tantum antea
vuJgatis aucla, Notis et obferuationibus continenter
illufirata fiudio ac Labore Dominici Vallarjii Vero-
nenf. Presb. opem ferentibus aliis in eadem Ciuitate
Literatis viris, et praecipne March. Scipione Maffeio*
1. Ordinem et Difiributionem huius editionis per
XI. Tomos vide f. J. Cuique Tomo praefixa eft

praefatio editoris de rebus omnibus, quae ad illud

Vol. pertinent, maxime iis, quarum acceifione vnum*
quodque ditatum efi exponens, in quibus etiam, quae
a fuperioribus editoribus experta fint finguia opufcula.
fludium diiigenter notatum e#,
a.Tex-
526 Bibliothecae Patruni Latinonm

2> Textus ipfe ex MSS. quamplurimis (ludio ia*

defeilo e Bibiiothecis Romanis, Medioianenfibus,
J
Veronenfibus , l armenfibuS) Verceilenfibus aliisque
congefiis et probe exatninatis et perpenfis cmendatus
f. in uuo illud tameu
Variaute lectione infiruclus eO ,

dolemus, quod otium editori defuerit, quo minus

iufio omnium ieu potiorum faltem recenfu iudicandi
lecloribus de prctio eorum copiam facere poffer.
Ipfe quidem in textu corrigendo has fibi leges fcripfif-
fe profitetur, vt nifi errcre ex vet. librariorum infci*
tia, aut Criticorum audacia manifefio fe prodente,
quidquam immutaret, fed orationis contextum et pe-
nitiorem lenfum, vfum quoque Hieronymi in fcri*
bendo atque ingenium expenderet. Quae ita fibi pro-
barentur, multas fatis, vt quidem affirmat, in textum
recepit aliasque contra loco migrare iuflit, pruden-
tum licet Editorum fuffragio, Jeclioncs recepta?» Nec
omnino etiam coniecluris in textum pafTim inferen*
dis abfiinuit, ficubi manifefio tacentibus MSS k corru-
pteia fe proderet; nimirum caufis in notis vbique ad«
ditis et explicatis. Variantium le&ionum moleni
eo compefcerc ftuduit, qnod exfulare iuberet quae
mera fcribentium iudibria, nulli vfui effe poifent,
reiiquas continenter apponeret , leuioris vero mo-
menti quasdam paflim afierifco notatas ad margi-
nem citaret.

3. Notae editoris partim in emendationum le-

dlionUmqne receptarum a\uCis et argumentis explr-

candis partim illufirandis locis intellecTu difiiciliori-
bus verfantur. Praeterea collata loca Graecorum SS.
vnde non raro Hieronymi oratio expreffa efi feu co-
lorem duxit diiigenter, nec ferioris aeui auclorum
Hieronymiana proferentium comparatio, ficubi vfui
effe pofiet, neelecla. Vt vero hoc non temere fed
cum Jileclu fieri Jebebat, ita operi et tempori par-
cendi
 Hijlorico Literariae Cap. IV, 527

cendi caufa loca aliorum SS. fimiJia, ^ot^cnAyjKcc

vocant, quibus margines fere oppJeri foJcnr, prorfus
abcife voluit. Ex liis vtvo locis, inquit, qui aut per*
pcram acctpti funt aut inviMofe tradutli, Ji quando
absque fanclifimi Dotloris iniuria fit , cum aliqua
ventatis fpecie , nuiltus ferme praeterii culpam aut
fufpiciomm purgare. Ex pnorum cclitorum animad*
veriionibus, quas integras oiim addere conflitutum
erat, paucis tantum aliorum delibatis integrae adie-
dae funt cuique Tomo Martianaei inuidiae decJinan*
dae caulafi, quidem aJias fine difpendio buius editionis
omitti potuiifent, inquit.
Haec Summa ed. ValJarfianae, quae vt fuperiori-
bus absque inuidia Jonge e{\ praeirantior , ita negari
nequit nimis fere iadantem nec animo iatis aequo ia
pri/linos, qui viam ipfi ftrauerant, editores omnium-
que maxime Erafmum er. Martianaeum fe praebuiC
fe VaJiarfium.

1799.
Parif. 4. S. Hieronymi Epi/lola ad Aietam
(Laetam) cum varianribus ieclionibu^ per Monacham
BenvdicJinumCongTeg. S.Mauri. dans l* Explicatwn
de divers Monumens , qni ont rapport a la religion
des peuples anciens. p. 414.

lbidem. S. Hieronymi Epiftola ad Sophronium

de Pfaltcrio cum variis Jeclt. ibidem p. 383.

1751.
Bononiae. 4. S. Hieronymi Quaeftiones in Ra+
bacuc Proplietam. cum Cypriani, Hilarii aliorumque
Patrum Lalin. opufculis a loa. Chryfoft. Trombeiiio
«dins T. II. P. I. p. 189* 191.
Ibidein»
528 Bibliotheeae Patrum Latinorum

# *-
lbidem. Eiusd. Scrmo in die Dominica Pafchae.
ibid. p. 195.

1758-
Coburgi, apud G. Otto. 8» S. Hieronymi Epi*
flola ad Nepotianum de vita clericorum, quam ob
argumenti prae/lantiam feparatim recudendam, ad-
dita praefatione et appofitis nbtis et animaduerfioni-
bus curauit Erdmannus Rudolphus Fifcherus.

1766-72.
Venriiis, ap. Guilielm. ZerUtti. 4» Tomis XL
S. Hieronymi opera tx rec. Vallarfiana. — Editio
altera. Ab ipfo Veronenfi editore pofterioribus curis
aucla et recognita.
A Veronenfi editione parum admodum differt,

fed pafiim ab editore emendata eft. Exemplo Ht ex

Tomo II. P. I. Vita Pauli Eremitae $ vbi olim Co-
dex Veronenfis non fatis curiofe nec, vt propofitum
fuerat, ad ed> Renediclinam , [ed aliam Coionienfem
erat collatus, quo faclum erat, vt falfis lcclionibus
variantibus V. deciperetur, quas in praefenti paf»
fim expungit.

Verjtones. Hieronymi fcripta maximam par-

tcm ita comparata funt, vt in recentiorum Jinguarum
idiomata translata nonnifi exigut fruclus effe et vix:

paucis placere poilnit. Quocirca non contemtior fa»

ne hac ex parte videri debet, cuius praeter Epiftolas

admodum paucae librorum verfiones occurrunt* quod
ca certe, quae vere iucunda leclu funt et quauis lingua
exprefla auclnris ingenium commendabunt non mo-
do non neglecta, fed iludiofe potius culta funt, vt ex
fub.
 Hiflorico Literariae Cap. IV. 5 2 9

fubieclis hoc Joco Epifiolarum verfionibus italicir,

hifpanicis %
et gallicir, quotcjuot reperire potuimus^
apparebit.

Italicae, quae antiquiflimae funt, et Hifpanicae*

1497.
Fsrrara per Lorenzo de Valenza. foU RoJJi da
Cum flg> Vita epiflole de fancto liieronymo ulgare,

(ficj Adcalcem: pofr loci et typographi notam Adi

XIL de OBubre. Cat. de livres ck M. Crevenna.
8^ (1789O T. I. p. 103. Cat. raifonne de M.Cre»
venna Vol. VI. p. 9 fij. Deburt Bibliograph* injlr*

Theol. p» 240»

1563»
Venet. . Hieronimo lerrere
* . . 4. S. fatte

volgari da Gio. Fracefco ZeJfL BibL Barber.

1613.
En Madrid por Luif Sanchez* 4» Epifiolas dei
Doclor de la Yglefia fan Geronimo, repartidas en feis
libros, para diverfos efiados traduzidas en lengua Ca*
fieJlana por Francefco LopeZ Cuejla*

En Palhdolid, por jfuan de Rueda. g* Epf*

fiolas feJecftas de fan Geronimo traduzidas en lengu*
CafielJana por Francefco Lopez Ctiejia.

G a l t i c a h
1530.
Parh, chez Cjuiltaume Eiifiace. fol. Les Epi*
ftres Monfeigneur faincl Hierosine, traiisJatez de La*
tin en Franc^oys. Eandem verfionem apud eundem
Tomus L Ll typogr.
5 30 Bibliothecae Patrum Latinorum

tvpogr. fed auni nota carentem duobusque tomis im«

preifam video laudari in iibro gallico inferipto.: Le»
Bibiiotheques franc. de la Croix ciu Maine ct de Du
Verdier nouv. ed. par M. Rigoleij de Juvigny. (Tar.
1773. 4.) T. IV. p. 204.

1613.
Paris , chez Ant> Eftienne. g. Trpts Epiftrei
de S. Hierosme, Tune a Heliodore, i*tutre a Julien,
et la derniere contre Vigilantius; avcc des autres de
1. Pic. de la Mirande, a Jean Francois ion neveu,
traduiclcs par ^tan Davy , Sieur du Perron et de la
Giieite, Confeilier cf Eflat.

1672.
Paris, chez Frederic Leonard. 8. Lettres de
St. Jerome, divifees en trois livres, traduclion nou-
velle, par Jean Petit, Avocat.

1679. p

Paris^ chez Jean Couierot. 8» Lcs Lctfres de

S. Jeiome, tradudtion nouvclle, leconde edition cor-
Irigee et augmentee. Cat. Eibl* Bunau.

1682.
Jbidem. eod. s. Les iettres de S. Jerome. —
feconde edition.

1703.
Paris, chez Louis Guerrin. 8. Les Lettres de
S. Jerome, par Jean Petit. troiiieme edition.

1704. et 1707.
Paris, chez Louis Roulland. 8. 3 Voll. Ler-
lics de St. Jerume, traduites ca Francoi» fur ies edi-
tions
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 531

tions et fur plufieurs MSS. tres anciens, avec des no-

tes et des remarques fur Jes endroits difficiies; par
Guillaiime RouJJel^ Benediclin de la congr, d«
S. Maur.
1713*
Paris . * . . 8- 2 Voll. Lettres de St, Jeroine^
Alter bibliograph. NachrichU

Sine anno*
Paris, chez Geojfroy de Mamef. 8. La reigle
de devotion des epiflres de faincl Jerosme, a (es foeurs
fraternelles de religion (Euftochie et ies autres V?er-

ges) translatee de Latin en Frane,ois par Guy ^fuvenal

Profes en la regie Saint Benoift.

His addi poffunt alia quaedam:

I7IS-
Paris, chez ta veute a* Antoine Latnbin. 12»
Traitez des vanitez du flecie, ou Commcntaire de
S. Jerome fur le livre de [* Eccicfiafte, traduit avec
des reilexions par ^fean Martiamij , Benediclin de la
congr. de S. Maur.

17^4.
Paris, chez Franfois Barois. 13. Lettre de
S. Jerome a Pammaque qui obiigea Rufin d* Aqui-
lee de faire Apoiogies pour y repondre.
fes it. De-
fcnfe de S. Jerome contre Rufin adrelTe'e a Pamma-
que et a Marcellin: dans Recueil de Pieces conrer*
nant Vie de Rufin Prefire de l' Eglife d? Aquilet9
la

qui alteram partem vitae Rufini ab auclore anony-

mo Francogalio ftriptae et hoc a. et 1. editae con-
flituit.

Ll a Codices.
533 Ribliothecae Patrum Latinorum

Codicet. Antiquiflimas cditioncs, fi a paucis d\s-

cefferis, excodicibus peffimae conditionis, proutin ma.
nus editorum inciderent, expreffas efle, dudum Vallar*
ilus vidit. De Erafmo item confiat, non valde cu-
riofum hac in quod plus ille flndio ct kfti-
re fuiife,

tationeaucloris, rjuemedendumfufceperat, tribuere fo-

lebat et vfui tiadandorum fcriptorum veterum eonfi-
debatux. Viclorius primus lianc gloriam aucupatus
eft; nec infeliciter omnino, vt fupra patuit. Vtinam
vero recenfere eos et iudicium de fingulis iuflum fer-
re non neglexiffet! Martianaeo tam immenfa Jibro-
rum MSS. copia fuppetebat, vtfieri vix poffet, quin
omnibus excutiendis vnus quantumuis labori affuetus
vir impar effet. At ille minimo fudore et inexhau-
flus viribus ex hac arena quod nec vti fatis
receflit,

fciret nec veliet. Tefles fupra excitauimus Clericum

et Vallarfium. Hic aliud addimus argumentum, no-
titiam ipfam, quam de Codicibus MSS., qui penes
ipfum fuiflent, dedit, in qua adeo focordem et fupi*

num fe geillt, vt, cum in primo et fecundoTomo ta*

lem praepofuiffet, in reliquis tamenvel prorius indica-
re fuperfederet vel in notis tantum fubinde appeJlaret.
Accodices, quibus ad recenfendam HibJ. Diuinam iux-
ta hebraicae veritatis Canonem vfus eft, in praefenti
omittimus, rati, haec ad ipfius potius textus BibJio*
rumSacrorum hiftoriam, quam ad Hieronymum, per-
tinere. Tomi fecundi codicum SylJabum ante ad-
pendicem ciusdem Tomi proponit, et tantum MSS«
codicum copiam eife, praemonet, vt vix numerofi-
tatem eorum dicere aufurus fuiffet, nifi inpiomtn
fuiflet, nominibus propriis fingulos appeJJare et nu-
meris fuis defignare. Enumerat deinde I. Codices
MSS. GalJicanos: i. JRegior^ feptem. 2. Colberti-

nos, viginti. 3. Corbeienfes et Sangermanenfef Be-

mditii*
 Hijlorico Liierariae Cap. IV* 533

nedi&inorum, feptendecim. 4. Atiorum monafle*

riorum eiusd. Congregationif, quatuordecim. 5. CVtf-
niacenfes , tredecim, 6. Monaferii S. Cypriani,
quiiiviue. 7. Sorbmrcos et Nauarricos, nouem.
8. Mcmmianum (Praefidis cie MefmerJ. 9. Occita-
nicos, tres. II. Codices MSS. Romanos. 1. BibL
Vaticanae , feptem. 2. Biblioth. Palatinae, duo.
III. Codicef Germanicof quatuor, Murbacenfes. Siim*
ma centum et tres.

Codices , qui Vattarfo praefto fuerunt.

I. /« Epifiotis: Cod. MS. Bibl. Ambrofianae, Me-

diolani, olim S. Columbani de Bobio n. 59.
ex cjuo quatuor epiftoias antea non editas, quae
in ed. eius n. XCII XCV. coilocatae futit et in-
fcribuntur: Synodica Theophiii ad Epifcopos
Pataejlinof et Cypriof ; Synodica lerafotymita-
nae Synodi ad fuperiorem ; Dionyjii ad Theo-
phitum ; Anaftafi ad Simpticianum : ex quibus
tantum fuae editioni acceilliTe' confidit pretium,
vt, C\ praeterea nihil a fe praeflitum eflet, efle
tamenputet, cur bene de Hieronymiano-
fatis

rum operum amatoribus mereri fibi videatur.

Alios non commemorat*
9. ad tref Vitas PauH, Hilarionis et Malchi:

Quatuor Codiees Vaticani, praenotatl numeris

433. 500. 589. 7 97. Vmtf, ciriwipk pofTeflbi:
fuit, non magnae vetuftatis fed probae notae.
Codex MS. Veronenfif Capituii, qui omnes
ad hanc diem coanitos vetuftate antecedit, fcri-
ptus anno quingentefmo decimo feptimo ab Vr-
ficino Ecel. Veronenfis Leclore, vt quidem ad-
fcripta epocha Confularis prodit. Hic idem efl,
quem maiigne coilatum in, fecunda editione
concjueritur.
Lt 3 $.ad
534 Bibliothecae Latinortim Patrum

3. ad Didymi librum de Sp. S. Cocfex MS. Vat.

p,4945«
Codex MS. ex Bibl. Romani Coilegii PP. So-
ciet. Iefu.

Cndex Tolofanus, cuius excerptas var.Jeclr.

Martianaeus ad calcem libri reiecerat.

4. in libris eontra iouinianum: Codex Veronen-

fis, maiufculis litcris fcriptus et fummae aOn-
quitatis et emendatiilimus,
Codex Ciftercienfis f. S. Crucis in Ierufaleni
de Vrbe, qui proxime accedit.
piioris vetuflati
Codex Cafanatenfis, fequioris quidem aetatis,
fed probae notae.
5. ad libros contra Vigilantium faepe laudat
Codicem S. Saluatoris Uononienfem,
6. in libr. Apologet. adv. Rufimtm : Codex Palati-
no- Vaticanus 11. 234. veturtifllnius.
t

?, in dialogos IIJ. contra Peiagianos: CodexVat.

n. 4985-
3, Codex Reginae Suecorum n. 286.
$. ad libr. de Viris illufiribus et quae illi addun*
tnr: Codices Veronenfis et Cirtercienfis iam an-
te appelJati,
Codcx Lucenfis, qui nonum faeculum dicitur
anteuertere, ex quo feriem Capitulorum Gen,
nadii multo ab aliis MSS. atque editis libris di-
verfam accepifle fe monet.
Codex Corbeienfis a Mabillonio laudatus, cuius
Var. leclt. ad calceni libri Gennadiani Martia-
naeus exhibuit.
Variantes Le&iones a fuperioribus editoribus
uotatae.
9. in libro de Palaefiinat locis: Codex MS. grao.
ci Eufebii textus, qui ante Vallarfium ex vnico

Regio-Parifieiifi eoque vitiofiifitno cdkus erak

in
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 535

111 Vat. ttibl. loculis improuifo ab editore reper-

tus. Fuit oiim Card. Sirleti iamrjue inter Vati-
canos numerum tenet 1456. Aetate faeculum
decimum cum anteucrtcre dicit. Lechones opti-
mas multaque alia, quae in Adpendice apud Va/»
larfium appofita funt, praebuit.
10. ad llebraicas Qitaeftiones inGeneftn: Codiccs
Vat. duo, olim ReginaeSuecorum 11. 39 et 21 5.
Codex Palatinus in eadem Bibl. Vat. n. 183.
Codex MedioJanenfis Bibl. Ambrofianae fub
lit. D. n. 8.

Codex, quem ipfe poiTedit.

11. ad Commentariiim in Ecclejiafttn: Codices
duo Palatini n. 79. et 175.
Codex Vat. n. 318- Codex ipfius.
13. ad Homilias Origenis in Cantic. Cant. Co-
dex MS. Bibl. S. Crucis in Ierufalem de Vrbe.
Codex Vat. olim Reginat Suecorum 11. 66.
1 3 . ad Comment.in lefaiam ; CodexPalatin. n. 1 72.
Codex Vat. n, 322.
Codices Bibl. Ambr. Mediol. duo n. 45. lit. S.
et9^. lit. E. Nec defuerunt Codices, qui vnum
vel altcrum tantum horum Commentariorum
librum continerent, quos fuo quemque loco
indicauit.

14. ad Comment. in Ieremiam : Codex Vat. n. 250.

Codex Ciflercienfis feu Bibl. S. Crucis in Ieru-

falem de Vrbe.
15. ad Comment. in Ezechielem: iidem Codices,
qui ad Iefaiam et Icremiam.
16. in Explanatione ad Danielem: Codex Vat.
». 333-
CodexPalatino-Vst.
173. n.

17. ad Commcnt. in XII. Prophetas mincres:

Codiccs Paiattno -Vat. duo n. 173. et 174. ad
Ll 4 fex
 536 Bibtiotkecae Patrum Latinorum

fex pojieriores praeterea Codex peructuflus et

emendatus, qui olim Reginae Suecorum fuit et
iam n. 93. notatur; ad fingulos plures opiimae
notae libri MSS. confulti.

lg. ad Comment. in Matthaeum: Codex Bibl. S,

Crucis in Jerufalem de Vrbe, praegrandi for-
ma et optimae notae. Tres Vaticano-Palatini
n. 176. 177, et 181. ex quibus duo priores ve-
tuflate et emendatione infignes. Codex Palati-
nus n 5. quem in locis vexatis tantummodo ad-
liibuit. Codex Vat. olim Reginae Suecorum,
n. 40. fat bonus,
39. ad Comment. in Epp. ad Galatas , EpheJtosM
Titumet Philemonem : Codex Palatinus n. 340.
probae anciquitatis et notae. Duo Ciflercien-
fium, quae Romae efl, Bibliothecae, olim No-
nantulani Mo.nafle.rii, quocum alter fub n. 6l,
alter numero carebat.
90. ad Eufebii Chronica: Codex, qui tunc qui-
dem in Parmenfi Dupali Bibl. erat.n. LII. anti-
quus et emendatus. Codex, qui penes ipfum
erat, recentior quidem, bonus tamen.
Infignis Codicum MSS numerus in Bibliothecae

Diuinae recenfione fuppetias tulit, quibus enumeran*

dis ob caufas fupra declaratas iam non immoramur.

ftl,

PhilastRivs, Ep. Brixienf.

;' i. Vita. Philaflrii genus aeque ac patriam ignoramus.
Floruit Theodofio M. imperantevitae exemplo aeque
ac fcriptorum memoria illuflris. Virtutes eius et

praeclare ab eo gefla laudibus profecutus efl Gauden-

tius, ipfius in fede cpiicopali fucceflbr. Singula ta-

men vitae eius momenta certis temporum nnmeris

aflrin-
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 537

aftrin?ere, 1*11 rerum de eo tradimrum penuria,

tanta
etiam poft tot virorum doclorum fludia difticile ilt.
Quas pofl Gaieardi infignem diligentiam rationes col-
legit nouifTimus editorGallandius, eo tendunt, vtcirca
annum aerae vulgaris CCCLXXX. Epifcopus Bri-
xienfis fuerit ordinatus. Obiit ante annum emortua-
lem Ambrofii 397. Is enim fucceflorem eius Gaa~
dentium conflituiffe, ex ipfo Gaudentio intelligitur*

Ante epifcopatum nullo faclo iliuftrior extitif, quam

Auxentii Arianorum antifiitis, qui ante Ambrofium
fedem Mediolanenfem ab a. CCCLV. ad a. vfjuo
CCCLXXIV. tenuit, impugnatione. Poft ©bitum
fama eius per difciplinae fuae apud Brixiam alumnos,
Gaudentium et Beniuolum, viguit.

Praeter jibrum de Haerefibus a Philaftrio pofl £. a.ScriS

«* 38 c *> fedaute a. .39?.*) confcriptum, wounulla/"'"

Ll 5 alia

•) Illud Galearckis coniicit ex eo, quocf Ahftitiente^

quorum haerefis circa 3.380. emergerc coeperit, conv
memorat; de altero momento iam Pabricius monue-
rat 'Parmeniani njortem, queni anteuertere debuerifc,
obferuans. Secus quidem Gallandins pronuntiat, cx
vcrbis Philaitrit de Hacr. cap. LV. (al, LXXHI.j:
nuper Donato Parmenianum fucceffijfe , intra annos
LX. ct LXXX. concludendimi librum eius cenfens.
Sed cum ipfe paucis lineis interieciis animaduertit,
poft annum LXXX. adhuc operi fuo confcribendo va-
care debuitfe Philaftrium , propterea quod Prifeillia-
niftas, qui circa hunc annuin in Hifpania prodierunt,
artigerit: illud nuper multo minus equidem follici-
tauerim, quod fatis conftat, non de recenti adeo mc-
moria faepius accipi. Caetcrum non praetereunduin
cft, cjuod idem GalferuHus le&ioneni loci Philaftriani
de Haer. ep. LXXXIV. (al. CXJ.): A Dontino vfque
nunc anni CLXXX. quain Fabricii et Gakardi editio-
nes praeferunt A iiv fua editione cxpunxerit ct argu-
Hientis Jiaudquaquaiu leuibus ^enitus euertiffe \idea^

tuy.
538 Bibliothecae Patrtm Latinorum

aliaeidem tribuuntur, quac cum audorem non agno-

icunt; veluti n Papebrochio*) ct Fabricio vetus Jati-
na Epifloloe S. Barnabae Interpretath. At iilos
pcriuncloria MS. Corbeienfis infpectione in errorem
adduclos eife, vt plura fed diuerfa opufcula in eodem
volumine contentavniusPhilaflrii putarent, Gnleardus
arguit. Nec magis illius funt Affia SS' Faujhni et t

Jouitae, item Aphrae pajio. Nec tamen imptoba*

biii coniedura duci, qiii Si^mbotum^ quod vulgo Atha*
najti dicitur, cuiusque Expofitio aliquando Gauden«
tio etiam tributa fuit, Phiiaflrio adfcribunt, Galear-
dus pronuntiat et comprobata exem pi is non fententia*
rum modo, fed et verborum Piiiiafrrii cum Symbo-
lo ifto conuenientia , idcireo non eiTe improbabile?
ftatuit, vt aut Phiiafrrius Symboii illius auclor flt,

aut alius, quicunque fuerit, ab eo non foium dogma*

ta, fed verba etiani ipfa aliquando mutua acceperit.

Primum

tnr. Oftendit enim, priores editiones omnes in le-

elione CCCCXXX. nec aliter efle in
fibi conftare,
MS. Sangcrmanenfi. Illam autcm leclionem a Lati-
nio primum illatam, poftcaquam a Vollio (in lib. de
Hift. lat.)comprobata fuerit a recentibus Philaftrii
,

editcuibus noh ornnino

in eo cautis, receptam. At-
que veram illam vct. edd. et Codicis Sang leclionem
agnouifte Sandium (in not. ad Voff. de Hift. Lat.)
candemque a Ballcriniis (ad Zenon. diflf. I. cp. II.
§. l. p. aXXVL; ex vfu loquendi cum aliorum eius»
deru aetatis fcriptorum ecclefiafticorum , tuni ipfius
Phiiaftrii confirmatam. Cuncla fcilicct exempla a
Balleriniis allata qtiadringentos annos a Chrifto nato
ab omnibus illius aeui fcriptoribus computari demon-
ftrant ,
quil)us fi Philaftrii numerum concordem vel s,

pro rotundo accipias necefle cft.

*) Papebroch. in Aclis SS. Iunii T. II. p. 457. et Fa.

bric. pracf. ad PhilaftrUm.
 Hiflortco Literariae Cap. IV. 539

Primum Phiiafirius Jucem adfpexit a. 1528. vna §. Edi- ? .

cum Lanfranci JibeJJo aduerfus Berengarium pcr 7o. ,,olies »

Sichardum editus. Quam cditionem tiifecutis Hclm-

ftadienfibus, et quae in BibJiothecis PP. Parifienfibus*
CoJonieufi etLtigdunenfiprofiant, mciiorem et emen-
datiorem GaJeardus depreJiendit. Pracfenti demum
faecuio a. 172 1. lo. Alb. Fabricius in ed. Hambur-
genfi non codicibus quidem, fed ingenio praeclare ei
opitulatus efi et eruditiflima adnotatione Jucem affu-
dit. Infirudiflima deinde a. 1738. prodiit Gakavdi
cditio, textum Fabricianum exhibens, fed notis Fa-
bricianis poftliumis et MS. Corbeienfis varietate et
emendationibus locupjetata, in qua primum etiam
fex capitibus, quibus vfque dum caruerat PJiiJafirius,
audus et abfolutus e(\. Fabricii textum itideni reft-
nuit, Codicis Corb. variantibus texrui fiatiin fubiectis
et fex capitibus , quae ex eodem acceflerant locis fuis
infertis, Andr. Gallandius, cui nouifluna huius audo-
ris debctur editio,

S A JE C. XVI.
1538.
(Bafikae.) 8. PhiJaflrii Epifcopi Brixienfis Hae*
refcaw cataiogus. Cui adieclus c(\ eruditiflimus libel*
lus Lanfranci Epifcopi Canthuarienfis de Sacrarnen*
fo Eucharifliae aduerfus Bercngarium. Nunc re-

cens editi.

Sichardus, quem hos libellos in lucem produ-

xifie diximus, idem, qui Antidoium contra omnes
haerefes codem pJane anno prodire iuflit, epifioJam
nuncupatoriam ad Balthafarem eledum Coadiutoiem
Conilautienfem (PofiuJatnm HiJdesheimenfem, Epu
fcopum Maltcnfem Caelareae Mai. Oratorem et Vi-
cecaiiceJlaiium ) dat, BafiJ, XXVI. Nouembr. anno
MDXXVIII,
540 Bibliothnae Palrum Lalinomm

MDXXVIII. perfcripfit, jll qua fe fcriptis hifcc ve-

teruin edcndis dolorem, quem ex faeculi, per fimiles

haerefes concuilTi, calamitate capiat, vlcifci fignificat,
Jnterim incertos nos de chartis, vnde Phiiadrium.
protraxerit, fiuit; cjuamquam conieclurae fortafiis lo-
cus non defit, cum anno fuperiore Treuirim vifen-
darum veterum bibliothecarum gratia adiifTe teftatur,
vbi occafio ipfi nata fit in honorem Haithafaris prae-
fatione hac litaudi. Textus fimpliciter defcriptus eft

indicuio rerum memorabiiium praemiflb,

Bafihae . . . . #. $. Philafirii Ep. Brix. Hae-

refewv cataiogus cum incerti fcriptoris recentis fuppie-

mento et CXIV. fententiis Patrum de officio verorum

re&orum Ecclefiae Dei, et apofpafmatio ex Epifiola
Nicephori Chartophilacis ad Theodofium Mona-
chum de ligaudi foluendique poteftate.

1575.
Parif ap. Mich. Sonnium. f. S. Philaftrii cata»

logus haereticorum. in Tomo V. Bibl. PP. Bign.

*589-
Parifiis. fot. Philafirii Epifc. Brix. de haerefi.
bus liber. in Tomo IV. Bibi. PP. Bign. ed. f&.
cundae.

Saec. XVI-L
161 1.

Hetmfladii, per lac. Lucium. 4. S. Philafirii

Catalogus haerefium paene omnium cum fuppicmen-
to inccrti audoris , editore lo. a Fuchtc.

x6itf.
 Hijtorico LiteraHiae Cap. IV. 541

i6r8-
Colon. Agripp. f. PliiJafirii liber de haerefibus
in Tomo IV. Bibl. PP.
1621.
Helmarjladii, per lac. Lucium. 4. Repetita
Fuchtiana.

1644.
Parifiis , imp. irium bibliopol. f. Pliilaflrii de
hacrefibus liber. in Tomo IV. Bibl. PP. huius et
<juae a. 1654. in tituJo gerit.

1676»
Br.lmftadii .... 4. Repetitio altera Fuchtia*
nae ed.

1677.
Lugduni, apud Aniffonios. f. S. Phflafirii 1U

ber de hacrefibus in Tumo V* Biblioth. Max. PP>

p. 701 -736.

S A E C. XVIII.
1731.
Hamburgi,fnmtu Theod. Chriftoph. Felgeneri. 8«,

S. Philafirii Ep. Brix. de Haerefibus liber cum emen*

dationibus et i\otis /o 4 Alb. Fabricii additisque indi*
cibus locupletifiimis.
Quamquam nulJi fuppetebant Fabricio Jibri MSS»
folisque fidendum erat editionibus veteribus, non pa.
rum tamen emendatior hic apparet PhiJafirius dode-
«jue et appofite vbique expJicatus. Supcrefie fatetur
pauca adhuc Joca, in quibus optaret Jucem a Codici-
bus MSS. „Et fpem mihi aliquando manu exaratt
cxemplaris ex ItaJia obtinendi. fecit iJlufiris Gisb. Cu-
perus.
 543 Bibliothecae Patriun Latinorum

perus, inquit, fcd interieclo tempore iterum monuit,

fpem iljam omnem euanuifle. Itaque foiis editioni-
dus", Bafiieenfibus iinprimis fiandum mihi fuit, quod
tamen in recenfendo hoc feriptore praefiiterim, li-

benter leram aequos et eruditos aeflimare iudices,

Pnulum imprimis Gagliardum , Canon. Brix. quein
Pliiiaflrii et Gaudentii editionem moJiri paulo ferius
ex Diario Veneto Eruditorum Italiae didici. Titulos
capitum, licet a quouis alio quam ab ipfo Philaftrio
appofitos, et interdum minus aptos, nolui omittere:
caeterum appendicem fiue fupplementum recentis fcri-

ptoris, cum parum accuratum C\t et nuiiius auclorita-

tis, practermifi, additurus eius ioco libelium de ])ae-

refibus, quem fub Hieronymi nomine CJaudius Me-
nardus edidit. Sed nundinis occupantibus opto il-

Jum Pfcudo-Hieronymi Jibeilum feparato dare volu-

mine, aliosque breues vcteres de haereticis fcriptores

iili adiungere praemittereque diiTertationem oppofi-

tam errori ac praeiudicio eorum, qui haerefibus Chri-
flianorum earumque multitudine ac varietate ita fe
patiuntur oflendi, vt de veritate ipfa reiigionis indi-
gniul hinc irreuerentiusque fentiant." Pofl praefa-
tionem fubiicitur Vita S. Phiiafttii per S. Gaudentium,
nimirum fermo iliius in anniuerfario die folemnitatis
eius (XIV anuis poft obitum Phiiafirii) habitus; et
tefiimouia quaedom fuperiorum editorum de eodem.
Notae textui fubiacent multa ad iJiufirandas auctoris
fententias icclione abundantes, noununquam criticae.

Brixiae, ex typogr. lo. Mariae RizzardL S. Plii-

Jaftrii Hrixiae Epifcopi de Haerefibus iibcr cum inte-

gris notis Joh. Alherti Fabricii. Acccilerunt Variae

l.eclioncs cx MS. Cod. Corbeienfi et Pauii Ga*
leardi Canou. Brix. Spccilcgium: in A.ng. Mar.
Qy i r i-
 Hiftorieo Literariae Cap* IV. 543

Qv irini Collecrione vet. PP. Brixianae ecclefiae*)

p. 1- i83-
Qnicquid dodiffimus huius Collcclionis editor
Galeardus ad Bhilailrii nouain recenfioncm opus ha-
beret vei votis concupifceret, audor ac fuafor ifiius
confilii fedulo circumfpexit et auclontate fua interpo-

fita ab exteris etiam ei impetrauit. Itaque quod ma-

xime in votis fuerat, MS. aJicjuod exemplar nancifci
a Bernardo Montfauconio obtinuit, qui MS. Codicil
Sangermanenfis antea Corbeienfis variautes leCrioncs
opera D. Iohannis Raverdy diligenter excerptas Pari-
fiis ad Galeardum deferendas curauit. Vltro praeter-
ea Quirinus literas Hamburgum dedit, cjuibus fi cjuid

a loh. Alb. Fabricio pofl Hamburgenfem editionem

a. 1721* procuratam elucubratum eflet, vt cditioni
huic accederet, ab ipfo expeteret. Qui cum interea fa-
txs conceilifiet, Hcrm. Sam. Rcimarus, Fabricii gener,

pofieriores foceri fui in Philaflrium curas Brixiam

mifit, quae ad ealcem huius editionis funt adieclae.
Serius tamen Sangermanenfis MS* variantes in Ita-
liam perferebantur adeoque nonnifi pofl notas Fabri-
cii poflJwimas in appendicem coniici poterant, fic
nuoque, vt Galeardus exiflimat, fiogulare ornamen-
tum editioni futurae^ Etenim fex integra ferme ca-
pita,

*) Integer titulus fic fonat: Veterum Brixiae Epifcopo.

rmn S. P h 1 L a st R 1 i et G av d e n t i i opeta9
nec non B. RamP k r t 1 et Vcn. AhelmannI
cpujcula. Nuuc primum in vnum collecfa, ad Vetcres
MSS. codices collata , notis , ahisque addittombus collata
ct aucta. Prodcimt iuffu EminenrifiT. ac RcuereiulifT.
I). D. Angcli Mariae titulo S. Mard Cfirdimti* Qjv 1«.
k 1 x 1 brixiac Epifcopi et Apoftolicae Sedis Biblio.
thecarii. Opus ab artis quoque pracftantia fplendl-
diflimiuti nuncupauit Quirinus Pontifici S. Clemen-
•i XII.
544 Bibliothecae Patrum Latinorum

J)ita, quibus vfque ad cam diem Fhilaflrius carueraf,

iu iis occurrebant , et nunc demum integer ac perfe-
tfus hac acceflione reddirus eft. Emendationes au-
tem, quibus Philaflrii textum ex eodem MS. vel iup»
tam vbertim proueniebant tan*
pleri vel reflitui poflet,
tique ponderis videbantur, vt ampliilimum Galeardo
commentandi locum coneederent. Conipectus igi*

tur huius editionis hic efl. Praecedunt Philaflrii tex»

tum, Pauli Galeardi praefatio ad Philajlritim, lo*

Alb. Fabrkii Praefatio editioni Hamburgenfi prae*
m\Jfa> lndtx Scriptura*
Tefiimonia de Philaftrio,
rum, quae a Philaftrio aj/eruntur. Textus paginas
135. occupat. Sequuntur deinde Syllabus vocum
exoticarum> quae ru Philaftrio occurrunt, Index loco*
rum S. Scripturae, quae in Philaftrio habentur aut in-
dicantur, Index in Philaftrimn , Herm. Sant. Rei.
tnari Kpijlola ad Card. Qtiirinum, Variae Le&io*
nes in Philajirium tx MS. Cod> Corbejenji, Pauli
Galeardi SpiciUgium ad notas lo. Alb. Fabricii. In
finguiis autem quid fecutus fit confilii, ipfe Gaiear*
dus verbis ex praefatione § V. p. XXXIV. a nobis ad-
k

ducendis declaret. *,Qrdo, inquit, (n. XXX.) h. ed.

a nobis ita conflitutus efl, vt primo loco Philaftrii
liber de haerejibns eum emendationibus ei notis lok*
Aiberti Fabricii exhiberetur, textu editionis Hambur»
genfis vbique expreflb; in quo fi quod viiium occur-
quod Corbeienfis MS. ope toili poflet, id lector
reret,

curatum inueniet in Speciiegio.

Subduntur eiusdem Ioh. Alberti Fabricii notat
pofthumae ad Philajlrium ; ex quibus quanta, et quam
multipiex fuerit fummi huius Viri leclio, ieclor fa*
cile perfpiciet. In iis defcribendis notantur pagi*
«ae vtriusque editionis tam Hamburgenfis, quam
noflrae, vt facilius loca inucniri poflintj easque ha*
bcs pag. 147. huius Brixianae editionis, vna cum
EpifloJa
 Hijtorico Literariat Cap. IV 545

Epiflola Hermanni Samuel is Reimari ad Eminentiffi»

mum Card. Quirinum milTa.
Accedunt poftmodum 152. Variae LeSfionet p.
in Philajirium cx MS. Corbeienfi, vna cum Epiftoia
D. Iohannis Raverdy Monachi Benedichni ad eun-
dem Eminenti/limum Card. Quirinum; in quibus re-
pracfentandislcdorem monitum volumus* exprefTam
adamuflim fuiffe MS. Corbeienfis ie&ionem , reten«
tis etiam erroribus ipfis, ac mendis* ne quid fideii*
tati deefiet.

His fubiungitur Spicilegium noflrum ad nota*

quo praecipuum ac
CJ. Viri Ioh. Alberti Fabrieii, in
vberiorem locum obtinent emendationes ex MS> Cor-
beienfi defumtae; cum enim, vt iam di&um eft, Va*
riae Lectiones huius Codicis ferius ad nos delatae fue-
rint, eo fcilicet tempore, quo omnia ad editionem
parata erant, imo potius cum editio Iiaec ipfa incoe-
pta iam etlet; idcirco aiiter tum pubiicae vtiiitati in
reftituendo Phiiaftrii textu, tum etiam priuatis typo*
graphi rationibus confuli non potuit. Porro iniquu«
profecto fim > quem aequum iudicem indufti iae fuae
in recenfendo Phiiaftrio Fabricius ipfe appellauit,*)
fi quidquam fummi Viri , ac de Philafirio uon fo*
lum, omnibus 6ptime meriti famae,
fed de litteris
aut laboribus detradum velim» Praeclara funt, ac
prope innumera, quae ipfe Philaftrio praeftitit; vt noit
propterea, fi quid intadum adhuc^ aut non fatisema*
cuiatum reliquit, hoc aequo iure aiiquis ei vitiover-
tat. Verum cum ea fit iex, vt iti antiquorum fcri*

ptis recenfendis et emendandis femper aiiquis pofte-

riori diligentiae pateat locus; idcirco veniam hanC
petimus, damusque vicilfim, vt iiceatcuique m eadem
paiae-

*) Praef. ad Philaftr. queni locutn nos fupra adduxi»

iiiiis.

Tomiu 1+ Mm
54G Bibliothecae Patrum Latinorutn

palaefira vcrfanti , de iis, quae a prioribus fecus ob*

feruata, vel dicta funt, fententiam luam candidc ac
fimplicitcr proferre; quac quidem fentiendi liberta*

in dcteriorem partem trahi non folet, nifi ab homini-

bus parum candidis, et vcritatis parum amantibus.
In hac porro Editione iliud fedulo curatum eft, vt vi-

tiofam interpunCtionem refiitucrcmus, quod paifim

vtrumque exemplar, Hamhurgenfe ncmpe, ac no-
Ikum contercutibus patebit: in reliquis exprefiimus
fere femper Editionem Hamburgenfem, paucis ad-
modum immutatis, in quibus Bafileenfis editio Ham-
burgenfi praedare vifa efi. Scripturarum SylJnbum,
quae a Philafirio afferuntur, concinnauit Reu. Anto-
lii us Guelfi Brixianus, Eminentillimi Card. Qiiirini
Eleemoiynarius, cuius operam in conlerendis etiam
Variis Eecrionibus, ac proinde in hac tota Editione
perpolienda numquam mihi deiuiffe, hoc loco liben-
tcrjtefiatum voio. u In praefatione Galeardus primo
ingenioie dificruit, quae multa ac operofa prorius di-
ligeutia de rebus ad Philaftvium pertinentibus con*
gcfierar, deinde §§. I-V. de vtilitate et vfu libri de
Hmrejlbus^ ccnfuris heterodoxorum de Philajlrio, cU
JllS. Corbcienfi tt emendationibus ex eo defuwtis, de
ftx capitibns Philafrii in eo nupcr imuntis, nec non
confiiio et ordine huius editionis copiofe itidem agit.

1770*
. VtnetixSy ex typ. lo. Ihrpt. Albritii. f. S. ?hi.
lafirii Ep. Brix. Libcr de Haerefibus. Ad fidem MS.
codicis Sangei manenfis recognitus et pluribus in locis
fuppletus curante Andr. Gallandio. in Tomo VlL
BibL PP. et $$. Eccl p. 480-520.
Quac de Gailandii in hunc libelium opera fupra
a nobts dicTa iunt, non repetimus. Addimu^ tautum,
annotationes Fabricii et Galeardi pro confilio totius
infli-
 Hijlorico Literariat Cap. IV* 547

inflitiiti exulare, inferta capita notulis margiai adpo»

fitis a reliquo contextu antca vulgato diflincla, atque
ad faciliorcm operis confpeclum indiculum fubiun*
dlum efle.

Cotiices. Codex MS. Philaftrii* qui vnicus hacle*

nus rcperiri potuit, cuique et reflaurationem et inte-

griratcm libcllus dc haerefibus iamiam debet* extabat

in monaflerio Corbeienfi, vnde in Monaflerium Pa»
rifienfe S. Gcrmani aPratis commigrauit, cuius mona-

chi librum a Corbeienfibus aliquando commodato

acceperant. Membranaceus efl,, noni Saeculi, ele*
ganter fcriptus, atque tum quidem in Bibl. Sanger*
manenfi fub n. 717. alias 635. habebatur* Haud-
quaquam caret librarii erroribus^ innumera tamen lo«
ca folus perfanauit» Sex capita, quibus plenior in eo
Fhilaflrius comparet, non in fine opufculi accedunt*
vnde refcifla effe fruflra fibi Fabricius perfuaferat:
fed variis in locis diuerfbque fub numeris coliocantur.
Laudauit eundem Scipio Mafftius in Epiflola ad Ga*
leardum Parifiis a. 733. data, quae inter Antiquita*
tes Galiicas p. 76. extat.

F A V S T I N V Si

Presbyter Luciferianus, cuius feclae caufam cum $. t. vita,

Marcellino, presbytero et ipfo, in libello Imperato-
ribus Valentiniano, Theodofio et Arcadio Auguflis
circa 384. oblato defendit.
a. Viginti fere annis
ante coutra Damafum quoque cum Vrfinianis flete-
rat, quibuscum plurimum tunc Luciferiani confpi*
rauerant. Qua de caufa et libello ifli feu praefationi
potius eidem praemiiTae manifefla odii in Damafiim
vefligia imprefla funt, ac multorum ipfum et focios
eius turpiter et iniquc geflorum infimuiat) quae quan*
Mm2 tum
 548 Bibliothecae Patvum Latinorum

tum fint veritati confentanea quaeri folet» Scd hoc

ceito fcio, ipfam fcripti huius leclionem apud ae uos
bouosque omues opinionem ae fidein audorum fuo-
rum eieuaturam.

$.a. Scii- V'raeter lAMkim Precum iam commemoratum,

Pca' cuTus tamen partes ad Marcellinum quoque pertinere
aiunt, Praefalio, quae antecedere iilum folet, absque
dubio ab iisdem proficifcitur autftoribus. Licet euim
cum iibelio nihil commune habere videatur ac Tille-
montio adeo tanquam alterius operis praefatio vel di«

veril auctoris foetus ab eo fegreganda vifa iit; haud

deficit tam.en explicandi huius difcriminis ratio ncc
immerito Gallandius acutam Mazochii fententiam*)
exofculari cenfcbitur.
Faujlini

*) Mazocb. Comment. ad kaUmh Neapol. Vol. II, p. c,gr.

Cuius hbri adeundi copia curi paucis data fu, non in»
videbimus leeloribus noftris docli huius itali acumen.
,, Stilns, inquit, qui vtrique parti olvt&tqltoc, eu\ pla»
nc clamitat, praefationem ab eisdem auftoribus a ,

quibus iibellus efl, eiTe profe&am. Sed tatnen ea

hoii antc fcripta et praefixa huic libellofuit, rjtiam
eo' acccpto Theodofius fuum tandem cuulgalfct pro
Marceilino et Fauftino refcriptum. Tunc enimucrd
hi duo viri de profpero fucceffu exfultantes, qiumi e
re fua fore ducerent, fi libellus vna cum fubieelo re-
fcripto in vulgus fpargeretur; id vt aptius ciHccrenf t
iunVuendos fibi lecftores hac ipfa praefationc putarunt
de iuitiis calamitatis fuae. Nam prcsbyteros iftos
tunc quitlem Luciferianos etTe, omnes norant, et li-
beiius icl palam profitctur:
eosdem olim Vrfinia*
at
rios fuiiTc, et contra Damafum ante viginti annos de-
ccrrafle, non omnibus compcrtum erat; etfi qni id
fcirent, ii, naaxime confopito iam fchifmate, acquio*
res fe Damafi, quam Vrfini caufae praebebant. ita'-

que tu hoc prologo rem onmem ab itutio rept-tunt, ac

de rcbtis olim gcilis in Daraafi ct Vrfini difcidio, cuius
ipfi

\
 "

Hifiorico Literarlae Cap. IV. 549

Fauflini Fides Theodofio imperatori oblata. Scr.

ex fententia Qitesneliii inter annos 3:9, et 3 8 1- <]uo

tempore Eleutheropoii verfabatur FauAinus, vbi et ex-
agitatum fe queritur aTurbone illius vrbis epifcopo.

Fanjlmi de Trinitate fiue de Fide coutra Aria-

rios ad Flacilhm Imp<ratricem Jibri VII. feu liber
porius in VII. capita dirtinclus. Scr. ante a. 985*
quo fcilicct Flacmam Theodofii M. coniugem pri-

niam diem obiiiTe conflat. Faufiino difertis verbis

Mm 3 tribuit

ipfi Jongam narrationem , fed modofuo

pars fucrunt,
incruftatam, tota praefatkxie contexunt. Id enim ini-
tium fuae calamitatis fuit. Nam Roma tandem ex-
pulfi, quod vltimum fuit, Luciferianis fefe adiunxe-
nmt; nifi forte mauis , etiam antea ? dum Romae ef-
fent, eos Luciferianos fuiiTe. Vt vt eft, (jvve%eioc
certe praefationis cum libcllo hoc eft Vrfiniani difci-
dii cohaefio, de quo dumtaxat in praefatione agitur,
cum Luciferianorum caufa, quam tantum in libello
tuentur, fatis fupcrque in fine praefationis Cefc )e-
eenti aperit, ad quani miror Tillemontium non at-
tendifie Exinde, inquiunt, presbytcri partis Vrfinia-
nae diverfis modis afflicti, per exilia et peregrina toca
(lifperft Jitnt. Ex quibus Marcehinvs et
jtav stinvs presbyteri (auclores fcilicet tum li-
tum praefationis, antea quidcm Vrfiniani, nunc
belli
vero Luciferiani ; quod fequentia fatis prae fc ferunt)
de confijjione verae jidci (a qua ceteros Luciferiani ex-
cludebant, tamquam ipfi foli catholici) vfiemattone
(hoc cft exhihitione) fcrae towmunionis , (nimirum,
cuinam exhibcnda coimnunio fit, cui vero denegan-
da ) ct pcr/eauwne adiirfantium vcritati, preces Valen-
tiniano , Theodofio ct Arcadio principibus obtuhrnm ita.
Haclcnus pracfatio, poft quam libellus incipit. Quid
autcm clerinf adtcrri potcrat ad pracfationem cum
libello, qui nunc extat, glutinandam? An poterat.per
hacc verba, quae ccrte fummam Lucifcriani vcneni
contincnt, pracfari ati&or alteri cuidam libello, qui
Vriinianoruin aducrius Damafiano? prcces exhiberct ;
 550 Bibliotkecae Patrum Latinorum

tribuit Gennadius;*) tametfi non defuerint recentiori

aetate, qui Gregorio Baetico Eliberitano epifcopo ad*
fcriberent.

f. j. Edi- Fauftini opufcula paulatim fingula prodierunt et

tiunes.
^er0 ^at j s c0 |[ e ^a funt n
j ec], Qxonienfi et nupera GaU
landii. Primum quidem a. 1555. Fauftini libri de
Trinitate per Bafilium loh. Htroldum, deinde fub
Gregorii Baetici nomine partim peculiari volumine
ab Achilie Statio, partim in quibusdam PP. Bibliothe-
eis emifli funt. Mox in alias collecliones fub veri
audloris nomine recepti. JJbellus precum cum prae.
fatione a, demum 1650. Iac. Sirmondus edidit et
faeculo dimidfo poft Quenielliuf Fidem Theodofio
oblatam inter Canones et Conftitutiones Ecclefiae
Romanae dedit.

S A E C. XVI.
1555-
Bafileoe, ap. Henr. Petri. f. Fauftini liber de
fide contra Arianos$ in Baf. Joh. Heroldi Orthodo*
xographis n. 31.

1569.
lbii. ex ead. officina. f. Ideai liber. inter Mon y

Orthodoxographa I. Iac. Grynaei. p. 1998*2028.

1575-
Rowae in ardibus Popttli Rotnani. 4. Gregorii,
Baetici Heliberitanae Sedis Antiftitis liber de Trinita,
te,

*) Pc Vir. Illuftr. cap. XI. fcripfilfe ait ad Perfonam

Fu cillae reginae adverjum Ariancs et Mucedjntmos /*•
bnsfeftem.
 Hijtorico Literariae Cap. IV. 551

fce, fiue de fide, nunc primum editus fludio Achillis

Statii. Cat. Bibl. Bunau.

Parif. ap. Mich. Sommm. f. Grcgorii Baetici

libcr de Trinitate et fide. in Tomo Vlll. Bibl. PP,
Bi,n. 766. locum vltimum occupat.
p. At u\ ea-
dem Bibliotheca Tomo V. p. 716. eundem plane lt-
brum fub ipfius Fauftini nominc, infcriptum Faujlu
ni opus de Jide contra Arianos cxtare annotauit iU
tigius. *)

1577-
Coloniae, per Maternum Cholinum. 8» Idem
liber ex Achillis Statii cditione. CaJ. Bibl. Bitnau.

1589-
Parijiis. f. Gregorii Baetici Uliberitanae fedis-

Epifcopi ad GaJlam Piacidiam Auguflam de Trinita-

te et flde contra Arianos libcr. PP.
in Bibl. ed.fec.
Tomo IV. p. 1273. Atqui m eodem Tomo p. 839.
ct quidem extat Faujiini Epifcopi dejide
ante hunc
contra Arianos opus. Animaduertit Fabricius **) in
eo apographo, quod fub Gregorii Baetici nomine
editio prima et fecunda Bibl. PP. exhibet, epiflolam
ad Flacillam priore parte maucam elTe, cum tamen
in Orthodoxographis et vniuerfis ColJeclionibus, 111

quibus fub FauPrini nomine euuJgatur, atque adeo in

his iplis BibJ. PP. editionibus integra i-lla extct. Fa-
rilc igitur couiici-potefl, defec-rum ifium adeditionem
Acbillis Statti pcrtincre, vnde haud dubie fine vila
cura et .circumfpeclionc, tanquam diuerfus a Fauflini
Mm 4 opufcu-

*) De Bibliothecis FP. d, 37. cf. 44.

**) bibl. Lat, M. ct Inf. cd. Manfi Tom. II. p. 146.

5 $a Bibliotheeat Pairvm Latinomm

opufculo liber, m Bibliothecarum primas editiones

illatus efi,

S A E C\ XVII,
1610,
Parifis. f. Fauflini Epifcopi de fide contra Aria-
nos liber. in Bibl. PP, Tomo IV.p. 76^.

1618.
Colon. Agripp. fot. Fauflini Diaconi Jiber de
Trinitate, feu de fide contra Arianos, qui liber etiain
fub nomineGregorii Baetici fuit editus, in TomolV*
BibLPP. p. 545.

1634.
Parifis. fot. Fauflini Epifcopi liber de fide
contra Arianos, in Tomo IV. Bibl. PP. ed. quartae,

1644. (1654.)
Parifis, apad ires bibliop. f. Jdem Jiber. in
Tomo IV. BibL PP. ed. quintae. Praefatio ad FJa-
cilJametiamhic maiori parte muriJa comparet, vtGal-
landius obferuat, cjui propterea cd, Oxouienfem ad
eandem defcriptam putat,

1650,
Parifiis, ap. Sebaf. itGabr. Cramoify. 8. Mar>
celJini et Fauflini Presbyterorum partis Vrfini aduer-.
fus Damafum Precum ad Imperarores Valen»
JibeJJus
tmiauum, Tlieodojaum et Arcadium; nunc primum
in Jucem editus opera lacobi Sirmondi, Soc. I. Presb,
Cat, BibJ, Reg. Parif. T. I. 3<Tv fub faeculo VIII.

Pracmittitur Praefatio de Scliifmate Vrfini fubie-

tfumcjue cft Kefcriptum TJieodofii pro Marcellino et

Fauflino
 Hijlorico Literariae Cap. JV. 5 $3

Fauftino Presbyteris. Sirmondi Praefatio breuis et

concinna libri et caufae totius argumentum luculenter

exponit atque fubiuncla habet veteriun de Controuer*

fia inter Damafum et Vrfinum agitata teflimonia.

1675.
Lutetiae Parif. Jo. Bapt. Coignard. 4. Faufli-
Theodofio Imperatori. Edidit
ni Presb. Fides mifTa
Pafchafus Qiiesnr.Vius inter Canones et CovJlittttt%
JEccl. Romanae ad Leonis M. opera. T. 1L p, 1 38.

1677.
Lugduni, apud Anifjonios. f. Fauftini Diaconi
feu Presbyteri liber de Trinitate feu de Fide contra
Arianos. Accefilt libellus precum ad Imperatores
cum refcripto Theodofiii editus primuin a Sirmondo.
in Tomo V. BibL Max. PP. p. 637-661.

1678.
Oxonii e theatr. Sheldoniano. 8* Faufiini Pres«
byteri Scriptoris Saeculi quarti et Fidei Orthodoxae
aduerfus Arianos Vindicis acerrimi Opera.
Exhibentur1) Fauflini Presb. Fides Theod*
Jmp. miffa et in Codicem Canonum eccle/iae Romanae
recepta. 2) Marcellini et Faufini Libellus Pre-,
cum cum praefatione de Schifmate Vrjini et Refcri*
pto Theodo/ii p. i-6i. 3) de Trinitate liber ad
Flacillam (infcriptio fub initium ipfius libri habet ad
Galtam Placidiam) pag. 65- 161, Adiecia funt in
fingulos libellos adnotata rerum memoriam iJIufiran-
tia. Praeter praefationem praemittitur incerti aublo-
ris 14 vitarum , qnae Catalogo D. Jfidori et Jldefonfi
adne&untur , notitiae de Marcellhio. Praeratio ad
Flacillam magnaparte decurtata hic repratfentatur in-
cipicns a verbi> : Jncipiamus trgo obedienter.
Mm 5 1696.
 554 Bibliothecae Patrum Latinorum

1696.
Parijiif t ex tijpographia regia. f. Libeilus pre-
£um ex editioneSirmondi. in Operibnf eius. Tomof.
p. 2^0-262. Contulit Editor operum Sirmondia-
norum cum Cod.MS. Bibl. Colbertinae, indeque va-
riantes lediones appofuit itemque nonnullas ex Remi.
giano Codke, quarum Mabiiiouius copiam ei feccrar.

1700.
Lugduni. fol. Fauflini Preibyte*i Fides mifla
Theodollo Imperatori, in Codice. Canomnn et Con*
fiitutiontim eccle/iae Romanae edito a Qiic^neJiio in
Appendice ad Opera Leonif
'
M. Tomo II. pag. 73.
cap. XXXVIII.

Saec. XVIIL
1757.
Venttiis. fol. Faufliru Presbyteri Fides mifla
Theodofio Imperatori in Codice Qanoyium et Efdef.
Conftitt* Sedis Apoftoiicae ad Opera Leonis editQ
a B.alleriniis fratribus. Tomo II L p. 278.

1770.
Venetiif , ex tijpogr. In. Bapt. Albritii. f. Fau-
fiini Prcsb. Opera. Acceflerunt eiusdem Faufiini et
Marceliini libcifus Precum ad Imperatores. An»
cura
dreae Gallandii. in BibL PP. AuU tt Vet. SS.EccL
T. VIII. p. 441-474.
Primum iocum occupant libri de Trinitaie, de-
snde Fides Theodojio miffa po/lremo libellus precum
,

fequuntur. Practer variantes ab editoribus diuerfis ex

Codd. MSS. aliatas acceflerunt adnotationes quaedam
Mazochii ex iibro fupra laudato etGaliandii conicclu-
rae quaedam. Accedunt proiegomena de Marceilino
ct Faufliuo ciuditiillma. Prol. c. X. p. XIH- XV,
23.SrRi-
 ;

IliflovicQ Liierariae Cap t IV 555

SlRlCIVS.
Romanus, patre natus Tiburtio, pii-.$. w
Siricius, vi».
tnum Romanae ecclefiae presbyter, cleinde Damafo
mortuo an. 384. Epifcopus Romanae fedis eleclus
eil tanta quidem cun&orum fufFragiorum concordia,

vt hoc ipfo fiatim de integritate ac virtutibus praeiu-

dicio Valentinianus imperator ei conciiiaretur, vt qui-
dem Piniano Fraef. V. de eius eieclione refcribens te^
flatus eft his verbis: Qiioniam, incjuit, religiofum
Siricium antijlitem fan&itatis Jic praeejje facerdotio .

voluerint, vt Vrjimm improbum acclamationibus vio~

lartnt; no/iro cum gaudio memoratiu epifcopus ipfe
permaneat: fiquidem magnum innocentiae ac probita-
tis exemplum efi in vna acclamatione et ipfum eligi et

ceteros improbaru Ncc defuit huic exifiimationi Si-

ricius* Nam cum a natura mite ei ingenium ineffet,
idquc infigni morum iimpiicitate coniunctum, tura
nemini praedeceiforum fuorum vigilantia et fiudio
fidei cathoiicae et difcipliuae ecclefiafiicae feruandae
tUendaeque fecundum fe videri pafius e(\. Atque iii

ipfo fiatim muneris introitu difciplinae ecclefiafiicae

curaeum occupauit. EtenimHimerius quidam, Tar«
racouenfis epifcopus, cle variis ecclefiarum in Hifpania
confuetudinibus confiiii incertus Damafum per iitte-*

ras interrogaucrat confiiioque fibi fubueniri optauerat

quibus iilo interim mortuo ad Siricium periatis co«*

aclaque aliorum epifcoporum et presbyterorum fuo-

rum fynodo communi fynodi fententia
recognitis ex
ab eo refponfum ed^ itatamenvt, ni a communio-
ne cciiegii ifiius fegregari veliet, ab eadem recedere
prohiberctur. Haud multo poftea Prifcilliani errores

in Galiia latius fpargi certior fadus , Maximum ty.

rannum imperio eam tunc tenentetn per iiteras inci-

taui*
 556 Bibiiotkecae Patrum Latinarum

tauit ef impetrauit etiam, vt nec ipfum fe a fide ca-

tholica feducr pateretur et PrifciJlianifiarum iicentiam

reprimeret. Quod Prifcilliano quidem et nonnullis
fociorum eius exitio fuit, nec tamen do&rinam eo
ram intra arcliores fines cohibere potuit. Porro an-
no 389- Iouinianum fynodali fententia damnauit
atque vrbe etiam expuiit ct Medioianum fugientem
literis ad Ambrofium caeterosque ibi congregatos Epi-
fcopos anteuertit, ne vel ipfos. vel Theodofium ibi

commorantem caufa fimuJata faJlere polTer. Ini-

quius fe geiT\t in Flauianum, Antiochiae epifcopum,
quocum po/1 mortem PauJini communionem
adeo
habere recufabat, atque Theodofium, quamquam
frufira, fuper eo de Antiochiae epifcopatu fubmouen-
do foJlicitauit, paucisque demum ante vitae finem
ineufibus Chryfoflomi arte captus cum eo communi-
cauit. Quamobrem de Bonofi caufa fenteiitiam fer-

re recufauerit, non Jiquet. Obiit die II. Nouembris,

certe fub finem a, CCCXCVUI.

$.2. Seri- Supeifunt Epifiolae Siriciiy^.v, quamquam haud

P ta *
omnes fide fatis certa ei afferi polfe videantur.

I. Ad Himerium Tarracomnfem Epifcopnm, ma-

xime celebris, quod prima eit, certe prima,
quae ad nos peruenit, epifioJarum decretaJium,
quibus Romani praefuJes ad diuerfarum ecclefia-
rum coufultaiiones refponderunt. Scripta ipfo
anno cleclionis eius 38 .

3. Ad Anijfium Thfffatonicenfem epifcopum. Tem-

pus certo definiri ncquit. Prope tamen mif-
fam effe conflat, autequam de Bonofi caufa
quidquam Romae inauditum efiet, alioquin de
ea Siricium non taciturum Jtrifl?, putat Couftan»
tius. „Ncc immerito, inquit, ad annum ^85.
rctuleiiuius iiteras iiias ,
quibus Siricius Anyfio,
quae
 Hiftorico Literariae Cap. IV* 55?

quae in Illyrici ecclefiis gererentur, co nofcen-

da eommiferat. liie vero has fjcuudas inifit,

cum, vtrum acceptae eifent primae, nec dutn re-

fcire poruiiTet. Ex cjuo confequens eft, quod
4*
ifiae fecundae faitem ad a. 386« pertineanr.
3. Ad Epifopos Afvicae. Scr. a. 3 #6. d. VI hn*
Mentio eius iam apud Ferrandum diac. in Bre-
viatione canonum ait. 6. 130. 138» et 174.
extat. Attamen vcritatem eius in dubiuin vo-
carunt Blondrllus , Papebrockius aliique, argu-
mentis autem vaJidiffirjais Quesneliitts.*) Quos
contra tuiti funt Schelftraten et Bakizius,**)
neutiquam tamen ab omni fufpicione a Queinel*
Jio iuecfra iiberare potuerunt.

4. Ad diuerfos Epijfopos, Vera infcriptio defide*

ratur. Videtur proxime ad Epiicopos ItaiiatJ

autem ex exempiari, quod aiia-

fcripta, ad nos
rum prouinciarum epifcopis traditum fuit, per-
venit» Quod tempus attinet, fuperiori non
muitum recentiorem cenfet CouflantiuSi
5» Ad diuerfos Epifcopos contra louinianum hae-
reticum eiusque focios ab ecciefia remouendos*
Tempus ex Ambrofii epiflola ad Siricium re*
fponforia expifcari polTe, opportune obferuat
Coullantius. Nam cum in ea louinianus focii-
que Roma Mediolanum ad Theodofium
puifi
confugifTe dicuntur, qui a. 388- menfe Augu-
fio vei Septembri eo peruenerat, Idibus Iuu.
autem Romam veniiTe diciturt hoc patet*
non ante labentem annum 388» fcriptum elTe
potuiiTe,

*) In Adpend ad Leonis M. opcra cttfT. XV.

**) In fingulari DifTerr. de concilio Teleptenfi aduerfus
Qtiesnel). ad calcem cd. libri de Concordiu fawdotii efi
ivtgern rec&f* 1704. p, 1339«
 558 Bibliothecae Palrufh Latinorum
1

potuiffe, adcoquc Couflantius ipfi a. 389. eam

ailignat.
6. yli Aiujfmm Theff. Epifopum et alios Iilyrici

Epifcopos de Bonofo. Scr» efl proxime poft

Capuamiui Concilium i. e. pofl: VI. Kal. Dec.
391. ct aute Vaientiniaui necem i. e. ante Id.
Mai. 392. Damafo et Ambrofio falfo adfcri-
ptus efl. Siricio re&e IufielJus*) fuffragautibus
aiiis vindicauit.
Interciderunt complures aliae eitis» veluti Epu
floia ad Maximum
Imp. fcr. a. 385? de Ithaciano-
rum caafa a. 3865 ad Thiodojktm Imp. contra FJa-
vianum; ad Rnjlnnm a. 398 5 t!e cjuibus omuibus, fic»
vti de iis etiam , quaefaifo ipfi adfcribuntur, Couflan*
tius diffcruit.

ff. 3. Bdi- Singulae Siricii epiflolae in diuerfis Canonum et

tiones.
Conciiiorum colledlionibus dilperfae vt variis tehipo*
ribus et locistypis defcriptae iuerint, enumerare haud
operae noflrae putauerim. Sufficiet coiJeclarum edi-
tiones per Couflantium et GaJIandium indicafle.

Couflantius igitur in Colleclione Epifl. Pontif.

Rom. (T. I. Paris 172 1.) p. 622-711. Siricii

epifloJas codem, quo a nobis enumeratae funt, ordine

exbibet, fed infcrtis variis aliorum ad eum pertinen*
t&us. Animaducrfiones hifloricae vberes omnibus
affufae funt, Monita etiam, vbi necefle videbatur
praefixa. Nec contentus fuit ex praecipuis impreffis
ConciJiorum et Canonum colieclionibus eas reprae*
fcntare, (a<\ multis etiam Codicibus MSS. adiutus fuit.
Recenfuit Epiflolas decem. I. Epijl. ad Himerium s
ijuae in omnibus Canonum colieclionibus extat au* ,

cta efl ex Codd. MSS. Corbei. Colbert. et Sangerman.

appen*
*) lit hotis ad Canon. 45, Cod. EccL Afr.
 Hiftorico Literarias Cap. IV* 559

appendice triplici Decreti, quod Dionyfius Exiguus

ignorauit, quodque ad aliud fortaile Siricii refcri-

p.ftim pertinere Couflantius exifliiuat. II. Ep. V a«

Pinianum V. Praef. III. Ep.
leniiniani Imperaroris ad
Maximi Imperatoris ad Siricium papam. IV. Ep.
ad Anyfitim. Haec a I.uca Holflcnio olim in Col-
h&wne Romana bipartita (Romae 1762. &.) f)ar-
te I. p. 43. edita fuit, V. Ad Epijropos Africae.
Seruata efl Synodi Telcptenfis beneflcio. Eam, qua*
lis in ftofc Concilio recitata efl, exhibent diuerfae eae-
que perantiquae ConciJ. et Pontif. Epifl. Collectiones,
quarum quatucr in Bibl. olim Colbertina, duae in
Regia, vna in Germancnfi, aliae alibi afleruabantur*
quarum plerisque vfus efl Coufiantius. Nec abefl ab
eo Codice, quem Codicis Canonum ecciefiae Roma-
nae nomine Quesneilius donauit, quamquam poflre-
mum in eo locum occupat ac praeterea poflmodo
addita ab eodem cenleturj contra quam fententiam
Couflantius pugnat atque etiam ex infcriptione* quam
Corbeienfis Codex praebet, Teleptenfe Concilium ab
omni VI (at 4.) Ep. ad
fufpicione liberare Audet.
diu. Epifcopos, VII. (n. 5») Ep> ad diu. Epijcop*
Vtramque ad Codices MSS. Bibl. Coibertinae et edU
tiones impreffas exegit. VIII. Ep. feu refcriptuin
Ambrofii aliorumque epifcoporum adSiricium papam
de caufa Iouiniani. IX. Ep. ad Anyfnim. Edidit
1662. Holflenius in Goll. Bip. P. II. p. 1^9. ExtaC
ctiam inrer Ambrofii Epifloias. Plures MSS, libri

Couflantio in muius fuerunt»

ea recognofcenda ad
Ep» X. feu Canones Jynodi Romanortim ad GalloS
Epifcopos, quos ex Cod. FofTatenfi, poflea Coiberti-
no, et alia Cod. Pitboeani colledione ad Caiceni
T. I. Conc, Gaiiiae Sirmondus adiccerat. Sequitur
iam Notitia jcriptormi aiiornm^ quae ad Siricinm
attinent.

1770.
 560 Bibiiothecae Patrmn Latinovum

1770.
Venrt. ap. Albritium. f. S. Siricii Papae Epi-
flplae et Decreta. Nonnulla intexuntur* quae ad eun-
dem Pontificem attinent: in Gailandii BibL PP*
T. VIL p. 5?;- 549. Praeter fex Siricii Epifiolas
n. VI. Ambrofii refcriptum, n. Canones Sy-no-
VIII.
di Romauorum exhibentur. Notae critici imprimis
generis ex Coufiautio feiedae lunt. De fingulis epi-
fioiis Gallandius, Coufiantii vcfligiis infifiens, c. XllL
Proiegg. p. XVIll fq> difputat.

GAvDENflVS.
P. 1. Vit*. Patria Gaudentii incerta efi. Nifi Brixianus fuit>
ccrte diu Brixiae Phiiafirii iam temporibusvixit, alu-
mnus eius atque ecciefiafiica difciplina ab eo imbutus.
Quo tempore magnum fibi apnd populum et ciericos

fauorcm conciiiauit. Quippe cjui dum in Orientem

reiigionis caufa. peregre profe&us efifet, Phiiafirio in-
terim mortuo, poptiio flagitante et fufTragio aliorum
epifcoporum, cui magnum ex Ambrofii Meaiotanen*
fis aucloritate pondus acc^debat, Brixiae epifcopus
eleclus e(\. Ac Gaudentius quidem, nuntio hoc acce»
pto, nihil inrentatum reiiquit* quo onus ifiud decli*
naret. Sed Amnrofius caeterique antifiites facramcn*
to, quo fortaffe Brixiani ciues fe obligauerant* nul*
lum aiium epifcopum fe accepturos adfiricli taies aa
ipfum epifioias cum iegatione ciuium miferunt, vt
diutius refifiere reiigioni fibi duccret, praefertim cum
ab ipfis Epilcopis Orienfaiibus, nifi reditum ad Bri*
xianos polliceretur, communio negata efiet» Ini*

tium epifcopatus eius pariter ac dies emortualis prae*

deceiforis eius iatet. Nulia in epifcopatu regefia ma*
gis inciatuit, quam fufcepta pro loanne Cliryfofiomo
ie^atione
 Hiftovico Literariae Cap. 1V> 561

legatione ad Arcadium tmperatorem a. 405. Aemilio

et Cythegio comitibus. Quae quamuis euentu fucrit
de/lituta, conflaniiae tamen et magnanimitatis laude
eum nobilitauit^ atque difertiflimum hac de re prae*
conium ipfius Chryfoflomi teflimonia praebent.
Quando obierit Gaudentius aeque incertum efl, aliis
ad a. 427., aiiis, in quibus Tillemontius, maiori pro*
babiiitate ad a. 4 1 o. obitum eius referentibus,

Ad genuina Gaudentli ftriptn > praeter Pafchaks £.*.-S«iM<

pt *'
decemfermones citm praefatione ad Jteniuoluin* qua*
tuor de diuerfis CapituiisEuangelii et quintus de Ma*
chabaeis Martyribus ex ipfius Gaudentii verbis in ea-
dem Praef. ad Beniuolum pro veris agnofcuntun,
Quaiuor aiii, nempe de Ordinatione fui , de D?di*
catione Bajilicae> itemque ad Sermiiiium tt Pauhm
Diaconum, qui pofleriores epiflolae potius quam Ser-
mones funt, cum argumenti tum orationis fimilitu*
dine Gaudentii His infuper in Ga«
effe probantur»
leardi editione addi vides dao, de Petro et Paulo al*
terum ^ aiterum de vita et obitu Philajlrii, pratde*
ttfforis fuu

lntercidijfe nonnulIosGaudentii traclatus* ex ipfii

qui fuperfunt difcimus, vt Galeardus ad Tracl. XIV*
annotauit^ vbi etiam locum ex Serm* Vllli. afTerr* qui
fi quis alius ingenio hominis declarando inferuit Du*
piniumque a temeritatis crimine vindicare poteft.
Dijftruimus , vt ineminiftis , inquit Gaudentius*
omnem texttim leblionis eius, quae coenantem defcribit
in Bethania Dominum, explanantes difcubitum La*
zari, rationem loci et temporis > Marthae minifte~
rium, fororis eius obfequium, vnguenti viriutem h
rationemque crinium, quibus Maria pretiofo myro vn*
Stos Chrijli ter/it pedes t
Tomus T Ntt NeC
 56 i Bibtiothecae Patrum Latinorim

Nec fiippojititia defunt, Rhythmus de Phitaftrio,

liber de Smgularitate Ctericorum alioquin niodo
Origeni, modo Cypriano aut Auguftino tributus, ab
Oxonienfi autem Cypriani tditore Gaudentio adfcri-
ptus ,
quamquam in notis ad Bedae tempora rcuocat.
Practerea Coinmsntarii in Symbolnm quod vulgo,

./^/towyfrappellatur, auctoremGaudentium facit Elias

Capreolus 1. III. Hift. Brix. et ex Capreoio Vghellus;
Quod cum errore manifello faclum fit, tum nihil
etiam eitismodi Commentarii quod
exifiit, nifi forte,

commode Galeardo fuccurrit, pro Commentario ito

Syuibolmn Alhanafo intelligcnda fit Expofitio Rufini
in Symbolum, quae a multis Hieronymo et Cypria-
110 temere adfcripta, aliquando etiani Gaudentio tri-

buta fuerit*

§.?. £dl- Gaudenti3norum lcriptorum l*pecimeii, vt prf*

tionei.
dem obferuauit Galeardus, primus edidit Capreotus
lib. III. Hift. Brix. excerpta nempe Sermonis de Phu
tafirio circa 2. 1 500* aut paulo fcrius. Deinde circa
a. 1554. Aioyfius Lipomanus, Veronenfis Epifco-
pus, protuiit Sermonem integrum de Philajirio, Ser*
t&Qnem de Dedkatione Ba/ilicae, itemque excerpta
ex Prcwfatione ad Beniuotum, in Vitis SS. T. IV*
a p. 52.4. editionis Venetae, vbi p. 1. et p. 1 5. Ope.
ra Gaudentii nondum excufa dicuntur. Collecla pri*
mum edita funt in Orthodoxographis Grynaei an-
110 569. eodemque ordine ac numero laepius dein*
1

de in Bibtiothecis PP. repetita^ mendis tamen ad*

fperfa quamplurimis et duobus carentia Sermonibus*.
t]ui h\ nouifiima demum eaque prima, quae feor*
fim prodiit et accurata dici poiTit, Gateardi editione
a. 1720. additi inucniuntur. Eandcm pofiea ab edi-
tore retraclatamQiiirinianaOperum Brixianorum Epi-
fcoporum Collc&io accepit. De Cmgulis ilngulatim.
Saec,
 HiJloricQ Literariae Cap< IV t f 63

S A £ c, XVL
1569.
Bafleae> ap. Henric. Petri. £ Gaudentii Epi-
Monumentif S. Patvum
fcopi Brixienfis tra&atus in
Orthodoxographif T. Vf. p. 1793 * I860. Exhi*
bentur XVII. tracJatur curh refponfonibur duabus
qd Serminium et Pmilum Diaconum, nec non /zraff*
fatio eiusdem ad Beniuolum*

1575.
apud Mich. Sonnitim. £
Parijtir> Gaudentii
Brixieniis fermones et tradatus» in BibL PP. Bi*
gneana. T. VIL

1?7<J.
Coloniat. fol. Gaudentii Epifc. Brix. ferrrio d&
fhilaftrio Ep> Brix. in Vitit San&orum Surii T. IV
a pag. 225,

if&<>
Parifiit * . ; . f. Gaudentii Epifcopi Brixiahl
in varia Scripturae loca fermones, fiue traclatus varii*
in BibL PP. Bign. ed. fecunda T. 1L iok 209 fq^

Saec. XVIL
i6ioj,

Parijtir. f. Gaudentii Brix. tfacl et fcrmOnes

aliquot. in BibL PP. Tom. IL

Coloniae. f. Gaudentii Brifc. Ep. traclatus aliqui

in varia Scripturae loca. in TomO IF. Bibi. PP.

1624.
Parifiif. fol. Gaudentii trad. et fermories ali*

quou in BibL PP> Tom. II. col. I fqq.

N11 a l6 44«
564 Bibtiothecat Patrnm Latinortm

1644. (1654.)
Pari/tis , apud tres Bibliopotas. f. Gaudentii
Epifc. Briy. Ui varia Scripturae loca fermones fiue tra*
clatusetc. in Tomo 11. Bibl. PP.Bign. ed.quintae.

1662.
Parifiis, ap. Ant. Bertier. f. S. Gaudentii Ep»
Brix. Sermones aliquot in Franc. Combefifii BibL
PP. Concionatoria.

Lugdiini, apud AniJJbnios. f. Gaudcntii Brfx*

Ep. traclatus iu varia Scripturae loca* in Tomo V*
Max. Bibl. PP. coi. 942 lcjcj»

S A E. C. xviii.
1720.
Patmtii eXcudebat lof. Cominiis. 4. S. Carj-
dentii Epifcopi Sermones qui exflant nunc
lkixiae
primum ad fidem MSS. Codd. recogniti et emendati*
Accefferunt Rampcrti et Adelmanni Venerabil. Bnxiae
Epifcoporum opufcuia, ReccnnYt ac Notis iiluflra-
vit Paulns Galeardus Canon. flrixian.

Sulcepit Gaieardus Gaudentii edendi confiliurn

fijafu ac impulfu Praefulis lo. Franc. Barbadici re*

cens tunc a Veronenfi epifcopatu ad Brixianum trans-

Jati , cjui et opibus et nulla non opera eum iuuit me-
ritoque nomini fuo infcriptum vidit. Naclua vero
editor pracclara ex Codd. MSS. Vaticanis, Florenti*
110, Vrbinate, et Brixianis fubfidia afliduo /ludio
emendationi auclorts deprauatiflimi vacauit, ita ta*

njen, vt, vHicuncnje aliquid innouatum eflet, deeo

Jeftorcm admonerer. In variantibus ledlionibus ap*
ponendis et recenfendis religiofiorpene fuit: m»tei«fc
enim,
 Hijlorico Literariae Cap, IV* 56 5.

eriim, inquit, fedulitatem fuam dejicatishominibus

nimiam aut morofam videri , qmm fidcm apud Au-
diofos et doclos leclores periclitari. Animaduerfio*
nes rariores adiecit, in quibus ea, quae locutionibus il-

lu/ir.andis inferuiunt, comparatione fere locorum fi-

milium apud alios fcriptores occurrentium confiant»,

nonnullae res ecclefiaflicas attingunt, vtrumque.ge-
nus haud magnae ledionis eruditionem prodir. Tan-
to vero infigniora funt, quae in praefatione de vita,
virtutibus et iaude, qua apud aequales et porteros cla«.
ruerit Gaudentius, de fcriptis eius genuinis et fuppo-
fititiis, eorumque indole differuit. Qua occafione
(§ ^) grauiter etiam in Dupinium, iniquius, vt ipfi
vifum efi, de Gaudentio fiatuentem, inuehitur. Po-
firemo de confilio et ordine huius editiouis, fuperio-
res breuiter perilringens, leclores admonet. His
omnibus infuper teitimonia de Gaudentio, ncc norr
index locorum SS. addita funt. Rerum vero index
Rampcrtt2m fimui et Adehnanuuin compleclitur.

1731«
Hamburgi. g. Vita S. Philaflrii Epifcopi Brix.
per S. Gaudentium eius fucceiTorem confcripta quae
habetur in libro vetufio Sacrarii Ecclefiae Brixienfis
efique fermo habitus in anniuerfario die folennitatis
eius : cum Philajirio , ed. a Io. Alb. Fabricio.

1738.
Brixiae t ex typogr. Mariae Rizzardi. f.
Io.
S. Gaudentii Brixiae Ep. Sermones qui exflant, ad R~
dem MSS. Codd. recogniti et emendati. in Colle-
ffiont Vct.PP. Brix. Ecclcjiae Quiriniana. a p. 1 8 5;
vfque ad 379. Recenfuit denuo et Notas fecun-,
^s curis au&as adiecit Paulus Galeardus, Can.
Brix,

Nn 3 Q^id
566 Bibliothecae Pairum Latinorum

Quid nouae huius editionis occaflone a Galeardb

praeAitum eft, ipfe quidem modeflia in Italis fcri*
ptorum ecciefiafiscorum editoribus fequentium tcm-
porum raro obuia indicat, iufperfas eiTe nouas huo
iiiuc rextui Gaudentiano notationes, nonnullas efciam
ex prioribus in melius reformatas dicens. Sed primo
ftatim obtutu vnusquisque facile animaduerret, quam
faepe iliud et quam praeciare fadum ilt. Imprimis
autem de Codice non magnae quidem antiquitatis, fed
cgregiae leclionis et emendatiouibus Octauii Fantaga-
fhi ftrix. manu adfcriptis repente flbi oblato laetatur,
cx quo innumera fibi reftituta efle affirmat,

jfaigufta& Vindeticorum Sumpt. Tgnatii Adaml

f/Franc. Ant. Vrith. 4. S. Gaudentii Kr. Ep. Ser*

tnones etc. Editio Fatauina ad vnguem expreffa.

CW/f£r, qui Galeardo auxilio fuerunt, partimvni\

verfa opera vfque tum edita, partim vnum vel alte-
ttim recens additorum fermonum fl-nguiatim compie-
tfebantur. Iliorum quinque erant, horum quatuor.
I, 2. Codices MSS % Bibl. Vaticanae n. 1243. et

4580. vterque papyraceus.

3» Codex MS. Vrbinatenfis mcmbranaceus 11. 75,
eiegantifiimus t literis initialibus piclis et de^
auratis.
Caeterum non vetuflate quidem praeftare hofce
Codices, praeciara tamen plurimis Gau*
in locis ad
dentiiemendationemcontuliiTe, Gaieardus icribit. Ex-
cerpendi curam, poilquam poteftas a F. S. Clemeiv»
te XI. facla elTet, Francifcus Bianchinus et Caroius
Maieiius, Bibl. Vat. Fraefeclus, vterque F. M. a ho-
uore facri cubiculi fqftinuerant,
4. Codex
 Htfiorico Literarlae Cap. IV. 567

4^ Codex MS. Florentinus BibJiothecae S. Marci

chartaceus, cuius Io. MahiJionius iu Itin. me-
miuit. CoJJatfonem curauerat atque variantes Je-
«fbones diiigenter excerptas editori transmiferat
F. Albertu* Salui eiusdem Monaflerii S. Marci
FJorentiae Prior.
5. Codex MS. OtKauii Pantagathi Brixiani , ma-
gni aeuo fuo inter Literatos nominis viri.*)
Qui quamquam nec ipfe magnac vetuftatis erat,

attamen, quod contra opinanti Galeardo acci-

dit, Jecliones optimas a fuperioribus difcrepan-
tes frequentes fuppeditauit. Praeterea Pantaga-
thi illius manu pafllm emcndationes margini
erant adfcriptae, quifrus haud modicum flatuit

pretium editor.
6, Cndex MS. Vrbinas n. 150. membranaceus.
7, Codex MS^Vaticanus n, 1*35. membranaceus
paritcr. Vtcrque cx his duobus Sermonem Gau»
deutii de Petro et Paido exhibentibus Zenonis
etiam Sermones continebat.
8. 9. Codices JUSS. duo Brixiani membranacei,
quorum antiquior praefert notam faecuJi XT.
Sermonem ds vita et obitu b. Philajlrii exhi-
fcentes,

35,

Vigilivs Tridentinvs.
Vigilius, quidem in Actorum SS. fide, defi-
fi §. *. Vita.

cientibus monumentis ccrtioribus, acquiefcendum efr,

Nn 4 genere

*) Coaeuorum de eo teftimonia haud praetermifit Ga-

leardus, nempe Lil. Greg.Qyraldi Did. 2. de Poet.
fnae aet. Augufl. Thuani Comm. de Vita fua lib. I.

Onnpbrii Panumii Comm. ad lib. Jpaftorum p. 390.

 $6$ Sibliothecae Patrum Latinorum

genere Romanus, ciuis Tridentinus fuif, Athenisve-

ro liberalibus literis eruditus. Vnde Tridentum re-

verfus didae ciuitatis epifcopus ordinatus traditur a

primo tertius, aetatis anno vigefimo, intra annos
CCCLXXXI. et CCCLXXXVIII.*) In tanta autem
aetatis fuae immaturitate viriumque tam graui muneri
gerendo imbecillitate confilia ab Ambrofii MedioK
prudentia atque vfu -expetiit, ab eoque praecepta epi«.
fcopatus bene adminifirandi accepit epifiola etiam
nunc in operibus illius fuperfiite, quam fi vere omni-
no ad annum CCCLXXXV. referendam eenfuerunt
Viri Docli, arclioribus etiam limitibus ordinationis
eiustempus circumfcribere liceret. Vita excefiit mar*
tyrium paflus Theodofii et Honorii Augufiorum re-
gnantium tempore, Stilicone (iterum) confule vrbis
Romae a* CCCCV, pofiquam viginti annis, vt Acta
eius a Donato Faetio euuJgata produnt, Tridentinae>
ecclefiae praefuerat.

$.a. Scri-
'
Scripfit Vigilius , Gennadio tefte,**) ad quen*
Pu *
dam Simplicianum libellum et epijiolam continentem
gefta fui temporu apud barbaros martyrum, Qun
bus verbis fine dubio duaf, quae nunc fub Vigilii no*
inine feruntur, epiflolaf de martyrio fanclorum Sifin*
nii et fociorum (Martyrii et Alexandri) innuit, qua*
rum altera infcribitur Simpliciano epifcopo Mediola*
nenjiy altera loanni epifcopo Confiantinopoliiano, qui
pro

*) Succetfit nimirum Abundantio, quem a. CCCLXXXI,

Aquileienfi concilio aduerfus Palladium et Sccundia-
num coacto interfuifie conitat. Ordinatus autem fuit
ab Epifcopo Aquileicnfi , qui alius quam Valerianus,
Fortunato a. CCCLXVIII. fuffcctus, haud efle potuit.
Atqui h'ic annos XX. ecclefiam Aquil. rexifle diemque
a. CCCLXXXVIII. obiifle perhibetur.
*») Dc Vir. ill. c. XXXVII.
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 569

pro femporum ratione Chryfoftomus fuerit, Vtra«

que, vel prior faltem ipfo an. 397., quo pafli funt

martyres, fcripta eft. Peflime huic Vigilio libri V+

aduerjus Nrjlorium et Eutijchen aliaque nonnulla ad-
fcripta funt et perpetuo fere fub illius nomine edita^
cjuae proprie ad alterum Tapfenfem pertinent, de qua
infra Tomo fecundo agitur.

Prior epiftola edita eft ab Aloyfo Lipomano in

^Edk
'$.?.
tioi
Vitis SS. prifcorum PP. Tom. II.. 151. I. edit. Ve-
net. a.1553. eamque deinceps excuderunt Surius Vit.
SS. 29 Maii Tom. III. p. 319. et ex variis codicibus
emendatiorem Baronius ad a. 400. §. VII fqq. Po*
fieriorem , quam dudum ;periifTe Baronius cenfuerat,
ex MS. Cod. lucem protra-
bibiiothecae Vaticanae in
xit, alteri, quae iam dudum prodierat, adieclam Pape*

brochius in Acl. SS. Maii Tom. VII. pgg. 42 fq %

Vtramque denuo Ruinartius inter Acla Martyrum
fincera pgg. 534 fqq. edit. Veron. et nuper demum
Andr. Gallandius in BibL Vet. PP. et Antiq. Scr*
Eccl. Tom. VIII. (1772.) pgg. 203- 206. recu-
dendam curauerunt: poilerior etiam proiegg. c. V«
p. X fqq. dodiilimam de eo diiputationem iuferuit.

26.

T X C H O N I V S>

Quem conftanter Tichonium fcribunt, nationetf. 1. Ytti*

Afer, aetate, qua Rufinus, Theodofio et fiiio eius
regnantibus, floruit, in diuinis iiteris eruditus, iuxta
hiftoriam fuflicienter, in faecuiaribus non ignarus,
in ecclefiafticis quoque negotiis ftudiofus, tefte Gen*
nadio.*) Auguftinus hominem fuiflfc ait et acri in*

Nn 5 genio

*) Pe Vir. illnftr. eap. XVW.

 57* Bibliothecae Patrum Latinorum

genio praeditum et vheri eloquio, fed Donatiflam,'

qui tamen aduerfus ipfos fuos calamum ftrinxerit, et

cum inuicliflime eos refutafTet, tamen non ex omni

parte eos reiinquere voluerit. Quod abfnrdiftlmi
cordis indicium fanclus Docror putat, ex reliqua par-
te apprime Audiofls omnibus tanquam piu*
libros eius
rimum ad fcripturas adiuuantes commeudat.

j.t;Sai- Extat libciius eius feptem Regulae f. de feptem

u
" Regulir inicriptus, quas fmgulatim expendit Augu*
flinus.*) Plura, quae interciderunt, opufcula Genna«
dius recenfet, nempe de hello inteftino lib. IIL expo»
fkianem diuerjarum caufarum et commentarium m
Jlpocalypjin integrum.
Tychonii Regull. XIT. de Concordia Euangeiii
MS. in Bibl. Monafierii B. M. de Becco inucnirv
Montefaicouius Bibi. MSS. p~ 1253. notauit.

§ Edi-
Prodierunt primum Gvy*
in Orthodoxographis
tfones. naei et diuerfis deinceps inBibiiothecisPP. ; ad excufas
MSS. Codices iterum excuflit Andr. Schottusa. 1662*
cuius rccenfionem nuper Gaiiaudius ftcutus efl.

1569.
Bafileae, ap. Henr. Pitvi. f. Tychonii libec

de feptem reguiis iu lo. laf. Grynaei Mon. PP. Or*

thodoxogr. Tom. V. p. 1353 lqa.

M75-
Parijiif , ap. Mich. Sonnium. f. Idem iiber in

Tomo VI Bibl. PP. Bign.

1623.

*) De Doar. Chrift. iib. XII, c. XXX. n. 42 fqq.

 WJlorice LiUrarke Cap. IV. 371

1623.
Colonias Agr. ap. Ant. Hierai. f. Idem iiber

nd libros Andrea Schotto recognitus in Au«

MSS. ab
Sario a&Magn. BibU PP. Calonienf. p, 152.

1677.
Zugduni, ap. Aniffonios. f. Idem libcr ex re*
«Ognitioe Andr.Schottiin To. Vl Bibl. Max. PP.

1772.
VeneU ap. lo. Bapt. Aibritium. Idem libet» f.

in Bibl Vet. PP. Andreae Gallandii Tomo Vill.

f. 107- 129.
Schotti editionem expreffit editor a mendis tamen
compluribus, quibus illa fcatebat, emendatam non-
nuliisque obferuationibus lpcisque Sacrae Scripturao
diligentius annotatis auctain. J)e Tychonio ipfo agi-
tur Proleg^ c. Xi. p. V.

Codices MS. Regidarum VI I. in Bibl. Benedi*

«Trinorum Florentiae et S. Victoris Parifiis Monteiialco-
nius Bibl. MSS. p. 416. 1375». coinmeniorat.

27.

R V P l N V s.

Cognomen diuerfiffime fcribi folet Tbranus^^ l% y\ Ut

Tuvranius , Tyrannius. Annus natalis eius a Blon-
dvllo fcriptus eft 345.. Fontaninus , quem nos in
adumbranda huius docloris vita potiffimum feque-
inur^*) nullum definire audet, Concordiom tameu
patriam

*) luft. Tontaninw, Archiep. Ancyranus, Hifioria Litc*

faria Apiileienjt, quae libris V, conftat ct poft mor-
tem
57* Bibliothecae Fatrum Latinorum

patriam tribuit, cuins rationes non niagis expeditas

effe quam anni natiuitatis de Rubeis cenfet. Ao^ulta
aetate Aquileiam fe contulit monafticae viuendi regu-
laeinmonafterio, quod Athanafii inflitutionibus prinu
ordia debebat nomen daturus, ibique poft aliquot
temporis fpatium literis et iirlei chrifrianae formulis
addifcendis confecratum baptizatus eft a Chromatio
Presbytcro, digniorem forte tunc iuter Aquileienfi>ec..
clefiae presbyteros locum tenente, miniflrante Archi-
diacono Iouino et fufceptore Eufebio Diacono, qui
antea catechefi illum imbuerat.*) Intra hoc tempus
cum Hieronymp, qui et ante iter in Galiias aliquan-
tifper in eodem monafierio commoratus efTe videtuc

et pofl reditum ibidem fubfiitit* arctamamicitiam con-

traxit mutuae virtutis contemplatione et amore inuu-
tritam et animis officiofifllmis conglutinatam. Secl

antequam baptifmuru Rufi.nus fufciperet^ hic inOrien-

tem

tcm au&oris Homas 1742. 4. publici iuris fa,cla eft,

optime et copiofiflime de Rufini rebus geftis, fcriptis
corumque Codicibus MSS. et editis cftlTccgft. Non
pauca tamen diligentiug excuflif et explorata rctulit
lo. Franc. Rrnard. Maria de Rubcis accuratioris do-
&rinac laude infigms jn libro iufcripto: Di(Jert»tiones
duae , quarum prima de Turranio feu Tyranmo Rufina
JMonacbo ct Pvesb. , altera de vctuftis Litur^icis alusque
facris ritibus. Veuetiis Vtrumque inuicem
175;. 4
non fine moleftia contulimus, quaequeRubaeus certius
vel verifinulius cxplicafter, a,ut adoptauimus ftatmi, aut
adnotare non neeleximus.
*) Ita Rubacus cap. II. p. X fqq. vcrba Rufini Inuecl. I f
n. 4. apte et ritibus eccicfiarum conuenienter inter-
prctatus eft additque, mccrsum tjje, qua dc caufa Va»
lerianm Fpifcopm abfuerit , fed non dubitandum ,
qtim
pojl baptifmum Rufinus ad illum adduttus fuerit , facro
cbrifmate ungcndus. Secus Fontaninus baptizatum a
Valeriano Ep. fufceptoribus baptifmi Chromatio> h-
vitio et Eufebto fcribit.
 :
Hiflorice LiUrariae Cap. IV. 575

tem profedus efi, cuius vifendi defiderio etiam Rufi-

nus flagrabat. Opportune igitur accidit, vt Melania*
nobilis Romana, HierofoJymam proficifcendi confi-

lium cepiifet, cui comitem fe eodem, quo baptizatus

erat,anno Rufinus adiunxit. Roma a. 3 7 1 relicta Ale* .

xandriam a. 373. viuente adhuc Athanafio, edplicue-

runt. Hinc monachos Aegypti inuifit Rufinus, cuius
nuntium femel, iterumque ad fe in eremum perla*
tum Hieronymus in Aegypto moranti fignificat.*)
Et cum Ariani Athanafio mortuo, duce Lucio Ale*
sandrinne fedis inuafore* nefanda immanitate et

t)mni facinorum genere Orthodoxos Alexandriae

in

fct per eremnm faeuirent, ipfum quoqUc furentis tem-

pefiatis calamitas feriit. **) Tandem* fex menfibus

ln Aegypto cum Melania transaclis, cum eadem mo*
nachos confeflbres cxilio muiclatos in Faiaefiinam
comitatus eft, vbi iJli quidem circa Diocaefaream
confederunt, Melania breui pofi 373. poft V. Cah a*

Apriies, vtFontaniho pJacet,***) Hierofolyiuam con*

tendit, Rufinus autem Alexandriam repetiit ibique fex
annos in confortio et Didymi et aiiorum,
infiitutione

tune Alexandriae florentium do&oruui verfatus eft)

Orige-

*) Ep. t al. XLl. IL al. V.

**) Ruf. Apol. I. II cap. HL vbi horrendam iftam Or-
thodoxorum ftragem cruerttis coloribus deftribit et
fe cmoque opprerTorum in paffionibus focium fuifle
dicit.
***) Anno 373. cadenti vel appetenti aut currenti etiant
a. 374. de Rubeis cap. Vll. aflignat. Pendent nimi-
rum haec ex diuerfa anni emortualis Athahafii nota-
tionc. Nimirum Fontaninus dicto Joco et peculiari
etiam diflertatione Hifloriae Aquileienfi lit. fubnexa
niortem Athanafii a. 372. n
Maii affigit, Baronii
fententiam tuitus, Rubacus contra laudatae diflerc*
cap IV. V. et VI. noua difcuflione fafta anno 373-
adfcribcndam docet.
574 \ftiblwtfccae PaWtftn Latinorutn

Origenisque ingenium adamare coepit-, rametfi noA

omnem dodxinam amplexatus videri debet.
eius

Redtic Hierofojymam, fi cum Fontanino xralculuiu

ponere infiitueris, a. 377. hic enim fextus currebat 2
primo eius in Aegyptum aduentu,*) rediitque eo
animo, vttotumfe deinceps vitae monamcae trade-
ret, ceJJulasque inhabitauit in morite OJiueti, quae ab
taliis etiam quampiurimis monachis frequentabantur.
Hierofolymis in varias adiacentes regiones ad vifen-
dos eximios viros excurrit, fortaffe etiam Alexandriam
iterum cum Melania, quam circa idem tempus Aegy»
ptum tetendi ffe conflat. Dein plures annos cum Me»
lania in omnis generis hominibus illuc pietatis caufa
aduentantibus iiberaliterexcipiendis impendit. Inter-
ea Hieronymum. ipfum et amicos veteri ac diutuma
neceilitudine copuJatos mutuoque alterius videndi de-

ilderio, dum propius inuicem admouerentur* fufpen-

fos, mira quaedam cafuuui et euentuum connexio
identidem diltraxit, non aliter ac fi occulta aliqUa vis
hac ipfa diuifione animorum coniuncftioni profpexif-
fct, quam ruptam et profanatam iri ipforum congref-
fibus praefentiret. Nam cUm primum in Palaefti*
nam Ruflnus aduentafTet, adhuc in eremo degebat
Hieronymus, fed Jiteras amicitiae veteris, quam Aqui-
leiae olim firinxerant, teiles a. 373. aeflate nVedia ab
Hieronymo feriptas ibidem recepit. Dum in Aegy-
pto

*) O&ennitmi interpofito aliquo interuallo in Aegypto

Ctiui degifle, Rubaeus^ex Codice Guarneriano conten-
dit, eiusque rationes ita fubducit, Vt priina vice Ale-
xandriam a. 375. repetiifle ibique vfqtie ad a 380.
Vcl iiifequentem inceptum aut adultum manfifle fta-
tUat. Hinc negotii vcl Melaniac
vifendae caufa iil
Palaeltiuam profedluui ponit, atque inde altera vice
in Aegyptum rediifie. ac tandem aliis infumptis annis
sntc aniuim 385. remeaflfe Hicr«folymam*
 Hijlorko Literariae Cap. IV. 57$

pto operam nauaret Rufinus, aliquamdiu An-

literis

tiochitfe Hieronymus fubfiiterat, vnde Confiantino-

polim profeclns erat eo ipfo tempore, quo fortaile

Rufinus ad brcue tempus, fi Rubaco afTenferis, Pa-
kefiinam repetierat. Reuerfo denique a. 385«poft
tres amios integrosRomae tradu&os Hieronymo, nul-

lwn efi dubium, quin HierofoJymis obuiam fibi facli

priflinae pietatis ac officiorum memoriam infiauraue-
rint, nunc ad breue tantum duraturarn.
Prima difcordiae femina inter ipfos fparfit Ater-
bius quidam, qui Hierofolymam perlatus Rufinurn
tanquam Origenis commenta feclantem carpfit, ea-
demque criminatione Hieronymum tanquam Rufini
amicum et Origenis laudatorem traduxif. Tune pri-
nmm alienatior a Rufino fa&us eft Hieronymusk
Mox 394^) vterque in caufam Epiphanii Salami-
(a.

nis Epifcopi et Ioannis HierofoJymitani inuoluiturw

Nam Hicronymus nonfolum, vt rcfpuere feOrigenis
Laerefcs omnibus tefiatum faceret, Epiphanio ki Ori*
genem et loaunem peilima quaeque eruclanti adhae-
fit, fed per monachos etiam Kethleemiticos, quod
monaflerii vnius conditor efifet Epiphanins, in partes
eius pertrahebatur. Rufino autem, cui per feptem fere
annos cum Ioanne famiiiaris confuetudo intercelferat
quique ab eodem haud dubie presbyter ordinatus erat>

non temere licebat ab eo reuelli. Litigatum eft vtrin-

que animis infefiis aliis alia fuppetente irafcendi caufa*

Nam Epiphanius tanquam Origenifiam Ioannem in*
feclari; Ioannes ordinatione Pauliniani fratris Hiero*
nymi in presbyterum ab Epiphanio in paroecia fua
facla iori fuo inique detrachim efle, vrgerej Hiero-
pymus non vanam omnino fuiflTe fuipicionis de Oru
genis haerefi in fe ex familiaritate cum Rufino ali-

<]uando fubnatae caufam ilomachari idque impenfe

dolerc, cjuod hominem amicitia fit profecutus, qul
Occulti
 J^tf *T2ibiidthec&e Patrum Lafinovum

trcculte haercfibus defponfum habuiflet animum. AcU

tlita efl indignationi htiic fomes epiftola ab Epipha-
nio de ordinatione aiieno loco a fe fstta ad loannem
Hicrof. fcripta, quam Hieronymus in Euftbii Cre-
inonenfis Gracci fcrmonis ignari gratiam inque pri*
valos vfus vt homini in monafrerio fuo verfanti iati*

nam reddiderat, fed quae furto ablata ad Rufinum

peruenerat eique occafionem dederat in interprete fi

non malignitatem reprehendere certe deilderare veri-

tatem* Hieronymus autem aegrius hoc pati, quod
Rufinus haerefos ac dogmatum peruerfonis injimu*
iatus nihil refpondere aufus Jit: interprctem lacera*
ret, de fyllabis calumniaretur et totam defenfonem
fui putaret, fi iacenti detraheret, Interciufus erat
fld animos reconciliandos aditus, cum pro fe quisque

poenam ab altero pofceret et dolum fibi a conciiia*

turis metueret. Hinc fruflra a Theophiio Aiex. et

Archelao Palaeftinae comite pax inter eos tentata, in*

feditque per triennale fpatium hic rancor animis iiui*
dis. tam tum autem Hieronymiis in pubiicum ex*
tuliffet odium fuum in Rufinum librum apologeti-

cum de optimo genere interpretandi ad Pammachium

fexorfus, quem 397. compofita non ab*
pace interim a.

foiuifTe creditur, quemadmodum ampiioris voiumi-

nis iibrum in loannem Hierof tum imperfeclum re*
liquit. *) Quo auclore tandem extindum fit diutuf*
nura illud diilldium, haud liquet. Id conflat, Hiero*
nvmum ac Rufinum more foiemnt in Anaftafi, tem-
plo Hierofolymitano, pofl facrificium MifTaeingra»
tiam rediiffe illumque Rufinum nuiiius erroris com*
pertum aj/nouifTe.

Pace reuocata reuertendi ln Occidentem cura Ru*

finum inuafit. Profedlus eft a. 397. menfe Auguflo
vel

*) De Rubcis cap. IX. n. VI. p. 6$>

 UiJIorico Literariaz Gip. IV 577

vel Septembri. Difcedentem Hieronymtis pace inui-

cem data et accepta profequutus eft.*) Komam non
continuo appulit, fed ad Monafterium Vrfti hbbat\s
m loco Pineti, in agro Romano deuertit. Ibi tum
plurimi rerum Orientalium curiofi et fcriptorum auidi
circumfieterunt, percontantur, narranti aufcultanr,
pofiremo, vt graeca latine fibi Jegenda reddat, flagi-
tant. Erat inter hos ipfe Abbas Vrfeius , cui percon-
tanti , quaenam in Oriente Monachorum efTet obfer-
vatio, cjuae infiituta feruarentur^ cum refpondiiTet*
Bafilii: efflagitari fe ab eo magnam ab Occidentaiibus
gratiam ei habitum iri pollicente fluit, vt Jatinitate
eam donaret. Macarius monafierii ifiius
Simiiiter
monachus, vt Fontanino vifum^ feu Romae degens,
vt Rubaeus contendit***) Pamphili Apotogiam Oru
genis abeo impetrat, quam Romae, quo a. 397. ex-
eunte vei ineunte 398. fe contuierat, transtuJit, ad-
dito de fuo pro (\de fua vindicanda iibeJlo de Adulte*
ratione librorum Origmis. Cumque in Pamphili
Apoiogia Origenis Jibros de principiif identidem Jauj
dari obferuafifet Macarius, iterum Rufinum rogauir*
vtRomanis auribus accommodaret. Nec in hoc qui*
dem, quamquam praeuideret, quantum fibi inuidiae
conflaturus effet hac obfequendi faciJjtate, morem ei
gerere recufauit, fed primum duo priores edidit at*
<}ue in praefatione Iiaud dixerim bona fide> an inui-
dia»

*) Permultorum ea fententia eft non folum, fed cum

Melania in Italiam hoc anno Rufinum rediifie ita
Fontaninus, Pagio confcntiens.
Baronio et At plu-
rium aucloritate, inter quos Lebrunus etiam in Vita
Paulini, reditum Melaniae a. 402. illigant, quam pla-
ne fententiam argumentis nouis adftruxt ds Rukit
c. X. p. 70.
**) cap. XII. p. $4.

Temus L Oo
 S

57 Bibliothecae Patrum Latinornm

diae declinandae caufa. Rufini aucloritatem prae-

tendit, quod in praefatione adHomilias duas Origenis
in Canticum Canticorum tam magnifice de auctore
locutus eflet, vt cuiuis legendi eius defiderium com-
moueret et plurima fe ipfum pofihac translatUrum
promifiilet. quod metuerat. Ingen-
Iuterea euenit,
les pcr totam vrbem rumores fuborti, aeflusque pla-

ne in turbinem editis duobus pofterioribus libris ceilit.

Sed quod ionge peiusRufino accidit, homines male fe-
riati, hd arcriifima Hieronymo amicitia coniuncli,
Pammachius et Oceanus, qui cx fuperiori inter eos fi-

multate odifle Rufinum coeperant, quique, vt fit,

vbi non tui fed alterius caufa irafceris, pace inter ilios
inftaurata iras deponere ncfcicbant, ichedas Rufini
imperfecias nondum expoiitas,
et vtforte de manu ex-
ciderant, ad Hieronymum tacito aucloris nomine, vt
poftmodum ille contendit, fed adfperfis de eius ob-
trecrandi Hieronymo libidine querelis, quae fufpica-
cem iliius animum facile roderent, transmiferaot.
Simul nouam librorum de Principiis verfionem ab eo
expetunt. Eodem tempore Rufinus, nuntio de obitu
matris accepto, Aquileiam proficifci inftituit: ad Hie-
ronymum ?d perfcripfit literisque formatis a Papa Si-
ricio acceptis via mediterranea per Mediolanum eo
contendit.*) Aquileiae imprimis confuetudine et be-
ncuojentia Chromatii Epifcopi recreatus eft. Num
vero ab eodem Aquileienfi ecclefiae aggregatus fit^

cum a Ioanne HierofoJimitano presbyter monafticae

profciiionis eilet ordinatus , nemo pro certo affirma-
verit.

*) Ex calculo Rubaei paulo ante Siricii obituin , qiii fe-

cuiulum Baronii fententiam a. 398. XXII Febr. fecun-
aiim Pagiiun d. XXVI Noueiubr. accidit, Rom<mi per-
yenit, ac integrnm pacne annum ibi commdratu»,
Aquilciam mcnfe Augufto vcl Septciftbri adiit.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 579

rerit» Hieronymi, quibus Rufinianis

Interea literae
refpondebat, a PammachioetOceano interceptae erant,
alias, quas ad ipfos dederat, in cjuibus Rufinipraefatio-
uem refutabat et alienum fe ab Origenis dogmate te-

ftabatur, vna cum noua librorum de, Principiis ver-

iionc, vt magis inuidia Rufinum obuoluerent, Ro*
mae circumferebant. Ab
Aproniano Aquiieiam
transmifTae ad refpondendum Rufinum permouent,
-cui refponfioni ab a. 399. vfque ad a. 401. infuda-

vit. Iam hine, fi quid iudico, patet, quam parum irae

patiens fuerit animus viri, vtpote defenfiouem, non
bella meditantis. Contra obferuet mihi aliquis Hie-
ronymum» Carptim ei ab amicis fpecuiatonbus,
quae Rufinus procuderat, transmifTa erant, et vixdum
abfoiuta ea et Aproniano infcnpta cum amicis, qui
Hicronymi maxime verbis laefi erant, Rufinus com»
municauerat: cum dno iam illius Apologiar, Jibri
contra/rm iftius volumiua nondum plena fedfumma»
tim tautum accepta prodeunt. Horum exempiar
Aquileiam per negotiatorem transeuntem perlaturn
fciduoque tantum concefTum breuem Rufino refpon-
fionem extorfit. *) Simui integros apoiogiae iibros
Hieronymo legendos mittit. Reddita fuiffe videntur
a. 402. Eodem anno menfe Martio vei Apri-
certe
li tcrtium apologiae iibrum Hieronymus effudit, ii-

-cet pridem aChromatio eiTetcommonefad:us, vt con-

tentioni Chrifiianorum animos offendenti fiientio fi-

nem imponeret. Quid? quod ad Augufiinum adeo
tanquam moderationis fuae teftem poflremam hanc
apologiam mifit, Rufiniana maledicTa, quo nomine
Oo a eius

*) Haec epiftola ntinc quidem intercidit. Non per bi-

duuin exaratam effe potuifle, Hieronynius obiecit*
Quippe nulla vnquam caufa tam tcnnis ei vifa eft,
quin ad vcllicandos, ques odiflfet, vteretur.
'580 JBibliothecae Patrum Latinorum

eius apologiam vocat, in Africa fludio ipfius dudum

perlataefle ratus. Ad quae iilc, nefcirefe, quaefcri-
pta maledica fuper nomine eius Africam peruenerint,
coniabuifje autan doiore, et timore obriguiffe legen-
tem quae illis malediclis rrfpondiffet : exanimatum
iri, Ji in manus fuas forte venirent, quae a Rufino
tam tjfraenata libidine in Je iacla nuntiajjet, Num
aequiorem in cauiaOrigenis iudicem Analiailum pon-
tiflcem Rufinus expertus fit, quaefiio efl, dequa haud-
quaquam dodi confentiunt. Nam cum en. 400.
Theophilus Aiexandrinus, vt reos faceret Nitriae mo-
nachos, vehementius in Origenis errores inueheretur,
nec coutentus, raptis in ilammas ignicuiis, Synodo
Nitriae ceiebrata criminis conuiclos exiiio mulcfraiTe,
alios etiam epifcopos ad exflirpandam haerefim pro-
vocaifet: Anafiafius etiam et impuifu eius Medioia-
nenfes et Aquiieienfes epifcopi Origenis dogmata
damnarant. At Anaflafius, cui, cum ipfe Romam
proficifci non potuiffet, breuem fidei fuae Apoiogiam
Rufinus miferat, eius caufam a cau fa Origenis piane
diuerfam deprehendit, teflatus id in iiteris ad loan*
nem Hierofoiymitanum datis;in quibus, cum aper-
te Origenem damnaffet, Rufinum tunc demum fe
damnare fcribit, fi affenfum i/iis, quae interpretatus
ilt, praebuerit, quod ad Dei non hominum iudicium

ceniet remittendum. Nihiiominus in extrema epi-

iiola procul fe a communione fua habere Rufinum
fignificat, et hanc ipfam epiflolam cum altera, quae
periit, in rem fuam interpretatus erat Hieronymus»
vnde neutram pro vera a^nofcere voluit Rufinus.
Tandem confopiti hi furores reduclaque coeii fereni-
tate totus fcribendis aut de Graeco traducendis iibris
vjcauit,piurimamque partem fcriptorum intra fe-
ptennium, quod adhuc Aquiieiae transegit, confecir.
Aquiieia a. 40^. reli&a, in inonaflerium Pincri iterum
coacef-
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 581

concefllt, ibique altemm de bencditlionibuf Patriar.

charum lihrum, qucm Paulino poft primum Aqui-
leia ipfi trausmiflum pollicitus erat, Ro-
abfoluit,
mam deindc perrcclurus. Ingruentibus autem Ro-
mae barbaris, profugo Piniani coetui adiundus eo-
dem anno in Siciiiam transfretauit. Ibi in confpedu
vaftatae cum caeteris regionibus ab Aiarico Caiabriae
aliquot Origenis iibris, Homiliis fciiicet in Numeror^
quas Donato aiicui infcripfit, et Cantico Canticorum,
in Piniani gratiam, extremas vires infumfit, tandcm-
que animam in amicorum complexibus anno 410.
reddidit, eiusque oiUbus haec fuper inlatrauit fan&if-
fimus Hieronymus: Scorpiur inter Enceladum et
Porphyrium Trinacriae humo premitur.

Longe maxirna operum Rufini verfionibus $• 2.

pars S«i«
pta *
librorum graecorum latinis conficitur. Quae de fuo
fcripfit, exiguo numero conftant. Vtriusque autenv
generis elenchum, quemadmodum a Fontanino , qui
dc iis accuratius egit, concinnatus eft, dabimus.

1. Opera Sincera. 1. Scripta Propria.

Differtatio de Aduiteratione iibrorum Origenis.

Benediclionum XII. Patriarcharum explanatio.
Apologia, feti Inue&iuarum libri II, aduerfus Hie>
ronymum.
Apologia pro fide fua ad Anaflafium Poutificem.
Hifloriae ecclefiafticae iibri II. fciiicet X. et XI.
poft Hifloriam Eufebianam.
Hifloria Eremitica fiue Vitae Patrum vuigo fub
Hieronymi nomine editae.

Expiicatio Symboli.

2. Verfa e Graeca in Latinam Lingciam.

Bafilii M. Regula.
Eiusdem Homiliae VIII.
Oo 3 Liber
 •

583 Bibliothecae Pairum Latinorum

Libcrl. Apologiae Pamphili pro Origene; in <jua

Sententiac aduerfus Mathematicos.
Origenis Libri IV. irs^l i%yjm*
Eiusdem Homiiiae XVII. in Genefin.
— — XIII. in Exodum.
— — XVf. in Leuiticum.
— — XXVIII. in Numeros.
— — XXVI. in lofue.

**m — IX. in Iudices.

— «— I. in I.iibrum Regum.
«— __ IV, jn Cantica Canticorum.
»*• — Tomi XV, in libros X. diftiiv
&i in Epirtolam D. Pauli ad Romanos.
Gregorii Nazianzeni opufcuia X. nempe
Apologetici iiber vnus. De Epiphaniis. De Lu-
minibus. De Fide liber vnus. De Nicaena Fide,
De Semetipfo ex agro reuerfo.
Pentecofle et Sp. S.
De Didis Hieremiae. De Reconciliatione et Vni-
tate Monachorum. De Grandinis vaftatione. De
Arianis,
Sixti Pythagoraei Sententiae.
Euagrii C, Sententiae ad Monachos.
Eiusdem Sententiae de Apathia.
— iiber ad Virgines.
Clementis Romani Recognitiones.
Eufebii Hifioriae ecclefiafiicae iibri X.
Anatoiii Alexandrini Canon Pafchalis.

II. Suppofititia et Alitna*

Verfio^Origenis Homiiiarum in Lucam non Rufl-

ni, cui adfcribitur, fed Hicronymi.
Verfio Iofephi Operum, non Rufini, fed Ambrofii.
Commentarii in LXXV. priores Dauidis Pfaimos.
— in Ofeam, Iohelem, Amos.
Vita S, Eugeniae,
Libel-
 Hljlorico Literariae Cap. IV* 583

Libellus de Fide breuior,

Libellus de Fide fufior.

III. Dubia.
Origenis Homiliae VII. in Maftbaeum,
— Homilia Iohannem.
I. in
Eiusdem de Mana Magdalena.
— de Epiphania Domini; m latinum con-
verfae.

IV. Drperdita.

Epiflola ad Hieronymum, in qua huius prima

Apologia confutatur.
Epiflolae ad Aniciam Falconiam Frobam.
Librorum aliquot e Latino in Graecum fermonem
conuerfio.

Iniqua plane, vt aucloris olim optimi et nunquam 5.?. F.<U-

tiones.
non bene merentis, ita et fcriptorum eius apud pofle-
ros, maxime ex cjuo arte typographica libri multipli»
cari et ornari confueuerunt, fortuna fuit. Nam m
communi ilta, quae verfus finem faeculi XVmi obtu
nebaf, librorum ecclefiaflici potiflimum argumentiim-
primendorum aemulatione, in qua vix pauci fuerunt
infigniorum audorum, quibus uon honos fuus habi-
tus eflet, folus Rufinus tameu exfors et absque mnne-

re manfit. Atque vt colleSiones taceam, quarum,

vna dcmum eaque et manca et fuppofititiis libris in-
terpolata exeunte faeculo XVI. fada nofcifur, ne fin-
gulis libell is quidem vel hoc vel fcquentibus faeculis
opera aliqua impenfa efl. Ex quo autem a. 158Q.
Lanrentius de la Barre opufcula quaedam Rufini pro-
tulit, i/Moamplius etdimidio faeculo ceflatum fuit, do-
nec celeber Hieronymi editor Dominicus l/ allarjius
nouae et integrae editioni manum admoueret, cuius
O 4 Tomus
584 Bibliotkeeae Patrttm Latinoruni

Tomus Veronae 1745. prodiit, aher vero etiam*

I.

jiunc, quantum quidem nobis compertum, defidera-

tar. Quae infignis librorum Rufini infelicitas dubi-
tari nequit, quin magnam partem cxifiimationi de-
beatur, qua apud omnes proximis abhinc et magis
etiam fuperioribus faeculis implacabilis eius aduerfa«
rius Hieronymus floruit, Minus inuidiae verfionibus
cius latinis fcriptornm graecorum adhaefit, quae et ab
initio paene apud occidentales Graeci fermonis igna*
ros magni aefiimatae funt et recentiori aetate beneuo-
lentiores expertae funt chrifiianae fapientiae fiudiofos.
Quid ? quod tanta m eum infolentia vfa fuerit fortu-
ria, vt hiftoria eius Eremitarum fubHieronymi ipfius
nomine vigefies et amplius intra faeculum imprefia
ct in complura aliarum linguarum idiomata translata
fit. Quae cum ita fint , in recenfendis operum Ru*
fini editionibus ita pergemus, vt primum quae colle-
clionibus comprehenfa fuerint vel ex propriis cius
fcriptis ant perperam ei tributis cum fingulatim excu-
fa, tum aliorum operibus permifia habeantur, deinde
hifioriae ecclefiafiicae itemque eremiticae eorumque,
cjuae de graeco vertit, editiones referamus,

S A E C. XV,
1468.
Oxonii. 4. (8.) B. Hieronymi expoficio in fym-
bolo apofioJorum ad papam Laurentium. Imprella
Oxonie et finita anno Domini MCCCCLXVIIL
17. die Decembris. Liber decantatus propter origN
nes typographicae in Anglia, de quo pluribus
rei

Maitt. Ann. typ. T. I. p. 279. Specimen literarum

fifiit Ames typogr. Antiquities p. 437, Middletonur
quidem vitium typographicum fubefie et omifib alte-
ro X. 14615. pro 1478. excufunr nihil Caxtoni glo-
nac,
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 58 g

riae, qui primus artem typograpliicam in Auglia exer-

cuiffe fertur, detrahere debere cenfuit. Vid.. the

Subfiance of his Diff. on the Origin of Printing in

England in Two Ejfays. on the Or. of Print. ed. 2.
Lond. 1776. 8* Sed licet afTentientes haud paucos,
attamen et aduerfarios reperit* inque his grauifTimum.
Jlleermannum in Ep. adAndr .Coltee Ducarel. infcr-
ta Origg. Typogr. indeque in Snppl. to the Origim
ofPrinting. 178*. 8- p» 236 fqq.

1470»
Romae, ap. Pannartz. £ Expoficio
Sweynh. et

1x1 Symbolum cum priore voiumine Epijlolarum Hie-

vonymi. Affignaturetiamhuic anno a nonnullis vel-.

vti Caueo, Ittigio, et aliis editio Operum Rufini Ro-
maefacla, fed huiusmodi editio merum figmentum
eft, a quo leclores fibi cauere debent. Auclor fuit
Labbeus in nouae BibL MS. Suppl.p. 340. hanc edi*
tionem tanquam exiftentem in Bibl. Reg. Pari£ Jau«
dans. Vnde Maitt. Ann. T. I. p. 29$. ex eoque plu-
res deinceps bona fide defcripferunr. At vero in Ca-
talogo diclae Bibl. nuiium de ea vefligium reperias,
nec ab aiio perito et curiofo harum rerum indagatoro-
vfquam vifa inteiiigitur. Facile autem conieceris,
Labbeum editiotie praecedente Syniboll cum Epiflolis
Rufinianis induclum efle, vt editionem operum Ru*
fmi flatueret, quae partem illorum iicet minimam h\
fronte gereret; cuius quidem opinionis adftipulato-
rem habes Fontaninum. Fortafle cataiogus imperite
eonfeclus eum decepit.

1498-
Oxonii. 8» B. Hieronymi Expoficio in Sym-
bolo Apoflolorum,

Oo 5 8a£c.
5g6 Bibliothecae Patrum Latinorum

S a e c. XVI.
» 1516.
Venetiis, apud Lazarum Soardum. f. Rufinus
d§ Benedi&ionibus Patriarcharum, fub falfo titulo
Homiliae XVII. in Genefim cum Origenis Opp. in
Nov. Tefl. fol. CIIII. Editor Conflantius Hiero-
theus iam primum hoc Rufini opufculum, fed tan-
quam Origenis foetum et peilime traclatum produxit.

1519.
Bafteae, ap. Frob. f. Svmbolum Fidei, cutn
Operibus Cypriani ab Erafmo editis, qui de eo ita in
Epiftola ad Laur. Puccium Card. fcribit: Symbolum
Fidei quod in euulgatis pariter ac defcriptis volumu
nibus Cypriani titulum habet , inter Opera Diui Hie»
ronymi fertur Rufini nomine. In notis vero poft
epifiolam: fiilus fatis arguit, hoc opus non efje Cy*
priani, et inter opera Huronymi fertur infcriptum
Rufino. Nec abhorret phrajis a phrafi Rvfini: et
inter huius opera magnifice de Symbolo meminit Gen-
yadius, quod adeo praeclare dicit ejfe dijfertum, vt C8-

teriad nunc dixiffe videantur. Recufum eft deinde

cum omnibus Erafmianis non modo, (q<\ et aiiis fere
omnibus Cyprianieditionibus veiuti Romana ap. Paul.
Manutium 1 563. p. 381. in qua optime finguios ar-
ticulos feparatim ante expofitionem difpofitos et di-
verfo charadere exprefTbs Fortaninus iaudat; item in
Pamciianis, Oxonienfi et P>aiuziana dcnique.

1555.
BnfiUae, apud Hmr. Petri. f. Rufini Aquilei.
de benedidionibus ludae et relicjuorum Patriarcha-
rum. in Orthodoxographis loh. Heroldi. Tom. II.

p, 1423. Hcroidus iguorataHierothei editionc vero

audori
 Hijlorico Literaricu Cap. IV. 587

autfori librum fuum reftituit ex Codice MS., quem

pluribus, quae leclu nonindigna videbuntur et a Fon-
tanino etiam allata funt, itadefcribit: Georgius Pijlo-
rius , Vir apud Enjislmjm mcdicus ex-
clariflimus
cellens, atque de literatura unwerfaii optimemeru
tus, quum procul dubio nonniji vel ingenii Jummis
laboribus aut aeris impenfa infani, iibellum hunc Ru-
fini bibiwthecae fnae, tanquam thefaurum paraffet,
qua eft erga amicos humanitatey
in literas bonas atque
Domino Henrico Petri, iamfacrorum Aticlorum bu
bliothecam edenti., etiam hunc libellum fponte obtulit?
qui quidem Romanorum maiufculis literis, iis quidem*
quibus PandeBas Florenfmorum fcriptas vidimus,
Jine diflindHone ulla, ante mille ac plus annos, fcru
ptus erat, venerandae antiquitatis gemma^ mehercle
pretiofa. Hunc vero, ut folei, temporis iniuria*
incuriaque Barbarorum mifere laceravit, quippequam
de BenedibJione ludae, mijflica traclatur fententioy
tres plagellae refcijfae ac perditae deflderantur ; quar*
ta etfl fuperflt lacera, quo loco reponenda fit, vix,
potefl divinari. Erat proinde membr anula tam te-
nera,ut teneriorem me vidijfe affirmare non aufim>
quod quidem tanto plus damni attulit fcripta* Eqitu
dem ipftim fcriptorium atramentum acerbitate fua plu~
res verfus erofos ac transparentes reddiderat, ut ex-
fligmatibus tantum legi poflent , nifi Ji e regione m
facie alterius paginae verfus verfui rejponderet , tunc
utrinque maior inflabat iabor. Accedebat et hpc qtiod

vel pluvia irrorante qua olim adfrvabatu/, bibliO'

,

thecam , vel dum huc atque iihuc ad oflentationem vete«

ris monttmenti perfertur, in marginibus totus ma-
defaUus fuerit liber, atque membrannla tenerrima,
quafl ghitino concreta, quodfermeflngulafolia, non-
nifi lacerarentur , disinngi mtt aperiri pojfent: Sed

$t koc taedii devorare volui, ut qualis quuhs oblatus

588 Bibtiothecae Patrnm Latinorum

tffet, a me defcriberetitr quidem fcnem

liber: qui
fuum non habet, pauca tamen deeffe fufpkor Ad-
hortor itaquefludiofos omnes ; ut quod huic deejl fcri*
pto, quacumque occafwne in bibliothecis venari ve-

ftnt , ut tandem et integer theologisque minus mamus

offerri poffit.

1569,
Baf ap. Henr. Petri. f. Rufini explicatio be-
nediclionisludae e t rel. Patriarch. in Monum. Ortho-
dox. Io. Tac. Grynaei T. II. p. 1065. Heroldi opera,
ipfo tamen non nominato.

1570.
Lugduni fub fcuto Vene-
ap. Gnilielm. Rouillium
to. f. RufTini Aquiieienfis presbyteri in LXXV. Da-
vidis Pfalmos commentarius ex vetuftiffimo exempla*
ri bibliothecae monafterii mfulae Narbatae iuxta Lug-
dunum nuuc primum m lucem editus. Cum indice
copiofiflimo.
Editor Antonius Alb&neus (de Albone), Ar-
e/1

chiepifcopus Lugdun. et Primas Galliarum , qui in

prolixa, qua Pio V. Pontifici librum nuncupauit, epi-
fiola (dat. Lugd. Id. Martii 1570.) occafionem com-
irientariis hisce potiundi hoc modo enarrat: Eit in
agro Lugdunenfi, infuia Cjuaedam, quam Barbae ap-
pellant incolae: docli vero Barbatam* medium al-

veum Araris findens, in qua peruetus ac fanclum Mo-

nafterium extruclum fuit, et magna totius prouinciae
veneratione celebratum : fed ita fuperiore bello ab
haeicticis difhnhatum, atque dirutum, vt nihil m eo
uifi loci cuiusdam diuinioris vefiigia fuperefle videan-
tur. Id cum ego multis iam fupcrioribus annis aU-
cloritate fedis Apofiolicae (vti fif) gubernandum fuf-

cepiffem, cum multa iu eo offendi pietatis antiquae

moni-
 Hiftorico Literariae Cap.lV* 589

monimenta, tum vero praecipue bibiiothecam opu-

lentam quam cum fiudiofe iufiraffem, offendi com-
,

mentarios Ruffini presbvteri Aquiieienfis m feptuagin-

ta quinque Dauidis pfalmos notis et charadtcribus, qui
fummam antiquitatem prae fe ferrent, defcriptos, et
membranis piopemodum exefis, ac ipia vetufiatc et
fitu attritis commendatos : quos cum auide periegif-

fem, aJiisque viris eruditis Jegendos tradidiffem, cen-

fui non effe hunc thefaurum denuo defodiendum, fed

luci, ac auraeexhibenduim Neque vevo, pergit, ab

edendo hoc opere fe deterritum effe eo quod ex ami-
cis quidam obferuaifent pierisque ac injinitis prope

hcis ita cmn Augufiino in fuis tratlatibus in pfaU

mos confentire, vt eaedem Jaepe Jint fententiae , ea-
dem verba atque adeo fimiles inter fe pefiodi. Id
enim in hoc opere eueniffe cenfet, quod D. Ambro-
Jio in fuis libris Exameron, ac de Spiritu fanCto con-
tigit, vt quemadmodum hic integras in fuum opus ex

Diuo Bafilio periodos transtuiir, fic cx Ruffino, veluti

•alibi ex HieronyniO) et Cypriano, in fuos iile com-
mentarios quampJurima deriuarit. Ad haec ex ipfa
ftili facilitate ac aequabiti dicendi genere elucefcere
putat Rufiiium auctorem effe fimuique caufa ipfi re-
perta eft, cur fiudiofius a primis a Barbata infulir
monachis hi commtntarii ajjc.ruati futrint > fcilicer,

quvd in eosfre duntaxat pfalmos ille fcripferit, quos

fint controutrfa Dauidis effe docJifere omnes ajfctie-

rarint. Pofiremo Geiajii tefiimonium profert, qui

jtonnullas ab eo fripturas expiicatas tradiderit^ qui«
bus hofce feptuaginta quinque pfalmos deciaratos pu<-

tat. Ac aliquamdiu pro genuino fane Rufini foctu

.habiti funt ifii Cornmentarii; non omnes tamen fai-

lere potuernnt. Primum, qui iliis iaruam detraxerif,

•fuiffe lo. Lorinum, Fontaninus notat, eiusque lo-
cum ex Commentariis in Pfalmos Lugduni apud lo»
Cardou
5Q0 MbUotherat Patrum Latinorum

Cardon 1623. editis profert.*) Animaduertit idem

a nonnullis viris eximie dodlis fubinde pro vero citari
Rufinum in Pfaimos, veluti a Iac. ViTerio in Hifto-

ria de Scripturis et facris vernaculis p. 67. et Baluzio

in Cyprianum. Caeterum in plures adeo Pfalmos
audorem huncce Commentarios perfcripfiffe, Albo-
neus perfuafum fibi habuifTe videtur, dum ad reli»
qua, ficubi extent, eruenda et proferenda leclores nota
in calce libri appofita excitat. Rufini Aquil. in PfaU
mos LXXVI. Commentarios nonnihil diuerfos ab
tditis ex indice Bibl. S. Gcrmani Parif. iaudat Labbeus
Noua Bibl. MSS> Libr. P. I. p. 23.

1576.
Romae> in aed. Pop. Rom. f. Rufini Expofi*
tio in Symbolum cum Operibus S. Hieronymi a Ma-
riano Vi&orio editis Tomo IX. p. iog.

1580.
Sonnium. £ Rufini Aquile*
Parifiis, ap. Mich.
lenfis Presb. Opufcula quaedam, partim antehac nun-

quam in lucem edita , partim nuper ope docliflimo*

rum virorum emendata et caftigata. Cum indicibus*
tum locorum Sacrae Scripturae explicatorum , tum
rerum ac verborum , ampliflimis.
ad Paulinum
Infunt 1) de benedifitionibus Iudae
Epifc Nolanum, iib. I. 2) Paulini ad Rufinum
epifiola. 3) Rufini adPaulinumfr. tpijlola. 4)Eius*
dem in Benedt&iones reliquorum vndecim Patriar*
charum>fiue Commentariorum in Gmtfeos cap. 4p.
Jib. II. 5) Commentariorum in Ofeam prophetam
iibri III. 6) Eiusdem Comment. in lohel prophetam.
7) Eiusdem in Amos. g) Comment. in Symbofnm.
9) Eiut*
*) Hift. Jit. Aquil. p. 404.
 Hijlorico Literariae Cap. IV, 591

9) Eiusdem hijloriae Ecckfiafticae lib. II. Ex quibus

jq. 3. 3. 5. 6. 7. nunc primuni ex Codice MS. Mona-
flerii Montis Dei proferuntur. Editor Renatus Lau*
rentius de la Barre iam Tertulliano et Arnobio circa
idem tempus edito nobis cognitus m epifiola nuncu-
patoria ad Io. a Sanclo Andrea Parif. Ecclef. Canoni-
cum (d. Id. Iun. 158°-) de Ruflno eiusque Scriptis
extantibus et deperditis quaedam difputat, critico-
rum fui temporis fludia, qui neglecla fere codicum
MSS. inueftigatione ad conieduras omnia referrent,
obiter perflringens. Scripfit Fontaninus lib. V,
cap. XVII. Commentarios in LXXV. Pfalmos decen-
nio ante ab Alboneo editos hoc anno apud eundem
Micbaclem Sonnium titulo immutato efle recufos et
tomum II. Operum Rufini confiituere 5 de quo nobis
Jiaud liquet. Certe in priori volumine nulla adieclo-
rum commentariorum efi fignificatio. Sed exemplar,
quod manibus tenemus, cum ipfa Albonei editione
Commentar. anni 1570. compacmm efl.

1745*
Veronae . . . . f
. Rufini Torani Aquileienfis
Presbyteri opera quae fuperfunt. Ad codices MSS.
denuo emendauit Dominicus Vallarfius Presbyter Ve-
ronenfis. T. I.

Exhibentur 1) liber de Beneditlionibus Patriar*

iharum cum notis editoris ad Codicem MS. Bibl. Bo-
nonienfis recenfitus. 2) Commentarius in Symbo-
lum Apojiolorum ad Baluzianam editicnem exaclus.
3) Hiftoria Monachorum et itinera per Aegyptum.
ex ed. Rosweydiana repraefentata. 4) Duo hijioriae

iccle/iafticae libri cum MSS. Codicibus comparati.

5) Libri Apologetici duo aauerfus Hifronymum fub-
iuncla Apologia ad Anaftajium. Succedit his Ap*
pendix dubia et fpuria continens, in quibus 1) Com*
mmtariw
5^2 Sibliothecae Patrum Lalmorum

inentarius in 7$.'prioves Pfalmos , cuius auclorcrti

Gallum nec facile alium cffe a ViGentio Presbytero
Galio {de quo Gennad. de SS. Eccl. cap. tfo.) Val«
larfius contendit. 2) in tres minores Prophetas,
Ofeam, loelem, Amos Commentarius Hifpani cuius-
dam Scriptoris, fortaffe Pauli Orofii vt V. fufpicatur.

3) Vita S. Eugeniae Virginis ac Martyris ex Ros-

weydo et cuin eius Notis. 4) Libellus de Fide a
Card. Sirmondo olim e Vaticano et a Garnerio e Bcl-
louacenfi Codice fub Rufini nomine proiatus. 5) Ru*
fini Presbyteri prouiiiciae Paiaefiinae liber de fide a
Sirmondo olim vuigatus et nunc iterum recufus addi*
tis ex MSS. Codicibus variantibus. Quibus omnibus
praetermittitur vita Rufini a Fontanino condita non-
nullisque in iocis a Vallarfio correcla et emendata.
Haec de huius ed. Tomo I. etvnico, ni failor, Io. Do-.
min. Manfius ad Fabricium.*) Quibus tamdiu con*
tentos efTe nos oportet, donec ipfis fruendi eius copia
data fuerit. Speramus enim Bibi. Regiam praefianti
hac editione au&am iri, antequam vltimam fecundi
Tomi operis nofiri paginam abfoiuerimus, vt in ad*
dendis haec notitia fuppleri poffit. In praefenti frufira
mentionem de eo vel titulum faltem in diariis eruditis

et Bibliothecarum iliufirium Cataiogis percjuifiuimuSk

Manfius d. 1. excitatCodicem MS. duorum libromrn
Hifi. Ecclef. Rufinianae vetuftifiimum et a nemine
hactenus collatum, cjui in Bibl. Cathedralis Ecclefiae
Lucenfis extat et Caroli M. tempore fcriptus cenfetur>

de cjuo idem pecuiiarem alibi difTertationem per-

fcripfit. **)
Caeterum Rufini libri Apologetici contra Hiero*
nymum in variis huius editionibus recufi funt, quibus
fingu-

*) Eibl. M. et Tnf. Lat. T. VI. p. 13S fq.

**) In Opufcnlis P. Calogiera. Tom» XV. §. XV.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 593
iingulatim ofiendendis otium pcrdere nolumus. GaU
lice^conuerji extant in Recueil de Pieces concemant la
Vie de Rufin (Paris 1727. 12.), qui liber iam fupra
in Hieronymo nobis laudatus eft.

I.

Eufebii Hijloria EccL a Rnfino conuerfa e%

duobtif libris aufifa.

Huius operis cditionum indicem tanto maioris

vtilitatis fore coufidimus, quanto minus iamiam ex

vfu iilae et frequenti ledione cognofci iuient. Ex

quo Muicuii enim Chriflophorfoni *) verfiones in«
et

valucrunt, Ruflnianae verfionis fiudium ianguefcera

vifum et Valefianae deinde celebritate omnis eius vfus
paene Tametfi vero Rufiniana non fatis
ceffauit.

fida vbique et integra dici poffit, fingularia tamen ab

Rufino inferta habet et ad crifin graeci textus Eufebii
faaud exigui momenti efh

S A E C. XV.
*474'
Sine loci et ttfpographi indicto. fol. Eufebit hi.
floria ecclefiaftica, per Rufinum e Graeco in Latinuiu
traduda. Maittaire T. I.333. et ex eo Hamber-
p.
ger T. IIL 43. p. Fontanino haud innotuit, qui fe»
quentem principem putat. **)

1476^
Romae, apud Iohannetn. Phitippum de Lignami*
ne. f. Libcr Hiftoriac Ecclefiafticae Eufebii Caefa*
rienfis»

*J Prodiit Louaftii atttd Serwitium Sajfinutn 1^6*9. toiaii

duobus. g. Coloniae 9 ap. Atn Hirnwanmm 1570.
. f»
*«) "Hift. Aquil. lit. lib. V. cap. XI. p. 356 fq^
Tomus L V p
594 JBiblioihecae Pairum Latinomm

rienfis, quam Bcatus Rufinus presbyter de Graeco la

Latinum transtulit. uon in prima
Haec infcriptio

pagina, fed poft Lignaminei ad Xyftum pontificem

nuneupatoriam epifiolam Jegitur. ln Jine : miilefi-
mo CCCCLXXVI. die XV. Maii P. M. Sixti quarti
anno eius quinto completum cft Nuncu-
hoc opus.
pauitlohanncsPhilippus, Archiater Pontificius, Xyfto
IV. P. M. cuius in literas et literatos homines ftudium
ac patrocinium in epiflola praefixa mirifice extollit,

atque poft plurima, iuflu iJiius tvpis imprefla et ei-

dem Xyflo dicata ad Hifloriam fe eonuertifle et ab

hac Rufininna aufpicatum efle dicit. In quibusdam
exemplaribus huius epiflolae loco alia planc ad Card.
GuiJ. de Eftoutavilla Jegitur, vnde hanc editionem
distraclis ftatim exempJaribus recufam cenfuit duasque

adeo eiusdem typographi propofuit Fontaninus. Au-

diffredus contra gon negat confilium forte recuden-
dae editionisLignamineo fuiiTe, {ed vltra primum vo-
luminis quinternionem typographum non procefTifle
idque inftitutum rurfus abieclum efle contendit. Cae-
terum Secunda Editio, fiue tota excufafiue incepta tan-
tum fuerit, admodum rara et eJegans eft, Jiteris ta-
men paulo craflioribus et iylJabis pro faeculi more
faepe conrra&is , de eaque nec non aliis a Io. Phil.
excufis libris pluribus Foutaninus I. 1. et nuper P.
Franc. Xauer. Laire in fpecim. p. 232. 233. et Au»
diffredi p. 2 1 2 fq.

M79-
Mantuae, apud loh.> Schallum Herosfeldenfem.
fol. Eufebii Hiftoria Eccl. etc. Ioh. Schallus Ger-
manus, arte pariter ac Lignamineus medicus, vtrum-
que et curam et typos nouae editioni accommodauit
Romana editione ignorata. Fontaninus aeque ele-

gantem effe dicit ac Romanam. Infcripta eft Fridc-

rico
 Hiftovico Literariae Cap. IV. 595

ricoGonzaga, Mantuae Marchioni. Epigramma in

fine operis adieclum quinque difliehis conftans vide
apud Fontaninum.

1497-
Parifiis, apud Petrum Lovet 4, Eufebii Hift-
Eccl. etc,

S a e c. XVL
1514.
Argentinae . \ . . fol. min. Eadem cum Bs«
dae Hifloria eccl gentis Anglorum. Rariflima pu-
tatur,emendata non item; quippe quam deprauatif-
fimam et mendofiffimam Ioh. Grauius apud Fontani-
num excitatus dicit. *)

Intra a. 15 14. et feauentem ed.

Paripis , Jine anni et tijpogr. nota. #* Eufebii

Hift. eccl. Rufino interprete. Accurau it et ad codi-
ces MSS. et varias denuo recognouit Gaufridus
edd.
Bouffardus , Theol. Parif. Nuncupauit Stephana
Poucherio Senatus Galliar. praefidi et Parifienf. pofiea
antiftiti.

Lugduni, apnd BenediSulfo Bonnyiu S» Ea»

dem ex editione Bouflardi.

Bafileat , apud lo^ Probm. f. Hiftoriae ecele-

fiafticae Eufebii Pamphili Caefarienfis libri IX. Ru«
fino interprete, Rufini presbyteri Aquileienfis libri
duo recogniti ad antiqua exeriaplaria Latina per ftea*
Pp 2 tuoi

*) Llb. V. cap. XI. n.IX,

f(j6
Bibliothecae Patrum Latinorum

curn Rhenanum, in Autloribus Hifioriae eccl. pri-

mum locum occupant.

1535.
Parifiis, apud Franc. Regnault. #. Eadem ex
Bouffardi editione.

1528.

Bafileae, ap. lo. Froben. f. Eufebii Hifr EccJ.

1. IX. Ruflno interprete etc. repetitio Rhenanianae,
cuius tamen praefationes funt reieclae.

1533-
Lugduni, apudBened. Bonnyu, g. Eadem ex
cditione BoufTardi.

1539-
Bafileae, ap. lo. Froben. f. Eadem cum iisdem
Hi/loricis Rhen. alitjuot libeilis audiioribus.

1541.
Galeotum a Prato. f. Eadem cunv
Parifiis per
iisdem ex recognitionc Rhenani impreflis.

1542.
Bafileae, apud Henric Petri. f. Eadem m To*
Uio 111. Operum Eufebii Latine editorum.

1*44«
Bajil. ap. Froben. f. Eadem ex ed. B. Rhenani
inter AuStores Hift. Eccl.

1548.
Antverpiac, ap. lo. Steelfiunt. 8. Eadem cum
iisdem Autloribus Hijl. EccL Tomis II. recufis.

1549-
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 597

1549.
Bafii. Frohm. i.
ap. Rufini Hifloriae Eccl. li-
bri II. cum Au&oribus Hijlor. Eccief ex interpref.
Woifg. Mufculi. Similiter fii repetitis a. 1554. et

1557. nec non ed. Henricpttrina. Baf. 1 6 1 1.

1570.
Bajileae, ap.Henric Petri. f. Eadem cum bre-
vibus fchoiiis loh. Iac. Grynaei m Tomo II. eorun-
dem Eufebti Opernm , vbi tamcn liber X. efi ex ver>
fione Io. Chrifiophoribni, liber vero XI. ex Rufino.

1571.
Parijiis , ap. Nic. Chefnan. f. Ruflni libri dub
Hiflonac Eccl. quibus Eufebium fuppiet, cum Evfe.
bii Hift. Eccl. ex veifione ChrifiophOrfoni et Schol.
Ioh. Curterii.

1580.
Parijiif, ap. Mich. Sonn. f. Rufini Hift. Eccl.
Jibri II. cnm thts Opufcuiis a Rtn. Laur. de ia Barre
editis.

S A I c. XVIII.
1740- 41.
Romae, Antonii de Rnheis* 4. Tomi II.
iypis
Ecclefiafhcae Hilloriae Eufebii Pamphiii Libri nouem
Rufliiio Aquiieieiifi interprete, ac uuo ipfius Ruffini
Libri. OpuYin duas partes diflri uitnm , quarum ai-

tera Enfcbii, aitera Rufiini iibro contmet ad V.itie^-

«os MSS. Codices exa&os, notis n\c illufiratos labore

ac fiudio F. }
i etri Thomat Cacc ari a Bononia Car-
melitae rci. Accedit poftremae parti eiusdem hiflori-
ca Ditlcrtatio de vita, fide ac Kufebiana ipia Rufnni
TransJationc et cum indicc loc .plctifluno.
Pp 3 Per
598 Bibliothecae Patmm Latinovum

Pcr Centum et fexaginta fex annos Ruflniana Eu-

febii translatio praelo non tradita erat. Haec vero
tam commendati veteribus operis fortuna iniquior
Cacciario vifa eft, quam tolerari diutius ab hominc
ccclefiafticae hiftoriae ftudiofo fas effet. Bene autera
non fatis elTe
intellexit, typis iterum defcribendum
textum Rhenanianum tradere, fed emaculandum et

cxpoliendum ab innumeris, quas facilein priftina fpe-

cie detcgeres, fordibus fibi fumfit, atque ita reftitutum
demum Valefianae verfioni opponere aufus eft, fi iu-

nior eius ac nitidior forma detrahere aliquid amato-

rum illi pofTet, Non opus eft, vt mulus declaremus,
quam dextre ipfi hoc propofitum cefferit, cum fatis
fuperque viri doclrina et folertia ex Leonis operum
editione conftet, cui hoc labore quodammodo prae-
lufiife videri queat. Textum igitur ad quinque in«
fignes Codiees MSS. Vaticanos collatum exhibuit, his
legibus fibi fcriptis, vt nihil de fuperiorum editorum
lectione immutaret, nifi duo faltem codices fuffraga*
rentur, etiamfi in Joca incideret, de quorum corru-
ptione vix dubitari poftct. Adfperfit etiam notas, fecl

quas iuuenibus ftudiofis tantum , non viris doclis fcri-

pfifle videri vult: in quibus partim hiftorica breuiter et

quae Geographiam attinent vel loca SS, et PP. notan-

tur. Vltimo loco denique et quidem in dictae diffi
de Rufini vita et flde, quae cum libris ab ipfo Rufino
ad fupplendum Eufebium fcriptis fecundum volumen
conftituit, parte tertia, de f^erjione Rujiniana, vi-
delicct i. de apud maiores aueloritate, vfu et pre-
eius
tio, 2. de Mufculana et Chriftophorfoniana Eufebii
verfionibus, 3. de Valefii translatione, 4. de Rufi-
nianae verfionis laudibus ex ipfo Valefio difterit, ac

5. vtriusque Rufitti et Valefii vcrfiones ad graecirtn

textum inuicem cxaminat, illamque huic fupcriorem
cenfef. Quo nouo tameu iudicio Valefium non pro-
tinos
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 599

tJnus contemnit et flocci facit. Sed deteriorem eius

conditionem a codicibus imprimis graecis Eufebii du-
cit, cjuos ad vnum bmnes pro interpolatis et corru-

Rufiuum contra, Eufebii temporibus tam

ptis habet,

propinquum, verifimile putat ex limpidioribus fonti-

bus haufifle. Deinde vcro in potioribus ipfius Rufini
vefligia prefliffe ab eocjue fubfidia petiiflTe iuniores in-
terpretes, addit atquc exempla, vtrumcjue argumen-
tum 1 oborantia , quinto potiflmium paragrapho fub-
ininiflrat,
**- «#
Codices Cacciarii Omnes Vaticani. Pritmts
n. 1978- pergamenus, in cjuarto, circa XIII. faec.
fcr. Conftabat fol. 174. folamque Rufini verfionem
continebat cum decimo et vndecimo libro ab eodem
fcripto. Textus in coiumnas diuifus, Ia margine
variae aclfperfae erant annotationes,
Setundus 5^89. quaternis fcr. a. 1448« et ab-
n.

folutus die XUI. Decembris in Verona. Libros tan-

tum a Rufino conuerfos compiecflebatur. Singulis
capitibus tituli praefixi et marginibus notae appiclae
erantt iis, quas Rhenaniana exhibet, 11011 diifimiles*

Atqui hunc potifllmum fe fecutum teffatur, quod ac-

curatiflime) fcriptus effet.
Tertius n. 564. formae maioris, pergamenus et
111 duabus columnis fcriptus. Confl. foi. 77. Saeculi
videbatur XI. et optimas leclioncs cJedit. Fuit olim ,

Reginae Sueciae.
Quartus n. 563. pergamenus, conft. fol. 72. ad
Saec. XII. Cacciarius refert. Literae initiales vario

ornatu gaudebant. Compleclitur praeterea Recogni-

tiones Clementis a Rufino verfas hac epigraphe : Ruf
hijlcriam, Clemen*
fini Aquileienfis Epifcopi (fiO in
tis qtiae dicitur itinerarinm Peiri feu Clemeniis re*

cognitiomim.
Pp 4 Qitintus
6 oo Bibliothecae Patrum Latinorum

Qitintus n. 385- recenti fed perpulchro charadle-

re fcr. et miniatis figuris operofe difiindus, vnde ex
perantiquo infigniori quopiam exemplari fumtum
fufpicatur editor. Confi. f. 201. afferuaturque iu ea
Vaticanae Bibl. parte, quam Vrbinatem dicunt,

2.

Jtufini Hifioria Eremiiica f de Vitis

Patrum liber.

Patres- vel Sanclos, quorum vitae Rufini hoc libel-

lo enarrantur, in Nitriae eremo aliquando floruifle
difcimus, atque qualem volumus librum,
vt certius,
confiet, nomin3 fingulorum et ordinem in recentifii-
mis editionibus obuium appofuifie plurimum iuuabit.
Praemittitur prologus incipiens a verbis Benedi-
Bus Deus , definens: et perfetlae fapientiae palmam
vel patitntiae requirant. Capitula libri funt XXXIIL
I. D* S. loanne. 2. de Hor. 3. de Ammone.
4. de Reno. 5. de Oxyryncho ciuitate. 6. de
Theone. 7. de Apollonio. g. de Ammone. 9. de
Coprete Presb. et Paternatio. 1 o. de Syro , Abbzte,
Ifaia, Paulo et Anuph. II. de Heleno. 12. de
Elia. 13. de Pithyrione. 14. de Patre Eulogio.
15. de Apellen Presb. et Ioanne. 16. de Paphnutio.
17. de Monafierio Abbatis Ifidori. ig. de Serapio-
ne Presb. 19. de Apollonio Monacho et Presb.
30. de Diofcoro Presb. 21. de Monachis in Nitria
commorautibus. 22. de loco qui dicitur Cella. 23.
de Ammonio. 24. de Didymo. 25. de Cronio,
26. de Origcne. 27. de Euagrio. 2tf. 2f). deduo-
bus Macariis, Aegyptio et Alex. 30. de Ammone
primo Nitriae Monaclio. 31. de Paulo Simplice.
32. de Piammone Presb. 33. deloanne. Epilogus
tandem de periculis itineris ad eremos.
Hoc
 1

Hijlorko Literariae Cap. IV. 60

Hoc crgo opufculum, quo ab omni indc aeuo ni-

Jiil paene frequentius leclitatum ac defcriptum, et re-

centimemoria impreffum eft, temporibus proxime

Ruflnum attingentibus ie&ores dubios de audore fuo
habuit, fuccefluque temporis tanta opinionum hac de
re leges fuccreuit, vt Rosweydus decem vel vndecim
enumerare poiTet, quibus paflim adfcriptus fucrit, no-
mina, ac Verus iliius auclor non nifi recentiorum
fludio agnitus fit et pofiliminio reflitutus. Quodpri-
jnum Fabro Stapuienfi *) fadum, Rosweydus
a Iac.
deprehendit. Nititur hoc maxime Hieronymi tefii-
monio in Epifl. XLIII. ad Ctefiphontem, quo ipfo
diu nimis ad eripiendum, quod Ruflno debebatur, vll
fuerant, vt lciiicet Euagrio tribuerent; deinde ipfius
etiam Rufini in Hifioria eccl. Lib. XI. cap. IV. in-
nuentis, fe eiusmodi iibro fcribendo poft abfoiutam
hifloriae feriem operam daturum. Quibus pofitis

muitis et variis praeterea argumentis ex ipfo pierisque

idcm adflruxerunt Rosweydus**) et Fon-
iibro petitis
taninus,***) in hoc tamen inter fe difcrepantes, quod
iiie Rufinum pro interprete tantum eorum, quaeHe-

raciides forte aut Palladius graece fcripfiflent, hahear.y

idque ex parte caufam putet, cur tam faciie ignorart
Rufini opera potuerit , alteram eam ratus, quod pro-
pter Origeuiflas nonnullos immixtos non aufus fk
proprio nominefoetum fuum protrudere et venditare,

quamquam ne fic quidem Hieronymi inuidiam effi>

giens; Fontaninus contra expedita argumentatione

tueatur: Rufinum ipfum fcriptorem fuifle, fed no-
mine aiterius, qui in Aegypto verfatus itinera et res a
fe vifas ipfi vt fliio romano decoraret, narrauerit,
Pp 5 quem
*) In praefatione ad Paradifum Heraclidis.
**) Proleg. IV. §. X. p. XXV.
***
) cap. XII. p. 360 %},
6oa Bibliothecae Patrum Latinortm

quem fuiffe vult Petrcnium Kononienfem , cui Gen-

nadius fcribit*) fua aetate vicas Patrum ailignatas.
Tantum autem abeft, vt ex gracco interpretatum vitas

iftasRufinum putet, vt eius potius operam graece pofr-

ca verfam et Palladii Hiftoriacob-rerum coguationem
immixtameffe, ita vt ex vtroque auclore vnum corpus
non
fieret, tmprobabiiiter creclat. Caufam porro, ob
quam Hieronymi nomen libro praefigi confueuerir,
mtnime a vero profeclo abludenjtem Fontaninus do-
cet. Vitas Patrum aliquas, ab Hieronymo confcriptas,
cum hifce Rufinianis, nulium nomen praeferentibus,
ob argumeuti fimiiitudinem compaclas efTeciife di-
cens, vt omnia ad Hieronymum tanquam vnicum au-
etorem referrentur. Atque iam opportunum erit, vt
lcclorem moneamus, vitas PP. a Ruruio fcriptas nun-
ouam feorfim effe vuigatas, fed tn codicibus MSS«
omnibus aeque ac impreffis libris a prima ad noui/H-
mam vfque editionem cum aiiis diuerforum auclo-
rum effe coniunclas, iis fciiicet, quae apud Roswey-
dum feptem priofibuslibris comprehenduntur, m edi*
tionibus antecedentibus autem varie pro cuitisque con-
cinnatoris captu difperfae funt aut coagmentatae;.
Kosweydus viginti enumerat Vitarimi harum editio-

nes, quas tamcn ad tria commode genera reuocari

poffe putat hoc modo, vt primam famiiiam ducafc

editio fine loco, anno et typographi nomineexcufa,

quam ipfe reiiquis omnibus vetufiate auteponit, nos-
que fuo deinde loco ad duclum eius coguofcendum
dabimus; alteram exordiatur edkio Norimbcrgenfis
a. 1478-» tertiam denique Colonienfis anui 1548.
conftituat. (jnam viri diiigentifiitni defcriptionena
equidem tiaclenus valere putauerim, Ci non cunclis,

quae vfqucquaque exteut * fcd viginti tautmn ab iilo

enume-
*) Dc vir. ill. cap. XLI.
 Hiftorico Literariae Cap. IP. €05

•numeratis editionibus latinis regulam hancce fcrt-

ytam velit. Sunt enim apud nos editiones duae, al-

tv 1 a plane innominata , altera anni nota carens > quae
et u.ter fe diuerfae et a prima, quam facitRosweydus,
ambae diff-runt. Nec dubito, quin aliquanto plures
reperiri poflint, quae inter fe comparatae omninonut
-lam inter antiquiilunas editiones intercedere cognatio*
nem eurncant.
Ca<terum m ipfo fingularum editionum recenftt
inorem haclenus a nobis femper conferuatum, vt in-
"nominatas editionespofi reliquasfaecuIiXVmidemum
eommemoraremus, femel hoc loco deferere ac reli-
«juiseas praemittere placuit, fuin quoniamvixdubium
eflepoifit, quin fingulae a. 1478- vetuflate foperent».
tum ne a fecunda, quam Rosweydus facit, editionum.
claife initium faceremus. Deinde Rufinus folus no-
bis curae efl, cuius quidem liber m Coiledrione vita-

Fum femper eminuit et antiquitus vnice intelligebatur,

dum Vitas Patrum veteres citarent, quapropter multa,
quae in vniuerfum editionihus, imprimis principibus
quas putat, accuratius nofcendis , admirabiii diligen-
tia defcribendo et inter fe conferendo Rosweydus ex*
planauit, hic omiifa vides, quae bibliographis hauA-
quaquam poflhabenda funt.

Saec. XV.'
I. Sine toco et anno. fol. Deefl inicriptio. Ty-
pis plane rudibus et qui certe in ipfa typographiae in*
fantia imprefiam eam arguant, exfcriptam Roswey dus
tradit. Initium libri fic habet: hicipit praffatio Hie-
ronymi presbyteri in primum librum de Vita SS«
Patrum. Deinde: Beneditlus Deus etc. Definit
totus liber in Marino monacho. Conflat omnino
quinque quorum primus Rufini
libris, noflri pofr

Prologum Benedtctits Deus ete. a vita 6. Iohanuis

Abbatis
 :

6 04 Bibtioihecae Patrum Latinoram

Abbatis incipit. Finit in feptem periculis itineri*.

Atque haec efl princeps omnium ex Rosweydi fen-

tentia editionum, quam nifi antea. MCCCCLXXt.
excufam putat. Poflerius ex Dionyfio Carthuf. de
quatuor nouiflimis probat, qui artic. 52. hifloriam
Macarii de cranio SacerdotLs gentilis inuento narrat

eamque citat ex lib. IV. Vitarum Patrum, quae in

hac prima editione libro IV. habetur. Obiit autem
Dionyfius, Trithemio refle, eo ipfo anno. Alterum
ex MS, Monaflerii Cortracenfis coniicit, quod, cum
verbotenus cum hac editione conueniat, ita vt defcri-
ptum ex eadem compietum fubfcriptione figni-
putet,
ficatur a„ M
C C C C L X I X. menfe Nouembri. Haec
ergo editio eadem forma et ordine tertio fuit typis
fubmifTa, nulla, vt Rosweydus animaduertit, plane
accefllone aut immutatione, nifi quod fummaria capi-
tum pofleriores duae adiecerint et interfeuerint, quae
in primaomnino defiderantur. Fontaninu6 huic pri-
mae Rosweydi antcpofuit Vimenfem apud Joh. ZaU
ner, de qua nos pluribus.

II. Sine toco et anno. f. Deeft infcriptio. Ini-

tium: Incipit prologus. Praeflo nobis efl talis edU

tio, qnalem hic innuit Rosweydus, cuius initium
Incipit prologus in vitas patrum. Videtur fummae
anriquitatis, charaetere gothico admodum rudi, dif-
fluente et inaequali, paginis feciis, fine plagularum
ac foliorum fignis et numeris impreifa. Similiter
omnes literae initiaies maiores ct minorcs deiuut.
Prologum fequitur tabula in librum primum, cuius-
modi etiam fingulis reliquorum quatuor Jibrorum
praemittitur. In fine, qui in p«;inae auerfae colu-
mnam altcram dimidiam incidir: Explicit liber quin-
ius de vitis fan&orum patrum* Dto Gratias. Haec
vltima
 "

Hijlorico Literariae Cap. IV. 605

vhima verba literis gothicis maiufculis. Dirrert ta-

men a prima, qualem Rosweydus dcfrripfit, in eo,

cjuod Vita Marini, quam in illa pofl finitum textum

lhbri c|»iiiti fequi notauit, tanquam ipfius huius librt

pars, nempe caput XCIIII. in praefenti editione com-

pareat atque infuper caputXCV.accedat, vitam liufro-
finae habcns, quod incipit: Fuit vir quidnmVziuntwis
nomine etc. definit vcrbis: glorifcantes dettm patrem
etjilium eins lefnm Oirijhim nna cum Jantlo Jpiritu
in fempiterna faecula. Atmn. Mauus ignota ad —
ealcem voluminis adfcripfit: „ExcuJum comperi, ex
collatione cum antiquijjima editione a. I462. circa idem
tempus.

III. Sine anno et loco. f. Ahsque infcriptione

incipit: Prologus infritcJuoJum.

Sine loco et anno. f. Infcripfio abefl. Primo

loco exhibcntur vitae PP. quae Rufino Aquil. tribuun-
tur, deinde fub titulo exhortationes fantlovum pa*
trum et perfe&iones monachorum , quas de graeco
iranstulit hyeronymus , Graecovitae eremitarum a

Anonymo fcriptae interpretibus Pelagio Diacono,

loanne Subdiacono et Pafchaflo Diac. apud Roswey-
dum libris V. VI. et VII. comprehcnfae. In extrema
vero parte admodum aRosweydi textu diffcrunt. A
Pafchafii praefatione volumen exorditur, cui iiteris
maiufculis fuperfcriptum : Prephatio Operis. Ante
prologum autem infcriptio legitur: Diui hyeronimi
tibellns de vitis patrttm editns feliciter incipit, proxi-
niumque dcinceps caput infcriptum efi dt Sancto lo>
hanne baptifta. ImpreiTus cft chara&ere minuto go-
thico eleganti, qualem alibi non vidirnus, Ad calcem
nofiri
6jo6 Eibliotheeae Palmm Lahnorum

noftri excmpiaris manus ignota adfcripfit epus hob

Neapoli a Magifro Matthia Morauo circa a, 1470.
impreffiim maxime pvobabile videri. Certe Italica eft>
tiam famiiiam Germanicarum editionum haud duxit.

Vlmae^ ap. loh. Zainer. f. a. fol. Deeft infcri*

ptio. Impreffum eft paginis latis, chara&ere gothi-

go admodum luculento in charta nkidifllma. Exor*
dium fit in auerfa primi folii pagina a regiftro duabus
columnis impreflb, per fequentianouem folia integra,
excepta vitimi coiumna quarta, quae vacua eft,
foiji

continuato. Textus complet folia CCCLXXV. Con*

ftat duabus partibus feu libris, quarum prima a Rufi-

nianis vitis incipiens, quas eodem plane ordine, quo

fupra enumeratae funt, exhibet, Hieronymianas S.Hu
larionis etc. itemque feminarum, quas ille contexuit:
denique multas aiias e diuerfis audoribus fubiungit.
Infcripta eft: Incipit prologus fantli Hieronimi car-
dinaiis* presbiteri. in iibroS vitafpatrum fanffnrum.
Kgiptiovum. etiam eorum que in Scithia Tiiebaida;
atque Mefopotanna moratifunt: non folum quos otu*
lis vidit. maximoque labore infprxit: verumctquam-
piura afide dignis relata infcnpfit notabili diiigencia.
Deniqttt aiiorum etiam auienticorum Ubeilos. fideliter
e greco in latinum tranfluhi: et ab aiiis traiiflata

pro fui perfeBione huic operi inferuit. Subfcriptia

fonat: Finit Vita beati patris EJfrtm. et per confe*
quens iiber primns vitafpatrum. Altera pars exor»
dium ducit (p. CCXV. a libro, qui apud Roswey*
dum tertius cfi et ab eo Rufino fimui adfcribitur,
cuius Proiogus f^ere mundum quis dubitet meritisfiam
refanclorum, qui hoc loco toti fccundae parti prae»
iigitur. Textus infcriptio eft: lucipiunt adhortatio*
nes fanfforum patrum profeffiionesque monachorum*
ceteri*
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 607

ceteriqm fubfequentes iibclli , quos de graico in Iati-

num trau/iuiit fanSius Hieronymus cardinalis pres»

biter. Finitur in epiiiola S. Macharii ad Monachos,
verbis Prcflet nobis itaque dominus vt inueniat in
nobis talem manfwnem. qui viuit et regnat deus infe*
culu fculoruni. Amen. Extrema denique fubfcriptioi
Lioer Vitafpatrum fanlii Huromjmi cardiualis pref
biteri fecundura alphabeti ordinem bene regijiratuS
imprrffus per lohannem Zainer in oppido Vim Ji~
niunt felicitf.r. Memorant de Bure JJibl. infir. T.I.
p. . . Seemitter Bibiioth. Ingolitd. Incimab. Typogr.
fafc. I. p. 128. n. 30. adde Hehufchrot T. II. 72.
Seruat etiam Bibi. Reg. Acad. Ex aiiatis autem con-
flabit, quantum inter hanc et reiujuas editiones difcri-

men intercedat.

Norimbergae per Anton Koburger. Nonas fflan

fol. Infcriptio deefi. Characlere gothico maiori
paginis fecTtis imprefTum. Incipit a praefatione,
quam ad ed. 1483- notabimus, quae editionem in*
nominatam et Vlmenfem fangere videtur. Cf. etiam
Setmitter Incun. IL p. 25»
Tijp. Ingoiji. Bibl. fafc.
11. IX. Accuratius defcripfk Rosweydus imprimis-
que ea, quae de difpofitione totius voluminis per
literas Alphabeti editor docet, diftincle enucleauit» Ex
his autem, cjuae Proleg. XIX. de contentis huius edi*
tionis annotauit, intelieximus, ex Vlmenfi aeque ac
Rosweydi principe effe conilatam. Rufini liber vt in
fuperioribus ab initio exliibetur.

1483»
Norimb. per Ant. Koburger. foh S. Hierony*
fni Cardinaiis presbyteri vitae Patrum. ln fine: An-
no chrifti natiuitatis Miilefimoquadringentefimo-.
octui.
6o8 Bihliothecae Patrum Laiinorum

Octuagefimotercio. Nonas vero Aprii. ob beatorntn

patrum profeclum vitam heremiticam diligentium
gefta, quorum (haud immerito) memoriter funt
commendanda. Opus {\Vitafpatrum appellatum)
infigne a quamplurimis excerptum codicibus per fa-
crarum fcripturarum viros admodum peritiffimos.
In oppido Nurinbergen per Anthonium Koburger
oppidi prefati incoJam, quam compte impreflum.
fihit feliciter. — Character eft medius inter gothicum
et rotundum et ad hunc prope accedens. fmpreflum
cil paginis fectis. Sequitur pofi fubfcriptionem in-
dex rerum, quem praecedit praefatiuncula fupra in
anteceflum iam laudata, quae nouam atque a fuperio-
ribus editionibus, quas confufas vocat, recedentem
partitionis rationem explicat. In quatuor , inquit
editoranonymus, dijlinxi partes diuifas differentes*
que. ln ruitts prima collegi hyjionalia* In partt
fecunda libe.llos et doffirinalia. In parte tertia de re*
gulari obferuantia. Et finali parte de laude et vir-
tutum ejficacia. Ita fane: vt pars prima per hyfto»
rias: fecunda per libellos: et paragraphos: pars ter-
tia per rubricas et quaria per rubricarum capitula
diftinquntur etc; Cf. etiam Repetitio ed. Koburge-
rianae 1478. Pray Index iibr. rar. Bibl. Bud. I\ I.

$06.
p.
<>• &
Venetiis, per O&auianum Scotum Modoetien*
fem. 4» B.Hieronymi Vitae Patrum. Rosweydus.
In Cat. BibL S. Angeli ad Nidum Neapoli (1750.
fol.) p. 152. occurrit absque typographi indicio.
Commemorat etiam talem fere editionem Vitarum,
quac dimidia folii vltimi parte truncata erat, Cl*
tklmfchrot P. II. p. 105 fq. quam eandem cum hac
eife nullus dubito, fed leclorem curiofum ad eundem
miilum facio.
Sine
 *

ffiflorico Literariae Cap> IV* 609

.

Sine toctf et typovraphi nomine. f. Vitafpatrum.

Rosweydus laudat et Germanicam libi videri aiidit.

M85-
Norimbergae, ap. Anthon* Koburger. £ Eae>
dem. IVeislingtr CataU Biol. Ord. & Joh. HieroJ.
Argetotorati p. no
Aliam eiusdem anui et for*
k

mae, fed loco et typograpni nomine deftirutam Ros*

weydus Q(5lauo Joco commemorat. Altcruter errauc-
rit, an vterque vera tradiderit, videant alh\

1 500*

Venefiis, apud Bonet. LocaUllum. 4* V>ta>"*i

trum„ Haec in tituio literis maiufculis iorer gothi-

cos et rolundos mediis», quibus, minutioribus famen,

totum voiumen exfcriptum eft In finc* Iveatiffiml
Hieronvmi Card. preib. fande rom. ecd, cath. docto*
ris praecipui Libris aui vitafpatrum infcribuntur: dili»
genter examinatis: vigiiantique fludio emendatis: at-
que per pundas comas difhndis: finem impofuit
et

Venetiis Bonetus Locatellus presbyter. Iuflu impen-

fisque viri domini NichoJai ex Franchfordia oriuiKln
Anno ab incarnatione domini noflri lefu chnftu
Millefimo quingentejtmo. Odauo Idus aprilis. —
Incipit ab iis quae fequuntur fubf riptionem edifoni*
I483. pariterque ac illa paginis Cedis impreiTum eft»

Vtraque admodum luculenta.

S a fe c. XVI.
1502*
Lugdtini, per Nicoiaum WoljJ dc JUtred. et V*.
numdantur alacobo Huguetano, 4 I. Hieronymi
Vitae S. Patrum. Titulus fiftit iufigne bibiiographi
Tmmt L Qjj Hgae
 :

6io Bibiiothccae Pairum Latinorum

iiguo quidem impreilum, fcd quod aeris paene ax§;-

(2eictv et nitorem refert cum infcriptione: La marque.
de Jacqnes. Huguetan libraire en V. . Hocfnpra
Vitafpatrum. Circum latera eiusdem verficuli:

Si uirtus animi rebus praefiare caducis.

. . . Creditur excuitis nil dignum duxero libris.

Eice parare tibi pofihac fiudiofa iuuentus.

Ere potes modico cjuos multo impreflimus
auro.

Infra legiiur: Venundantur lugduni ab jaccbo liu-

guctano eiufdem civitatis bibliopola et civc in vico
mercuriali ad angiportum cjui inArarin ducit. Et pa-
rifiis in vico fancti iacobi fub diva virgine prope fan-
&um benediclum. In /w^fubfcriptio, cjuae in iupe-
rioribus, additis: lmprefjltm Lugduni ameniffma
urbe. Per magifirum Nicolaum IVoljf de Lutrea
MCCCCCIE menjis Aprllis die vtro XX VII I.

ExpreiTa cfi Koburgeriana, charactere gothico minu-

to, paginis feclis, Laudatam praetcrquam a Ros-
^eydo uuMjuam inneniinus. Praemittitur epifiola
deuicatoria Hugonis
Diffuti in utroque lure DocT.
Cabiioncnfis Canonici, qua Ioanni de Ponpeto, I. V.
1). Cabiionenfique Epifcopo ac abbatiaiis monafierii

S. prope muros Cabiionenfes Commendatario

Tetri

adminifiratorique perpetuo operae fuae praetium ex-^

ponit, nihii fani, nihii prorfus a mendis tutum fupe-
rioribus editionibus tribuens, ut fibi foli omnem ema-
cuiationcm debere inteiiigant.

1507.
Lugduni, per Jannot de Campis. 4. Eaederm
cum eadem Io. Difluti praefationc. Rosw. In Cat.
Mufei Britt. ciusdem anni ct formae editio fine loco
profiat.

1508.
 Hiflorico Literariae Cap. IV. 61%

1508*
Feiutiis , per Bounettm. 4. Eaedem. Vndecr-
ma apud Rosweydunu

1509*
Lugduni> per Steph. Balann. 4. Eaedem.

1513.
Lugduni, per lacobum Sathon* 4. S. Hiero»
nynii iu vitas patrum ceiebre opus. Rosw,

Venetilsopud Nicolaum de Franccfurdia* 4.

,

Idem opus. Rosw*

Lvgdtm, per Jac. Myt* 4. S. Hieronymi iq

vitafpatrum percelebre opus* ocuios mortalibus ce*
lumque aperiens.
Scandere cel(a volens fupremi fyclera celi
Me plauum Jecflo quis<juis hahebit iteri
Hic cernet magno celum fubiiiTe iabore

Anticjuos: ievior ad datur aftra via.

Venundantur Lugduni abs lacobo Huguetan in vico

Mercuriali ad angiportum., qui in Ararin ducir. ln)

Jine: Beatiffimi HieronymiCardinaiis presbyteri. fan*

de Romane ecclefie Cathoiice docloris praecipui Li*
bris, qui Vitafpatrum infcribuntur, diligenter exami*
natis vigiiantique (ludio emendatis atque per punda e£
commata diflributis nuper finis imponitur. Impreilis
Lu^duni per honefium Iacobum Myt» 151?* i.\ie vtf*
ro XVII. menfe Augufti. Pratj itul. libr. rar. BibL
Bud.T. L p. 507.
Miao.
Lugdunl, per Iacobum MarefchaU 4> fdem
opus. Rosw*
612 Bibliothecae Patvum Latinorum

1536.
Lugduni . . . . S. Hieronymus de vitis Patrum.
Cat. Bibl. Barber.

»537-
Lugduni, per Anton. Vincentium. 4. Idem.
Rosw.
1547.
Coloniae, per Gafparem Gennepaeum. f. Pro-
totypon veteris Ecclefiae, continens Vitas, gefia, di»

claque fan&orum Dei amicorum vtriusque fexus au-

clore ieu rhapfodo S. Hieronymo partim, partim
aliis atque aliis.

Adornauit hanc editionem Theodoricus

frater

Lohcr a Stratis Carthufiae aulae Mariae in Bruxia

Frior ac Prouincialis vifitator eamque dedicauit Prin-
cipi Othoni S. R.E.Card. epifcopo Auguflano, quem
in epifloia fua dedicatoria (d. Ratisponae a. 1546.)
de opera in hunc Iibrum impenfa edocet fe antiquif
iisquefide dignis MSS. exnnplaribus o&to aut decem
jhuul textum recognouijfe et rejiituijfe , dein-
collatis

de in ordinem certum , juxta feriem et rationem

temporum, quo quisque patrum huic illuxerit mtindo,
digfjjiffe. Conflat haec editio quinque libris vt pri-

ma, fed ordine multum immutato et quibusdam ex

fecunda editione et aliunde (Vlmenfi puta, quam
ignorauit Ro&weydus) additis. Rufini liber non con-
tinuo traclu, fed dilaceratus exhibetur, nempe ex tri-

bus, quibus liber primus conflat, partibus, prima de

fanclis viris et fecunda de fanclis mulieribus permixta
et conilata efl e Rufino. Reliqua vide apud Ros«
weychim.
M48-
Ibidem, apud eundem typogr. f. Vitaefanclo-
nim Fatfum vctcris Catholicae atquc Apoflolicae Ec-
clefiae
 Hijtorico Literariae Cap. IV* 613

clefiae dicla geftaque infignia et admiranda exceilen-

tium aiiquot Dei amicorum vtriusque fexus comple-
dentes, aucrore D. Hieronymo partim, partimque
aliisatque aliis, quos verfa pageila nofle poteris. Ac-
cepta et approbata ab Ecciefia Cathoiica ante annos
plus milie quinquaginta.
Ab eodem editore proficifcitur, qui nouam tamen
epiflolam ded icatoriam (d. Auguftae XII. Kal. Febr.
1548) Henricum Abbatem Coenobii Ord. D. l>e-
ad
ned. in Wiblinghen Conftantienfis dioecefis praemifit,
qua a plus mille erroribus ad vetujfiffima pariter
ii-i

ac diuerfa exemplaria vitas Patrmi repurgajfe fe af-

firmat. Quod vtrum de iterata hac opera eius, an
de cura vniuerfa intelligendum , nouane editio fity

an titulus tantum prioris mutatus, nefcire fe Roswey-

dus fatetur. Ordo idem eft ac in fuperiorc et Rufi-
niani operis eadem plane ratio, omuinoque nihil dif-
ferre Fontaninus fcribit.

1596.
Compluti , apud lo. Gratianum. 4. Vitae San-
doram Patrum. Rosweydm.

S a e c. XVIL
1615.
Antvcrpiae , ex off. Plant. f. Vitae Patrum de
Vita et Verbis feniorum fiue Hiftoriae Eremiticae li-

bri X. Auctoribus fuis et nitori priftino reflituti ac

Notationibus iliuflrati Opera et fludio Heribcrti Ros.
weydi Vltraieclini e Soc. I. Theol.
Totius huius operis ratio ad nos haud pertinet.
Sufficit indicafle, quaenam Rufini partes in eo fint.
Vitae fcilicet Patrum Eremitarum librum fecuudum
huius collcdionis conftituunt. Editor autem non
Qjj 3 veiitus
614 JSibliotheeae Patrum Latinorum

veritus eft totum etiam tertium librum Verba Se-

niorum infcriptum et in fecliones CCXX. diuifum,
cuius prologus fere mundum quis dubitet meritis jla*
refan&orum, Rufino deferre. Cuius iudicii fuicau-
fam tam vniuerfam ftili fimilitudinem, quam fingu-
lorum in vtriusque libri prologo locorum conuenien-
tiam praetendit, quac poflerior tamen vix admittenda
erit, fed diuerfum potius auclorem Rufini imitatorem
prodere videtur, In prolegomenis, vt fupra iam in-
oicauimus, fufius de fatis omnium horum fcriptorum
de vftis Patrum Rufiui
et Singulis li-
lihris difputat.

bris notas haud vulgaris eruditionis plurimumque cri.

ticas adiecit.

1617.
Lttgduni , . . , fol. Vita? Patrum. Studio He«
jriberti Rosweydi. Repetitio Antuerpianae.

1628.
Antuerpiae, ex off. Plant. f. Vitae Patrum flu-
dio hnib* Rosweydi editio fecanda varie auda et il«

luftrata.

Rufini liber T. a p. 445-491. extenditur. Se-

cundus, qui ibi tertius efi, a p. 49 a , 535,

Verpones. Mature in Graecam linguam tradu-

cflam elTe Hifioriam eremiticam, haud temere Fonta-
iiinus afTeruit, Extat enim etiamnunc in MSS. codd.
pura puta haec verfio, a Palladii Hiftoria Laufiaca
plane diuerfa fub Hieronymi nomine. Talem in Ri-
blioth, Coisliniana fe deprehendiffe notauit Monte*
falconius p. 198. fub tituio Hifioriae monachorum
Aegtfpti, cuius verum auclorem ille quidem ignora-
bat , vt atite eum lo. Meurjius, qui in praefatione ad
Palladii
 Hifiorico Literariae Cap. IV. 615

Palladii Hifloriam Laufiacam, quam graece vulgauif,

penes fe librum efltd inquit de Vitif Patrum Aegijpti
a noflro haud dubie nequaquam diuerfum. Qu id?
quod Cotekriuf ad.co in Monum. graec. T. III.

p. 17 r. praefationem et partem huius vcrfionis ex Co-

dicibus Colbertinis et Rcgiis, quos laudat p. 564. edi-
derit, vbi in Cod. CoJbcrtino 1213. Rufini Hiflor.
Graece fcriptam Hieronyini IJ resb. Daimxtae no-
et

men praeferentem , pofl Paliadii Laufiacam extare

annotauit. Fragtnenta ctiam huius verfionis ex Codd.
Venetis et Auguflanis Rosweydus accepifle fe ferifcit

FroJeg. IV. §. VIII. p. XXIII.

Nec Graece foJum verfaefl, fed in Sijriacam et
Arabicam linguam ctiam transfufa, vt Fontanino Ma-
ronita quidam narrabat. Frequentitlime dcnique lin-
guis recentioribus loqui doda, quarum verfionum an-
tiquifTimae funt Italicae, plurimae Gallicae^ ncc BcU
gicae , Germankae et Anglicae aefunt.
Italical. 1476. Venetiift apud Anthon. Bartho*
lomaei. f. in libros VI. diflincla, quorum L Hierony-
roinomen gerens exdiuerfis au&oribus, fed maximam
partem Rufmo, conflat.
Jtalica 1589- Venetiif, ctpud Gurraf (in ty-
II.

pograph. dei Guerrd) 4. cum fjgnris ex noua inter-

pretationelo.Marci Verdizotti. Has duas comme- —
inorat Rosweydus; fed Jonge plures intra paucorum
annorum fpatium faeculo ciecimo quinto Itaiia vidit,
quarum otlo vnus Francifci Car. Alter libelfus (bi-
biiograph. Nachrichten Wien 1779. tf.) profert,
nempe 1) 147*. in Vtnetia imprefle da M. Gabriel
di Pietro da Trivifio. f. nilictis characaeribus, c.olu-
mnis fectis. 2) 1477. in Vicenza pcr Herm. Liech-'
tenjlein. f. 3) 1479. ul Vinetia per M. Nicolao Gi-
ran engo. f. 4) 1 485. in Venezia per Bernardino
di Pino da Como. f. 5) 1490. iti Milano pcrgli
Qj[ 4 clifcreti
6i6 Bibliothecac Patrum Latinorum

difcreti Compagni Leonardo Pachtl et Hulderico

Scinzenzttlcr. f. literis gothicis minufculis, absque
fignaturis, 6) 1493. in Vinegia per Gioanne. f,

7) M99* m Milano per M. Vld, Scinzenz. f,

#) 1499. in Venezia per Criftof. di Penfa. f.

Gajlica I, 148^ Lugduni, laudatur in cditionc

Anglica mox adducenda,
Gallica II. 1494. Pctrifiis, ap. lo. Dapre. f. cum
figuris, interprete anonymo. Ex fecunda latina ex-
preflum monet Rosveydus,
Gallica III. Parijiis, absque indicio anni et tijpo*
graphi 4, cum figuris. Cum praecedente pJane con-
venire ac forte ea priortm efleRosweydus notat.
Galiica IV. 1605, Parifiis apud Guillelm. Chau*
diere 4, cum flguris interprete anonymo. Ex tertia
latina expreflam vult Rosweydus. Quatuor libros
tantnm continet omifTo toto quinto libro etPafchafio.
Gallica V. 1606, Parifiis, ap. GuiL de la Novt^
8. Interprete tacobo Gaultier. Contmct primum et
fecundum librum Rosweydi colleclionis ex ed. fecuu*
da latina.
Gallica VI. 1657, Parifiis, apud Petrum Peti*
tum. 4. interpr, Amotdo Andillio Tomi II. ed. IV.
GaUca VII. Fojjeo interprete laudatur a TiJJe*
montio in Vita S. Apollonii T, X. p. 36.
Be.lgica I. 1490. (Zwollae) ap. PetrumvanOs. f,

Conflat tribus partibus varie dispofitis et mixtis. Ru»

fini Jibrum totum continet
Bflgica II. 1498. Delphis, apud Henricum Ekert
Vcm Hombre.ch. f. priori fimilis,
Belgica III. 15 11. Leydae, apud /0, Severfoen. f.

fequitur priores,
Germanica. Jine anni et loci indicio. f. cum figu-

ri*. Conuenit fere cum BeJgica editione. Rufini vi-

tae a folio LXXXV. circiter ad CLXI. cxtcnduutur.

Anglica.
 Jfifiorico Littrariat Cap. IV, 617

Anglica. 1495» Wefimonafieriti apud Wynkgn

it Worde. fol. interprete Guilelmo Copton , ad edi*
tionem Galiictm Lugdunenf. 1486. cOufc<ita efh

Codices. Ex pluribus harum Vitarum codicibusv

^ui Rosweydo praeflo fuerunt, Rufiui librum exhi-
bebant:
MS. S. Floriani. f. in membrana ante anno»
DCCC. fcriptus.

MS X Ingolfiadienfis Collegii Soc.Iefu.f* in mem.

brana fcriptus valde vetuflus*
MS. Audomarenfis ex ecclefia collegiata S. Aa-
domari, vetuflus et maxime perfeclus. Librum Ru>
fini fub ipfius nomine exhibet.
MS. Affiigenienfis ex Abbatia S. Petri apud AIq*
(lum in folio, membrana bonae notae.
MS. Crisbinienfis ex monafterio Ord. S. Bened*
apud Valentiana*. f. in membrana fcriptus a vetu*
fta manu.
MS. Aquicin&inus ex coenobio Ord, S. Bened*
apud Duacum. f. in membrana.
MS. Laetien/is maior ex monaflerio S. Bened %
fub Patrocinio S. Lamberti f« in membrana. Liber
fecundus hic Pofihumiano adfcribitur et dicitur act

Phijdofum miifus.
MS. minor y olim S. Michaelis in Sar«
Laetienfis
to. 4. in membrana.
MS. Bonaz Spei ex Abbatia eiusdem nominis
Ord. Praemonflrat. apud Binchium Hanuoniae oppi-
dum, 4. obl. in membrana chara&ere bono et vetere.
Fragmenta tantum ex diuerfis libris et Rufino cou*
tinet.

MS. Moretianus f. in membrana , non valde ve-

tuflus quidem, fed plurima continens, Rufini librum
618 Bibliothecae Patrum Latinorum

Pojlhumiano vt Laetienfis maior adferibit. A filiis

D. Mortti accepcrat Rosweydus.

MS. S. lacobi ia Infula vbi eft Abbatia Ordin.
S. Bened. Leodii. f. in membraua a. MCCCXII.
fcriptus.

Ex eadem Abbatia habebat libelium chartaceum,

8. in quo mta S. Onuphrii erat recenti manu.
MS. Camberonenfis ex Abbatia S. Mariae de Cam-
berone Ord. S. Bernardi apud Athum in, membra-
ria, f. manu.
recentiore Liber Rufini fub hoc tituto
venit: Incipiunt a&us SS. Patrum a Pojlkumiana
monacho editi et ad Fidofum mijji.
MS. Claromarefcanus ex Abbatia S. Mariae de
Claromarefco iuxta Audomarum, Ord. S. Ikrnardi,
f. in membrana characlere bono, fed non valde vetew

ri. Liber Rufini nulli audtori infcriptus efi.

MS. S. Mariae Bibrack in Germania, f. ia mem-

brana, chnradrere vtcunque vetuflo.
MS. S. Petri in Munfler, f. in membrana , re*

centiore characlere cjuaedam tantum ex iibro Rufini

continet.
MS. S. SepuUri Maior ex monafterio S. Sepul-
cri , Cameraci efl Ord. S. Bened. f. chartaceus
(]uod
recentiore manu. Rufini liber Palladio tribuitur et
ab Hieronymo Graece verfus dicitur.

MS. S. Sepulcri Minor. membrana, manu

4. in
recenti. Librum Rufini Hieronymo tribuit.
MS. Carthujtanorum Maiiae de Gratia prope
Bruxellas, f. in membrana (criptus a. 1460.
MS. Ruraemundanus ex CoIIegio Soc. lefu Ru-
raemundae, f. in membranai, ex ed. prima videtur
exfcriptus.
MS. Sionius monafierii religioforum de Sion
Ord. S. Auguftini Cortraci, f. chartaceus fcr. 8.1469.
haud dubie ad ed. prhnani..

l.BaJk
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 619

Bafiiii M. regula feu injlituta Monachorum.

Haec Rufini verfio, vt ab ipfo olim in Italia vul.

gata erat, S. Benedicli aeuo vuJgo Rtgula S. Bajflii

audiebat, atque tunc temporis et in fequentibus faecu-
lii frequenti leclione per monafteria verfabatur. At
recentionbus a typographia inuenta temporihus non
admodum typis frequentata Frimus eam vulga.
eft.

vit lohatmes Francijcus Brixianus Monachus Con«

gregationis S. Iutfinae, anno

1500.
Venetiis, apud Lucam Antonium Itmtam. 4. m
libro, cui titulus Quatuor primum approbatae relu
:

giojis quibusque viueudi formulae. Haec editio poft-

ea renouata eft

15 19.
Parijiis, aptid lo. Petit. 4 . vbi tamen , vt Fon.
taninus obferuat, qui in codicibus MSS. e(t Vrfsius»
meudofe appellatur Vrfarius^ fortaffe Vrfacms di-*

ccncius. Monachus Brixianns adnotauit in fine, hanc

regulam in fuo fonte apud Graecos ampliorem et in
ordiue accuratiorem haberi, eamque fc cum aliis tius-

dem Baflii diuerjis tratlatibus Rufino interprete pro.

pediem Latinis donaturum.*) Ad manus noflras eft

editio operum Bafilii M- latma ex interpretationibus

lo. Argyropuli, Geo. Trapezuntii et Raphaelis Yola.
terrani, anno
1525.
Parijiiiy apud lod* Bad. Afcenf. f. parata, m
qua Regula de Inftitutione Monachorum Rufino in.

terprete

*) Foman. lib. V. cap. I. p. 2Q7.

6io Bibliothecae Patrum Latinorum

terprete a folio CLVI. vfque in finem legitur. Fol.

CLV. extremo praefatio Rufini in opus ipfum, cjuod
capitibus centum conftat, legitur. In fine praecedcn-
tis opufculi fubfcriptum : Finis Operum D. Bajilii
M per R. Volaterranum traduclorum. SequiturRe-
gula et quaedam alia per Rufinum translata. Quo~
rum fmiilia fere in fuperioribus habentur opufculis.
Jd quo fit referendum, non video, cum jn ipfo hoc
opufculo totum volumen definit. Nifi forte ex vlti-
ma fubfcriptione diuinare aiiquid audeas, quae fic

fonat: Explicitae funt Inftitutiones Monachorum S.

Bafilii M. Caefarienfis epifcopi. Sub cuius regula
militant omnes Monachi orientales et in Afia ferme
et Graecia, et olim etiam Carmeiitae, vt et nunc f
non fane multis mutatis. Epijlola ad B. Gregorium
Nazianzenum prius inter translata ab R. Volaterra-
nopojita efi. — Ita vero et hanc Rufinianae traus-

Jationi deberi exirtimauerit oportet editor vel edendo-

rum aucror faltem Iacobus Faber Stapulenfis. Caete~
rum hic quoque Vrfarius pro Vrfacius exfcriptum
eft. Repetitaeft, fi quid iudico, haec editio, anno

f3I?
Coloniae, apud Eucharium. f. quam Fontani*
nus iaudat.

«575-
Geruinum Calenium. f. Eadem
Cotoniae , apud
regula, acceilit Regula S. Bcnedicfli, Commentario il-
lufhatae per lohannem Cardinalem a Turrecremata

P- 537-
Vera ac germana prae caeteris Rufini interpreta-

tio creditur, quae iaudatur in Concordia Benedicli

Anianenfis, cuitis Codici Regularum feorfum inferi-

tur. Hinc ad meuibrauas Colonieiifes 7

olini ex au-
tographo
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 62 1

tographo S. Mariani Treuirenfis defcriptas, vbi Rufi-

niana Regula primo Joco legebatur, ad amuflim ex-
prelTam cuulgauit Lucas Holflenius anno

1661.
Romae, ap. VitaUm Mafcardum* 4. in editionc
Codicis Regularam quas SS. Patres Monachis et
Virginibus Sanclimonialibus praefcripfere. Colhcta
olim a S. BenediSio Anianenfi Abbate. Parte Prima.
Ex Mcmbranis Coionienfibus defcripferat et ad
Lucam HoJftenium editionis caufa miferat an. 1643.
Fabius Chifius Neritinorum tunc Epifcopus fedisApo»
flolicae apud Vbios Apocrifarius, poflea fummusPon*
tifex Aiexandri VII. nomine. Mox

Parifis, ap. Ludouicum Billaine. 4. eadem edi-

tio repetita eft et nuper admodum anno

'759-
Auguflae Vindelicorum. Sumpt. JgnatU Adami
et Franc. Ant. Veith. f. cum eodem Codice; a Ma-
riano Brockie muitis acceflionibus auSfo, amplijicato et
in fex Tomos diuifo Tomo I. parte prima p. 67-108»
haec Bafiiii Reguia recufa efr.

Praeterea de quodam confilio edendae huius Re-

gulae Rufinianae vna cum aliis eiusdem operibus, ini*

tio faeculi XVII. nefcio quibus audroribus fufcepto,

fcd quod exitum non habuit , Fontaninus in medium
profert verba fequentia praefationis in opera S. Bafi-
I lii gr. lat. Parifiis apud Mich. Sonnium a. 1617. in
folio imprefla : Exjlat etiam afceticorum librorum
epitome vel certe regularum fufins expofitarum, quam
latinitate donauit Rujinus Aquileien/is , ac librum dt

inflitutis monachorum appdlanit, eaque Colmiae vna

cum
 622 Bibliothecae Patrum Latinorum

cum caeteris Rufini feorjim edettir, praefertim eum

erdinem Reguiarum non feruet, quem Bnjilii opera
prae feferunt. Frontonem Ducaeum
Idem obferuat,
ibidem Tomo II. p. 2 8. col. :. in notis ad Rrgulam
fnjius difputatam emendationes latinae verfionis Ru-
fini ex duobus MSS. codicibus Puteanis inferuifie.

Porro aliam Bafilii regulam effe,quam Profper Stel*

krtius in libro, cui titulus: Fundamina et rtgulat
omnium ordinttm^ edito Duaciper Batthaffarem BtU
lertim a. 1636. 4. p. 138- attulit. Denique hos infu-
per et obiter quidem Codictr Fontaninus laudauit,

1) vnum peruetufium membranaceum Bibiiothecae

Sanclae Ciucis in Hierufalem. 2) alterum vetuflif-
flmum Bibliothecae Sancli Germani a Pratis , in quo
in ducentas intcrrogationes totidemque refponiiones
iisdem fubieclas Regula diuifa fit,

Sajtlii M. Homiliae VIL a jRufino coftuerfae*

Hae non ni fi a luliano Gamerio in ed. Operum

S. Bafilii, Parifiis 1722. Tomo II p. 713. ex Codki*
bus Regio et Colbertino editae funt. Easdem in co*
dice Bibliothecae Vaticanae Vrbinate n. 67. mem*
branaceo deprehetidit Fontaninus. *)
In Benedidina Operum S. Auguflini edit*one pofl
initium Tomi IV. exftat S. Bajtlii praefatio ad Com*
mmtarium in Pfalmos olim S. Auguftino attributa*

quam editionis illius aucfiores interpreti Rufino trans*

fcribunt, quod item in codice Bibliothecae Thuaneae
T. II. p» 456. fieri Fontaninus obferuat. Haec eft

praefatio Homiliae 1. S. Bajilii, a Rufino Jatine trans-

lata: quam pariter Thomafius vtrique Pfalterio edi*
tionis I. ct II. p. XI. ct XLIII. praepofuit. fioiitan*,

$.PaiH«
*) I. I. cap. VIII. I. p. £99.
 Hiftorico Literariae Cap. IV. 623

Pamphili Apologia pro Origene a Rufmo

conuerfa.

Ex fex libris, quibus haec Apolo^ia conflabar, [cU

lus prinius a Rufino latine redditus eft. Reliquos,
quorum quaruor ab Eufebio et Pamphilo coniunclis
Jludiis, fextus ab Eufebio folo compofiti erant, aon
attigit. Fuit haec ex caufis vna, quas cum aliis non
grauioribus ad derogaudum vero audlori librum Hie-
lonymus excogltauit,,et Fonraninus feuera lance ex-
peudit. Lib. V. cap. V. III. p. 354 fqq. Infertus
efl hic iiber vna cum Kufini Apologia in variis Orige-
nis et Hieronvmi Hieronymi Mar*
editionibus, veluti
tianaia*, Tomo V. p. 219-249. Origenis Ruaeip
TomoIV. inter Opera ad Origenem fpectantia primo
loco, ad fex codices MSS. 1. Corbeienfem tum S.
Germani a Pratis noni faeculi. 2. Regium. 1641,
XIII. faec. 3. Sorbonicum. 4. S. Remigii Remen-
£s. 5. S, Vitoni. 6. S. in periculo maris, nec non
eos, ad quorum fldem libri de principiis emendati
erant, collatus praeuiaque do&a et ampla Admo«
liitioue.

6.

Origenis libri IV. de Principiis

et Homiliae.

Reperiuntur haec opufcula ex Rufini interpreta*

tione inomnibus Origenis operum editionibus. Li*
brorum de jmndpits primaeditio videtur efife ea, quae
cum variis Origenis operibus lludio Conflantii Hie-
rothri Canonici regularis Sancli Saluatoris facla efl Ve»
netiis apuci Lazarum Soardum. i5i4.foh Hincin
Erafmianas transiit. In nouifilma Ruaei extat To-
ino IV. Quod Homilias attinet, hae pariter iuomni-
bui
 624 Bibliothecae Patrum Latincrutti

bus opcrum defcriptionibus cum latinis tum graece ac

latine editi*; proflant. Ne cjuis autem miretur, (1 in-

tellexerit^ in antiquioribus non Rufmofed Hieronymo

earum interpretationem tribui: in omnibus codicibus
MSS. idem fieri difcat. In quibus infuper prologi
plerumque omnium libporum inuidiae euitandae gra»
tia refe&i funt* ne Origenis errorum metu^ quorum
fufpicione Rufinus prcmebatur, leclores ab emendo
deterrerentur, vt Erafmus libere in cenfura Homiliis
in Genefin adclita edixit. Vnum, fi bene memim\
commemorat Fontaninus, qui Rufinum intevpretem
fimpliciter adfcriptum habuerit, codicem Homilia*
rum in Leuiticum Bibliothecae S. Antonii Venetiis*
(ed quae incendio interim abfumta eft. In editionc
Ruaei Homiliae in Genefin, Exodum, Leuiticum,
Numeros, lofue, et Indices Tomo II. (173 3>) p. S 2
vfque ad 489. in Pfalmos ibid. a p. 654 - 700. Zri*

bri decem in Pauli Ep, adRomanos Tomo IV. (1759.)

pgg. 458-^89. leguntur» Praeterea peculiares quas-
dam occurrunt editione», quas iuxta Fontaninum cnu-
meratas dabimus.
Coniunclim Origenis Homilias »n Grnefin, Exo*
dum, Leuiticitm, Numeros, Irju Naue et librum lu»
dicum, diuo Hieronymo interprete, primu.s omnium
edidit Aegidio Viterbienfi diuinorum vrbo-um ora o*
*i excellenti , Ordinis eremitarum, poftca S» R. E.
Cardinali, nuncupatas, Aldus Manutms, V enetiis

1503. /0/. operam fuam commodauitMo*

Editioni
nachus, qui nomen fuum in praefatione reticuit, ittul-
tum fe debere profefTus fodali fuo fn coenobio Pataui»
no Sanclae Iuftinae, Hieronymo a Valentis, Hifpi-
110.Quamquam autem vniuerfi operis intcrpretena
Hieronymum facit, nimirum quod h\ codicibus MSS»
vnde iilud eruir, pro Rufino ab iibrariis Hieronymum
fcriptum rcperiflet, vt eius nooiine volumen acceptius
euaderott
 Biftorico Literdriat Cap. lP. 625

euaderet: prologumtamen, quem fa codicibus fepere-

rat, tanquam alienum ac Hieronynio haud digtium
praetermifit. Haud quidtm dubitarefe, inquit, tam
cutlorem qucmi interprettm absque prooemio opus edi«
difft, verum fcriptorum incurta ad nos minime perut*
nifie. Recufa efr haec editio iterum a Bemardino
Benalio, Venetiis 15 12. foh

Homilias in Leuiticum \n libros XVI digeflas

Rufini noinine ex Codice Corbeienfi primus vulgauif.
lodoctis QUhtoveus Luteciae typis IVolfgangi Ho*
-,

pylii 15 14 fel. Perperam Cyrillo tribuuntur m iati-

nis Patris eius editionihus* ex quibus duas prae caeteris

appellat Fontaninus, Colonienfem per M»lch. Nvae-

fianum 1546. tomis duobus \nfolio> accurante Petro
Canifio, faclam, in quo Tomo L p. 4!. extant; et
Parifienfim apud Mich. Sonmum a. 1 57 3» /0/. vbi
p. 06. reperiuntur.

Homiliarum in Nnmeros prologtis > cjui ficut fe*

liquarum etiam praefationes in editionibus typis de*
fcriptis et codicibus defideratur feoifum incjuibu ciam
codicibus reperitur* quorum complures apud Fonta-
ninum lib. V. cap. VII. p. 2 #6 fq. enumeratos videas*
EditUs autem efi ex codice Bigotiano ab Hcnrico Va-
lefio in notis adHiiloriam Eufebii lib. VLc.XXXVIIL
et pluribus collatis Petro Franc. Chifflerio in PaulinO
illuflrato Parte II. c. XXV. qui tamen non l^rfacio^
fcd Donato infcripfit* De quo errore eiusque occa*
fionc accurate Fontaninus*

Homiliarum in librum lofue codicem MS. fubno*

tauit Fontaninus ex Bibliotheca MS. Antonii AugUfli-
ni edita Tarracone apud Philippum Meif 158?^ 4*
cod. 48- hoc iemmate: Origenis AleXandrini > qui
et Adamantius , in librum lofue Uomiliae Xff.
Beato Hieronymo inUrprete , vel Ritjino ad Chro» >

Tomu/ / Rr niatiutth
6 26 Bibtiothecae Patrum Latinorum

yiatium. Liber in membrana annorum CCC» et vl-

tra, forma quadrati.

Homitias IX. in ludices a Rufino translatas ct cum
pvologo ad Aproriianum directas poft Mei iini pri-

.nvam editionem latinam Operum Origenis ( Parif.

1513.) vuJgauit Conjlantius Hierothrus cum aliis
Adamantii Operibus in Nouum Teftameutum , prae-
miifa Apologia [acobi Merlini pro Origcnc, Vr.net iis
apud LaZarum Soardum 15 16. foL Occurrunt ibi

po^ Homilias in Lucam fol. LXXXVII. , extantque

ctiam in CodkeMS. Vaticano* Urbinate6$. fol. 34.
p. 2. Fontan.
Homiiias iii Cantica Canticorum incerto inter*
pre/i adfcriptas loannes Martianacus coniecit in To-
mum V. Operum Hieronyini p. 603. In quibus-
dam codicibus Hicronymo ct Ambrofio tribuuntur*
Kcc Erafmus verum auclorem agnouir. Sed CaiTio*
dorus Diu. lecl. cap. V. Rufinum facit interpretem et

•firmatCodex Petri Pithoei , fic infcriptus: incipit

Tra&atus Origenis in Cantica Canticorum a Rufiiio
transiatus in Latinum.
Commentarii in Epifi. Pauli ad Romanos. Hos
-Th ophius Salodianus ordinis Fratrum obieruantium,
de quo in fcriptoribus Minorum fiiet Lucas Waddin*
gus in Fefuiani Monafterii bibliotheca Hieronymi
nomine a fe repertos foras emifit Venetiis
'interpretis

apud Simonnn de Lnere. 1506.^0/. nuncupauirque

Alexandro Portenfi Vicetino, equeftris ord* viro. Re-
cudit poflea idem opus Bernardinus Benalius 1512.
fol. opcrumqueOrigenianorum colleclibni fuaedeinde

inferuit Erafmus. Protognm Rnfni ad Heraclium,

Hicronymum audorem arbitratus Ioannes Martia-
nacus inferuit epiftolis ab fe nouo ordine digefiis To*
,mo IV. n. CVII. p. 808. Codices MSS. quosdam
obiter notat Fontaninus p. 297.
.. 7. Gtego*
 Hijlorico Littrariae Cap. IV. 627

7.
Gregorii Nazianzeni opufcula X. a Rnjino
latmitati donata.
Ipfe Rufinus ixi Hifloria ccclefiaftica denas Gres
gorii oratiunculas a fe conuerfas notauit. Has pri-
inus lohannes Adelphus Mulingus luci dcdft /Irpen-
tinae 1508. hoctitulo: Hi Junt in hoc codice libeU
li X. Gregorii Nazianzeni. —
Ad calcem: £#*
piicit liber B. Gregorii Nazianzeni , transhtUs a
quodam Rufmo, impreffus Arqeniinae per lohanneni
Knoblouch anno MDVIII. 4» Editor librum dicat
•Geargio Bohem , Moguntinae, ct Ioanni Fiamingo*
Boppardienfis ecclefiarum presbytcris, quibus pakm
facit, feloanni Francifco Pico, Mirandulae Comiti*
neceffitudine iunclum , feque fcripta Rufini in iucem
ferre, ne tandem per^ant. Prodierunt deinde curri
aiiis Nazianzeni operibus ex inrerpretatione P*tri Mo~*
fellani et Hilibdldi Pirckheimeri-, Lipfiae 1522. g*
Foittan. Aliam editionem a Fabricio etiam r raeter-
miffam memorant recentifTimae Nazianzen? Op?rufll
•editionis conditores, Monachi BertedicfHiii (Parifiis

I778. T. I. ), ita infcriptam: Gregorii Naziunzeni

cognomento Tkeologi orationes XXXV/IJ. trada.
tus , fermoneSi et libros aliquoi latine.i Bilihaldo
Pirckheimero , Rufino Presbyttro, Peiro MoJYU
et

lano interpretibus , ex editione loannis Straub et

Dejiderii Erafmi.
Denique de codicibus Rufini Gregorianis MSS»
fingulatim paucis egitFontaninus, quae repetere haud
poeniteat.
Vaticahi codices n. 42 55. et 5 2 59. exhibehtopui
fculum fccundum de Natali Doniinu
Vrbinas 72. Apologeticum vna cum prologo ce*
•terisque opufculis comprehendit, nou tamen de Nh
caena Fide deque Arianis.
Rr j Palatinus
6a& Bibliothecae Patrum Latinorum

Patatinus <66. Apologcticum quoquc cum pro-

logo. HJc libellus feruatur etiam in Bibl. S. Crucis
in Agro Seiroriano pcft rcgulam pafloralem S. Gre-
gorii cod. 109. et exta in Bibl. Bodleiana inter MSS.
Io. Seldeni n. 3423.
Codex Noruicenfis n. 9333. caetera opufcula fub
prologo ad 4pronianum compleclitur.
Codtx Baluzianus Rufiniana Nazianzeni opcra
compledens (Cat. Bibl. Baluz. T. III. p. 24.) in Re-
giam transit.
Codicem Regium n. 313. in quo aliquot Gregorii
orationcs ex verfione Ruflni exflent, Labbeus in Bibl.
min. fuppl. p. 274. laudat.

'8.
Sixti Sententiae.

Enchiridium etiam vz\Annulus infcribunttir. De

Audlore Sixtinae huius fententiarum coJledionis iam
ab ipfa Rufini aetate contrariis opinionibus difcepta-
tumfuit, aliis Ethnicum aliisChriflianum cenfentibus.
Fuerunt, qui ad Sextium philofophum Stoicum a So-
neca laudatum; alii, qui ad Pythagoraeum nefcio
quem referrent; alii rurfus Sixtum II. Pontificein
Rom, et Martyrem audtorem eius fecerunt. PJunma
ediforum pars, vt ajios innumeros fcriptores taceam,
in hac quaeflione occupata fuit, nec tamen muJtum,
fi quid video, profecit. Erat quidem faeculum illud
pofl Chriffum natum fecundum gnomograpJiis huius
generis fertife. Potuit autem liber varie poflmodum
-a genfiiibus et Chriflianis interpoJari. Et fane a Ru-
fino sdmodum infcrpolatus eft et immutatus. Quid
quo minus Hieronymus, cui aJias , ob
obflat igitur,
inuidiam, qua in Rufinum commouebatur , parum
cquidem tribuerim, vera dixerit, Ethnicum prima-
rium
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 629

rium auclorem flatuens? Quid? quod Galeus

fcilicet

obfcruauerit, Rufinianarum fententiarum codicesadeo

inter fe difcrepare, vt ferme conflet, duas Xyfli cdi-

tiones antiquitus prodiiiTe. Alios enim codices piu-

res, alioN pauciores fententias comprehendere. Alibi
multa repeti, intcrdum ordinem immutari. Alia
quoque exemplarrb non vno tcnore procedere, fed
duas partcs conflituere, quod poflerius etiam ab Hie-
ronymo notatum Fontaninus animaduertit. Deni-
que Galeus nullum fe codicem nadum affirmat, cui
cx accurata praedirTrorum collatione non aiiqua accef-
llo fieri podet. Prima editio fuit Symphoriani Chanu
perii a. 1507. In iequentibus, quarum hic indicem
flatuimus, eminent editiones Hillefemii, Galei et Su
beri quae eft nouiffima.

1507.
Lugduni, apud ffannot de Campis. 4. Sixti
Annulus cum proiogo ad Apronianum cum Sympho»
riani Champerii iibro de Qitadruplici Vita. Mira-
tur cditor in prnefatione ad Philibertum Natureiium,
Jibrum eximium a nemine Gallorum ante, quod
fciret, imprefTum,

i?I4,
Wittmbergae, in oficina Grimenbergi. 4. Idem.
cum Pythagorae aureis carminibus.
1516.
Bafileae, aptid Jo. Froherinmu cum aiiorum
4.
quibusdam fcriptis hoc titulo: Ameae Platvnici Chru
ftiani de immortalitate onimae deque corporum refur-
vcStione Dialogus, qui Tkf.ophra/lus injcribitur, Anu
hrofio CamalduUnfi interprets.
Athenagoras Atheriunfis dd refurrtBione > Mar*
jilio Fuino interprete.
Rr 3 Xyfti
 :

C^,o Bibliothecag Pairum Latinorum

XiiftiPuthagorici fententiae, Rufino interprrte.

RJlenanus in epifloia ad Pauium Volzium, Ab-
batcm Hugonicae Curiae in Valle Vogeflna, inque
altera, qua praefatur iri Xyjium , ait, huius fenten-
tias, ad artiquum txemplar , quod apud Diuam Fi-
dtm Selefiadii extitcrit, ab fe recognitas. Vtraque
editio vt intcr fe conferantur, optatFontaninusp, 304.
Pifcrepant imprimis quoad prologum.

15'iB,
JLouanii. 4, Eaedem. Font.

1520.
Sajtleae. 4. Haud dubie Repefcitio Rhenanianae,

1522,
*
Cotoniae Agr* 4. Eaedem.

1541.
Parifns. 4, Eaedem.

155*-
Venetiis•, ad fignum Spei. 13. Eaedem. Sine
protogo. fol. 122. poft indicem libelli fic infcripti

Dicla pretiofa fiue loci communes ex ommbus fere do.

fforibus qui infacrir literis fcripferunt, per Defenfo*
rem Theologum vetufti/fimum excerpti.

J574-.
Coloniae^ apud Matermim Cholinum. g. Sen*
tentiae Sixti aut Xyfti uuae vcvze fapientiae praeceptis
jrefertae funt et ad coeleflem difciplinam animos in-

formant, Lucouici Hilhfemii Andcruaci do&a expla-

natione illuflratae. Sme prologo. ---
Praeter com-
mentarium Jegentium commoditati fuccurrit fentcn-
tiarum diflinclione per numeros in margine indicata.
Picauit Gregorio XIII. S. Pont.
M75r
 fjiftorieo IAterariae Cap. IV. 631

^575.
Pari/iis, ap. Mich. Sonnium. Eaedem ex Hille-
femii editione, ieJ notis omiifis iu Bibl. PP. Bign.
T. III. p. 962. Ad eandem etiam in reiitjuis Bibl.

PP. editionibus 1589- 1609. 1624. 1634. 1^4.

(1654.) Tomo VJ. Colonienfi i6lfr T. III. et Bbl,
Max. Lugd. 1677. T. III. defcriutae funt, m cjujdus
oninibu» prologo carent.

161 5.

Helmftadii, ap. lac. Lucium. 12. Gnomae fi-

ve fentenriae de moribus, non minus eruditae, quam
piae, Xy/ii philofophi , Laurentii Pifani et Thajailii
epifcopi, nunc primum feorfim editae ftudio lohan-
nis a Fuclite. fineprologo quoque.

1670.
Cantabrigiae , ap. lo. Hagzs. #. Sexfi Pythap
gorei fentcntiae e Graeco in Latinum a Rufino verfae.
ec Xyflo Romanae ecclefiae epifcopo falfo attributae
cum Opnfcitlif nujtkologicis Thomae Galei. 1671.
Textum defumfit Galeus ex Bibl. PP. Rfaenania-
nam haud fibi viiam faffus, Hinc etiam proiogus
deeft.

1725.
Lijpjiae , in offic. Weidmanniana. 4. S. Sixti II.

Philofophi Pontificis R. et Martyris Enchiridion vt

Chriftianum Saec. III Monumentum iuxta Codicem
Bcati Rhenani edit, obferuationibus illuilrat, aducr-
fus S. Hieronymi, Gelafii, I. M. Brafichellenfis etc.
Cenfuras vindicat, Conciliocjuc Romano fub Aufpi-
ciis Benedicli XIII. P. R. A. R. S. MDCCXXV. coiv-

vocato, ad reitituendam libri famam oif. offert Vr-

hanus Godofredus Siberus Prof. Lipf.
Rr 4 Quodfi
633 Bibliothecae Patrum Latinorum

Quodfi editor famam libri reparari polTe putabat,

denioHraiido, audlorem nifi primarium , potioris
tamen partis fuifle Chriflianum, nihil reliquifle cenfe-
bitur, quod ad hanc illi gioriam vindicandam fpeda-
re poflit. Tam docle enim quam fagaciter fontes
plerarumqne fententiarum in facris aut antiquiflimo«

rum ehnftianorum fcriptis indagauit et ex iis potius

quam ex veterum graecorum doclriua deriuandas efle
pcobauit, Sin in eo contineri libri exifiimationem
cenfuit, vt a Sixto II. 1'ontifice profeclus putaretur,
nimium probaife magis, quam verum videbitur. Cae-
terum ordo commodiffima eft etomniuo
et defcriptio

nd gratiam, Jcclorum promerendam aptiflima.

Euagrii opufcuta*
Confiat ex Hieronymi (ad Ctcfiphontem) tefli-.

inonio, Rufinum aliquot Euagrii opufcula latine in-

terpretatum efle et difertis verbis fententiarum illius

verfionem Gennadius cap. XVII.

ei tribuit Sed cum
non vnus Euagrii liber hac infcriptione olim extaret,
per fe quidem haud facile dirimi pofTet, qualis ille
liber fuerit, nifi alter eiusdem Gennadii locus quo-
dammodo fnbuenire huic dubitationi videretur, h
enim cap, XI. Euagrii fcripta recenfens quvnquaginta
fententiarum librum commemoraf, quem ego* inquit,
Latinum primus feci. Nam fuperiorem olim tram-
latum x quia vitiatum et per tempus confufum vidi%
partim reinterprgtando, partim emendando aucloris
veritati reftitui Liber fuperior feu praecedens ell

liber centum fententiamm Huius ergo verfionis

%

olim.fache et a Gennadio emendatae auciorem alium

ac Rufinum weminem fniife, Fontaninus contendit.*)
Quam rede, iudicent aiii. Nobis quidem hae Fon*
tanini
ij Ljb. V, cap. IX. §. IV,
 Hiftorica Literariae Cap. IV. 633

tanini fufpiciones non tantae videntur, vt absque du r

bio inter Rufiniana hunc Euagrii librum, nedum al«

tenifn et teitium cum eo referendum cenfeamus.

Nam quod ait, Gennadium cap. XI. quaedam Euagrii
opufcula a fe, quaedam ab alio, quem Rufinum efli
vult, tranilata efle, fcribereet in poireriorem claiTem
tres ilJos libellos reiecifle, falfum eft. Nec Hiero
iiymus, hos iibros fed huius, Euagrii Jibros aliquot
a Rufino conuerfos ab occidentalibus leclitari, fcribit,
Interea diclos tres Euagrii Jibros, qui iamdudum per-
"iiffe credebantur, in Adpendice Codicis reguJarum S.
Benedicli Abbatis Anianenfis, quem Holftenius pu-
blici iuris fecit ex membranis FJoriacenfibus Reginae
Suecorum, nunc Vaticanis vuJgatos efTe, Fontaninus
oftendit. Monet autem , priores ;duo absque diflhv
dione fententiarum ob fimiiitudinem in vnum cr>
aluiffe vtrique vna, quam fubiicimus Epigraphe im-
pofita, hoc paclo tamcn diuidenda : 1. Kuagrii mo*
uachi fententiae. 2, Ad eos , qui in Coenobiis et
Xenodochiis habitant. Quorum primus centumfeth
tentiis conftans abfoJuitur pag. 35. ed. Parif. verbis:
fuaiiis efi mel, et dulcis fauus. Scientia autem Dei
dulcior ambobus. AJter inchoatur verbis : audi, mo?
nache x fermones Patris Atque his fuccedit ter-
tui.

titim opufculum , Senientiae ad Virgines. lam ve*

ro addit, fummopere optandum efife, vt finguli feor*
fim dispofiti , et fentcntiis per numeros ad oram di*
fiindtis cum caeteris Rufini operibus, tam alienis,

quam propriis in vnum corpus redaclis officinas typo-

graphicas fubeant.
10.

Rec9gnitiones Clementis.

Variis hic Jiber m diuerfis codicibus MvSS. gaudet

infcriptionibus, vnde etiam in impreflis diuerfainter-

Rr 5 dum
 ;

634 Bibliothectie Patrum Latitwrum

dum nomina. Audit igitnr mox Recognitiones vel

jRnognitio Clementis , mox CUmentis Romani Itine*
yarium ad Iacobum fratrem Domini, vel Itinera.
vium S. Clemtniis defatlis et ditfis B. Petri Apoflo*
//, item ASia Pefri Apoftoli, Cirmitut, Periodus

Petri, Clemmtis Ithyrarium, Hiftoria, Chronica

Cefla, fimpliciter denique liber vcl libri Clenvnth
aliquoties etiam infcribitur de vrra difpuratione Petri

Apoftoli contrafalfltatem Simonis Magi vei de difpu*

tatione Peiri cum Simone Mago.
Primus, ijui typis defcribeudum dajet, extitlt IacOm
bii/S ftaber Stapulenfls , anno

1504.
Pariflis, ex officina im penfis Iou
Bellouipana
Parui. f. min. inlibro, cui titqlus: Paradifus Hera-
clidis, Epiftola Clementis, Recognitiones Petri Apo-
(loii, Complementum Epiftolae Clementis , Epiftola

Jlnacleti. Duobus et Vigiuti annis poft fecuta cft

Sichardi editio

1526.
Baflleat, per /0. Bebelium. f. Diui Clementif
Recognitionum libri X. ad Iacobum fratrem Domiqi
Rufiuo Torano Aquiieienfe interprete, cui accefllt
jion poenitenda epiftolarum pars vetufliJlimorum epi«
fcoporum haclenus non viia, eorum qui abhiuc ar>
jiis MCC. Romanae ecclefiae praefuerunt,
Cum Fabri editionem Sichardus ignorafTet, tan-
quam opus nouum et ab ipfo demum erutum ex codi-
cibus duobus, ttafileenfi et Schonaugienfi, edidit et
Uernardo CJefio Tridentino Epifcopo et pofiea Car-
dinali nuncupauit. Duo in iilo reprchendit Fontani-
iilis. Prinuim quod Recognitiones ab Eufebio fuppi-
Jatas tradiderit, AUeruni a VoiKo et J[3arthio qnoque
rcprc-
 Bifiorico Literariae Cap. IV'. 6x%

reprehenfum, quod Gelafii et LXX. Epifcoporuni dc

Clemente iudicium reprehendere non fit veritus.

Nempe Decreti Gelafiani vuigatam leclioiiem eum

huncque offenfionis lapidem genuinum et
fefeliifle,

vetuftillimum Gelafium a fe editum fuftulifle. Ab

hac deinde reliquas editiones fluxifTe obferuat, veluti

IS47-
Coloniae, ex off Melch. Nouefani. 8« eodem ti-

tulo, ct

Parijiis, ap. Audoenum Paruum, alias ap. Mich

Sonnium et SebaJi^Niuellium. 8- quae eadem eft, fed
mutato titulo. Neminem autem ia Rufinianis Cie=-
mentis, Recognitionibus maiorem operam pofuifle,
Fontaninus cenfet, quam Lanibertum Gruterum Ma-
ximiiia.ni II. Itnp. afacris concionibus, qui vniuerfa,
quae fub nomine Clementis Romani circumferuntur/,
vno volumine complexus praefationibus, argumen-
tis, nqtis et monitis inftrucla vujgauit. Prodiit opus,

I5 6 9-
apud loh. Birckmannum.
Coloniae Agrippinae ,
f. hoc titulo Clernentina hoc eft, B. Clementis Ro-
: ,

mani — opera quae quidem in hunc vfque diem a

variis aucloribus collecta, couuerfa emendataque latine
exftant,omnia cum noua prafatione deveris falfis-
que B. Clemmtis fcr.iptis^ poftremaque eorundem fi-
deli emendatione ac diiigenti argutnentorum diffiqi-

liumque locorum explanajtione D. Lamberti Grnteri

Vcriradii ad D. Danielem Archiep. Mog, etc. Hanc
editionem nonnullis refeclis d.einde expreflerunt cdi-

tores Bibliothecae PP. Lugd. (ap.Aniffonioi 1677.)

TomQ II. p. 376.
Qmnium
 :

636 Bibtiotkecae Patrum Latinorum

Omnium denique haclcnus landatorum cditorum

iirduflriam et diligcntiam vicit lo. Bapt. Cotelerius
jn eelebratiflima roliectione Patrum Apoftolicorimt
quae primum

1672.
Pariftif, ap. lo. le petit. f. deinde auclior aii-

quanto et commodiori habitu 169^. Amftelod >mi fub

nomine Antuerpiae, Huguetanorimi fumptibus , ter-

tia denique vice 1734. Awftelodami , ap. Lo.lVet*
fim. prodiit. Amflciodameufes editiones curauit Io.

Clericur, qui Cotelerii epifloiam nuncupatoriam et

praefationem , m qua-ratio operum explicatur, con-

fulto omifit. Titulus a Coteierio fcriptus efl hoc
niodo
Recognitionum S. Clementis ad Iacobum Fra-
trem Domini libri X. a Riifino Torano, Aquilejenfe
presbytero e Graeco in latinum verfi cum eiusdt m m-
terprrtif prarfatione ad Gaudentium Epifcopum.
Coteierius totum opus ad fex egregios codices ac-
curatiflime exegit, variantes lecliones attexuit, notis*
que breuibus, [q<\ bonae frugis, Cltmentem, vbi opus
fuit, paflim illuflrauit, libris in capita pofl Fabrum,
quanquam diuerfa ratione, diflindis.
Codices MSS. quibus vfus efl in praefatione huius
cditionis, enumerantur:
1. Sorbonicus. 2, Thuanas. 3. Regius. 4. Pe.
tri Candelerii. 5. Carmelita*nm Excalceatorum.
Colbertinum alium Nurrms in difT de hh Jibris

p. 334. adducit. Palatinum quoque peructuflum

feruant Plutci Vaticani. Fontaninus p. 339,
Duo infupcr adiicienda funt, de quibus itidem
Fontaninus ioco luo difertius. Primo, ne quis fibi
imponi finat volumine hoc titulo impreflb: Clemen-
tis Romani epifcopi de rebus gtftis, peregrinationu
bus
 Hijiorico Literariae Cap. IV. 637

bus atque concionibus S. Petri, Epitomt ad lacobum

Hurojolymttanum Epifcopum. Parijiis, apud Ha-
drianum Turnebum 1555. 4.
Neque cnim Recognitiones continet, fed puram
Epitomen non ex foJis tamen Recognitionibus a Rufi-
no editis, fed ctiam ex Homiliis et epiftola Clementis
ad lacobutn, nec non martijrio eiusdem et narratione
Ephraemi epifcopi Cherfonefi conflatam vt dudum ,

Cotelerius oitendit, qui ad feptem MSS. Codices Re-

gios iflud opus colJatum vuJgauit, p. 749. poft Re+
cognitiones et Homilias.
Alterum, de quo dicluri fumus, concernit Epiflo»
lam, quae Clementina ad Iacobum fratrem Domini di-
citur, Recognitionum Jibris fubiectam Rufino paritei*

interprete. De authentia eius et interprete inter ipfos

carliolicae eccJefiae dodos primi ordinis lis pendet.
jVttamen Fontaninus pro vtroque fidem facere nititur.

Simul ab eo notatae funt colJecliones aJiquot Fpiftola*

rum Pontificum Rom. et ConciJiorum, in quibus iJJa
locum occupauit. Huiusmodi funt Epiftolae Sum*>
morum Pontif quae a. 1591. Romae in aedibus Po*
puli Romani, tribus tomis diftindae prodierunt, in
quorum primo ante omnes ajias haec extat, cum ap-
pendicc fpuria p. 7. cuius ad oram epigraphe: Com*
pendiolum Fidei Chriftianae*
Porro Labbei Concilia, vbi Tomo I. p. 89. inferi-
tur, deque additamento haec leguntur: hic defmit

epifiola in quibusdam codicibus. Caetera funt vict

appendicis addita circa annum $00. vt videtur.
Concilia Petri Crabbe ed. Coloniae , apud Petn
Qiientel. 1538« T. I. p. 14. vbi affumento coniun*
da ert.

Theodorus Bibliander libro infcripto Chriftiana

atque Catholica dotlrina, Bafileae ap. Iacob, Parcum
IJ50. tf.p. 2a\. ^andem, Rufino interprcte, fed ab-
iata
 :

£38 Bibliothecai Patrum Lahnorum

Jata appendice inferuit. Sine nomine irtterpretis efc

appendice dudum inferta fuerat alteri libro infcnpto

JLpiJlolae aliquot illujlres, graues et eruditae, extra

Bibliorum canonem licet t Apoflolicae tamen et piae.
Augujiae Vindelicorum per Alexandrum IVejjJJhU
nom 1539. 8. Primam inter epifiolas Pfeudo-Ifii
dori fiatuit Blondellus.
Ab editoribus Recognitionum appendix ifia mox
coniuncla eft epifiolae, mox disiuncla ab ea. Pofie-
rius fecit Faber. Sichardus in prima fua editione
a. 1526. quartae ex epifiolis Clementis appendicem
ita infcriptam fubiecerat: Compendium Fidei. InaU
tera ipfi epifiolae coniunxit. Eum fecutus efi Gru*
terus. CottUrius, quuin pofi Recognitiones eandem
epifiolam Gracce et Latine, fine vllo additamento edi*
diflet, pofiea Rufini interpretationem ad veteres edi~
tiones et codiccs MSS. collatam et ia capita XXi di*
(lindtam exhibuit;

.'^
*. ,..' '

Verfiones.Germanica: Recognitiones oder Hfc

ftorie von den Reifen und Reden 6es Apofieis Petri
m zchn Rfichern: Nunmehr ins Tentfche uberfetzt^
•mit einem Vorbericht Gottfried Arnolds. Berlin*
bey I. M. Rudiger 1702. 8-
Compofita e(\ ex editione Gruteri* quod dolet
Arnoldus, et opere paene abfoluto demum a fe anim>
aduerfum dicit.
Anglica: The Recognitions of Ciement: or the
Travels of Peter, in ten Books. Done in to Engiifh
by William fVhifon. With a praeface* or Preli*
minary Difcourfe: as alfo two Appendixes «I •
—
his Primitive Chrifiianity reviv'd. Vol. V* Lond*
17 12. H*

ti. Ana-
 Hifiorico Literariat Cap. IV. 639

11.

Anatolii Alexalidrini > Laodicinfis Epifc.

Canon pafchalis

Cuius verfione latina Rufinum Eufctianam Hi*

floriain iriterpolalfe cenfent,*) edidit primus e veteri

codice MS. Aeaidius Bucherws in Commentario de

Dodhina tempoium p. 439. Cf. Fontanin. lib. V»
cap. XV. §. 1*

Q^IVLIVS HlLARIO S. HlL ARtANVS.

Exeunte faeculo IV. fcripfit.**) Tametfi haud f. «• Vlw.

Vulgaria pro temporum iftorum ratione pertraclanda

ilbi fumferit, nemo tamen veterum eius meminit.
Duo

*) Comiticmorat eurii Eufebius Hift. lib. VII c. XXVI*

**j Nimirum hanc aetatis notam vtrique fcripto
ipfe
lmbrcffit fn fine prioris enim legurttur haec „Cori- :

fuuunauimus hoc laboriofum opus in die iftoIII. No-

narum Marriarum poft confulatum Arcadii IV. et Ho-
horii III Qjiaproptcr admonemus eos, qui ante a>

nobis non emendata haec fcripta accipere fcftinauc-

tunt, vt fecunctum lftum otdinem emendatuni opu»
habere conentur; idcoque et diem etcOnfules, quod
non pofuimus primo, nuric huic rationi infiximus,
vt exhinc fciatquis emCndatum hoc efle opus. Quin-
tus Fulius Hilarianus explicuit, emendauit c\ie III.
Nonarum Martiarurii, Caefario ct Attico confulibus.'*
Comraemorat deindc hoc ipfum opufculum fiium in
libello porteriore §. r. „Nam vt ipfi fcitis, olim d6
ratione pafcbae numeroque annoriim mundi kortanti-
bus vobis fcripta feciffc me ; fed idcirco filui aliquan-
to tempore, ne a nobis opufcula condimentis fapien*
tiae alienae inrationabiliter conderentur. Vnde di-
geftis melius rebus, de die facrattjjmo pafchae iarri li*
belkmpraemijimufi in qu© 3 et qui fit mcnfis primus,
lejjaii*
 "

640 Sibliothecae Patrum Laiinorum

j. i. Siri- Duo illius iibelli extant, qtiorum alter Expofi*

pta '
tiim de die Pafchae et menjts, alter de mundi duratio-
ne, feu, vt codex MS. Vindobonenfis profert, dt curfa
temporum infcribitur. Tertium ad eundem pertine-
re opufcuium, exiflimauit Manfius, cui titulus de ra-
lione Pafchatis auclore Agriuflia citte municipii X?-
midenfum Regiorwn> cuiusque mentionem fieri fcri-

bit apud auclorem quendam vetufiifilmuin opufculi

•
Pafcliaiis adhuc inediti, quem ex bibl. Canonicoruitt
maiot is eccicfiae Lucenfis defcriptum aliquando edi-
turus erat. *)

jj.j. Edi- Libelius pofierior de duratione itmndi per Pe-

tiojies.
trum Pithoeum inuentus et recognitus centum et tri-

ginta annis prius quam alter editus efl in appendice

ad primam Bibiiothecam PP. Parif. 1579. Deinde iu
fecundam eius Bibl. PP. editionem a. 1 589- Parifiis
fa&am Tonii, VII. coi. 965 fqq. eft infertus^ vbi edi-

tor iiiius Margarinus de Ja Bigne haec praefatus efit

*,Diu multumque dubitaui, num au&ori huiclocuttt
in

icgaiiter delnonftraiiimus dehinc efiaru, curfum an-

;

norum a fabrica mundi, in hoc opufculo

fuo quo- .

que (forte , quaeque) ordine fupputando notanius. ,

Denique§.XVII. tempus, quo pofteriorem librum per-

fcripferit, definit his verbis de CCCC. vero et LXX»
:

annis a pafKone Domini, in Confulatu Caefarii ct

Attici, die IXCal CCCLXIX.
April. anni tranfierunt
Sed vltimus hic numerus, vt ex Ger. lo Voflio (de
Hift. lat. I. II. cap. XII. p. 213.) Gallandius obferuat*
in mendo cubat, quuin ab anno pafliouis D. ad a»
CCCXCVII. quo CSS. fuerunt Caefarius ct Atticus, an-
tii non CCCLXIX. fed CCCLXIV. cffluxifle cOnftet
adeoque X pro V fcribentis lapfu irrepfiffe tnaxiine
probabile videtur.

*) Io. Dominic. Manfius ad Fabr, Biblioth. M« et I. Lati

T. III. p. 2JI V
 j Hiftorico Literariae Cap. IV. G41

jii hac bibliotheca (Patrum) darem : primum qnidem,

quod obfcurus adhuc necjue vJli fcriptorum ecciefiafii-
corum cataJogocognitus: dcinde, quod in fubducen*
dit temporum fummis et rationibus, fldei non pror-

fum indubitatae auclor efle videatur: ac poftremo»

(]uod DanieJis hebdomadas, magis vt Iudaei quam vt
Chrifliani volunt, Clirifli aduentu et aetate non defi*
niat omnino; et ad ChiJiafiarum etiam deliria fub
operis finem declinaiTe poflit videri. Sed quum ma*
gno vfui futurum fperem in defignailda conflituenda*
que Chronologia (qua non aliud omnium hifioria*
rum monumentum varicmagis ab hifioricis defcribi-
tur) fateor, mihi religio fuit, fcriptorem elegantem
vix dum in hac bibliotheca natum, idque Pithoei be*
nefkio, tam cito profcribere, vel (quod non ieuius)
mille annis antiquiorem velutde ponte deiicere ex haC
Bibliotheca. Proinde ample&ere^ o leclor, hoc Pi*
thoei donum, quod anre annos ducentos eleganter
quidem, ied non accurate fatis, vt opiiior^ exfcripfic
Rudolfus presbyter, vt teflatur fronti codicis adfcri*
ptum hoc eiogium: Runc librum Rndolfus lucratut
eft S> Bonifacio anno Domini MCCCLX. Pithoeus
vero pluribus Jocis recoguouit: vt proinde iion vno
tantum, fed aJtero nomine etiam, quod Q^IuJium
HiJarionem , fcriptorem antiquum eumque cafiiga*
tum et ornatum tibi donat, Pithoeo fis deiiinclus. * 4

Poflea in reJiquis Parifienfibus BibJiotheCae PP. edi-

tionibus 1610. 1624. 1644, ( 1 6 5 4 i) eodem To*
a.

mo et ln hac vJtima quidem p. 2 58 fqq. in Colonien*

fi vero (a. 161B.) Tomo V. et Lugdunenfi (1677,)

Tomo VI. p. 373 * 376. repetitus efl et a GalJan-

dio nuper in Venetam (1772.) Tom* VII L p. 235
vfque ad 238. reccptus.
Librum de ratione Pafchae et incnfts primum t%
membranaceo BibJiothecae Regiae Tauiinenfis codice
Tomus i, S s *i. DCCG*
 642 Bihliothecac Patrtim Latmorum

n. DCCC.*) lucem piotraxit e.t cum Laclantiaua

in

Epitome Inflitutionum diuinarum a. 1713. 1'arillis im-

primi fecit Chri/Iophorus Matthaeus P/affius, cx eo-
que vna cum altero edidiflet Andreas Gallandius, fi
Laclantianum iflum librum nancifei maturc fatis li-
cuillet. Quo ferius tandem docli aliruius fifi huma*
nitate accepto kl appendice eiusdem Tomi recuden-
dum cvrauit p. 745-748- praefatus de aucitore in
Prolegg. cap. IX. p. XVIII fci.

29.
Anastasivs.
f. ». Vlta. Romanus, Maximi presbyteri filius, Epifeopus
Romanuv in locum Siricii adrogatus efl cx Pagii
computatione die V. Dec. a. 398. obiit ad eiusdem
fententiam d. IV. Dec. an. 401. fecundum aiios**)
d. XXY II.
7
Apr. a. 402. Gefla eius tenuia fuerunt aut
inobfcuro latent, 11 non rlietorico more de co fuc-
ceiTor cius Innocentius praedicauit, tanta ac talia eius

fuijfe merita , vt iam excederet humanae coiwcrfatio-

nis con/ortmm .... prae vitae puritaie et ahun-
dantia doarinae , qtta popnlum Dti ioto eccltfiaflicat
aucloritatis vigore rrgeret. Nam cjuod Origcncm
damnauit, ad exemplum epKcoporum Orientalium,
vrgentibus Hieronymo ct Tlieophiio Aiexandrino et
vocifeiante Marcella matrona Romana feeit, idem-
cjue aiii epifcopi Italiae, Chromatius Aquileiae et Ve-
uerius Mediolanenfis, pro fe rjuiscjue fecuti funt. An
vero

*) Codicis hwiiis fpccimcn dedere praeter hunc Scipio

MafFeius optifc. cccl. p. 5. et audorcs Catalogi Codd.
MSS. Bibl. Reg. Taurin. Part. II. p. 272.
**) ]'.u-oniumncmuc, Tillemontium, Fontaninum, Bern.
dc Rubeis, rhllerinios et Valtarfium, quorum loca di-
ligcntius indicanit Gallandnis in prolegg.
 Eiftorico Literariae Cnp. IV. 643

verocum Origene cjuoque Rufinum damnauerit, in

quem vnum fere fubdoli Hieronymi et Romanorum
eius ibdaiium de Origeniitis clamores coliimabanf$
non conuenit intcr doclos. Affirmant Baronius, Pa*
gius, Norrifius ac Tiilemontius; negant Couflantius,
rtallerinii, Fontauinus ct de Rubeis, et iure haud du*
bie potiori.*) Certc non apertam de eo fcntentiam
tulit. Ex epiflola vero ad Ioannem Hierofoiymita*
num fcripta, etiamfi fenfus iJlius eiTet explicatior, ne*

mo facile, mens reda, ea colii^et, quae colJegit

cui
Hieronymus, quandoquidem quae per priuatae ne«
cellitudinis commercium fiunt, non publicae ilatim

voluntatis interpretationem capfunt,

Duae duntaxat fupcrfunt tpiftolat > quarutti altera ^vS<rii

pu *
ad Ioannem Hierofohjmitanum iam dudum, altera
aci Simpliciinum Epifcopum Mediolanenfem nuper
demum lucera vidit* Prior a. 401. haec a, 400. fcri*

pta efie videtur, quo eurrente Simplicianus e viuis ex-

cellit et in iocum eiu* Venerius creatus eft. Perie*
runt epifioiac duae ad Pauiinum, vna ad Anyfium,
Ss a qua

*) Barort. ad a. 40 1. $. IV. Pagi ad eund. a. §§. t&

XV. XVI. Norif. Hift. Pelag. 1, I. cap II. opp. T.f.
p. 2v Tillem Mem T. XII. art. C. p 242. Coiu
ftant Epp. Pont. p 723» §. VII. Baller. ad Opp*
Norif. cdp. II. §. I. p k27* Fontan. I. c. cap„ XIX*

§. h. p. 420 fqq. de Rub. I. c cap. XVI p. 109 fqq.

Hi tamen, qui perne^ant, noii cx folo literarum con-
textu et eaufa a nobis allata contendunt fed pleris-
,

que aliud magis cordi eft illud nempe, propter quodi

,

planc fuppofitam epiftolam denuo affirmare- baud vc-*

ritus eft Hallmjtut (de vita Origenis p. 333. vid. Bo*
wer'* hiftory of Popcs verf. germ. T
I. p. 442.), ntf

quid inde detrimenti caperet pontificia audtoritas^

quando daitmatum ab epifcopO Romano tot alios Ita*
liae epifcopos in counuunioncai recepiilc cgnftattt*
 644 Bibliothecae Pairum Latinorum

qOa omnia, quite inlllyrici partibus gererentur, recens

ipfi commifiife ferunt; Vna ad Venerium , ad quam

in Epifioia ad Ioannem Hierofoi. refpicit, vna ad
Afros, fl/*a denique fuper Ruflno in Orientem niifia,

Rufioo aflcrtorc. Tria fragmenta Epifiolarum ad

Vrfinum, ad Anafiafium li. pertinere,- Baluzius ofien-
dit.*) De v&usfuppofititiif et falfo eius dccreto ex
Biondello Coufiantius difierir»

V.j. Edi- Epifiola ad Ioannem Hierof quoniam ad eain

faepius refpicit Hieronvmus, inter ipias Hieronymi
epifiolas a veteribus coilcclioniuus e(\ repofita, iu Be-
nediclina locum inTomoV., qui aliena comoleclitur,
p. 260. occupauit, E vulgatis Hieronymi editiom-
bus haec epifiola primum in Pvomanam editioncm
Epifiolarum Pontif. dein a Baronioada.403.§, XXVL
recepta e(\^ deinde in Conciiiorum Collecliones mi-
grauit. Pofiea ex Codicibus JVISS. Vaticano et Bel-

louacenfi a Ioanne Garnerio inter opera Marii Mer-

catoris ed. Parif. 167 ;. Parte I. App. I. cdita efl, ad-
dita ex eiu.^dem codieibus perfonati Rufini profefiione

fiiffi, quae XII. anathematifmis confiat. Cum in fu-

perionbus autem editionibus, ficuti etiam iu fecp.ien*

tibus factum d\^ in fediones fcu paragraphos fex di-

vifaefiet, a Garnerio in XII. particulas difiincla cfi,
quarum oclauam iaceram et corruptam fufpicatus^
plaoe ad arbitrium' interpolauit damnationis Origenis
ct Rufini forrnula; tametfi id non eo animo fecit, vt

leriores falieret, fcd quo citius in oculos incurrerer,

verba infiticia diuerfo chara&ere exfcribenda cura-
vit**) et in notis p. 1 12. pro fuis agnouit, et fidem
cis

*) Im CoII. noua Concil.

T. I. p. 1457.
, **)Nihilomimn hicnmt, vtCoi;tiantiusanimai!ucrtif, qut
in his.oficncierent, quodnofis cius 11011 infuc6tis ideo-
quc
 Hiflorico Literariag Cap. IV. 645

eis faccrc triplici ratione conatus eft, cjuarum nulla,

vt Couftantius cenfet, jd quod vult, neceflario con-

ficit, ac praefertun duae poflremae vei bis Anaflafii vel

dcprauatis vel pcrperam intcllect ;
s nituntur. Reiecla
itaque hac interpolatione integram aci Garnerii et ve.
terum cditionum varietarem dcnuo exaclam et notis

fuis et praemonitiOne iJiuflratam exhibuft al 1731.

Tetr. Couflantius in Epifl. Pontif. Rom. T. I. p. 719
vfq^.e ad 730. addiditque p. 729-738- uotitiam de
dep^rditis et falfo adfcriptis. Nouis curis perpohtam
dedit Vailarfius in edit. opp. Rufini T. I. p. 41 ».

Kmfioam ad Simphcianum Hieronymo ignora-

fam et nemini antea cognitam, Vallarfius demum ex
Ambrofianae Bibiiothecae codice MS. cum aliis qui-
busdam aiiorum inter Epifloias Hieronymianas To-
mo I. Opp. ep. XCV. euulgauit. - Omnino fincera
efle videtur. Hinc depromfit et Concihorum colie-
clioni Tomo I. inferuit Io. Domin. Manfius. Ean-
dem piuribus locis ex conieclura emendatam propo-
fuit Hierorujmus de Prato in ed. opp. Sulpicii Seueri.

T.I. (Veronae 1741.) Differt. VI. num. XXXVI.

pag jfi. Vtramquc tandcm Garnerii, Couflantii
et Valiariii fludiis iliuflratam additaque Apologia Ru-

fini ad Anaflafium /hidreas Gallandius in Bibi. PP. et

vet. Eccl. Script. T. VIII. p. 246-251. intujit, fi-

jnulque diflcrtationem fuper Anaftafio c. XI, proiegg.

p. XXI fcj. praemifit.

Ss 3 30, Pav-

que chara&erem mufafum arbitrantes, vt fententia

aduerfus Origcnen» et Rnfinuni prolura facilius fecer-
neretur, addititia Garncrii verba pro gjenuinis Ana-
ftafii accipcrent. Id quod Ant, Pc«gio in Crit. ad
a, 401. n. 9. acwidit.
 646 Bibliothecae Patrum Latinorum

30.

Pavlinvs.
IVitViu, PauHkuf, qui antiqufs etiam Pontius , in MSS.
pariter ac editis codicibus Meropiuf audit, ex illu-

ftriflima familia ortus eft, ex fenatoribus fcilicet

cum paterno tum materno genere. Pater eius erat

Paulinus, idem fortafTe, cjui Galliarum praefeclus
praetorio fuit et vna cnm fponfa religioncm chriflia-
flam erat amplexus. *) Burdigalae natus eft a. 353.
ex Chifiletii rationibus. Patrimonium ei peramplum
tum praefidio domorum
ingentiaque praedia fuere
fum ftruorum numero, tum eorum, qui vt patro-
num eum colebantOppida plura in dorninio Pauli-
norum erant, veluti P>urgum et quod aliquanuliu in-
cojuiffe dicitur, cuius fitus tamen incertus, Ebroma-
gum. Pro natalium fplendore inflitutio et educatio
fuit elegans et magnifica. Imprimis eloquentia erafc
excultus atque oratoria et poetica arte exceilebat. Ma-
gulrum habuit Aufonium, eundem, qui Gratiani im-
peratoris fludiarexit, ab eoque poftea ad fummos ia
republica honores eueclus efl. h patris necefTitudine

et amore compulfus ita erudiendum educandumque

nobilem puerum fufcepit, vt fcdulitate et indufiria
praeceptoris, humanitate ac pietate patris doceret et
formaret, nec aliter poflea quani, filium confuefceret
appellare feque parentem eius et aJtorem dicerc,**)
quemadmodum omnia fua, bonos mo-
Pauiinus etiam
res et fludia ab Aufonio profecla non diflltetur. ***)
Ex fcriptis eius colligas quodammodo, in hifloricis
«iilcipJinis non fatis eum fuifle exercitatum, ficuti

medio-

*) Lebruni conieclura. Vit. Paulini cap. III.

**) Verba Lebruni cap. III. §, 2.
**•) Carm, X. v. 148.
 ITiJlorito Literaviae Cap. IV, 647

mediocriter tantum graecae Jinguaecognitione tinclus

fuit. Coniugem Therafiam, quae vt ampliili-
duxit
mas faculrates, ita ingenium, mores ac fiudia plane
ipfius fimiiia contulit, quibus tantum apud virum va-
luiiTe vicietur, vt non foJum ad amplecirenda Chri-
flianorum infiituta permoueret, fcd ad vitae etiam ra-
tionem permutandam dux atque hortatrix cxifieret.*)
Paulinus nutem ab ineunte aetate in fori firepitu et ne-
gotiis paMicis occupatus mature ad dignitates amplas
eueclus efi. Anno 373. Paulinus quidam nouae
Epiro feu Albaniae Praeieclus fuit, qui, fi nofier fue-
rit, nouendecim aut ad fummum viginti annos na-
tus erat.**) Ante Aufonium, i. e. ante annum 379.
Ss 4 Confui

*) Nimirum conieclurae in his tanto facilius venia da-

bitur, quanto minus explorata eft haec vitae Paulini
conuerfio. Atqui Aufonius ep. XXIV. cum eun\ de-
hortatur, ne vitae folitariae fe dedat, ita vno verbo
coniugcm eius perftrinxit , vt magnas illius in illo
confilio partes fiiifie pateat, caque virum facile aflen-
tientem non modo infleclere er, quocunque vellet, al-

loquio et fuafu trahere potuific, fed ei quodammodo

imperitaiTe videri queat. Id vero cenilfinium eft
morbum faeculi iftins infignem aliquam fanctitatem
,

ex contemtu bononim ct opum atque appetitione vi-

tae monafticae captandi citius ad feminas quam viros
perrepfitfe, hos autcm pierumque contagione in ean-
dem animi vertiginem cffe inuolutos. Denique tardi-
tas illa ct cundratio Paulini in fubeundo hoc vitae dis-
Crlmine, vt et circumfpeclio in diuendersdis praediis,
qua imprimii cauebat, ne femcl profufis omnibus et
fibi ncccfiaria et egentibus deinceps impertieruli co-
pia deeftent, quamque adeo fancrus Hieronymus ei
cxprobrauit, animum virilem Paulini euichim magis
crebris impulfibus, quam proprio impetu in ifta ruen-
tem demonftrant.
.**) Lebrumis c3p. IlL Locus eft tn Cod. Thcodof. Go-
thofr. T. V. p. 365 fq.
648 Bibliothetae Palrttm Lcitinorum

Conful fuit, licet fuffeclus tantum, fortaffe Aufonio

adiutore, qui apud Gratianum plurimum poterat et
publice honorum eius hrgitorem fe profeffus cfi.
Pariter Lebrunus Paulinum, qui anno 380« Romae
Praefeclus fuit, diuerfum ab hoc fuiffe negaf. Prae-
terea varia eum negotia obiiffe, credere par efi, quae
forte molefiia non carebant. Peregrinationibus etiam
difiriclus fuit, nec liber forte a cafibus aduerfis. Hinc
iam reapfe pronior ad otium, fuccedentibus annis re-
quiem dignitati vel ambitioni potius praetuiit cumque
eodem haud dubie tcmpore Therafia confilia de fae-
culo fugiendo agitaret, in Hifpaniam ambo
389. fe- a.

cedunt, pofiquam ipfe Burdigalae antea a Delphino

Epifcopo baptizatus erat. Vixit ibi in amoeniffima
regione haud procul a mari et vrbibus, fed alienus ab
omni cum veteribus amicis commereio, adeo vt ad
plures Aufonii quamuis cari epifiolas plane nihil re-
fponderet, ibique animum paulatim rcligionis chri-
fiianae cultui magis adfirinxit. Qbferuat Lebrunus,*)
poemataquaedam, ab eo paulo pofi fufceptum nouuin
hoc vitae feuerioris genus compofita, non cam fancli-
tatcm fpjrare, quae in fcriptis pofiea carminibus et
epifiolis confpiciatur. Prae caeteris huc collocat Ma-
tutinam ad Deum Precationem, in, qua honcfios ma-
res faecularis viri a Deo enixe poflulat, ex quibus ta-

men aeternam eamque beatam llbi fpondet vitam.

In ea oratione feliccm fibi et fuis deprecatur pofleri-
tatem, vnde tunc fibi natos iam cfTe filios aut faltem
cos defideraffe coniicias. Ac hoc ipfo etiam tempore
filium ex Therafia fufcepiffe yidetur, qucm pofi oclo
iam defunclum Compluti iuxta Corpora SS.
dies vita
Maftyrum fepeliendum curauit. **) Intra quadricn-
niuw
*) cap. VI. §. 2.
**) Cwn, XXXII. v. 605.
 Hifloricc Literariae Cap. IV. 649

nitim autem, quod in Hifpania cum vxore degit, valL-

'diilime robore creuit pietns et religio eius. Tum

•snimnm plane a faecularibus curis aucrtere, Deoque
deuouere infiituit. Rcpudiatis Mufis et poetis victu
et cuitu murato continentiae ac paupertati iefe manci-
pauit. Patriae atque cognatis valedixit bonaque dis-
trahere et in pauperum vfus erogare coepit, denique
fegregare fc totum etin folitudinem iuxtaNoJam coa-
fugerc fiatuit. Hoc vt inuidiofum ei apud Proceres
et diuites fuit multorumque, qui vel necefTitudine vcl
quocunque officio ipfi coniuncti fuerant aut adflridi,
animos abalienauir, adeo vt liberti etiam, et ferui ab eo
deficerent et dcbita officia negarent; ita ingentem acL
mirationem apud principes tunc temporis ecclefiae
viros gratiamque apud plebem peperit, omniumque
in eum conuertit fludia, Hinc inuitus etiam Barcinfo-
ne plehis concuriu pre^byter ordinatus eft, tarnetfi ad
ecclefiam iliam non alligaretur, fed Nolam a. 393,.
vel 394. pergeret. Accidit iu hoc itincre, vt, cura
vbiuue Jocorum a fummis aeque ac imis magno cuni
plaufu et fauorc exciperetur, a Siricio tamen Roniara
tranfiens contemneretur. Cuius caufam npn impro-
babiJem hanc comminifcitur Baronius, quod repen-
tinam fortaife Paulini confecrationem non probauerifc,
prauum per ea tempora grafTantem
•indigne ferens
morem, quo Laici homines aut etiam Neophyti ra-
ptim ad facerdotia proue herentur , quos per certa iu-
terualla et iuxta ecclefiafiicas regulas afcendere par
erat, adecque Jocum inter Pmbyteros ©i
in Ecclefia

negauerit. Nolam aduenifie Paulinum flatim poft

Pafcha a. 394. Lebrunus cenfet. Fui.t auteni Nola

,vrbs Campaniac perantiqua et florentifTima quondam,

quae poflea tamen coloniam accepcrat, oclo Jeucas
aCapua, fcxaginta quaftior a Roma difians. Hanc
Vibem maxime commendabat S. Feiicis Piesbytcri ct
Ss 5 Con-
650 Biblioihecac Patrunt Latinorum

quondam tumulus paululum ab vrbc re-

Confeflbris
motus. Super tumulum erat confiruda bafilica et
iuxta eam aedificium a terra fufpenfum coenaculq,
vna portic.U cellulis hofpitalibus interpofita longius
tendcbatur. *) Hoc PauJinus cum quibusdam fodali-

bus inhabitabat monafierii nomine, illud et focieta-

tem fuam fratemitatcm monacham appellans. Nam

omnia ibi ad monachorum ritum erant compofita,
cruem ipfe paflim in epiflolis et carminibus fuis deli-

neauit et plures eius admiratores, veluti Ambrofius,

AuguAinus, et Hieronymus, a qutbus tum fere aut fa-
ma aut per literas cognofci et amari coeptus efl, J-u-
dibus cumulaucrunt. Infigni prorfus religione S. Fe-
licem coluit, cuius natalem quotannis carmine celc-
brare inflituerat, quorum maxima pars etiamnunc
reflat. Inter haec tamcn, vt ex Hieronymo**) di^
fcimus, nondum omnia bona difiraxerat, £ed rctinue-
rat fortafle non pauca ex immenfis, fiue vxoris caufa
et quod rei lautiori non protinus defuefcere poterat,
feu vt in fubitos cafus fibi profpiceret. Tunc etiam
in Orientem iter meditabatur, quo Hieronymus eum
inuitabat,* fcd nefcio, quo pacto, antequam Epifcopi
munus fubiret, id confilium euentu caruerit. Caete-
rum huius vitae tenor, vtut tum illuflrem Pauiinum
reddidit, tam exiguo rerum memorabilium numero
confpicuus efl, vt, fi gefla hominis interroges, viuere
eum antequam de vita excedcret, dicendum
dcfiifle,

fit, atque iam hac opera noflra defungi liceat, modo

pauca, quae ad intelligentiam variarum epiflolarum

eius conducunt, iuxta annorum feriem addiderimus.
Anno 398» Siricio Epifcopo Romano fucccflit Ana- 1

Aafius,

*) Lebrun. cap. XVIII. $. I.

**) Epiftob ad Paulin. ed 4 Bened. T. IV. n. 49. Val- r

larf. T. I n. LVIII.
 Hijlorico Literariae Cap. IV. 651

flafius, qui beneuolentiam Paulino et literis et, cuin

Romam anno infequenti aduentafTet, re acfludioprae-
fenti teftatus eft. Circa idem fere tempus Rufinum
adamare coepit. Strius Melania ex peregrinatioue
Hierofolymitana an. 402. rediens Nolae eum inui-
fit. *) Eodem anno et fequenti bafilicas nouas fuper
S. Felicis tumulo conflrui iubet, antiquas autem mar-
more et piduris exornat. Anno 409. tandemNolae
cpilcopus, aetatis anno quinquagefimo fexto creatus
efl. Anno 419. ab Imperatore ad Synodum Rauen-
nam, iterumque cum Spoletum transJata efTet, ad
fchifma ecclefiae Romanae componendum euocatus,
valetudinis caufa abefTecoadus eft. Reiiqua vitae eius
vfque ad annum 432., quo diem obiit, planeobfcura
funt. At licet multis ille faclorum et fcriptorum cla-
ritudine et vfu cedit, attamen animo vere pio, pru-
dentia, moderatione et humilitate muJtos maioris no-
minis docftores poit fe reliquit, ac vita fua demon-
ftrauit, quantum mite ingenium, mores ab
praefidii
ineunte aetate fedulo informati ac bene praeparatum
pedus reJigioni afTerant.

Duplex Scriptor tim Paulini genus eft, Epijlotae $. 2 , $$fa

ad amicos datae , et Carmina , quorum nuJlum ante pta *

feceiTum in Hifpaniam efi compofitum.

I. Epifiolae genuinae fuperfunt quinquaginta^ vu
delicet ad Seuerum Sutpicitm XIII. olim XIV. in edi-
iundim , vt et reli-
tionibus Lebruniana fuperioribus
quae, quas deinceps enumeramus , propofitae, apud
Lebrunum n. I. V. XI. XVII. XXII. XXIII. quae ex
duabus, quae antea erant III. et IV.^coaiuit, XXIV,
XXVII -XXXII.
Ad Delphimm Burdegatenfem V. apud Lebru*
num X. XIV. XIX. XX. XXV.
Ad
•) Lebrun. cap. XLI. n, 12.
6f» Biblioihccae Pntrum Latinorum

Ad Amandum Burdegalmfim VI. apud Lebrun.

II. XV. XXI. XXXVI.
IX. XII.
Ad Santtnm Ajiandum 11. olim ia vnamn.XXVI.
compadlae, uunc XL. XLI.
Ad Viclricium Rcfhomagenfem II. nunc XVIII.
et XXXVII.
Ad Aprum I. apud Lebrunum n.XXXVIII.
Ad Aprtim et Amandum n. II. XXXIX. etXLIV.
Ad Florentium Cadurrenfim I. n. XLU.
Ad Akthium n. XXXIII.
I.

Epijlola feu Sermo potius de Gazophylacio*

c. XXXIV.
AdDefidfriuml. n XLIIL
Aci. Macaiinm I. n. XLIX.

Ad Panimachium I. n. XIII.
Ad lonium cum poemate ad eundem I. n. XXV.
Ad Sebaftianum Ertmitaml. n. XXVI. extat etiara
interHieronymianased. Bened, T. V. paite It. p. ^itf.
Ad S. Augvftmum IV. apud Lebrunum n. IV.
VI. XLV. L. Eduntur inter Auguftinianas.
Ad Alypiuni Tagefienfim I. etiam n. III. inter
Auguft inianas XXXV.
Ad Romanianum I n. VII.
Ad Liceniium Romaniani filium I. n. VIIL vrra*
que ad patrem et filium olim in vnam compacla eraf,
qualis etiam inter Auguftinianas n. XXXVI. extat.

AdRvfinnm II. n. XLVI. ct XLVII. quos Paulini

non efle Rosweydus fufprcatus eft.

Ad Eucherwm et Gallam I. a Chiffietio primum

produ^la
Pracer haec fragmentum Epiftolae n. XLVIU.
apud Lebnnum et in nomilima et integrae tiuae non
faris cxpioratae fldei ad Marullam vna, alcera ad Ce<
lantiam fuperfunt, quae in laudatis editionibus in
Appeudicem reicctae fuat et cum Hieronymianis cjuo-

que
 Hijlovico Literariae Cap. IV* 655

que Vtilgari confueuerunt. Conf. Vallarfium ad

Eptfl. CXLVIIL
II. Ponaata, quae quidem vere ipfius cenfentur,

refiant XXX. Nemne ad Grjiidium II. Precationes

mttutmm II. Z?e & Johanne Baptifia I. PJalmi
I. II. et CXXXVI. verfwus explicati. Ad Aufonium
II. oiitn IV. iiutequam trespriores, quae olim erant
IX XXI., in vnum coaiuerant; flfi? Cyiherinm I. E/7/%
thatamium in luianum lam; dt ohiiu Celfi pueri
et

ad rneumatiurn e.t Fidolem; ad Nicetam redeunttm

in Daciam; ad lonium I. de Nolana ecclefia afe au*
Efa; ad Antonium contra Paganos a Muratorio eru-
tum; S. Feiicis Natales XIII. integrae, quarum tres
pofieriores a Muratorio ciemum inte«rae editae funr,
Cum antea nihii nifi fragmenta XI. XIII. XIV. Sed
fragm. quod putabatur Natalis XiV. ad XIII. referen-
dum efle, XV. autem pro fragm. Natalis XIV. haben*
dum, Muratorius exiftimauit. Praeter hocautem aiiud
frngm. incerti Natahs et aiius carmiuis de regibus ex
Suetonio colleclis reperiuntur.
Denique Pauiini eft libellus perbreuis infcriptutf

Pajfio S. Gtnefii Areiatenfis , qui efiam apud Ruinar*

tum in Ad«s inartyrum p. 603-605. occurrit. Ros-
weydns dubitauit de audtore. Sed fiiius et complu-
res libri MSS. eidem vindicant.
Faljo tribuuntur Paulino 1) Exhortatio ad Con*
iugem fuam verfibus confcripta; 2) Carmen de No»
mine Jffu, quod a barthio vulgatum ert in Aduerfari
XXXIV. cap. 1. et cum praecedenti in Appendice
lib.

Poematum ed. Lebrun. et nouiifimae exhibeturi i)de

Vita S, Martini libri VI verfibus, cum epiftola ad
Fauftum quendam Regienjem , quae dudum Pauiino
Petrocorio ab recentioribus editoribus adfcripta funt.
Interciderunt fortafle praefiantiffima. Sueionii
ftbr'% III de regibus variarum gentimn in Epitomen
vtrfibut
 654 Bibtiothecae Pairum Latinorum

verfibut redafiti
'
, quos magnifice laudauit Aufonius,
cui tanquam Audiorum fuorum Paulinus trani-
arbitro
miferat, Ep. XIX. cuiusque fragmentum fupra indi-
cauimus. Panegyricuf Tkeodofio oratiope foluta ob
Eugenii et Arbogaflis tyrannorum victoriam a. ^94»
dicluf*) et Epi/iolae ad eundem Imperatorem. Epi-
Jlolae adforortm et quem praecipuum ipfius librum
Gennadius appellat de poenittntia et de laude generali
omnium martyrum. Item Recognitionum Chmentit
traduclio. Sacmmentarium etiam et Hymnarium
confecifTe di&us efl.

5. 5. Edi- Ante Chiffletium incuita paene iacuere Paulint

tiuncs.
Scripta. Nam prima editio, quae Parifiif, apud
Jod. Badittm a. 1516. ocfionis facla ert et mauca efc

lacunis mendi\vque ex codicibus male fanis oppleta et

ab ipfo Badio intempefliuis correclionibus foedata efh,

Secunda HenriciGrauii, quae longifiimo poft primam
interuailo a. 1560* Coloniae, ap.Cholimm lucem
vidit, non refpondet caeterisH. Grauii per id tem-
pus de Patribus Latinis meritis, ac nequaquam omnia
liiperioris vitia fuftulit, quamquam ad codices MSS*
dcnuo excufla. Haec aliquoties deinde repetita eft
et emendatior inquibusdam crediturea, quam Io.Iac*
Grynaeus inter Orthodoxographos Bafileae a. 1569»
repofuit, nec non Andreae Schotti ad codicem MS.
collata in Bibliotheca Patrum Colonienfi 161 8.
Quintam feu tertiam verius editionem a. i6aa. Ant-
verpiae curauit et typis Piantinianis commifit HerU
bertuf Rofweyduf Soc. Iefu, vir pius et eruditus, fei
tot occupationibus implicatus, vt, cum tempus nott
fufficerct, aiiorum faepe (hidiis vti cogeretur et fuc-

ceda*

*) Gennad cap. XLVIII. ct Hieranym. Epift. XIII. afl

Paulin.
 Hifiorico LiUrariae Cap. IV* 655

cedaneam duntaxat imponeret manum. *) Attamert

muita habet praecJara et quae nitefcere potuilTent, fi
confilium rede defcriptum ct Pauiini ingenium penitius
fuiflet perfpeclum. Qua ex parteJongeoptimam edi-
tionem meditabatur Petrus Francifcus Chiffletius eius-
dem Societatis, quique, cum ipfe per negotia non per-
fedurus fibi vidcretur, exemplum eius rationibus pJa-
nis atque certis fuffuJtum aiiis reliquit in Paulino iliu*

flrato Diuione 1662. quaternis exculo. Ab huius fa-

ne idea proficifcitur, quicquid pofiea frugi tn Pauli-
num collatum efi. Ncqueenim codices modo contu-
lit, fed, vitiorum etiam etdeprauationis librorum MSS*
origines et caufas indagauit primumque, ni fallimur,
quid finguJorum vitae Paulini monumentorum notitia

et indolis illius cognitio ad iJJuminanda fcripta eius

ccnferrent, ofiendit. Figovero miror profeclo, quifa-
dtum fit, vt in tanta Paulini upud Catholicos admira-
tione viginti et ampJius demum pofi ChifBetium an-
nis aiiquis exortus fit, qui finceram PauJino operam
nauaret. Fuit \s Joannes Baptijla U Brun, eruditus
Presbyter, et fiminus ingenii acie, at certe indufiria
ac diligentia poJiens, quam abunde tam in vita eius

cxplicanda, in qua nonnemo Tillemontii commenta-

rios adhuc tum in fcriniis latentes praefio ei fuifle fu-

fpicatus efl, quam in textu ad codices probatiflimos con*

fiituendo probauit. Ac huic editioni, quae a. 1685.
Parifiis foras data efl, etiam nunc primariae editionis
honos feruatur. Iteratio eiusdem annofaecuJi curren-
tis trigefimo fexto fada e([ Veronae typis Dionyfii
Ramanzini, ibique fimul inferta funt, quae a. 1697.
partim integrapro fragmentis, quae antea habebantur,
partim noua pJane ex BibJiothcca Ambrofiana Medio-
lanenft

*) Lebruni iudicium in praef. ad ed. Parif., quod exfcri-

pfit quoque QucUnus T. I,p. 930,
656 BibVioiliecae Pairum Latinoritm

lanenfi Ludouicus Antonius Muratorius ediderat qua-

tuor Paulini carmina cum oiiiTertationibus ab co occa*
fione eorum Sed
confcriptis. cultu ea fit prae-
licet

fulgida, non item eorum, ojui negotio praeefTenr, cura

efl commcndabiiis. Praeterea cadem carmiua nouae

poflmodum cenfurae a. 1756. Mingarellius fubiecit*
quam i'n Anecdotis ab eo vulgatis et Gallaiulii Biblio*

theca PP. reperire licet*

S a e c. XVL
1508.
Argenioraii t per Matihiam Schiirer. 4. Pault*
hi Ep. Noletani Carnicn Iambicum Chrifiianam pte«
tatem commendans. Weislinger in Cat. BibU Ord*
X. loh. Argentinae p. 158.

1516.
Parifiis, per loh. Petit. Venundantur ab loatt-

toeParuo Iodoco Badio Afcenfio. 8-

et Pon. Paulint
Epifcopi Noiani virique fancliifimi et longe doctiffimi
Epiflolae et Poemata luculenta a tergo huius enume-
randa. Infinei Finita funt haec opera diui Paulini
epifcopi Nolani accuratione et opera lodoci Badii
Afcenfii octauo Kal. Martih Anno falutis humanc
ad calculum Romanum. MDXVI.
Continet Epiflolas XXXVII. Carmina XIX. inter
cjuae X iiatalesS. Felicis et tres Pfalmi, infertis Au+
fonii ad Paulinum poematibus. Iod. Badius nuncu*
pauit M. Guil. Paruo Regiae confeffionis auditori epi»
ftola data Kal. Mart. 15 16. praeter quam adie&ae funf
notitiae dc Paolino ex Trithemio et Crinito,

Bafil. ap. Henricpetri. f. Paulini epiilolae duaa

ad Rufinum in Orthodoxogr.
6 lo. HcroldL
I560;
 J

Hiftorico Literariae Cap. IV. 657

1560.
Coloniae Agripp. apud Matern. Cholinum. 8»
P. Paulini —
Opera omnia Henrici Grauii fiudio
reftituta ac argumcntis illuftrata.
Primam hanc editionem ex recenfione Henr.Gra-
vii, Belgae, e Dominica famiiia, a Rosweydo igno-
ratam notauit Chiffletius. Occurrit apud JVeislinger
loco paucis abhinc iam excitato. Epifiolam dedica-
toriam 1559.) praemifit lohannes Antoninus
(dat. a.

Dominicus ad Petrum de Iuren Abbatem infulae Vir-

ginis Mariae, monens eam editionem H. Grauii ftu-
dio ex vetumilimis exemplaribus curatamet argumen-
tis illuftratam fuiffe: a fe autem ad Grauii cafligatio-

nem adie&as aliquot*) Paulini Epiftolas ad Augufti-

num, Alypinum, Romanianum et alios quosdam.

Antuerpiae, ex off. Chrijl. Plantini. 16. Pon-

*

tii Pauiini Burdigaienfis Poemata. acc. Profperi Tiro-

nis Aquit. Epigrammata et alia et S. Hilarii carmen
in Genefin.
1566.
Ibidem apud eundem. 8. Iterata Grauii reccnfio.

1569.
Bafil. ap. Henricpetri. f. Paulini Nolani Epifco-
piEpiftolaead varios quibus et eiusdem carmina varia
fubiecla funt. mOrthodoxogr. Io.Iac.Grynaei.T.L
Rosweydo ex manufcripto exprefla vifa eft.

*579>
Parifiis, ap.Mich.Sonmum. f. Paulini epiftolae et
Poemata. in Suppl. f. Appendice ad primam ed. P. P
1589.
*) Oiio , ncttipe quatuor ad Auguftinum , reliquac a
quendam mihtem , ad Sebajtianum Ermi$am % ad Aty»
piurn, ad Romanimum.

Tomus l% Tfc
65% Bibliothecae Patrum Latinortmi

1589-
Parijtis ....£, Paulini Epiflolae et Poemata,
infecunda ed. Bibl. PP. Tomo IIL.

S A E C. XVII.
1618.
Colon. Agripp. ap. Hierat. f. Paulini Nolani
Epifcopi cpiflolae et alia quaedam opufcula, quae per
Andr.Schottum recenfita, prolegomenis et notis illu-

flrata funt.

Ex Grauii edirionc fcre exprefTa efl. Acceillt de

nouo Epiihalamium Iuliani tt lae. In margine ali-

cjuot variae lecliones adfcriptae funt»

1622.
Antmrpiae , ex off. Plantin. ap. Balthaf More*
tum et viduam lo. Monti et lo. Meurfim. 3. Diui
Paulini Epifcopi Nolani opera. item Vita eiusdem,
confummatam perfeclionem ac prorfusmirabilemfan-
clitatem continens, ex ipfius Opcribus Veterum de et

eo elogiis concinnata. Accedunt Notae Amoebaeae

Frontonis Ducaci et Heriberti Rosweydi e Soc. I.
Infunt Epifiolae L. ex quibus XXVI. ad Sanflum
jfmandum etXLVII.etXLVIII. ad RnJinumXLlX. ad
Marcdlamh. ad Cvlantiam nuncprimum additaefunt:
item Martyrium S. Gencfii Arelatcnjis antea non ex-
cufum. Poemata porro XXXI. nec non Fragmentum
Pocmatii de regibur^ itemque poema ad louium, quod
hic vt in fuperioribus epiflolae flatim ad eundem
(XXXVIII.) fubiieitur. Ex his primum in hac ed.ac-
cefferunt quintum de loanne Baptifla. XXVI - XXIX;
S. Felicir Natalis 11. 12. 13. 14. fragmenta. item
quod extra numerum efl, Natalir incerti fragmentum,
dcniijtie XXXI. ad Coniugem fuam txhortatio. Sed
quod XIV. ctiam Epithalamium in lulianum et lam
aflenfco
 Hiflorico Literariae Cap> IV. 659

afierifco tanquam noua huius editionis accefllo prae-

notatum eft, errore accidifTe oportet. Textus, cjuem
haec editioprae fe fert, ad Vaticanos, Nolanos et Gal-
1 „ Adhibuit enim, Roi»
icos codices confiitutus efi.
weydusinquit, operamamicusRomanus, vttextuscum
Vaticanis et Nolanis MSS. conferretur; quem vti Ro*
ma mijfus ejt, fere exprejjimus ;*) nifi forteMS. Pu-
teanorum fratrum, cuius variantes lecliones e Gallia
ope Frontonis nofiriDucaei habuimus, velMS. Valen*
tinus, quem olim Andreas Schottus nofier ad Epifio*
Ias confuluerat; vel MS. Belgicus, quoCauchius ciuis
meus vfus fuerat, veram leclionem manifefie fuggere-
rent. Paucae conieclurae amici Romani textui im-
mixtae." Textui proxime fubiicitur Vita Paulini ex
fcriptis eius et veterum de eo elogiis concinnata , ab
amico Rosweydi Socio (Sacchino) Roma ipfi ea con-
ditione, vt latere pofTet, transmilTa, non magni mo-
menti. Hanc excipiunt Notae Front. Ducaei et Ros*
weydi coniunclae et pofiremo loco Variantes Leclio*
nes ex Codd. MSS. Vaticanis, quos amicus Romanus
excerpfit, quibusquefubindeconieduras fuasadmifcuit*
Caeterum infcripfit opus Fraucifco van der Burch Ar-
chiep. et Duci Cameracenfi, S. R. Imp. Principi,
Epifiolae characlere rotundo, poemata literis Italicis

exfcripta funt» Indices praeterea habet vtilifiimos»

Tt 2 1663.

*) Hoc non fatis mihi intelligere videor. Qualis quaefo

erat textus Roma transmiflus? Nonne editionum fu-
periorurn ? Atqui tum nihil referebat , vt a Romanis
expeteretur. Immo inquies, vt collatus erat vel emen-
clatus iuxta Vaticanos codices? At hoc, nifi temere,
fieri non poterat, nec vero Rosweydus.
fecit Naiti
poft notas , Variantes horum codicnm et conie&uras
fimul impvimi curauit ibique reliquas Belgici, Puteani et
Vaticani Codicis Variantes, vt maxime fibi probaren-
tur, in textum fe recepifle fatetur. Multum igitur 1*$
ftrc tribuenduni crit in Rosweydi praefatton*
 o

66 Bibliothecae Patrum Latinorum

1662.
Diuione, apud Viduam Philiberti Chavance. 4.
Paulinus illuflratus fiue Appendix ad Opera et res ge»
ftas S. Paulini Nolenfis (Jtc) Epifcopi Au&ore Petro
Francifco Chiffletio Soc. I. Presb.
Nouae quodammodo editionis Paulini vicem fufH-
nere videtur hic ChirRetii labor , cjui ipfi quidem
edendi illius confilio ab aucfore olim fufcepto et re-

bus cogentibus abiedo fucceflit. Duabus ille partibus

confkt, quarum prior multa fuperiorum editionum
loca melius, ccrte noua ratione conflituit, alter vi-
tam et res a >Paulino geflas illuflrat, et ex Codice
Viennenfi vtiles imprimis lecliones in omnes fere eius
epiftolas contert. Sed vt apertius, quae peculiaria in-

iint, pateat, omne argumentum et occafionem, qua-

tenus in praefatione ab eo absque verborum ambagi-
bus eft defcriptum, fubiiciamus ad paginas iibri nobis
collatunir „Venerunt mihi in manus, inquit, Pau-
lini operum manu exarata aliquot exemplaria. His
ame collatis cum editione Plantiniana a. MDCXXII.
omnium accuratiflima, vidi primum huic deeffe Pau-
lini Epiflolam ad Eucherium
Gallam tunc in Lero
et

infula degentes 5 breuem quidem illam , (ed gemma-

rum inftar in exigua mole pretio maximam. Intel-
lexi, hac epifloia apertum mihi campum amplifii-
nium ad eos profligandos, qui Eucherium iuniorem
Lugdunenfem Epifcopum fibi finxerant, Gallae ma-
ritum: quam tamen Eucherio feniori, immo eius
nominis inter Epifcopos Lugdunenfes vnico, coniu-
gem, Paulini haec Epiflola oflenderet. *) Ad haec
ex

*
) Exhibetur h3ec epiftola ex MSS. CoHn\ Viennenfi et
CI mincenfi P. I. cp. XV. p. 61. Subnotantur in ean»
dem patica fequcnti capite. De Eucherio et Galla au*
tem fufius capp. fqq. XVII- XXIII,
 1

Hiftorico Literariae Cap. IV. 66

cx iisdem MSS. Codfcibus, atque exFJori Lugdunen-

fis omncs Apofioii Pauli Epifioias, de-
collc&aneis in
prehendi, imperfe&am efie in vuigatisEpifioiam, quae
ad Pammacliium praenotabatur: atque ad eundem
Pammachium datam efle totam fere Pauiini Epifto-
lam, (juae infcripta efTet ad Alethium: vnde indoiui
tu»batam Pauiae Romanae famiiiam, etiam a dodif-
fimis viris, qui ex hac male percepta ac praepoftere
digefta Epiftola , Aiethium Pauiae generum, Ruffi-
nae porro eius minimae natu filiae maritum affirma-
bant, cum tamen Ruffinam ex Hieronymo conftaref.
morte immatura fubiatam in aetate quidem nubiii, fed
verifimiiius ante nuptias: certe Aiethio Cadurcenfi
nunquam fuifTe vxorem.*) A compaclorum ofci-
tantia eam labem cognouimus, duabus Pauiini ad
Pammachiuni et ad Alethium Epiftoiis iam olim af-
fufam, quae remotioris antiquitatis certis teftimoniis
eiuenda eiTcL **) Animaduerti praeterea, ex iisdcm
Tt 3 MSS.

*) De his ibid. capite I. et II.

**j Oftendirur ncinpe, partcni pofteriorem Epifiolae', in

vulgatis editionibus Alethio infcriptae , nihil ad Alc-
thiuin pertinere, cap. V. fed ad Pammachium datam
elfe ex Codd. probatur, cap. VI. idemquc iam olim
cenfuitfc Florum Lugdunenfem cap. VII, Dehinc
cap. VIII., vndenam huius ad Pammachium Epiftolae
pars prior poflit rcftitui ct cum poflcriore corne£ti,
disquiritur, idque in Epirtoia, quae invulgatis ad Pam-
machium infcribitur, n. XXX VII. in Antuerpienfi,
fieri Cap. IX. ipfa tandem epifto-
oportere cenfetur.
la intcgritati fuae nunc rerhtuta proponirur ad eam-
que cap. X. variautes aliquot lcclioncs ex Codd. MSS.
Futeano et Viennenfi coiliguntur. Denique cap. XII.
demonftrare nititur, vulgatae Paulini
ad Aiethiura
Epiitolac parti priori, quac ad Alethium vere fpectet,
iungendum elTe fermonem deGazophylacio. Qiiae fic
dein coniunftira rcltituta et Codd. MSS, ope cxpolita
exhi-
662 Bib!iotheea$ Patrum Latinovum

MSS. Codicibus vulgatam Paulini ad San&um et

Jlmanrfnm Epiflolam in duas diffundendam efle: fic

vt et Fpiflolam ad Romanianwn , quae alteram car-
mine ad Licentium eius filium datam includit.*)
Diuerfas denique ab editis leftiones , in omnibus pe-
ne Paulini Epiflolis ex mdem manu defcriptis in vete-

ri membraua exemplaribus obferuaui, quae Paulini

geninm atque ingenium prae vulgatis prae fe fer-
rene.**) Quid plura? Paulini confulatum, Baptif-
Hium, monachifmum, facerdotium, epifcopalem or.
dinationem, Natales Sanclo Felici dicatos, Melaniae
fenioris et Nicetae Dacorum Epifcopi per Nolam
tranfitus, alienis temporibus a plerisque adfignari
animaduerti. Captiuitatem quoque eius Africanam
nec luo tempore reddi nec eius narrationem (quae
Gregorii Papae cfl) Vranio vere adfcribi: et quidquid
fere vir tantus vel egiflfet vel fcripfiffet, in chronolo*
giam praepofiere, etiam ab recentiorum eruditifTimis
digeri. Quid commcmorem vifionem S. Pauiini,
Iohanui

exhibcntur cap. XIII. et variantibus aliquot leelioni-

bus cxornantur cap. XIV.
•) Prius fic in c. XXIV. In fequentihus deinceps vtra-
que proponitur, prior capite XXV. pofterior, tan-
quam appendix prioris, cap. XXVI. Variantes ad eas-
dem colle6toe cap. XXVII. fubne&untur. De epiftola
ad Ronianianum XLVI. in edit. Antucrpicnfi agitur
cap. XXVIII. Simul cap. XX IX. obferuatio ex cod,
MS. Viennenfi in Epiftolam tertiam Paulini ad Aman-
dum, quae eft XXII in ed. Antuerp. adiecla eft, vndc
mancam cfle ab initio eamque iabem peranciquam
fignificatur.
••)Haec optimarum variantium lcclionum meflisap 260,
vfquc ad finem p. 295. congefta eft. Rcliqua fectin-
dae partis capita ad vitatn Paulini fpeclant , qua 00
cafionc tamen tuulta alia obitcr fati» fufe cxpli-
cautur.
 Hiftorko Literariae Cap. IV. 663

Iohanni Epifcopo Neapolitano triduo ante obitum ob-

Jatam; quam ab aliquot Scriptoribus Itaiis , immo et

Neapolitanis perperam tribui videbam Iohanni inter

Epifcopos Neapoiitanos eius nominis quarto, qui
oclingentis fere abhinc annis floruit; cum eam anti*

quiori Iohanni huius nominis primo tribuendam in

aperto fit, qui proximo pofl Pauiini obitum anno,
aerae Chriftianae CD. XXXII. die Sabbati fancli,
menfis Aprilis fecunda ad Superos euolaiTet? Haec et

alia de S. Paulini rebus a me obferuata, parum abfuir,

quin me permouerent ad nouam eius Operum mo*

liendam editionem, cui poft Heriberti Rosweydi, et

Frontonis Ducaei amoebacas Notas , tertio loco meas

apponerem 5 vt ex omnibus aliquid exifteret, quo tam
diferti ac tam fandli Scriptoris ftudiofis fieret fatis:

mentemque iiiis iniicerem, ad Magni Theodofii Pa-

negyricon, ceteraque nondum edita eius opera, per
omnes veterum bibliothecarum Jatebras disquirenda.
Sed inhibuit praefertim manfionis meae Diuionenfis,
ad accuratiorcm typographiam perquam inopportunae
conditio: feditque animo tandem, quaecumque mihi
ad Paulinum illuftrandum comparata erant, in hunc
Jibellum coniicere, integram (vt fpero) eius Operum
imprcffionem aggredienti aiiquando profutura." —
Nuncupauit librum fuum Chiffletius Card. Franc. Bar-
berino, Portuenfi Epifcopo.

i685-
Parif. ap. Io. Cotiterot et Ludou.Guerin. 4- To»
tni II. S.PontiiMeropiiPauliniNoJaniEpifcopiOpera
digefta in II. Tomos, fecundum ordinem temporum
nunc primum difpofita et ad MSS. Codd. Gallicanos,
Itaiicos, Anglicanos, Bclgicos atque ad Editiones atn
tiquioies emendata et aucla, nec non Variorum No-
tis illuftrata. His addunturde S.Paulino Ep. Nolano
Tt 4 SS.
664 Bibliothecae Patrum Latinorum

SS. Patrum ac recentiorum Scriptorum elogia, Vita

ex ipfius Sancli Operibus recens concinnata, DiiTer-
tationes de eiusdem captiuitate, de SS. Sulpicio Seue.
ro, Alethio, Viclricio, Apro et de Opufcuiis S. Pau-
lijiii amiflis, dubiis ac fuppofititiis. Exhibentur prae-
terea operumOrdo chronologicus argumentis demon-
ftratus, Variantes ex MSS, et editis Codicibus Le&io-

nes et varii Indices.

Perfpicue et minima cum ambitione editor Ioan-
nes Baptifla le lkun , operofae vir diligentiae, vt ex
Laclantianis eius lucubrationibus didicimus, quid in
fingulis nouae editionis partibus praeftiterif aut prae-
flare voluerit, indicat Summa ergo profefTionis eius
his capitibus nititur: i) Ad caftiganda Paulini Opera
complures MSS. Codices per annos fex excufllt et cum
editis accurate contulit. Si quid obfcurius et perple-
xius occurrebat, fubinde viros eruditos fe confuluifTe,
nec femper, quod ciariusefTetaut elegantius, praetulif-

fe, fcd quod germana Pauiini dictio efle coilatis aliis

eius Operum locis videretur, affirmat. Caufae emen-
dationum quibusdam notatiuncuiis ininferioribus mar-
ginibus declaratae funt. 2) Prima operis pars indu-
bitara Paulini opera compleditur. Epiftolis nonnul-
las de nouo adiecit, plures in duas diuifit iubentibus
MSS. Codicibus, aliquando ex duabus vnam ex cer-
tis argumentis confecit. 3) Infertae funt Epiflolae
ad Pauiinum fcriptae vei refcriptae. 4) Argumenta
Epi/iolarum, quae male digefla et incompofita erant,
cafligara, et facrae Scripturae loca Italico characlere
exprefla; 5) Poemata pariter, quae Epiflolas exci-
piunt, mendis innumeris repurgata, verfibus pluribus
aucla et argumentis illuflrata funt. 6) Praeter alia
expcditioris et facilioris vfus caufa inftituta, textum
in plurimas fectiones, numeris notis defignatas, diflin-
xit. 7) Irr fecundum Tomum coniecla funt Opera
tum
 Hiftorico Lityrariae Cap. IV. 665

tum dubia tum fuppofititia. 8) His notas Variorum

fubiecit nomine aucloris cuiusque indito, fuis autem
notula praefixa fecretis.9) Sequuntur Elogia Pauli-
m ex variis Scriptoribus ad MSS. Codices recoguita et
vita cius recens concinnata. 10) Adiedae funt Dif-
quarum prima Epiflolarum ordinem
fertationes VII.
chronologicum adOruit, fecunda Poematum. Ter>
tia , quarta et quinta de Suipicio Seuero, Alethio, Vi-
clricio et Apro, ad quos fcripfit Paulinus, agunt. Sex-
tade operibus Paulini amiflis, dubiis et fuppofititiis?
feptima vero de eiusdem controuerfa Captiuitate fufe>
differit. 1 1) Sequuntur Variantes ex MSS. et editis
codicibus cum nonnullis Jeuioris momenti emenda-
tionibus. 12) Denique quindecim Indices attexuit,ex
quibus potiores EpiftoJarum poematum ordinem,
et

prioribus editionibus comparatum, Codd. MSS. et

editorum, quorum ope.textus repurgatus, fylJabum et
rerum multiplicem copiam oflendunt. Ac haec qui-
dem omnia recle fe habent. Vnum tamen eft, quod
in editore reprehendendum cenfeo, quod Chiffietio
debitum honorem non habuerit. Multa ad nouam
editionem procurandam eum in medium protulifle
inquit, ex quibus, quae ad rem fuam conducere vifa
cfTent, excerpferit. Immo vero vtramque in Iiac Le-
bruniana editione paginam Chiffietius facit. Ule tur-
batas et male compadas epiflolas primum fecreuit et
priilinae formae reftituit. Ule primum exemplum
dedit, veram ac genuinam diclionis et ingenii Pauii-
niant formam in melioribus codicibus MSS. inuefti-

gandi adeoque Lebruni ingenium fua fagacitate ex*

citauit et induftriam eius egregio optimarum ie-

clionum deleclu aluit; quae quidem non fatis erat

excerperc fed agnofcere etiam et palam profiteri
debebat.

Tt 5 1697.
666 Bibliothetae Patrwn Latinomm
it

1697.
Mediotani, typis lojephi Pandulfi Malatefiae, 4.
Qyatuor S. Paulini Epifcopi Nolani Pocmata: com.
plcdhur Tonms Prior Aneedotorum Ludouiei An*
tonii Muratorii.
Magnopere fibi ipfi plaudit de carminibus hifcc
in Ambrofianae Bibliothecae latebris repertis atque
hoc tandem volumine in lucem produdtis editor ad
omnem pofieritatem eruditioneet meritis de re litera.
ria vniuerfa ceieberrimus. Audi ipfum. „Tefiatur
Faulinus in Epifiola ad Seuerum nona, fe quotannia
Natalitium carmen S. Felici pangere confueuifTe. De-
cem vero ex his Natalibus tantum extare opinio erat,
quum in publicum prolatus e(\ Dungali, qui A. Ch«
circiter 821. florebat, iiber aduerfus Claudium Tau.

rinenfem de cultu Sacrarum lmaginum, quem Ludo»

vico Pio Imperatori, eiusque filio Lothario infcripfit.

Piurima ibi citat vir difertus ac pius S. Pauiini carmi»

ua, inrer quae nonnuiia ex Nataiibus XI. XIII. XIV.
et XV. iibata, quibus Sacrarum Imaginum, Reliquia-
rumque cuJtus mirabiiiter comprobatur. Vetufiifiimi
huius Scriptoris exemplar et nofira bibliotheca feruat,
Ifiius igitur monitu quoque Natales Paulinum
alios
procudifie iunotuit. Sitim auxit fragmentorum pre*
tium vifisque aiiquot vndae guttis continuo totus in
votis fons fuit. Itaque dum vberrimam Manufcripto*
rum Codicum feriem lufiro, quae in Ambrofiana af»
feruatur, incidit in manus meas antiquifiimum volu»
mcn, in quo Venantii Fortunati, Profperi, luuenci,
Aratoris, aliorumque veterum Chrifiianorum carmi-
na continebantur, Tres et decem S. Paulini Natales
ibi exaratos inueni, quos cum Dungali fragmentis

coiiatos germanum protinus tanti Scriptoris foetum

rnihi et orbi iiterario fum gratuiatus. —
Quindecim
porro Natalcs Paulinum cccinific hucufque creditum,
quum
 Hiftorieo Litwariae Cap. IV* 667

cjtium exprefle carmina Dungalus tum ex XIV. tum

ex XV. citarit. Verum Auclor ifle, aut librarii in
iilo defcribendo decepti fuere; quae enim carmina
ex narali XIV. haufla rcferuntur, omuino rciicicnda
in XIII. Codex nofler, et rerum ordo euincunt. La.
cjue Dungalum XV. hinc infcribendus
Natalis apud
erit decimus quartus, quem in membranis noftris de«

fcriptum non fuiife vehementer dolemus. Noflro

praeterea in Codice fimul confunduntur primus et al*
ter Natales, ac idcirco reliqui numero vno ab editis.

difcrepant, ita vt hic feptimus dicatur, qui apud alios

ecfiauus numeratur, quo ordine reliqui proceduntfc
fed amanuenfium incuria id faclum; quum penitus
inter fe di/linguendi fint primus, et fecundus. —
Haec omnia notis eruditis, ac difceptationibus pro vi*»

ribus enucleanda cenfui, tum ne reliquis Paulini ope-

pibus, quae eruditorum itudio hucufque ornata vifun»
tur, in aliquo cederent, tum vt Poefeos merito ali-
oua per me ratione fatisflerer. Vt enim ea omittam,
cjuae hinc aduerfus Nouatores, Reliquiarum Sanelo-
rumque cultum improbantes adferri poffunt, certe
Bufquarn maiorem quam in hifce tribus faltem Poe-
matis, inuenias eruditionem. Hic Ethnicorum fiu
perftitio, hic Sanclorum Monumenta explicantur,
resque gcftae Paulini veiut in vnum compendium co*
acfbae iiluftrem Scriptoribus ieriem eruditionis praebe-s
bunt, Quod ad annos fpectat, Chiirletio plane con-
fcntit. Poftremo monet, confuito 3 fe hofce verfus
vna cum amanuenfium erroribus fuiile defciiptos, vt
itdes MSS. eo certius eonftaret, nec de emendantis.
libertate et audacia quereiae orirentur." Notae fa-
tis larga manu funt adfperfae, DiiTertationes autem
numeroXXII. definguiisfere rebusgeflis autperfonis,
quibuscum Faulino coniunctio interceifit, pars etiam
de variis antiquorum chriflianoruin circa facra con*
ftietu-

m
 668 Bibliothecae Patrum Latinorum

fuetudinibus exponuut. Nos duas rantum commc

morabimus, decimam quartam de S. Feiice Nolano,
et vltimam Speciiegium ex operibus S. Paulini deper-
ditis praebentem, quod locis aliquot incertae fedis,
plurimis autem verfibus poematum in vulgaribus edi«
tionibus haud obuiis confiflit.

S A E C. XVIII.
1756.
Veronae, typis Dionyfii Ramanzini. fol. max.
S. Pontii Meropii Paulini Senatoris et Confulis Rorua-
ni deinde Nolani Epifcopi opera- ad MSS. Codices
Gallicanos, Italicos, Anglicanos, Belgicos atque ad
editiones antiquiores emendata et aucla ncc non Va-
riorum Notis et DiiTertationibus illuArata; nunc vero
primum quatuor integris poematibus quae ex Ambio-
ilana Bibliothecapridem emta modo fecundis cucis
recognouit D. Lud.Ant. Muratorius aucliora demum
atque abfoluta.
Lebiuniana editio cum Muratorii augmentis quo-
modo coalefcere iuiTa (it, accipe. Primum epifiolae,

dein poemata notis fuo loco fubieclis excufa funt; in

appendicem autem dilTertationes vtriusque et alia ab
iisdem prolata reiiciuntur. Vita PauJini, ab editore
Parifienfi confcripta, cum EJogi is et indicibus Epifio-
larum ante textum difpofita inuenies. Quod fpeciem
et honorem ab arte typographica attinet, nulli Vero-
nenfium aliorum Scriptorum editionum efi fecunda
atque obtulit typograplius Veaetiarum Patriarchae
Fiancifco Antonio Corrario.

1756.
Romae, fumpt. Venantii Monaldini, typis Io.

Zempel. 4. S. Paulini Nolani Ep. Carmen XI. XII.

et
 1

Hijlorico Literariat Cap. IV 669

FeJfcem ex codice Ambrofianae biblio-

et XIII. in S.

thecae poft Muratorium emendafiora edidit D. lotu

Aloyfius Mingartllus in Anecdotorum Fafcicuh*
p. 7- 56.
Muratorius, vt fupra accepimus, religioni fibi du-
xerat, in poematibus Jaudatis quidquam, etiamfi mani-
feilo vitiofum et defcribentis manu corruptum, muta-
re aut corrigere. In notis quidem fubinde fufpicio-
nes et emendationes adfcripferat , faepius tamen aliis

tentanda tales difficultates reJiquir. Iam Mingarellius

acceilit non tam ingenio quam cx codice pariter Bo-
nonienfi opem allaturus. Atque innumeris fane in
locis vel luppleta vei aliter conftituta hic apparent
haecce carmina fingulaeque emendationes in notis in-
feriori margini fubieclis indicantur et Muratorianis
vel DungaJi leclionibus conferuntur. Praeterea prae-
mifit ex eodem codice, cum editione Veronenfi colJa-
to, varietatem lectionis in priora Paulini poematahaud
tenuem.

1772.
Venetiis, ex typ. Io. Bapt. Albritii. f. S. Pau-
lini E. N. Carmina XI. XII. et XIII. in S. Felicem
editis multo emendatiora: Quin et carmen XIII. ver-
fibus LIII. auclius qui antea in ea defiderabanrur: cu*
ra et ftudioV.C. D.Io. Aloyf.Mingarellii. Tomo VIII.
Bibl. PP. et SS. Eccl. Andreae Gallandii p. 2 1
vfque ad 227. Mingarelliipraefatio prolegomenis in«
ferta cap. VII. p. XIII fqq.

Codices. Ante Schottum et RosW eyduminulla ab

editoribus fit Codicuin MSS. mentio. Schottus pri-
mum commemorat Codicem Valentinum, quem ad
Epiflolas confuluerat. Rosweydus laudat

uVatU
 6?o Bibliothecae Patrunt Latinortm

i, Vaticanos, quorum Varietas leclionis Rottla Ipfi

a Sacchino e Soc. I. transmifia fuit. ExhU
betur ipfa ad caicem editionis eius* Vide Co*
dices Lebruni.
fc, Nolanos, fed quorum nulia prorfus apud eun*
dem mentio fit.
3. Codicem MS. Belgicum, quo CaUchius ciuis
Rosweydi antea vfus fuerat, de quo poftea.
Chiffietio ad manus erant*w; i. Clitniacen/tstyt*
flolarum peruetuflus. 2. Viennenfis , qui olim fuit
Abbatiae Bonae-Vallis cuiusque complures varias le-

ftiones exeerptas dedit. Puteanorum fratrum, ex

3.

quo variantes aliquot ledliones a Frontone Ducaeo fe

accepiffc profitetur Rosweydus. Vetuftus fuft et opti-

mae notae. Acceperat humanitate lacobi Puteani fra*

tri Ciaudio fuperftitis; a quo deinde Regiae Biblio*
thecae Parifienfi teftamento eft adfcriptus.

Codices loannis Baptiftae le Brun. Hic tenen*

dum Lebrunum omnes omnino enumeraffe co*
eft,

dices MSS. quos ii^ quorum ante ipfum Pauiino vel

vniuerfe vei in parte aliqua operam nauauerant, prae-
fto fibi fuifte indicant.

Belgicus codex a Barthio collatus, in quo exfta*

bant S. Paulini Poemata XVIII. et XX.
Belgicus alter a Cauchio collatus codex Epiftola*
rum et Carminum S. Paulini.

Bigotianae bibliothecae codices duo 600 anno*

rum , in quibus exfiabant Epifioiae nouem S. Paulini

ad S. Augufiinum, et S. Augufiini ad S. Paulinum.

Bigotianus atter, in quo habetur Epifiola IV. S.
Paulini ad Augufiinum, et refponfum S. Augufiini
ad Paulinum, efique 700. annorum.
Cluniacenfis , in quo exftabant Epifiolae 40. 41.
et 51.
Cathfr
 Hijiorico Literariae Cap. IV. 671

Cathedralif EccUJiae Rotomagenjif Leblionariuf

todex , in quo habebatur Epiftolae ig. ad Vicfhicium
Rotomagenfcm Epifcopum pars media.
S. Germani a Pratif Parif. dtto 900 annorum
peruetufli codices, literis Saxonicis exarati, qui de*
cem de S. Felice Natalitia Carmina continebant, et
Oden ad Nicetam , ex quibus multa deprauata et mu-
tila emendabantur et reflituebantur. Alter eiusdem
Abbatiae codex 800 annorum, in quo habebatur Poe*
ma exhortatorium ad Coniugem.
Domini Claudii ^foly Praecentorif Ecclefiat Pa~
rijrenftf codex 500 annorum, in quo Poema exhorta-
torium ad' coniugem. Alter gooannorum, in quo
erant Epiftolae ad Marcellam et ad Celantiam.
Lugdunenjif codex Vineto collatus, in quo ex-
21

flabant Aufonii ad S. Paulinum > et S. Paulini ad Au*

fonium Carmina.
Mariangeli Accurjxi, in quo Carmen 25. Aufonii
ad S. Paulinum.
Mariae de Rotunda Ro»
Collegiatae Ecclejiae S.
tomag. Letlionariuf codex , in quo habebatur Epifto»
lae ig. ad Vidiricium JRotomagenfem epifcopum
pars media»
Nolanuf , quo erant Epiftolae 40. et 41.
in
Poelmanni) in quo exftabant ad S. Paulinum Au»
fonii Carmina.
Regiae Bibliothecae 8 00 annorum eodex Epiflo-
larum et Pcematum S. Paulini , et Carminum Aufo*
jnii ad S. Paulinum.
Vaticanuf codex Epiftolarum S. Paulini. Alii
duo, in quibus exftabant Epiftolae 25. et 26. Alii
item quatuor, in quibus Epiftolae 3. 4* 6. 7. 8*
et 50.
£. ViUorif Parifienjif codices duo 300 annorum,
in quibus erant EpiftoJac 25. et 26. et duae ad Mar-
celiam
67» Blbt. Patr. Latin. Hifi. Lit. C. IV
cellam et ad Celantiam. Eiusdem Abbatiae duo alii

300 annorum, in quibus habebatur ad Coniugem

l?oema exhortatorium.
Viennenfis codex Epiftolarum S. Taulini opti-
mae notae.
Voffianus in AngHa, quo exfiabant Car*
in
men 24. Aufonii ad S. Paulinum et S. Paulini Poe»
ma 10. ad Aufonium.
Muratorii codex* Bibliothecae Ambrofianae Me*
cliolanenfis eft peruetuftus , chara&eribus quadratis ac
minutiflimis tniraque vetuflate reclis Iineis inter fe
diftindis. Saeculo nono elaboratum cenfuit. Inerat
etiam Paulini Petrocorii opus de Vita S. Martini
Verfibus. Quod reliquum iam fupra notatum.
eft^

Codex Mingarellii. S. Saluatorii Bononiat

chartaceus ac faecuJo, vt is opinatur, XIV. a Lippo

Flatefio cxaratus. Tredecim continet Paulini carmi*
nainFeiicem, plura Prudentii.

1 mmm
 ]

University of Toronto

Library
H

rH §j
P
•

U J
Sot
tinoi
tt:
DO NOT //
a:

U m
l.
REMOVE /
Tr
patrum u THE //
<
z
rl
5ca
.1.
CARD 11

r. -+-->
Ho FROM ^\
a o >
C
U
•H
H
«r-l

UJ
THIS \^^
o
o
cc
POCKET X
U
H
<
Acme Library Card Pocket

• CD LOWE-MARTIN CO. LlMlTED